SUKÜLTÜRÜ SUKEMERLERİ TÜNELLER SARNIÇLAR ÖRNEKLER Burada Mehmet Bildirici tarafından gezi ve incelemeleri sırasında belirlediği bazı detaylar buraya konulmuştur. Mehmet Bildirici Eylül 2010 İÇİNDEKİLER Su Kemerleri 3-5 Aspendos Sukemerleri 6-12 İstanbul Kovukkemer 13-17 Tüneller 18-19 Antik mermer testeresi 20-21 Sarnıçlar & su ile çalışan tesisler 22
Güzeller su ölçüyor
SU KEMERİ - AKEDÜKLER Akedük Latince Aqua sözcüğünden gelir. M.Ö. 1800 : İlk kemerli yapı Babil'de bir köprüde uygulanmıştır. Köprü uzunluğu 180 m M.Ö. 810 : Urartu Kralı Menua Şamran kanalında su köprüsü ile doğal dereyi aştı. M.Ö. 704-681 : Asur Kralı Sennacherip (M.Ö. 704-681) Ninova kentinde su kemeri (su köprüsü) inşaatını gerçekleştirdi. M.Ö. 312 : Roma kenti "Aqua Appia" suyolunda su kemeri inşa edildi. M.Ö. 14? : Anadolu'da ilk su kemeri, Efes'te "Sextilio Polio" su kemeri DÜNYADA SU KEMERLERİ Kemer ismi ve yeri Uzunluk (m) Yükseklik (m) İstanbul Saraçhane-Valens (Hadrianus) kemeri 1023 (halen 625m) 23 Segovia (İspanya) 818 31 İstanbul Uzun Kemer 711 25 Pergamon Madradağ su yolu (İzmir,Bergama) 700 (Halen mevcut değil) 30 Arles (Fransa) 600 22 Pergamon (İzmir,Bergama) Bakırçay (Kaikos) 410 (Halen mevcut değil) 25 İstanbul Kovukkemer 408 35 İstanbul Kurt Kemeri 305 14 Nimes Pont du Gard (Fransa) 262 48 İstanbul Mağlova Kemeri (Osmanlı-Sinan) 258 36 Efes Sextilius Pollio kemeri (Anadolu'da ilk) 22 13 YÜKSEKLİKLERİNE GÖRE (25 m üstü) Kemerin ismi ve yeri Yükseklik (m) Uzunluk (m) Nimes Pond du Gard (Fransa) 48 262 İstanbul Mağlova Kemeri (Osmanlı-Sinan) 36 258 İstanbul Kovukkemer 35 408 Segovia (İspanya) 31 818 Pergamon Madradağ Kemeri (İzmir,Bergama) 30 (Halen mevcut değil) 700 Tarragano 30 211 İstanbul Güzelcekemer 29,5 165 İstanbul Uzunkemer 25 711
UZUNLUKLARINA GÖRE ROMA SUYOLLARI Tekirdağ- Pınarhisar dan İstanbul a su yolu 242 km Phocea su yolu (Foça) 100 km Roma Marcia su yolu ( M.Ö. 144 ) 91 km Roma Anio Vetus su yolu 87 km Jerusalem (Kudüs) M.Ö. 3. yüzyıl 68 km Pergamon (Bergama) Bakırçay su yolu 53 km ANADOLU DA ROMA DÖNEMİ BASINÇLI SUYOLLARI (Paul Kessener) Band 2 s. 149 Place Cuntry Aqueduct Siphon Material Lenght (m) Max. Depth (m) Gradient m/km Smyrna Turkey Karapınar Karapınar Ceramic.stone 4400 158 1,1 Lyon France Yzeron Craponne Lead 3600 91 9,2 Lyon France Mont d Or D Ecully Lead 3500 70 3,1 Lyon France Brevenne Grange Lead 3500 90 4-5,6 Pergamon Turkey Madradağ Pergamon Lead 3250 190 12,6 Alatri Italy Alatri Alatri Lead 3000 100 9 Lyon France Gier Beaunant Lead 2660 122 3 Lyon France Yzeron Grazieux Lead 2200 33 3,2 Aspendos Turkey Aspendos Aspendos Stone 1670 45 8,3 Lyon France Gier Soucieu Lead 1210 93,5 4 Laodekeia Turkey Laodikeia Laodikeia Stone 800 50 26 Lyon France Gier St Genis Lead 700 79 8,3 Lyon France Gier St. Irene Lead 575 38 4 Oinoanda Turkey Oionanda Oionanda Stone 500-700 22 6-16 Lyon Frace Mont d or Cotte Lead 420 30 19 Patara Turkey Patara Delik Kemer Stone 260 20 18,5
Pont du Gard (Fransa) Roma Segovia (İspanya) Roma
MÜHENDİSLİK HARİKASI ASPENDOS SU KEMERLERİ (Burada suyun membadan gelişine göre sistem 6 kesitle gösterilmeye çalışılmıştır.) Foto: M.Bildirici 2007 Membadan suyun geliş yolu üzerinde kalıntılar (1)
Suyun ilk su kulesine tırmanışı (2)
Suyun kemerler üzerinde devamı (3)
Suyun devamı (4) aynı anda ikinci kuleye çıkışı
İkinci kule (5)
Suyun ikinci kuleden sonra gene basınçlı boru ile Akropol e çıkışı
Tüm sistemde suyu basınç altında taşıyan taş boru (Foto Mehmet Bildirici) Sistem hakkında geniş bilgi Paul Kessener Aspendos and its inverted siphon bak www.mehmetbildirici.com English 20.2.114
ISTANBUL DA OSMANLI DÖNEMİ SU KEMERLERİ İstanbul Osmanlı Sultan ı Fatih Sultan Mehmet tarafından fetih edilip, başkent yapıldıktan sonra nüfus artmış su sıkıntısı baş göstermiştir. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, padişahın büyük desteği ve Büyük Mimar Sinan tarafından eski Roma kemerleri onarılarak İstanbul a Belgrat Ormanlarından bol su getirilmiştir. Bu konuda Prof Dr. Kazım Çeçen in pek çok çalışması ve yayınları bulunmaktadır. Bunlar Halkalı Suları, İSKİ yayını,1991 (176 s +tablolar) Mimar Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri, İSKİ yayını, 1988 (238 s+ tablolar) Üsküdür Suları, İSKİ Yayını, 1991 (188 s + tablolar) Taksim ve Hamidiye Suları, İSKİ, 1992, (208 s+ tablolar) Roma Suyollarının en uzunu, TSKB, 1996 (228 s+tablolar) İstanbul ile ilgili Burada Eyüp Kemerburgaz da bulunan Kovuk Kemer daha önce tarafımdan birkaç defa incelenmiş, son olarak Nisan 2010 tarihinde Prof Dr. Henning Fahlbusch ile birlikte bir uçtan bir uca dikkatli olarak gezilmiştir. Baştan sona çekilen fotoğraflar buraya konulmuştur. ACABA BU KEMERLERİN NE KADARI ROMA, SİNAN NELERİ EKLEDİ Buyurun resimleri inceleyip siz de bir karar verin, Türkiye de pek çok akademisyen tümünün Sinan tarafından yapıldığını savunur. Bu soruyu konunun en yetkili kişisi, birlikte gezdiğimiz Prof. Dr. Fahlbusch a sordum. Sizce temelden itibaren Sinan tarafından mı yapılmıştır? KESİNLİKLE HAYIR DEDİ Kovuk kemer mansaptan membaya doğru
Membaya doğru kovuk kemer
Muhtemelen Sinan ın eklediği kısımlar?
Konuları titizlikle inceleyen bir kişiyim. Ancak seyahat imkanımın kısıtlılığı, Almanca bilmemem bazı konularda beni yetersiz bırakmaktadır. Kafamda oluşan sorularda son müracaat ettiğim kişi Prof Fahlbusch olmuştur. Kendisi bu konuda pek çok ülkede bu konularda çalışma yapmış bir kişidir. ACABA OSMANLI DA SU KEMERİ YAPMA GELENEĞİ OLUŞMUŞ MUDUR? Roma yönetimine dönersek, İtalya, İspanya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Türkiye, Suriye, Mısır, Tunus, Cezayir her tarafta bol miktarda su kemeri inşa etmişlerdir. Osmanlı da başkent İstanbul da Sinan eliyle su kemeri yapmışlardır. Ancak bunlar sadece İstanbul dadır. Mimar Sinan ve sonrası Anadolu, Suriye, Mısır, Balkanlar da köprüler vardır ama su kemerleri yoktur? Niye sadece İstanbul? Buna iki gerekçe şöyledir. a.) Başkente çok önem vermeleri b.) Daha önce İstanbul da pek çok su kemerinin önceden Roma döneminde yapılmış olması ve bunun kalıntılarının belli ölçüde o güne gelmesi diye düşünüyorum. Ama bunlar dışında MİMAR SİNAN ın bir dahi olduğu, yaptığı mimari şaheserler yanında aynı zamanda çok iyi bir su mühendisi olduğu da gözden uzak tutulmalıdır.
Roma dönemi Silifke de Olba Sukemeri (Denis Murphy den 3. yüzyılda İmparator Septimus Severus tarafından yaptırılmıştır Roma dönemi Caesarea sukemerleri (Israel) (Yehuda Peleg tarafından gönderilmiş kart postal)
TÜNELLER Antik çağdan bu güne pek çok su tüneli yapılmıştır. Bunlardan en önemlileri şöyledir Hezekiah tüneli 530 m Jerusalem yapılışı M.Ö. 700 (Sloam inscription) Eupalinus tüneli 1.036 m (İki baştan kazılmış) Yapılışı M.Ö 550-530 Samos Eupalinus Tüneli için geniş bilgi için WEB sitesine girin www.mehmetbildirici.com German 202.211 Karaman, Ermenek Sbide (Yukarı Çağlar) köyünde Roma dönemi su tünelleri HEZEKIAH TÜNELİ 2001 yılında Israel de yapılan CURA AQUARUM IN ISRAEL toplantısında Kudüs kentinde bulunan dünyanın Hezekiah tünelini gezmiş, incelemiştik. Bu defa 2008 yılında torunum Selin Güventürk ile birlikte, ona bazı önemli eserleri göstermek için İstanbul Arkeoloji Müzesi ne gittik.. Bir ara ben yoruldum ve boş bir yere oturup Selin in bazı yerleri tek başına gezmesini istedim. Tesadüfen Sloam Inscription un önüne oturmuşum. Ben daha önce kaç defa buradan geçmiştim. Dünyanın en eski İbranice yazıtı karşımda idi. Bu tesadüften çok büyük mutluluk duydum. Çektiğim fotoğrafları Prof. Fahlbusch, İsrail den Tsvika Tsuk ve Yehuda Peleg e gönderdim. Gönderdikleri mesajlardan onların da çok mutlu olduğunu anladım. JERUSALEM SLOAM INSCRIPTION (HEZEKIAH TUNELİ) İstanbul Arkeoloji Müzesi Inv. 2195 T Juda Kralı Hezekiah (M.Ö. 716-687) su tünelini kazdırdı. Kaya içinde 533 m uzunluğunda. Silik 6 satır İbranice yazıt var Yazıt 1880 yılında bulundu ve 1882 yılında İstanbul a getirildi. Bu gün çalışan kanal ve Su havuzu Aın Silvan olarak bilinir.
İstanbul Arkeoloji Müzesi nde Sloam yazıtları Yazıtın fotoğrafı (M.Bildirici)
HİERAPOLIS (DENİZLİ PAMUKKALE) NEKROPOLİS TEN MERMER KESME MAKİNESİ KROKİSİ Roma döneminde Efes kentinde su ile çalışan testere ile mermer blokların kesildiğine dair bilgiler gelmektedir. Benzer makinenin mezar taşına çizilmiş krokisi Denizli Pamukkale Nekropolu nde bulunmuştur. Çok ilginç Aynı makinenin teknik resim olarak çizimi (SCHIÖLER)
Ürdün Gerasa antik kentinde Roma dönemi mermer kesme makinesi (Eski tasarımla yeniden kurulma)
SARNIÇLAR Tüm dünyada insanlar çok eski zamanlardan beri sarnıç (su deposu) yaparak su ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Burada çok önemli bazı örnekler verilmiştir. İstanbul Yere Batan sarayı (Basilica cistern) yapılışı 6. yüzyıl Silifke Tekirambar Syedra Sarnıcı (Alanya) üç gözlü alanı 480 m² SU İLE ÇALIŞAN TESİSLER TARSUS HİDROELEKTRİK SANTRALI 1902 yılında ilk Hidroelektrik Santralı Tarsus ta yaptırılıyor. Elektrik Sadık Paşa Konağına, Amerikan Kolejine ve Rum Ortodoks Kilisesine veriliyor. TERKOS GÖLÜ SU İLE ÇALIŞAN POMPALAR 19. yüzyılın sonlarında Terkos Gölü den İstanbul a su getirilmiş, burada su ile çalışan dev pompa binaları içine su pompaları konulmuştur. İSTANBUL TÜNEL 1890 yılında ilk defa İstanbul a Karaköy-Tünel Meydanı arasında tünel (yer altı treni) yapılmıştır. Halen hizmete devam eden tesisin enerjisi 1974 yılına kadar su kuvveti ile sağlanmıştır. Tünel Meydanında suyla çalışan tesisin bacası bugün görülebilmektedir. İZMİR ASANSÖRÜ İzmir de ilk asansör 1907 yılında Yahudi kökenli Nesim Levi tarafından yaptırıldı. Su kuvveti ile çalışıyordu. Bugün elektrik ile çalışmaya devam etmektedir.