HİTABET VE MESLEKİ UYGULAMA

İMAM-HATİP LİSELERİ HİTABET VE MESLEKİ UYGULAMA DERS KİTABI YAZARLAR Ahmet EKŞİ Ali Sacit TÜRKER Ahmet MEYDAN Ramazan ŞAHAN Kadir ADIYAMAN Dr. Hasan ÖZKET DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI..., 2012

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 4832 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: 1423 12.?.Y.0002.3974 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör : Ekrem ÖZBAY Dil Uzmanı : Muharrem OKUMUŞ Görsel Tasarım : Ertuğrul ÇAKIR Dilek ANDER Emre ANDER Rehberlik Uzmanı : Erdal USLUER Program Geliştirme Uzmanı : Dr. Yalçın BAY Eğitim Teknolojisi Uzmanı : Ahmet KOPMAZ Veysel KUBAT ISBN 978-975-11-3341-0 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 18.12.2009 gün ve 283 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı yazısı ile üçüncü defa 62.163 adet basılmıştır.

ATATÜRK'ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur!

.. MUSTAFA KEMAL ATATURK

İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE: DİN HİZMETLERİ VE İLETİŞİM 1. Din Hizmetleri ve Din Görevliliği... 10 1.1. İrşat, Tebliğ ve Davette Genel İlkeler... 10 1.2. İmam-Hatipliğin Anlam ve Önemi... 13 1.3. Müezzinliğin Anlam ve Önemi... 15 1.4. Kur an Öğreticiliğinin Anlam ve Önemi... 16 1.5. Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler... 17 2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanıma... 19 3. Din Hizmetlerini Zorlaştıran ve Engelleyen Sorunları Tanıma... 20 4. Din Hizmetlerinde İletişim... 21 4.1. İletişimin Önemi ve Temel İlkeleri... 22 4.2. İletişimin Temel Unsurları... 23 4.3. İletişimde Dil ve Beden Dilinin Önemi... 24 4.4. Din Hizmetlerinde İletişim Sorunları... 26 2. ÜNİTE: HİTABET VE DİNÎ HİTABET 1. Hitabet ve Türleri... 31 2. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve Önemi... 34 3. Dinî Hitabet ve Çeşitleri... 35 4. Dinî Hitabetin İlkeleri... 36 4.1. Kur an da Hitabet İlkeleri... 36 4.2. Sünnette Hitabet İlkeleri... 38 5. Dinî Hitabette Kaynak Seçiminin Önemi... 41 6. Tarihten Dinî Hitabet Türlerine Örnekler... 41 3. ÜNİTE: DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK HUTBE 1. Hatiplik ve Hutbe... 48 2. Hutbe İle İlgili Dinî Hükümler... 49 3. Hutbe Hazırlanması İle İlgili Hususlar... 50 3.1. Konu Seçimi... 50 3.2. Planlama... 51 3.3. Bilgi Toplama... 52 3.4. Bilgiyi Değerlendirme... 53 3.5. Hutbe Metninin Hazırlanılışı... 53 3.6. Hutbenin Sunuluşu... 54 4. Hutbe Duaları... 55 5. Hutbe Örnekleri... 58 4. ÜNİTE: DİNÎ HİTABET TÜRÜ OLARAK VAAZ 1. Vaizlik ve Vaaz... 66 2. Vaaz ve İrşadın Dindeki Yeri... 67 VII

3. Vaazın Hazırlanışı İle İlgili Hususlar... 68 3.1. Konu Seçimi... 68 3.2. Planlama... 69 3.3. Bilgi Toplama... 70 3.4. Bilgiyi Değerlendirme... 71 3.5. Vaazın Sunuluşu... 71 4. Vaaz Duaları... 75 5. ÜNİTE: CENAZE ADABI 1. Ölüm Anında Yapılacak İşler... 80 2. Ölünün Yıkanması ve Kefenlenmesi... 83 3. Cenaze Namazı ve Duaları... 85 4. Cenazenin Defni ve Taziye... 87 5. İslam ın Şehitlik ve Gaziliğe Verdiği Önem... 91 6. ÜNİTE: ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ HİTABET VE DUA 1. Dua ve Önemi... 99 2. Dua Etmeyi Öğrenme... 100 3. Mübarek Gün ve Geceler... 102 4. Hatim, Mevlit ve Duaları... 104 5. Ad Koyma... 107 6. Sünnet Merasimi... 108 7. Nişan ve Nikâh... 109 8. Yemek ve İftar Duaları... 111 9. Kurban ve Duası... 112 10. Hacı Uğurlama Duası... 112 11. Asker Uğurlama Duası... 114 12. Tevbe-İstiğfar Duası... 115 13. Herhangi Bir Açılış veya Kapanışta Yapılacak Konuşma ve Dua... 117 7. ÜNİTE: ÇEŞİTLİ TÖRENLERDE DİNÎ MUSİKİ 1. Musiki ve Dinî Musiki... 122 1.1. Musikinin Tanımı ve Önemi... 122 1.2. Dinî Musikinin Din Hizmetlerindeki Yeri ve Önemi... 123 2. Cami Musikisi... 125 2.1. Ezan ve Kamet... 125 2.2. Tesbih... 128 2.3. Tekbir... 129 2.4. Sala... 129 2.5. Mevlit... 130 2.6. İlahi... 132 SÖZLÜK... 136 KAYNAKÇA... 139 VIII

1. ÜNİTE DİN HİZMETLERİ VE İLETİŞİM Caminin dış görünüşü ve iç kısmındaki mihrab, mimber, kürsü ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM 1. İrşat, tebliğ ve davet kavramlarının anlamlarını öğreniniz. 2. Din hizmetlerinin yürütülmesinde iletişimin önemini arkadaşlarınızla konuşunuz. 3. Din görevlilerinden toplumun beklentilerinin neler olduğunu araştırınız. 4. İnsanlarla iyi iletişim kurmak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini düşününüz. 9

1. ÜNİTE 1. Din Hizmetleri ve Din Görevliliği Din hizmeti, dinî konularda fert ve toplumun ihtiyacı olan ve onlara yararlı olacak bir işin yapılmasıdır. Örneğin, dinin anlatılması, bazı ibadet ve törenlerin düzenlenip yönetilmesi gibi görevler bunlardandır. Din hizmetleri ile ilgili görevleri yerine getirenlere din görevlisi denir. Din görevlisi, alanında uzman olmalıdır. Bu nedenle din hizmetlerini yürütecek kişinin din eğitimi alması, yapacağı işle ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olması gerekir. SIRALAYALIM Din hizmetleri denilince aklınıza hangi görevler gelmektedir? Sıralayınız. Toplumu dinî konularda aydınlatma.......... Ülkemizde din hizmetlerinin yürütülmesi görevi Diyanet İşleri Başkanlığına verilmiştir. Bu kurum camilerde ve cami dışındaki cenaze, sünnet, asker uğurlama merasimleri gibi dinî hizmet görevlerini yürütmektedir. Din görevlileri, Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olarak görev yapmaktadırlar. Bu hizmetleri yapacak olanlar, İmam-Hatip Liseleri ve İlahiyat Fakültelerinde eğitim ve öğretim görür. Yurt dışında eğitim ve öğretimini tamamlayanlar için lise seviyesinde imamhatip liselerine, üniversite seviyesinde de ilahiyat fakültelerine denk gelen eğitim kurumlarını bitirmeleri gerekir. 1.1. İrşat, Tebliğ ve Davette Genel İlkeler Din hizmetlerini ifade eden bazı temel kavramlar vardır. İrşat, tebliğ ve davet bu kavramların başında gelir. Din hizmetlerinin temelini oluşturan bu üç kavram, dinin doğru ve güzel anlatılmasıyla ilgilidir. İrşat; hidayete erdirme, yol gösterme ve doğru yola yönlendirme anlamlarına gelir. Terim olarak ise; ikna edici söz ve davranışlarla doğru yolu göstermek, hakkı, hakikati anlatmak ve İslam ın esaslarını öğretmektir. 10

Din Hizmetleri ve İletişim İrşat, din hizmetleri alanında yerine getirilmesi gereken önemli bir görevdir. Bunu yapan din görevlileri irşat yoluyla İslam ı doğru bir şekilde insanlara ulaştırmaya çalışmaktadır. İrşat faaliyetleri genellikle camilerde yapılır. Örneğin, vaaz ve hutbelerle Müslümanlar bilgilendirilir ve aydınlatılır. Zaman zaman farklı mekânlarda da irşat faaliyetleri yürütülebilir. Örneğin, sünnet ve ad koyma törenlerinde dinî içerikli konuşmalar yapılır. Tebliğ; ulaştırmak, iletmek, duyurmak ve bildirmek anlamlarına gelir. Kur an da ise Camiler irşat görevinin yapıldığı yerlerin başında gelir. tebliğ, Allah ın vahyini insanlara ulaştırmak anlamında kullanılmıştır. Bir ayette buna şöyle işaret edilmektedir: Resulün üzerine düşen yalnızca tebliğdir... 1 Tebliğci, ulaştırmakla yükümlü olduğu bilgileri, herhangi bir katkı ve eksiltme yapmaksızın yerine ulaştırır. Peygamberlerin sıfatlarından birisi de tebliğdir. Çünkü onlar, Allah tan aldıkları vahyi eksiksiz olarak insanlara iletmekle görevlidirler. Kur an da bu görev şu şekilde ifade edilmiştir: Ey peygamber, Rabb inden sana indirileni tebliğ et. Eğer yapmazsan Allah ın elçiliğini yapmamış olursun... 2 Onlar bu sorumluluklarını hakkıyla yerine getirmişlerdir. Tebliğ ifadesi, Kur an da, genellikle peygamberler için kullanılır. Onların dışında müminlerin yaptığı tebliğ faaliyetleri için iyiliği emretmek, kötülükten alıkoymak veya davet etmek ifadeleri yer almaktadır. Davet, çağırmak ve dua etmek anlamlarına gelir. Kur an da ise hak yoluna çağrı anlamında kullanılmıştır. Bir ayette davet, Müslümanlara yüklenen bir görev olarak şöyle ifade edilmiştir: ا د ع ا ل ى س ب يل ر ب ك ب ال ح ك م ة و ال م و ع ظ ة ال ح س ن ة و ج اد ل ه م ب ال ت ي ه ي ا ح س ن... Rabb inin yoluna hikmetle, güzel öğütle davet et ve onlarla en güzel şekilde mücadele et 3 Konferans Tebliğ ve davet faaliyetleri cami dışında da yürütülmektedir. Vaaz ve hutbelerin yanı sıra düzenlenen sempozyum, konferans ve benzeri programlarla tebliğ ve davet yapılmaktadır. Bunların yanında ferdî olarak İslam dini ile ilgili bilgi edinmek isteyenlere din görevlileri, gerekli bilgiler vererek İslam dini hakkında onları aydınlatmaktadır. 1 Mâide suresi, 99. ayet. 2 Mâide suresi, 67. ayet. 3 Nahl suresi, 125. ayet. 11

1. ÜNİTE Hz. Muhammed (s.a.v.) 1, son peygamberdir ve ondan sonra başka peygamber gelmeyecektir. Onun irşat ve davet görevini genelde bütün Müslümanlar üstlenmiştir. Ancak din görevlilerine bu konuda daha fazla sorumluluk düşmektedir. İrşat ve davet görevi insanları zorlamadan, güzellikle ve özveriyle yerine getirilmelidir. Bir ayette Allah şöyle buyurmuştur: O hâlde (Resulüm), öğüt ver. Çünkü sen ancak öğüt vericisin. Onların üzerinde bir zorba değilsin. 2 Dinin insanlara ulaştırılması önemli bir sorumluluktur. Bu sorumluluğu üstlenen kişiler öncelikle söz ve davranışlarıyla örnek olmalıdırlar. Ayrıca İslam dinini doğru bir şekilde insanlara ulaştırmalıdırlar. Muhatapların inanıp inanmamaları veya bunları yerine getirip getirmemeleri ulaştıranın sorumluluk alanına girmez. Çünkü Allah insanı bilgilendirdikten sonra seçiminde özgür bırakmıştır. Din görevlisi, davet ve irşat faaliyetlerini yürütürken insanın seçme özgürlüğünü dikkate almalıdır. İrşat, tebliğ ve davette etkili olabilmek için karşılıklı güven ortamının oluşması gerekir. Bu görev yerine getirilirken sevgi, saygı, sabır, samimiyet, anlayış ve hoşgörü ilkeleri esas alınmalıdır. İrşat, tebliğ ve davette zorlama yoktur. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır... 3 Bu durumda dileyen inanır, dileyen inanmaz. Peygamberimiz de tebliğinde hiçbir zaman zorlayıcı olmamıştır. Allah beni ancak tebliğci olarak gönderdi. 4 buyurarak bu duruma işaret etmiştir. Tebliğ edilen esasların doğru, açık ve anlaşılır olması gerekir. Nitekim İslam ın tebliği ve Peygamberimizin daveti, gecesi gündüz gibi açık olan bir yol 5 olarak nitelendirilmiştir. Tebliğ edilen esaslar; sağlam kaynaklarla desteklenmeli, tutarsızlıklardan uzak, düşünmeye ve değerlendirme yapmaya açık olmalıdır. Yüce Allah bir ayette şöyle buyurmaktadır: İşte bu (Kur an), kendisiyle uyarılsınlar, Allah ın ancak bir tek İlah olduğunu bilsinler ve akıl sahipleri iyice düşünüp öğüt alsınlar diye insanlara (gönderilmiş) bir çağrıdır. 6 Din görevlisi muhatabına samimi duygularla yaklaşmalı ve onun saygınlığını zedeleyici tavırlardan kaçınmalıdır. Onun görüşlerine PAYLAŞALIM Tebliğ ve davetle ilgili üç değer vermeli, söz ve davranışlarında kırıcı olmamaya dikkat etmelidir. Ayrıca davetçi yaptı- ayet veya hadis bulup arkadaşlarınızla paylaşınız. ğı işin önemini bilmeli ve karşılaşacağı engeller karşısında sabırlı olmalıdır. Allah, bu konuda şöyle buyurmuştur: O vakit Allah tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu hâlde onları affet; bağışlanmaları için dua et; iş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever. 7 1 Sallallahu aleyhi ve sellem: Allah ın rahmet ve bereketi üzerine olsun. 2 Gâşiye suresi, 21,22. ayet. 3 Bakara suresi, 256. ayet. 4 Tirmizî, Tefsiri Suver, 66. 5 İbn Mace, Mukaddime, 6. 6 İbrahim suresi, 52. ayet. 7 Âl-i İmrân suresi, 159. ayet. 12

Din Hizmetleri ve İletişim İrşat, tebliğ ve davet, tarih boyunca çeşitli unvanlarla anılan din görevlileri tarafından yerine getirilmiştir. Bunların nasıl yerine getirileceğinin en güzel örneklerini Peygamberimiz göstermiştir. Bu nedenle bu görevi yerine getirenler de Peygamberimizi örnek almalıdırlar. LİSTELEYELİM Bir davetçide hangi özellikler bulunmalıdır? Listeleyiniz. Yeterli ve doğru bilgiye sahip olmalıdır. Tatlı bir dil ve güzel bir üslup kullanmalıdır.......... 1.2. İmam-Hatipliğin Anlam ve Önemi İmam, kendisine uyulan, önde bulunan ve önderlik yapan kişi demektir. Terim olarak ise topluma önderlik yapan ve cemaatle kılınan namazlarda kendisine uyulan kişiye imam, yapılan bu göreve de imamlık veya imamet denir. Hatip, topluluk karşısında etkili ve güzel konuşan, cuma ve bayram namazlarında hutbe okuyan kişidir. Ülkemizde her iki görevi de bir arada yürüten cami görevlilerine imam-hatip denir. İmamlık, namazın farz kılınması ile başlayan ve günümüze kadar gelen önemli bir görevdir. İlk imam Peygamberimizdir. Peygamberimiz hayatta iken imamlık yapmış ve imam olacak insanda olması gereken vasıfları bir hadiste şöyle belirtmiştir: Cemaate, Kur an ı en iyi okuyan kimse imam olur. Eğer kıraatte (okumada) herkes eşitse, sünneti en iyi bilen imam olur 1 Peygamberimiz, cemaatle namaz kılmayı teşvik etmiş ve şöyle buyurmuştur: Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmi yedi derece üstündür. 2 Bu nedenle toplu ibadet edilen yerler olarak cami ve orada yapılan imamlık görevi önem kazanmıştır. Kur an ı en iyi okuyanınız imam olsun. Ebu Davut, Salat, 61. Hadiste vurgulanan düşünce nedir? Peygamberimiz ve ondan sonra yerine geçen halifelerin imamlık yapmaları bu mesleğin önemini kat kat artırmıştır. İslam beldelerinin sınırları genişleyip Müslümanların sayısı arttıkça camilerin ve imamların sayısı da artmıştır. Cemaatle namaz 1 Müslim, Mesacid, 290; Tirmizî, Salat, 174. 2 Buharî, Ezan, 30; Müslim, Salat, 272. 13

1. ÜNİTE Günümüzde cami merkezli din hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığının seçtiği imam-hatipler tarafından yürütülmektedir. İmam-hatip; camide namaz kıldırmak, camiyi her zaman ibadete hazır bulundurmak, cenaze namazı kıldırmak, irşat ve davet yapmak gibi görevleri yerine getirir. BİLGİ KUTUSU Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi nin 107. maddesinde belirtilen imam-hatiplerin görevlerinden bazıları şunlardır: Camilerde vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarını kıldırmak. Cuma ve bayram hutbelerini, zamanında ve usulüne uygun olarak okumak. Cami içinde, müftülükçe yapılacak programa göre cemaati dinî konularda aydınlatmak. İsteyen vatandaşlara müftülüğün izni ile camilerde veya uygun görülecek yerlerde Kur an-ı Kerim okumayı öğretmek ve dinî bilgiler vermek; yaz Kur an kursları ile ilgili olarak verilen görevleri yapmak. Cami dersleri uygulaması yapılan camilerde, bu uygulama için gereken tedbirleri almak. İhtiyaca göre, vakit namazlarından önce veya sonra Kur an-ı Kerim okumak. Müftülükçe yapılacak programa göre mukabele okumak, gerektiğinde dinî gün ve gecelerde düzenlenecek programlarda görev almak. Medeni Kanuna göre akdedilen nikâhtan sonra olmak üzere isteyenlere evlenmenin dinî merasimini icra etmek. Vakit namazlarından en az yirmi dakika, cuma namazlarından en az bir saat önce camide bulunmak, gerekli hazırlıkları yapmak ve ezan okunmadan önce yerini almak. Cami ve çevresinin temizliğini sağlamak ve bunun için gerekli tedbirleri almak; şadırvan, abdest alma yeri ve tuvalet gibi yerlerin temizliğinin vakıf, dernek, köy tüzel kişiliği, belediye veya ilgililer tarafından yapılmasını sağlamak. Belediye cenaze teşkilatı bulunmayan yerlerde cenaze teçhiz ve tekfin işlerini yapmak. RÖPORTAJ YAPALIM Bir imam-hatiple görüşerek görevlerinin özelliği ile ilgili röportaj yapınız. 14

Din Hizmetleri ve İletişim 1.3. Müezzinliğin Anlam ve Önemi Müezzin kelime olarak ezan okuyan anlamına gelir. Ezanı işittiğiniz zaman, Müezzin; camide ezan okuyup namazın cemaatle kılınmasında ibadet düzenini sağlayan, Müslümanları camiye davet müezzinin söylediğini tekrar edin! Buharî, Ezan, 7. eden din görevlisidir. Müezzinlik ise yapılan bu görevin adıdır. Hadisi yorumlayınız, Ezan, İslam ın şiarıdır. Müslümanlar günde beş defa ezanla namaza davet edilmektedir. Ezanı oluşturan cümleler İslam ın temel esaslarını ifade etmektedir. Ezan okumayı Peygamberimiz bir hadisinde şöyle teşvik etmiştir: Müezzin, sesinin gittiği yer boyunca mağfiret olunur. Yaş ve kuru her şey onun lehinde şehadet eder 1 İnsanları namaza davet etmek önemli bir görevdir. Bu konuyu Peygamberimiz bir hadisinde şöyle vurgulamıştır: İnsanlar, eğer ezan okumak ile namazın ilk safında yer almada ne (gibi bir hayır ve bereket) olduğunu bilselerdi, sonra da bunu elde etmek için kura çekmekten başka çare kalmasaydı, mutlaka kura çekerlerdi. 2 Müezzinlik görevi, ezanın ilk okunmaya başladığı günden zamanımıza kadar devam etmiştir. İlk ezanı okuyan ve ilk müezzin Hz. Bilal dir. O devirde onunla birlikte başka müezzinlerin varlığı da bilinmektedir. Ezan okuyan müezzin Ülkemizde müezzinlik görevi, Diyanet İşleri Başkanlığının seçtiği kişiler tarafından yürütülmektedir. Müezzin, imamın yardımcısı konumundadır. Bu nedenle müezzin, imam olmadığı zaman, imamın görevlerini yerine getirmekle de sorumludur. Müezzin, ayrıca caminin bakımı ve korunması ile ilgilenir, camiyi namaz vakitlerinde açar, caminin düzenini sağlar. PAYLAŞALIM Bir müezzinle görüşerek görevleri hakkında bilgi alınız. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 1 Ebu Davut, Salat, 31. 2 Buharî, Ezan 9. 15

1. ÜNİTE BİLGİ KUTUSU Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi nin 108. maddesinde belirtilen müezzinin görevlerinden bazıları şunlardır: Camiyi müftülükçe tespit edilecek zamanlarda ibadete açmak ve kapatmak. Namaz vakitlerinde, vakit cetveline göre ezan okumak. Vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarında ibadetin gerektirdiği her türlü müezzinlik hizmetlerini yapmak, gereken hâllerde tekbir almak ve sala vermek. Camilerdeki ses cihazları ile diğer teknik araç ve gereçlerin bakımını, korunmasını ve çalışır durumda bulundurulmasını sağlamak. Cami minaresi ve ses cihazının ibadet maksadı dışında kullanılmasına engel olmak. Ehil olmayan kimselere ezan okutmamak, müezzinlik yaptırmamak. İsteyen vatandaşlara Kur an-ı Kerim okumayı öğretmek ve dinî bilgiler vermek konusunda imam-hatibe yardımcı olmak. Müftülükçe yapılacak program gereğince mukabele okumak, gerektiğinde dinî gün ve gecelerde düzenlenecek programlarda görev almak. Medeni Kanuna göre akdedilen nikâhtan sonra olmak üzere isteyenlere evlenmenin dinî merasimini icra etmek. İmam-hatibin bulunmadığı zamanlarda imam-hatiplik görevlerini de yapmak. 1.4. Kur an Öğreticiliğinin Anlam ve Önemi Hafızasında Kur an dan hiç Kur an öğreticiliği, Kur an-ı Kerim i okumayı bilmeyenlere öğretmek demektir. Diyanet İşleri Başkanlığımuş bir ev gibidir. ezber bulunmayan kişi harabe olna bağlı Kur an kurslarında görev yapan din görevlilerine Tirmizî, Sevabu l-kur an, 18. Kur an öğreticisi denilmektedir. Hadisi yorumlayarak Kur an öğrenmenin önemini vurgulayınız. Kur an-ı Kerim i okumayı hem öğrenmek hem de öğretmek önemlidir. Peygamberimiz bu konuda şöyle buyurmuştur: Sizin en hayırlınız Kur an ı öğrenen ve öğretendir. 1 Bütün Müslümanların ibadetlerinde okuyacakları kadar Kur an ezberlemeleri ve onu rehber edinebilmeleri için mealini okumaları gerekir. Din görevlileri, isteyen herkese Kur an-ı Kerim i öğretmek için gayret ederler. Kur an öğreticisi ise kurslarda düzenli bir şekilde bu görevi yürütür. Öğrencilerin Kur an-ı tecvitli, hatasız bir şekilde güzel okumalarını sağlar. Kısa surelerden başlayarak Kur an ın bir kısmını ezberlemelerine yardımcı olur. İstekli ve yapabilecek durumda olanlara hafızlık yaptırır. 1 Buharî, Fedailu l-kur an, 21. 16

Din Hizmetleri ve İletişim SÖYLEŞİ YAPALIM Bir Kur an kursuna giderek orada yapılan eğitim-öğretimle ilgili Kur an öğreticisiyle söyleşi yapınız. BİLGİ KUTUSU Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi nin 106. maddesinde belirtilen Kur an kursu öğreticilerinin görevlerinden bazıları şunlardır: Kurs öğrencilerine usulüne göre Kur an-ı Kerim i yüzünden okumayı öğretmek. Tecvit konularında bilgiler vererek Kur an-ı Kerim i bu kurallara uygun okumayı öğretmek. Hafızlık yapmak isteyenlere, Kur an-ı Kerim i usulüne göre ezberletmek. Namaz sureleri ile dualarının aslına uygun okunuşlarını sağlamak, ezberletmek ve meallerini öğretmek. Müfredat programına göre öğrencilere itikat, ibadet ve ahlak konularında bilgiler vermek ve ibadetlerin yapılışını uygulamalı olarak öğretmek. Kursun temiz ve düzenli tutulmasını sağlamak. Ramazan ayı ile dinî gün ve gecelerde müftülükçe verilecek görevleri yapmak. 1.5. Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler Din görevliliğinin gerektirdiği bazı kişisel özellikler vardır. Bunları; görevini benimseme, görevin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip olma, ihlas ve samimiyet olarak sıralamamız mümkündür. Din Görevliliğinin Gerektirdiği Nitelikler Din Görevliliğinin Gerektirdiği Kişisel Özellikler 1. Görevini benimseme 2. Görevin gerektirdiği bilgi ve sanata sahip olma 3. İhlas ve samimiyet Din Görevliliğinin Gerektirdiği Toplumsal Özellikler 1.Temsil 2. Tanıma 3. Toplumsal dayanışma 4. İletişim 5. Güven 6. Meslektaşlarıyla iş birliği İslam, insanların yararına olan ilkeler getirmiştir. Müslümanlara da her alanda başarılı ve örnek olmayı, güzeli ortaya koymayı emretmiştir. Din görevlisi de yaptığı işi severek yapmalı ve faydalı olabilmek için gerekli çabayı göstermelidir. Görevini sorumluluk bilinci içerisinde güzel bir şekilde yerine getirmelidir. 17

1. ÜNİTE Din görevlisi, görevinin önemli olduğunu bilir. Bu konuda Peygamberimizi kendisine örnek alır. Bildiklerini yaşamaya, irşat, tebliğ ve davette bulunmaya çalışır. Yaptığı işi güzel yapması, görevini sevmesi ve söylediklerini davranışlarıyla göstermesi onun görevini benimsediğini gösterir. Peygamberimiz bir hadisinde, Allah yaptığı işleri güzel ve sağlam yapanı sever. 1 buyurarak işlerini güzel yapanları övmüştür. Her görev, belli bir bilgi birikimi gerektirir. Sadece bilgi sahibi olmak, başarılı olmak için yeterli değildir. Çünkü elde edilen bilgileri uygulayabilme becerisi de en az bilgiler kadar önemlidir. Din görevlisi, mesleğiyle ilgili yeterli bilgi sahibi olmalıdır. Bilgi düzeyi, din görevlisinin kendisine güvenini ve toplumdaki etkisini artırır. Diğer taraftan bilmediği konularda ise bilgiye ulaşılabilecek kaynakları bilmesi gerekir. Din görevlisi elde ettiği bilgileri insanlara en güzel şekilde sunacak bilgi ve beceriye de sahip olmalıdır. Bu nedenle kendisinden beklenen görevlere önceden hazırlıklı olmalıdır. Din görevlilerinde bulunması gereken özelliklerden biri de ihlas ve samimiyettir. Din görevlisi, inanç, fikir, söz ve davranışlarında önderlik ettiği insanlara örnek olacak nitelikte ihlas ve samimiyete sahip olmalıdır. Söz ve davranışlarında sırf Allah ın rızasını umarak hareket etmeli, yaptığı görevin karşılığında şahsi ve maddi bir çıkar beklememelidir. Ayrıca din görevlisi, her tür gösterişten, yapmacık hareketlerden kaçınarak sözü, işi, giyim kuşamı, yeme içmesi, oturup kalkması itibarıyla ölçülü ve samimi olmalıdır. Çünkü samimiyet söylediğini yapmayı, söz ve davranışlarda uyumlu olmayı gerektirir. Din görevliliğinin gerektirdiği bazı toplumsal özellikler vardır. Bunları şu şekilde açıklayabiliriz: Temsil Gücü: Her insan yaptığı işi veya mesleği temsil eder. Din görevlisi de İslam dinini, bütün Müslümanları, bağlı olduğu Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilatını ve meslektaşlarını temsil eder. Bu önemli bir sorumluluktur. Her din görevlisi bu sorumluluğun bilincinde olmalı ve buna uygun hareket etmelidir. İnsanları Tanıma: Din görevlisi, insanı ve içinde yaşadığı toplumu iyi tanımalıdır. İçinde yaşadığı toplumsal şart ve özellikleri çok iyi değerlendirmelidir. Peygamberimiz, sahabilere şu tavsiyede bulunmuştur: Sizden kim halka namaz kıldırırsa namazı (kısa) tutsun. Zira cemaatte zayıf, sakat, hasta ve ihtiyaç sahibi olanlar vardır 2 1 Suyutî, el-camiu s-sağir, C 1, s.126. 2 Buharî, Ezan, 62; Müslim, Salat, 186. 18

Din Hizmetleri ve İletişim Toplumsal dayanışma: Toplumda yaşamanın getirdiği sevinçlerin paylaşılması ve sıkıntıların giderilmesindeki iş birliğine toplumsal dayanışma denir. Din görevlileri toplum içerisinde bunu teşvik etmenin yanında kendileri de bu dayanışmada yer almalıdır. Ayrıca din görevlilerinin katılımcı olması, hizmet alanını cami ile sınırlamayıp toplumun her alanına hizmet götürmesi gerekir. Örneğin, mahallesinde bulunan hastayı ilk önce din görevlisi ziyaret etmeli ve cemaati de buna teşvik etmelidir. İletişim: Din görevlisi kadın, erkek, çocuk, yaşlı ve genç, Müslüman veya Müslüman olmayan herkesle iletişim kurabilmelidir. İnsanları oldukları gibi kabul etmeli, onlara değer vermeli ve kimseyi dışlamamalıdır. Güven: Din görevlisi, insanlara her konuda güven vermeli ve onlara, işlerini istişare edecek kadar da yakınlık göstermelidir. Meslektaşlarıyla iş birliği: Din görevlisi, üstlendikleri hizmetlerdeki verimliliği artırmak ve toplumsal problemleri çözmek için meslektaşlarıyla iş birliği yapmalı, örnek bir dayanışma sergilemelidir. ARAŞTIRALIM Çevrenizdeki insanların din görevlilerinden ne gibi beklentileri vardır? Araştırınız. 2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanıma Hizmet alanlarında başarılı olabilmenin ön şartı, hizmet veren kişinin kendisini, çevresini tanıyıp buna göre hareket etmesidir. Din görevlileri de hizmetlerinde başarılı olabilmek için öncelikle kendilerini tanımalıdır. 1 İnsan, içinde yetiştiği çevreden etkilenir. Bununla birlikte doğuştan getirdiği çeşitli özellikleri ve yetenekleri vardır. Bunları geliştirip kullanma imkânına da sahiptir. İnsan, özü itibariyle değerli bir varlıktır. Kur an-ı Kerim de bu durum şu şekilde ifade edilmektedir: ل ق د خ ل ق ن ا الا نس ان ف ي ا ح س ن ت ق و يم Gerçek şu ki biz insanı en güzel şekilde yarattık. 2 Kişi kendine verilen bu değerin farkında olmalı, kendine saygı duymalıdır. 1 Cemal Tosun, Recai Doğan, Hitabet ve Meslekî Uygulama Ders Kitabı, s. 26. 2 Tîn suresi, 4. ayet. 19

1. ÜNİTE İnsanın kendisiyle, toplumla, bütün dünyayla barışık olması kendini tanımasıyla mümkündür. Bir din görevlisi gerektiğinde öz eleştiri yapabilmelidir. Kişilik açısından kendini tarafsız olarak değerlendirebilmelidir. Kişilik özelliklerini, kabiliyetlerini, becerilerini anlayabilmeli, nefis muhasebesi yapabilmelidir. Kendini iyi tanıyan bir din görevlisi zamanı iyi kullanır. Sahip olduğu, güç, yetenek ve imkânları bilir ve yeteneklerini geliştirmeye çalışır. Böylece mesleğini daha iyi yerine getirir ve insanlara faydalı olur. İyi hizmet verebilmek, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef kitleyi iyi tanımaya bağlıdır. Günümüzde toplum gelişmekte, ihtiyaçları farklılaşmaktadır. Nüfus artışı, teknolojik ve sosyal alandaki hızlı gelişmeler, değişmeler, kişileri ve toplumu büyük ölçüde etkilemektedir. Toplumsal değişme ve gelişme beraberinde bazı problemleri de getirmektedir. Dolayısıyla din görevlisinden beklentiler de değişmektedir. Bütün bunların farkında olan din görevlileri toplumun beklentilerine cevap verebilecek şekilde kendilerini yetiştirmelidirler. Din görevlisinin, cemaati tanıması, onların ihtiyaç ve beklentilerine doğru karşılık vermesine yardımcı olur. Toplum; yaş, akıl, eğitim düzeyi, öğrenme isteği, cinsiyet gibi nitelikler bakımından birbirinden farklı bireylerden oluşur. Din görevlisi bu farklılıkları dikkate alarak dini en güzel şekilde onlara ulaştırmalıdır. Din görevlisi cemaatle iç içe olmalıdır. Onlarla güven, sevgi ve saygıya dayalı, seviyeli bir iletişim kurmalıdır. Karşısına gelen insanları, özenli ve dikkatli bir şekilde dinlemeli ve anlamaya çalışmalıdır. Rehberlik yaparak doğru yönlendirmede bulunmalıdır. Kişilerle konuşarak onların özellikle kendi problemlerine kendilerinin çözüm bulmalarına yardımcı olmalıdır. LİSTELEYELİM İlk defa bir yere din görevlisi olarak gittiğinizde öncelikle neler yaparsınız? Listeleyiniz. Kendimden önceki görevlilerle görüşürüm.......... 3. Din Hizmetlerini Zorlaştıran ve Engelleyen Sorunları Tanıma Dinin kendine has özellikleri, prensipleri, evrensel yönleri ve kutsal değerleri vardır. Dinin bireysel ve toplumsal yönleri bulunmaktadır. Hemen herkesin din konusunda bilgi, yorum, duygu, tutum ve davranışları vardır. Din, herkesi ilgilendiren bir özelliğe sahiptir. Bütün bunlar din hizmetlerinin ne kadar özenle yürütülmesi gerektiğini göstermektedir. 20

Din Hizmetleri ve İletişim Bir meslek ve hizmet alanı olarak din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen bazı sorunlar vardır. Bu sorunlar bazen din görevlisinin kendisinden bazen cemaatten veya ortamdan kaynaklanabilir. Din görevlisinin bilgi yetersizliği, din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen nedenlerin başında gelmektedir. Bu nedenle din görevlisi temel dinî bilgiler ve genel kültür bakımından yeterli donanıma sahip olmalıdır. Din hizmetlerinde gönüllülük esas olduğu için mesleğini sevmeli, benimsemeli ve işine özen göstermelidir. Cemaati önemseyip vaktinde görevinin başında olmalıdır. Din görevlisi ile ilgili bir diğer problem ise işine gereken önemi vermemesidir. Dini ve din görevliliği mesleğini gereği gibi temsil edememesi, kendisine yakışmayan ortamlarda ve davranışlarda bulunmasıdır. Ayrıca görev alanını cami ile sınırlı tutup toplumun her kesimi ile yeterli derecede iletişim kurmaması da önemli sorunlardan birisidir. Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunlardan bir kısmı ise cemaatten kaynaklanır. Cemaatten kaynaklanan sorunların temelinde, onların yaş, cinsiyet ve kültür seviyelerine göre ilgi, bilgi ve beklenti farklılıkları bulunmaktadır. Örneğin, gençler din görevlisinden kendileriyle iletişim kurmasını beklerken, bazı yaşlılar gençlerle iletişim kurmayı bir hafiflik olarak görebilmektedir. Bu tür sorunların önüne geçmek için din görevlileri, insan ilişkileri, iletişim, sosyal ve kültürel bakımdan kendilerini geliştirmelidirler. Din hizmetlerini zorlaştıran ve engelleyen sorunlardan bazıları da ortamdan kaynaklanmaktadır. Din hizmetlerinin gerçekleştiği ortam her yönüyle hizmetlerin başarılı veya başarısız olmasında önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin, bulunulan yerin büyüklüğü, biçimi, rengi, aydınlanma derecesi, ısısı, ses düzeni gibi birçok faktör din hizmetlerinin gerçekleşmesini olumlu veya olumsuz yönden etkilemektedir. Din görevlisi bütün bunları göz önünde bulundurmalı ve din hizmetlerini yerine getirirken ortamın özelliklerine dikkat etmelidir. Örneğin, din görevlisi camiyi daha ferah, temiz ve kullanışlı hâle getirmek için çeşitli önlemler almalıdır. PAYLAŞALIM Bir din görevlisi ile din hizmetlerinde karşılaştıkları zorluklar ve çözüm önerileri hakkında konuşunuz. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Din Hizmetlerinde İletişim İletişim; bilgi, düşünce, duygu, tutum ve davranış biçimlerinin, bir insandan diğerine aktarılması sürecidir. İletişim hem bireysel hem de toplumsal bir süreçtir. Dolayısıyla iletişim, din hizmetlerinde başarıyı etkileyen temel faktörlerden birisidir. Din hizmetlerinin yerine getirilmesinde, din görevlileri toplumla veya fertlerle hem cami içinde hem de dışında iletişim hâlindedirler. 21