ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ Gökmen KOÇ DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELERDE PLUM POX POTYVİRÜS (PPV, SHARKA) ÜNÜN DURUMUNUN BELİRLENMESİ VE KARAKTERİZASYONU BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2010

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELERDE PLUM POX POTYVİRÜS (PPV, SHARKA) ÜNÜN DURUMUNUN BELİRLENMESİ VE KARAKTERİZASYONU Gökmen KOÇ DOKTORA TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu Tez 04/05/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir......... Prof. Dr.Saadettin BALOĞLU Prof. Dr.Semih ERKAN Prof. Dr.Serap AÇIKGÖZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE...... Prof.Dr.Savaş KORKMAZ ÜYE..... Yard. Doç. Dr.Muharrem A.KAMBEROĞLU ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2006D12 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ DOKTORA TEZİ DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVELERDE PLUM POX POTYVİRÜS (PPV, SHARKA) ÜNÜN DURUMUNUN BELİRLENMESİ VE KARAKTERİZASYONU Gökmen KOÇ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman Jüri : Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU Yıl : 2010 Sayfa: 227 : Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU Prof. Dr. Semih ERKAN Prof. Dr. Serap AÇIKGÖZ Prof. Dr. Savaş KORKMAZ Yard. Doç. Dr. Muharrem A.KAMBEROĞLU Prunus meyvelerinin dünya çapında en önemli hasalıklarından birine neden olan Plum pox potyvirus, (Sharka, PPV); Avrupa, Asya ve Amerika da temel ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Türkiye nin Doğu Akdeniz kıyısıyla sınırlı önemli bir sofralık sert çekirdekli meyve yetiştiricilik alanı olan Çukurova bölgesinde 2006-2009 yılları ilkbahar-yaz döneminde ani bir Sharka hastalığı çıkışı yaşanmıştır. Birkaç şeftali, nektarin, erik, kayısı ve badem çeşidinde Sharka hastalığının neden olduğu meyvede halka ve beneklenme, olgunlaşma öncesi ve olgun meyve dökümü belirtileri gözlenmiştir. PPV nin tomurcuk, yaprak ve meyvede tanısı ticari polyclonal antiserum (Bioreba, Reinac, Switzerland) kullanılarak Double Antibody Sandwich Enzyme-linked Immuno Sorbent Assay (DAS ELISA) ile gerçekleştirilmiştir. Tüm izolatlar İndirek DAS-ELISA nın yanısıra Restriction Fragment Lenght Polymorfizm (RFLP) ve ırka özel primerlerle PPV-M olarak tanılanmıştır. Surveyler Silverking çeşidi nektarin, Richmay çeşidi şeftali, Priana, Precoce de tyrinthe, Nimfa çeşitlerinden kayısı ve Tuona, Ferragnes çeşidi badem bahçelerinde yoğunlaştırılmıştır. Toplamda 285 bahçeden 13 tanesi %5,31 oranında infekteli bulunmuş ve 15 adet izolat karakterizasyon için belirlenmiştir. Ek olarak Adana ilinde %12,5 ve Mersin ilinde %5,55 infeksiyon oranı saptanmıştır. Bölgesel izolatların kılıf protein gen dizi analizlerine göre PPV-M 1 ve PPV-M 2 şeklindeki alt dalın varlığı fark edilmiştir. Çukurova bölgesinde saptanan izolatlar ise badem için Türkiye de ilk kayıt niteliğindedir. Verilere bakıldığında Doğu Akdeniz de sınırlı bölgesel bulaşıklık oranlarının aksine, 2008-2009 bahar döneminde bölge sert çekirdekli meyve üretimi için önemli bir PPV çıkışı meydana gelmiştir. Anahtar Kelimeler: Sharka, Doğu Akdeniz Bölgesi, DAS-ELISA, RT-PCR, Sert Çekirdekli Meyveler I

ABSTRACT PhD THESIS DETERMINATION AND CHARACTERIZATION OF PLUM POX POTYVİRÜS (PPV, SHARKA) ON STONE FRUITS AT EAST MEDİTERRANEAN REGION Gökmen KOÇ DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor Jury : Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU Year: 2010, Pages: 227 : Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU Prof. Dr. Semih ERKAN Prof. Dr. Serap AÇIKGÖZ Prof. Dr. Savaş KORKMAZ Asist.. Prof. Dr.Muharrem A.KAMBEROĞLU Plum pox potyvirus, (Sharka, PPV) causes one of the most serious diseases of Prunus fruit trees worldwide and has caused major economic losses across Europe, Asia and America. In the Çukurova region part of Turkey close to EastMediterrranean seaside, is important table stone fruit growing area, a sudden outbreak of Sharka disease was noticed in spring-summer of 2006-2009. Fruits of several peach, nectarine, plum, apricot and almond varietes displayed obvious symptoms of Sharka consisting of rings and mottling spread over the whole surface of fruits and also immature and mature fruit droping. The identity of PPV was proved using commercial polyclonal antisera (Bioreba, Reinac/Switzerland) by Double Antibody Sandwich Enzyme-linked immunosorbent assay (DAS-ELISA) in buds, leaves and fruits with symptoms. All isolates are identified as PPV-M by Indirect DAS-ELISA. Also by Restriction Fragment Lenght Polymorphism (RFLP) and strain spesific primers. The Survey was resulted in orchards of nectarine (cv.silverking), peach (cv.richmay) aptricot (cv.priana, cv.precoce de tyrinthe and cv.nimfa) and almond (cv.tuona and cv. Ferragnes) with different infection ratio. Totaly 13 orchards were found infected (% 5,31) in 285 and 15 samples were discarded as Çukurova region isolates to characterization; Additional infection percentages were %12,5 in Adana and %5,55 in Mersin provinces. As a result of Coat protein gene sequence analysis, Occurence of PPV-M 1 and PPV-M 2 subclusters were noted among the regional isolates. It seems that the isolates from almond, in Çukurova are first detected and reported at almond in Turkey. To our knowledge this is a preliminarly report of important PPV outbreak for the regional stone fruit production, in contrast to liminarly regional infection rate before in EastMediterrranean. Key words: Sharka, East Mediterranea Region, DAS-ELISA, RT-PCR, Stone Fruits. II

TEŞEKKÜR Bu çalışmanın planlanması, yürütülmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesinde her konuda yardımcı olan hocam sayın Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU na çok teşekkür ediyorum. Ayrıca proje çalışmalarının yürütüldüğü Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nün kıymetli öğretim üyelerine, Viroloji Laboratuarı çalışma arkadaşlarım ve laboratuar lisans üstü öğrencilerine bütün çalışmalarımda bana verdikleri emek ve manevi desteklerinden dolayı teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca çalışmalarımın bir kısmını yürüttüğüm Adana Zirai Mücadele ve Araştırma Enstitüsü idaresine; özellikle Zir.Yük.Müh. Hakan FİDAN a yardımlarından ve ilgilerinden dolayı çok teşekkür ediyorum. Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde verdikleri finansmandan dolayı en büyük pay sahiplerinden biri olan Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ne minnetlerimi sunuyorum. Doktoramın en başından beri bana verdiği moral, destek ve gösterdiği sabırdan dolayı ailemin küçükten büyüğe tüm bireylerine sonsuz teşekkür ederim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT II TEŞEKKÜR III İÇİNDEKİLER IV ÇİZELGELER DİZİNİ X ŞEKİLLER DİZİNİ. XII SİMGE VE KISALTMALAR. XXVII 1.GİRİŞ 1 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 9 3. MATERYAL ve METOT... 27 3.1. Materyal 27 3.1.1.Çalışmanın Yapıldığı Yer ve Materyali Hakkında Bilgiler.. 27 3.1.2. Biyolojik Tanılama Çalışmalarında Kullanılan Materyal 29 3.1.2.1.Tohumların Çimlendirilmesi ve İndeksleme de Kullanılan Materyal.... 31 3.1.2.2. Mekanik İnokulasyon Çalışmalarında Kullanılan Materyal... 32 3.1.3. Serolojik Çalışmalarda Kullanılan Materyal 30 3.1.3.1. Çukurova Bölgesi Koşullarında; PPV nin DAS-ELISA İle Teşhisi İçin En Uygun Örnekleme Zamanını Tespit Çalışmasında Kullanılan Materyal... 33 3.1.3.2. PPV ye Karşı DAS-ELISA Testinde Kullanılacak En Uygun Bitki Dokusunu Tespit Çalışmasında Kullanılan Materyal... 34 3.1.3.3. DAS-ELISA Testi Çalışmalarında Kullanılan PPV İzolatlarının Muhafazası.. 34 3.1.3.4. PPV İzolatlarının Tohumla Taşınma Durumunun DAS- IV

ELISA İle Araştırılmasında Kullanılan Materyal.. 35 3.1.3.5. Yaprak Bitleri Bünyesinde Etmenin Varlığının DAS- ELISA İle Araştırılmasında Kullanılan Materyal 35 3.1.4.Total Nükleik asit Ekstraksiyonu ve Moleküler Çalışmalarda Kullanılan Materyal.. 36 3.1.5. RT-PCR ve Restricted Fragment Lenght Polymorphizm (RFLP) Çalışmalarında Kullanılan Materyal... 36 3.1.6. Agarose Gel Elektroforez Çalışmalarında Kullanılan Materyal.. 38 3.1.7. İnfekteli Bitki Tohumu nda PPV ye Yönelik RT-PCR Çalışmalarda Kullanılan Materyalı... 38 3.1.8. İnfekteli Bitkideki Yaprak Bitleri nde PPV ye Yönelik RT- PCR Çalışmalarında Kullanılan Materyal... 38 3.1.9. PPV, Kılıf Protein Geni Dizileme Çalışmalarında Kullanılan Materyal 39. 3.2. Metod... 40 3.2.1. Gözlem ve Örneklemeler. 41 3.2.2.Test Bitkilerinin Yetiştirilmesi 44 3.2.2.1. Otsu indikatör bitkilerin yetiştirilmesi... 44 3.2.2.2. Odunsu indikatör bitkilerin yetiştirilmesi ve İndekslenmesi. 45 3.2.3. Virüsün Biyolojik Yöntemlerle Taşınması.. 49 3.2.4. Serolojik Çalışmalar 50 3.2.4.1. DAS-ELISA Çalışmaları..... 50 3.2.4.2. DASI-ELISA Çalışmaları..... 52 3.2.5. Total Nükleik Asit (N.A.) İzolasyonu... 53 3.2.5.1. Bitkisel Materyalden Total N.A. İzolasyonu.. 53 3.2.5.2. Yaprak Bitlerinden Total N.A. İzolasyonu... 56 V

3.2.6. RT-PCR Çalışmaları.... 57 3.2.6.1.PCR İçin Materyalin Oluşturulması... 57 3.2.6.1.(1). Hedef Nükleik Asid in Oluşturulması.. 57 3.2.6.1.(2). Primerlerin Oluşturulması 58 3.2.6.1.(3). Amplifikasyon Sırasında Kullanılan Kimyasalların Optimum Konsantrasyonlarının Ayarlanması... 59 3.2.6.1.(4). dntp Konsantrasyonunun Ayarlanması... 59 3.2.6.1.(5). Kullanılan Kimyasalların Miktarlarının Ayarlanması...... 60 3.2.6.1.(6). Amplifikasyon İçin Termal Döngü Proğramının Ayarlanması.. 61 3.2.6.2. Restriksiyon Enzimi Uygulması (Restriksion Fragmenth Lenght Polymorphism, RFLP)... 63 3.2.7. Agarose Gel Elektroforez Çalışmaları.. 65 3.2.8. İnfekteli Bitki Tohumu nda PPV ye Yönelik RT-PCR Çalışmaları. 65 3.2.9. İnfekteli Bitkideki Yaprak Bitleri nde PPV ye Yönelik RT- PCR Çalışmaları. 66 3.2.10. PPV Kılıf Protein Geni Dizileme Çalışmaları. 66 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA..... 69 4.1. Survey ve Örnekleme Çalışmaları.. 69 4.2. Serolojik Çalışmalar. 73 4.2.1. DAS-ELISA Testi Çalışmaları. 73 4.2.2. Çukurova Bölgesi İzolatlarıyla Gerçekleştirilen İndirek DAS- ELISA Testi Çalışmaları...... 85 4.2.3. Çukurova Bölgesi Koşullarında; PPV nin DAS-ELISA İle VI

Teşhisi İçin En Uygun Örnekleme Zamanını Tespit Çalışması... 86 4.2.4. PPV ye Karşı DAS-ELISA Testinde Kullanılacak En Uygun Bitki Dokusunu Tespit Çalışması.... 88 4.2.5.DAS-ELISA Testi Çalışmalarında Kullanılan PPV İzolatlarının Muhafazası. 90 4.2.6. PPV İzolatlarının Tohumla Taşınma Durumunun DAS-ELISA İle Araştırılması... 91 4.2.7. Yaprak Bitleri Bünyesinde Etmenin Varlığının DAS-ELISA İle Araştırılması. 92 4.3. Çukurova Bölgesi PPV İzolatlarına Ait Makroskobik Gözlem Bulguları. 93 4.3.1.PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının şeftali çiçek, yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.richmay). 95 4.3.2. PPV Ad-Aho-Ne1 izolatının nektarin yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.mayglo).. 101 4.3.3. PPV Ad-Hav-Ne1 izolatının nektarin yaprağında oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.?)..... 103 4.3.4. PPV Ad-Hav-Er1 izolatının erik yaprağında oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.?)..... 104 4.3.5. PPV Ad-İs-Ba1 izolatının badem yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. FERRAGNES).. 105 4.3.6. PPV Ad-İs-Ba2 izolatının badem yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. TUONO)... 107 4.3.7. PPV Ad-KYus-Ne1 izolatının nektarin yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. Caldesse2000) 109 4.3.8. PPV Ad-Po-Ne1 izolatının nektarin yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.?)..... 111 4.3.9. PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının kayısı yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. nimfa).... 117 VII

4.3.10. PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının nektarin yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. silverking)... 120 4.3.11. PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. tyrinthe) 124 4.3.12. PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. nimfa).. 127 4.3.13. PPV Me-BB-Ne1 izolatının nektarin yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.?)... 130 4.3.14. PPV Me-GK-Kay1 izolatının kayısı yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv. Priana)... 133 4.3.15. PPV Me-Ye-Er1 izolatının erik yaprak ve meyvesinde oluşturduğu makroskobik belirtiler (cv.?)... 4.4. PPV nin Otsu ve Odunsu İndikatör Bitkilerdeki Biyolojik Tanılama Bulguları... 4.4.1. Sharka Hastalığı nın Otsu İndikatör Bitkilere Mekanik Olarak Taşınması... 137 139 139 4.4.2. PPV Me-Ye-Er1 İzolatının Değişik Tür den Odunsu Bitkilere Aşılanması...... 144 4.5. Moleküler Tanılama ve Karakterizasyon Çalışmaları... 150 4.5.1.Total N.A. Ekstraksiyon Çalışmaları.. 150 4.5.2. Çukurova Bölge PPV İzolatları Kılıf Protein Genine Yönelik PCR Çalışmaları... 150 4.5.3. PPV Kılıf Protein Genine Ait RT-PCR Ürünü İle Gerçekleştirilen RFLP Çalışmaları 152 4.5.4. PPV Irklarını Saptamaya Yönelik Spesifik Primer lerle Gerçekleştirilen RT-PCR Çalışmaları 154 4.5.5. İnfekteli Bitki Tohumu nda PPV ye Yönelik RT-PCR 155 VIII

Çalışmaları... 4.5.6. İnfekteli Bitkideki Yaprak Bitleri nde PPV ye Yönelik RT- PCR Çalışmaları. 156 4.6. Çukurova Bölgesi PPV İzolatları, Kılıf Protein Geni Dizileme Çalışmaları.. 158 5. SONUÇLAR ve ÖNERİLER.. 163 KAYNAKLAR 171 ÖZGEÇMİŞ. 187 EKLER 188 IX

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 1.2. Sert çekirdekli meyvelerde zarara sebep olan virüs ve virüs benzeri hastalıklar..... 4 Çizelge 2.1. Potyvirus proteinlerinin Muhtemel fonksiyonlar (Anonymous, 2009c). 13 Çizelge.3.1. Mekanik inokulasyon ve İndekslemede kullanılacak indikatörler ve gözlenebilecek simptomlar... 30 Çizelge 3.2. Çizelge 3.3. Moleküler çalışmalarda kullanılan farklı primer dizi kompozisyonları... 37 RFLP çalışmalarında kullanılan restriksiyon enzimleri ve kesim bölgeleri..... 37 Çizelge 3.4. Tez Çalışmasında izlenen Aşamalar..... 40 Çizelge 3.5. Doğu Akdeniz Bölgesinde gerçekleştirilen survey kapsamında gezilen alanlar ve yapılan test tipleri.... 42 Çizelge 3.6. Mekanik inokulasyon çalışmalarında kullanılan otsu indikatör bitkiler ve PPV nin yapması beklenen 45 belirtiler.... Çizelge 3.7. Çizelge 3.8. Biyolojik indeksleme çalışmalarında kullanılan odunsu bitkiler ve PPV nin enfeksiyonunda beklenen olası belirtiler..... PPV PCR ürünlerinin restriksiyonunda 1 örnek için kullanılan karışım ve miktarları... 49 64 Çizelge 4.1. Çizelge.4.2. Sürvey çalışmalarında örneklenen iller ve alınan örneklerin türlere göre dağılımı... 71 Survey Çalışmalarında PPV bulaşık saptanan örneklere izolatlara ait DAS-ELISA Testi Absorbans Değeri 75 Sonuçları..... X

Çizelge 4.3. Adana ve Mersin illerindeki ELISA ile testlenen bahçelerde; PPV infeksiyon % si ve toplam infekteli bahçe sayısı... 76 Çizelge 4.4. Doğu Akdeniz Bölgesinde gerçekleştirilen survey kapsamında gezilen alanlar ve infekteli saptanan bahçe sayısı... 78 Çizelge 4.5. Çukurova Bölge izolatlarının serotipi ve 405 nm OD si(optical Density)..... 86 Çizelge 4.6. Farklı örnekleme zamanlarının tespiti amacıyla örnek alma tarihleri ve ELISA sonuçları..... 88 Çizelge 4.7. PPV nin ELISA ile teşhisi için uygun bitki dokusunun belirlenmesi... 89 Çizelge 4.8. DAS-ELISA testinde kullanılan PPV izolatlarana ait absorbans değerleri... 91 Çizelge 4.9. Tohumla taşınma potansiyelinin ölçülmesi gerçekleştirilen DAS-ELISA testinde kullanılan PPV izolatları ve elde edilen ait absorbans değerleri. 92 Çizelge 4.10. Yaprak bitleriyle taşınma potansiyelinin ölçülmesi için gerçekleştirilen DAS-ELISA testinde elde absorbans değerleri 93 Çizelge 4.11. Çizelge 4.12. PPV izolatlarının çalışma kapsamındaki otsu indikatör bitkilerde neden olduğu belirtiler.. 140 PPV Me-Ye-Er1 izolatının çalışma kapsamındaki odunsu indikatör bitkilerde neden olduğu belirtiler... 144 XI

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. Türkiye Tarım ve Orman Alanları 2008, Bin Hektar.. 2 Şekil 1.2. Türkiye Meyve Üretimi 2008, Ton. 3 Şekil 2.1. Plum Pox Potyvirüs ün Dünya daki yayılım haritası.. 10 Şekil 2.2. Plum pox potyvirüs, Genom Organizasyon ve replikasyon. 11 Şekil 2.3. PPV genomu üzerinde farklı fonksiyon ve işlem yeteneğine sahip proteinler 12 Şekil 2.4. PPV partiküllerine ait elektron mikroskop resmi. 13 Şekil 2.5. Plum pox potyvirus ün değişik tür ve çeşit sert çekirdekli meyvelerde oluşturduğu belirtiler... 17 Şekil 3.1. Türkiye ve Doğu Akdeniz Bölgesi survey haritası. 27 Şekil 3.2. Doğu Akdeniz Bölgesinde survey alanlarından görünüş. 43 Şekil 3.3. Küvetlerde yetiştirilen Nicotiana clevelandii ve plastik saksıya şaşırtılmış durumdaki Chenopodium foetidium 45 türlerinden örnek. Şekil 3.4.. Katlama sonucu köklendirilen P.persica GF 305 tohumları 46 Şekil 3.5. Katlamada köklendirilen P. persica GF 305 tohumlarından elde edilen çöğürler.. 46 Şekil 3.6. Katlamada köklendirilen P. armeniaca tohumlarından elde edilen fidanlar... 47 Şekil 3.7. Köklendirme işlemindeki P.persica GF 305 çelikleri. 48 Şekil 3.8. Şekil 3.9. PPV indekslemesinde kullanılan Prunus persica GF677 ve Prunus myrabolan 29C çöğürleri.... PPV ile bulaşık Me-Ye-Er1 kodlu izolatdan alınan aşı gözü ile indekslenmiş P.armeniaca çöğürü..... 48 48 Şekil 4.1. Doğu Akdeniz Bölgesi nde survey gerçekleştirilen 70 iller(anonymous, 2003)... Şekil 4.2 Türler Düzeyinde alınan örnek % miktarları 72 Şekil 4.3 İller Düzeyinde alınan örnek sayıları ve oranları 73 XII

Şekil 4.4. Şekil 4.5. Şekil 4.6. Şekil 4.7. (%).... Doğu Akdeniz Bölgesi Sert Çekirdekli Meyve Bahçelerinde PPV İnfeksiyon % oranı.. 79 Doğu Akdeniz Bölgesinde Türlerin Sert Çekirdekli Meyve Türlerinde PPV İnfeksiyon % oranları Adana İlinde Sert Çekirdekli Meyve Bahçelerinde PPV İnfeksiyon % oranları... Mersin İlinde Sert Çekirdekli Meyve Bahçelerinde PPV İnfeksiyon % oranı... Şekil 4.8. Çukurova Bölgesi nde Sert Çekirdekli Meyvelerin Bahçelerinde PPV İnfeksiyon % oranı... Şekil 4.9. Çalışma kapsamında Çukurova Bölgesinde saptanan PPV izolatlarının coğrafik olarak bulunduğu alanlar.. 79 80 80 81 84 Şekil 4.10. Şekil 4.11. Şekil 4.12. Şekil 4.13. Şekil 4.14. Şekil 4.15. Şekil 4.16. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu çiçek taç yapraklarında renk kırılması belirtileri(soldaki ve Sağdaki)... 95 PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu çiçek taç yapraklarında renk kırılması belirtileri(soldaki ve Sağdaki)... 96 PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu çiçek taç yapraklarında renk kırılması ve yaprak damar aralarında klorotik renk açılması belirtileri (Soldaki ve Sağdaki) 96 PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması ve halka benzeri belirtiler (Soldaki ve Sağdaki) 96 PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması ve halka benzeri belirtiler (Soldaki ve Sağdaki) 97 PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması (A) ve aşırı duyarlılık reaksiyon sonucu oluşan delikler (Sağdaki). 97 PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprak damar XIII

aralarında klorotik renk açılması ve aşırı duyarlılık reaksiyon sonucu oluşan kırmızımsı nekrozlar (Soldaki ve Sağdaki).. 97 Şekil 4.17. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması ve aşırı duyarlılık reaksiyon sonucu oluşan kırmızımsı sarı klorotik halkalı nekrozlar (Soldaki ve Sağdaki) 98 Şekil 4.18. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprak damarda klorotik renk açılması (A); yaprak ve meyvede şekil bozulması (Soldaki ve Sağdaki).. 98 Şekil 4.19. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu sürgünde klorotik halkalı leke... 98 Şekil 4.20. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik halkalı leke ve aşırı duyarlılık sonucu oluşan delikler; meyvedeyse klorotik benekler (Soldaki ve Sağdaki)... 99 Şekil 4.21. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu meyvede şekil bozulması (Soldaki ve Sağdaki).. 99 Şekil 4.22. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu meyvede olgunlaşma öncesi klorotik benekler (Soldaki ve Sağdaki). 99 Şekil 4.23. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu olgunlaşma öncesi ve olgun meyvede klorotik benekler (Soldaki ve Sağdaki). 100 Şekil 4.24. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu meyvede klorotik benekler (Soldaki ve Sağdaki). 100 Şekil 4.25. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu meyvede klorotik benekler (Soldaki ve Sağdaki).. 100 Şekil 4.26. PPV Ad-Aho-Ş1 izolatının neden olduğu meyvede klorotik beneklenme sağdaki meyve sağlıklı (Soldaki); aynı izolatla infekteli meyve grubu (Sağdaki).. 101 Şekil 4.27. PPV Ad-Aho-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 101 Şekil 4.28. PPV Ad-Aho-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması (Soldaki) ve şekil XIV

Şekil 4.29. Şekil 4.30. Şekil 4.31. Şekil 4.32. Şekil 4.33. Şekil 4.34. Şekil 4.35. Şekil 4.36. Şekil 4.37. Şekil 4.38. Şekil 4.39. Şekil 4.40. Şekil 4.41. bozukluğu (Sağdaki) 102 PPV Ad-Aho-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması ve klorotik alanla çevrili nekrozlar (Soldaki ve Sağdaki) 102 PPV Ad-Aho-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması ve klorotik alanla çevrili delikler (Soldaki ve Sağdaki)... 102 PPV Ad-Aho-Ne1 izolatının neden olduğu meyvede klorotik beneklenme şeklindeki renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 103 PPV Ad-Hav-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 103 PPV Ad-Hav-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 104 PPV Ad-Hav-Er1 izolatının neden olduğu yaprakta meşe yaprağı deseni şeklindeki klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 104 PPV Ad-Hav-Er1 izolatının neden olduğu klorotik halka ve damar açılması şeklindeki klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 105 PPV Ad-İs-Ba1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik renk açılması ve şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki)... 105 PPV Ad-İs-Ba1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik renk açılması ve şekil bozukluğu(soldaki ve Sağdaki) 106 PPV Ad-İs-Ba1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik beneklenmeler (Soldaki ve Sağdaki) 106 PPV Ad-İs-Ba1 izolatının neden olduğu meyvede şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki).. 106 PPV Ad-İs-Ba1 izolatının neden olduğu meyvede şekil bozukluğu; en soldaki meyve sağlıklı.. 107 PPV Ad-İs-Ba2 izolatının neden olduğu yaprakta düzensiz klorotik renk açılması ve nekrozlar (Soldaki ve Sağdaki)... 107 XV

Şekil 4.42. Şekil 4.43. Şekil 4.44. Şekil 4.45. Şekil 4.46. Şekil 4.47. Şekil 4.48. Şekil 4.49. Şekil 4.50. Şekil 4.51. Şekil 4.52. Şekil 4.53. PPV Ad-İs-Ba2 izolatının neden olduğu yaprakta düzensiz klorotik renk açılması(soldaki ve Sağdaki). 108 PPV Ad-İs-Ba2 izolatının neden olduğu yaprakta düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 108 PPV Ad-İs-Ba2 izolatının neden olduğu yaprakta düzensiz klorotik renk açılması ve nekrozlar(soldaki ve Sağdaki) 108 PPV Ad-İs-Ba2 izolatının neden olduğu meyvede belirgin olmayan şekil bozulması.. 109 PPV Ad-KYus-Ne1 izolatının neden olduğu çiçek taç yaprak uçlarındaki renk kırılması... 109 PPV Ad-KYus-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 110 PPV Ad-KYus-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)ve kızılımsı nekrozlar (Sağdaki) 110 PPV Ad-KYus-Ne1 izolatının neden olduğu meyvede düzensiz klorotik beneklenme şeklinde renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 110 PPV Ad-KYus-Ne1 izolatının neden olduğu meyvede düzensiz klorotik beneklenme şeklinde renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 111 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damarlarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 112 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damarlarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 112 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damarlarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki); ve meyvede şekil bozukluğu (Sağdaki)... 112 XVI

Şekil 4.54. Şekil 4.55. Şekil 4.56. Şekil 4.57. Şekil 4.58. Şekil 4.59. Şekil 4.60. Şekil 4.61. Şekil 4.62. Şekil 4.63. Şekil 4.64. PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damarlarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 113 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damarlarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 113 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar ve damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması; meyvedeyse şekil bozukluğu (Soldaki) 113 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar ve damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 114 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar ve damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 114 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar ve damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 114 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar ve damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 115 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 115 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu belirti gösteren yaşlı yapraklardaki klorotik lekeler (Soldaki ve Sağdaki)... 115 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu belirti gösteren yaşlı yapraklardaki klorotik lekeler; genç yapraklarda damar arası renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki).. 116 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu sürgünlerde klorotik beneklenmeler (Soldaki ve Sağdaki).. 116 XVII

Şekil 4.65. Şekil 4.66. Şekil 4.67. Şekil 4.68. Şekil 4.69. Şekil 4.70. Şekil 4.71. Şekil 4.72. Şekil 4.73. Şekil 4.74. Şekil 4.75. Şekil 4.76. PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu sürgünlerde klorotik beneklenmeler (Soldaki ve Sağdaki).. 116 PPV Ad-Po-Ne1 izolatının neden olduğu meyvede benek şeklinde lekeler (Soldaki ve Sağdaki).. 117 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik halka ve aşır duyarlılık reaksiyonları sonuuc oluşan delinmeler(soldaki ve Sağdaki); soldaki sağlıklı yaprak (Sağdaki). 118 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik halka veya beneklenmeler (Soldaki ve Sağdaki); soldaki sağlıklı yaprak (Soldaki).. 118 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik halka ve meşe yaprağı deseni şeklindeki renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki) 118 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik halka şeklindeki renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki) 119 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu yaprakta meşe yaprağı deseni şeklindeki renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki) 119 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu yaprak yan damarları çevresinde klorotik halka veya meşe yaprağı deseni şeklindeki renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki)... 119 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu meyvede şekil bozukluğu ve renk açılması; çekirdekte klorotik halka şeklindeki renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki). 120 PPV Ad-Sol-Kay1 izolatının neden olduğu meyvede etinde düzensiz renk açılması ve koflaşma; çekirdekte klorotik halka şeklindeki renk açılmaları (Soldaki ve Sağdaki) 120 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu çiçek taç yapraklarında renk kırılması belirtileri 121 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar XVIII

Şekil 4.77. Şekil 4.78. Şekil 4.79. Şekil 4.80. Şekil 4.81. Şekil 4.82. Şekil 4.83. Şekil. 4.84. Şekil. 4.85. Şekil. 4.86. aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki)... 121 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu genç yaprak damar aralarında düzensiz klorotik renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) ve nekrozlar (Sağdaki).. 121 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu olgunlaşmamış meyvede klorotik halka şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki) 122 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu olgunlaşmamış meyvede klorotik halka şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki) 122 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu olgunlaşmamış meyvede klorotik halka şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki) 122 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu olgun meyvede klorotik halka şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki)... 123 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu olgun meyvede klorotik halka şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki); yaprak damar arasında renk açılması... 123 PPV Ad-Sol-Ne1 izolatının neden olduğu olgunlaşma öncesi (Soldaki) ve sonrası (Sağdaki) meyve gurubunda klorotik halka şeklinde belirtileri... 123 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki); meşe yaprağı deseni ve aşır duyarlılık reaksiyonu sonucu oluşan delikler (Sağdaki).. 124 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler ve aşır duyarlılık reaksiyonu sonucu oluşan delikler (Soldaki ve Sağdaki). 125 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik benek ve şekil bozukluğu XIX

Şekil. 4.87. Şekil. 4.88. Şekil. 4.89. Şekil. 4.90. Şekil. 4.91. Şekil. 4.92. Şekil. 4.93. Şekil. 4.94. Şekil. 4.95. Şekil. 4.96. (Soldaki ve Sağdaki); sağdaki sağlıklı meyve (Soldaki ve Sağdaki) 125 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik benek ve şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki) 125 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik benek ve şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki); çekirdekte klorotik halkalı renk açılması (Sağdaki) 126 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı çekirdeğindemeydana getiridği klorotik halkalı renk açılması (Soldaki ve Sağdaki).. 126 PPV Me-BB-Kay1 izolatının kayısı çekirdeğinde klorotik halkalı renk açılması. 126 PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki ve Sağdaki); aşır duyarlılık reaksiyonu sonucu oluşan delikler (Sağdaki).. 127 PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki ve Sağdaki); meyvede şekil bozukluğu, renk açılması, meyve etinde koflaşmış alanlar ve çekirdekte klorotik halkalı leke şeklinde izler (Soldaki ve Sağdaki) 128 PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı mevelerinde meydana getirdiği şekil bozukluğu, renk açılması, meyve etinde koflaşmış alanlar (Soldaki ve Sağdaki) 128 PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı mevelerinde meydana getirdiği şekil bozukluğu, renk açılması (Soldaki ve Sağdaki) 128 PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı mevelerinde meydana getirdiği şekil bozukluğu, renk açılması, meyve etinde koflaşmış alanlar (Soldaki ve Sağdaki) 129 PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı yapraklarında meydana XX

getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki ve Sağdaki); meyvede şekil bozukluğu, renk açılması, meyve etinde koflaşmış alanlar ve çekirdekte klorotik halkalı leke şeklinde izler (Soldaki ve Sağdaki) 129 Şekil. 4.97. PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki ve Sağdaki); meyvede şekil bozukluğu, renk açılması, meyve etinde koflaşmış alanlar ve çekirdekte klorotik halkalı leke şeklinde izler (Soldaki ve Sağdaki); soldaki meyve ve çekirdek sağlıklı (Sağdaki).. 129 Şekil. 4.98. PPV Me-BB-Kay2 izolatının kayısı çekirdeğinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı leke şeklinde izler soldaki çekirdek sağlıklı... 130 Şekil 4.99. PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu olgun yaprakta klorotik halka şeklinde belirtileri (Soldaki); yaprak damar arasında renk açılması (Sağdaki). 131 Şekil 4.100. PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu yaprak damar arasında renk açılması yaprakta klorotik halka şeklinde belirtileri (Sağdaki); (Soldaki). 131 Şekil 4.101. PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu yaprakta klorotik leke (Soldaki) ve nekroz belirtileri (Sağdaki); yaprak damar arasında renk açılması (Soldaki).. 131 Şekil 4.102. PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu olgun yaprakta klorotik halka ve aşırı duyarlılık reaksiyonları sonucu oluşan delik şeklinde belirtileri (Soldaki); yaprak damar arasında renk açılması ve nekroze alanlar (Sağdaki) 132 Şekil 4.103. PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu olgunlaşmamış meyvede klorotik benek şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki) 132 Şekil 4.104. PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu meyvede olgunlaşma öncesi klorotik benek şeklinde belirtileri XXI

Şekil 4.105. Şekil. 4.106. Şekil. 4.107. Şekil. 4.108. Şekil. 4.109. Şekil. 4.110. Şekil. 4.111. Şekil. 4.112. Şekil. 4.113. (Soldaki ve Sağdaki) 132 PPV Me-BB-Ne1 izolatının neden olduğu olgun meyvede klorotik benek şeklinde belirtileri (Soldaki ve Sağdaki).. 133 PPV Me-GK-Kay1 izolatının kayısı yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki); meşe yaprağı deseni ve aşır duyarlılık reaksiyonu sonucu oluşan delikler (Sağdaki).. 134 PPV Me-GK-Kay1 izolatının kayısı yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler (Soldaki ve Sağdaki). 134 PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı lekeler ve girintili-çıkıntılı şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki)... 134 PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı lekeler ve girintili-çıkıntılı şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki)... 135 PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyve etinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı lekeler koflaşma (Soldaki ve Sağdaki) 135 PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı lekeler ve girintili-çıkıntılı şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki); çekirdekte klorotik halkalı leke şeklinde izler (Sağdaki). 135 PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı lekeler ve girintili-çıkıntılı şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki); meyve etinde koflaşma ve çekirdekte klorotik halkalı leke şeklinde izler (Soldaki ve Sağdaki).. 136 PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyvelerinde meydana getirdiği düzensiz klorotik halkalı lekeler ve g,rintili-çıkıntılı şekil bozukluğu (Soldaki ve Sağdaki); çekirdekte klorotik halkalı leke şeklinde izler (Soldaki ve XXII

Sağdaki) 136 Şekil. 4.114. PPV Me-GK-Kay1 izolatının olgun kayısı meyve Şekil. 4.115. Şekil. 4.116. Şekil. 4.117. Şekil. 4.118. Şekil. 4.119. Şekil 4.120. Şekil 4.121. Şekil 4.122. Şekil 4.123. Şekil 4.124. Şekil 4.125. çekirdeğinde klorotik halkalı leke şeklinde meydana getiridiği gülen yüz izi (Soldaki ve Sağdaki)... 136 PPV Me-Ye-Er1 izolatının erik yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler ; meşe yaprağı deseni (Soldaki ve Sağdaki) 137 PPV Me-Ye-Er1 izolatının erik yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler ; meşe yaprağı deseni (Soldaki ve Sağdaki)... 137 PPV Me-Ye-Er1 izolatının erik yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler ; meşe yaprağı deseni (Soldaki ve Sağdaki) 138 PPV Me-Ye-Er1 izolatının erik yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler( A ve B) ; küçük çapta klorotik halkalı leke deseni (Soldaki).. 138 PPV Me-Ye-Er1 izolatının erik yapraklarında meydana getirdiği düzensiz klorotik lekeler; olgunlaşmamış ve olgunlaşma öncesi meyvede şekil bozukluğu ve izler (Soldaki ve Sağdaki) 138 Ad-Sol-Kay1izolatının C.foetidium da oluşturduğu sistemik klorotik beneklenme ve nekrotik merkezli lokal lezyon. PPV Me-Ye-Er1 izolatının C.foetidium da oluşturduğu sistemik klorotik beneklenme ve nekrotik merkezli lokal lezyon.. PPV Me-BB-Ne1 izolatının C.foetidium da oluşturduğu sistemik klorotik beneklenme ve nekrotik merkezli lokal lezyon; sağdaki sağlıklı yaprak Ad-Sol-Kay1izolatının N. benthamiana da oluşturduğu sistemik klorotik beneklenme ve bitkide genel bodurluk. PPV Me-Ye-Er1 izolatının N. benthamiana da oluşturduğu sistemik klorotik beneklenme ve bitkide genel bodurluk. PPV Me-BB-Ne1 izolatının C.foetidium da oluşturduğu 141 141 141 142 142 XXIII

Şekil 4.126. Şekil 4.127. Şekil 4.128. Şekil 4.129. sistemik klorotik beneklenme ve bitkide genel bodurluk... 142 PPV Ad-Sol-Kay1izolatının N. Occidentalis'te oluşturduğu klorotik halkalı leke nekroz ve bitkide genel bodurluk PPV Me-Ye-Er1 izolatının N. Occidentalis'te oluşturduğu klorotik halkalı leke nekroz ve bitkide genel bodurluk PPV Me-BB-Ne1 izolatının N. Occidentalis'te oluşturduğu klorotik halkalı leke nekroz ve bitkide genel bodurluk PPV Me-Ye-Er1 izolatının P.persica GF 305 de oluşturduğu 143 143 143 klorotik damar açılması alt yaprak sağlıklı.. 145 Şekil 4.130 PPV Me-Ye-Er1 izolatının P.persica GF 305 de oluşturduğu klorotik damar açılması... 145 Şekil 4.131 PPV Me-Ye-Er1 izolatının P.persica GF 305 de oluşturduğu yaprak şekil bozukluğu ve dammar bantlaşması. 146 Şekil 4.132 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus armeniaca da oluşturduğu damar açılması, benek ve nekroz klorotik 146 Şekil 4.133 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus armeniaca da oluşturduğu klorotik damar açılması, ve nekroz... 147 Şekil 4.134 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus armeniaca da oluşturduğu klorotik benek... 147 Şekil 4.135 PPV nün Prunus domestica da oluşturduğu klorotik meşe yaprağı deseni... 148 Şekil 4.136 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus domestica da oluşturduğu klorotik damar açılması 148 Şekil 4.137 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus domestica da oluşturduğu klorotik damar netleşmesi (ağ şeklinde görüntü oluşumu)... 148 Şekil 4.138 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus domestica da oluşturduğu klorotik beneklenme ve erken yaprak sararması... 149 Şekil 4.139 PPV Me-Ye-Er1 izolatının Prunus domestica da XXIV

oluşturduğu klorotik damar netleşmesi (ağ şeklinde görüntü oluşumu)... 149 Şekil 4.140 PPV Me-Ye-Er1 izolatının P.persica GF 677 de oluşturduğu şekil bozukluğu ve damar bantlaşması. 149 Şekil 4.141 Şekil 4.142.. Şekil 4.143.. Şekil 4.144.. Şekil 4.145.. Şekil 4.146.. Şekil 4.147. PPV Me-Ye-Er1 izolatının P.persica GF 677 de oluşturduğu klorotik izler. 150 1; Marker, 2-16, Çukurova bölge PPVizolatlarına ait toplam RNA larının RT-PCR yöntemiyle çoğaltıldıktan sonra elde edilen 243 bp büyüklüğündeki DNA Bandları 151 1; Marker, 2-16, Çukurova bölge PPV izolatlarına ait 243 bp büyüklüğündeki DNA bandlarının RsaI enzimiyle RFLP işleminden sonra kesilmemiş görüntüsü.. 153 1; Marker, 2-16, Çukurova bölge PPV izolatlarına ait 243 bp büyüklüğündeki DNA bandlarının AluI enzimiyle RFLP işleminden sonra kesilmiş 98 ve 145 bp uzunlugundaki kesim profil bandları 153 1; Marker, 2-16, PPV-M ırk profilini işaret etmekte olan Çukurova bölge PPV izolatlarına ait 207 bp büyüklüğündeki DNA bandları, 8. nolu kulvarda yaklaşık 450bp büyüklüğündeki band ise spesifik olmayan amplifikasyon sonucu oluşmuştur... 155 1; Marker, 2-4; Ad-Sol-Kay1, Ad-AHo-Ş1 ve Me-BB-Ne1 kodlu PPV izolatlarının tohum kılıf; 5-6; kotiledon taslaklarından elde edilen toplam RNA lara ait 243 bp büyüklüğündeki DNA bandları 156 1; Marker, 2; Ad-Sol-Ne1 izolatından toplanan Myzus persicae total nükleik asidinden elde edilen 243 bp büyüklüğündeki DNA bandı, 3; Bitkisel PPV pozitif kontrolünden elde edilen 243 bp büyüklüğündeki DNA bandı XXV

4; Ad-Hav-Er1 izolatından toplanan Hyalopterus pruni total nükleik asidinden elde edilen 243 bp büyüklüğündeki DNA bandı, 5;Myzus persicae negatif kontrol*, 6; Bitkisel negatif kontrol.. 157 Şekil 4.148. Bioedit programına girilen Kılıf Protein gen dizisine göre Çukurova Bölgesi PPV izolatlarının kendi arasındaki akrabalık dereceleri(0,1 hatapayı) 159 XXVI

SİMGE ve KISALTMALAR A :Adenin A.B.D. :Amerika Birleşik Devletleri Abs. :Absorbans ACLSV :Apple Chlorotic Leaf Spot Virus AP :Alkaline phospatase ApMV :Apple Mosaic Virus APS :Ammonium persülfate APLPV :American Plum Line Pattern Virus ArMV :Arabis Mosaic Virus BSA :Bovine Serum Albumin bp :Base pare C :Citozine 0 C :Santigrat derece cdna :Complementary deoxyribonucleic acid CLRV :Cherry Leaf Roll Virus CMLV :Cherry Mottle Leaf Virus cm :Santimetre CP :Coat protein CRLV :Cherry Rasp Leaf Virus CTLV :Cherry Twisted Leaf Virus CRM :Cherry Rugose Mosaic Ç.Ü. :Çukurova Üniversitesi cv. :Cultivar (Çeşit) da :Dekar (1000 m 2 ) DAS-ELISA :Double Antibody Sandwich-ELISA DASI-ELISA :Indirect Double Antibody Sandwich ELISA datp :Deoksiadenozintrifosfat dctp :Deoksicitozinetrifosfat dd :Double distile XXVII

dgtp DİE dk DNA DASI-ELISA dntp ds dttp EDTA ELISA EM EPPO ETOH FAO FCVB FCVI G gr HCl Hek. HMV Hom. HSVd h HCI IC ICTV IgG ISHS lt LiCl :Deoksiguanozintrifosfat :Devlet İstatistik Enstitüsü :Dakika :Deoksiribonükleikasid :Indirect Double Antibody Sandwich ELISA :Deoksinükleotidtrifosfat :Double stranded (Çift iplikli) :Deoksitimidintrifosfat :Ethylenediaminetetraacetic acid :Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay :Elektron mikroskop :European Plant Protection Organization :Ethanol (Ethyl alcohol) :Food and Agriculture Organisation :Flowering Cherry Virus B :Flowering Cherry Virus I :Guanin :Gram :Hidroklorik asit :Hektar :Hop Mosaic Carlavirus :Homolog :Hop stunt viroid :Hour (Saat) :Hidroklorikasit :Immuno capture :International Commitee on Taxonomy of Viruses :Immunoglobulin G :International Society for Horticultural Science :Litre :Lithium chloride XXVIII

M :Molar MAb :Monoclonal antibody kb :Kilo base mg/ml :miligram/mililitre MLRSV :Myrabolan Latent Ringspot Virus M :Molar mg :Miligram MgCl 2 :Magnezyum klorür M.İ. :Mekanik İnokulasyon μg :mikrogram µl :Mikrolitre ml :Mililitre mm :Milimolar MW :Moleküler ağırlığı MgSO 4 :Magnesium sulphate mm :Milimolar mm :Milimetre MW :Molecular weight N :Normal NaCl :Sodium Klorür nm :Nanometre (10-9 m = Metrenin milyarda biri)) OD :Optical Density OLP :Oak leaf pattern ON :Over Night (Bir gece) ORFs :Open reading frames ort. :Ortalama örn :Örnek PAbs :Polyclonal antibody PBS :Fosfat tampon çözeltisi PCR :Polimeras Chain Reaction PDV :Prune Dwarf Virus XXIX

PEG PLMVd PNRSV PPV PPV-M PPV-D PPV-EA PPV-C PPV-Rec PPV-W PPV-T pmol Pr POZMER ph PVP ppm RFLP RNA rpm RRSV RT RT-PCR IC-RT-PCR SDS SH SPSS SÇM :Polietilen Glikol :Peach Latent Mosaic Viroid :Prunus Necrotic Ringspot Virus :Plum Pox Virus :Plum Pox Virus-Marchus ırkı :Plum Pox Virus-Dideron ırkı :Plum Pox Virus-El amar ırkı :Plum Pox Virus-Cherry ırkı (Kiraz ve vişne) :Plum Pox Virus-Recombinant ırkları :Plum Pox Virus-Winona ırkı :Plum Pox Virus-Turkey grubu :Pikomol :Primer :Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi :Çözeltinin asitlik bazlık seviyesi (power of Hydrogen) :Polyvinylpirrilodone :Part per million (milyonda bir oran) : Resrtriction Fragment Lenght Polymorphism :Ribonükleikasit : Revolutions per minute (Dakikadaki devir sayısı) :Raspberry Ring Spot Virus :Reverse Trancriptase : Reverse Trancriptase- Polimeraz Chain Reaction :Immuno Capture-Reverse Trancriptase- Polimeraz Chain Reaction :Sodium Dodecyl Sulphate :Standart Hata :Statistical Package for the Social Sciences :Sert Çekirdekli meyveler XXX

SDS- PAGE SEKAMER :Sodyum Dodesyl Sulfat-Polyacrilamid Gel Elektroforezi :Sert Kabuklu Meyveler Araştırma Merkezi ss :Single Stranded (Tek iplikli) SLRV :Strawberry Latent Ringspot Virus $ :Dolar TAE :Tris Acid EDTA TBE :Tris Base EDTA TBRV :Tomato Black Ring Virus TBSV :Tomato Bushy Stunt Virus TEMED :Tetramethyl Ethylene Diamine T.C. :Türkiye Cumhuriyeti TomRSV :Tomato Ring Spot Virus ToRSV :Tomato Ring Spot Virus T :Timin Taq :Termo stabil polimeraz enzimi Tm :Termal melting (Erime Sıcaklığı). TÜİK :Türkiye İstatistik Kurumu U :Ünite UV :Ultraviole W/V :Ağırlık/hacim V. :Volt XXXI

1. GİRİŞ Gökmen KOÇ 1.GİRİŞ Meyve yetiştiriciliğinde erik, şeftali, nektarin, kiraz, vişne ve kayısının içinde bulunduğu sert çekirdekli, diğer bir deyişle taş çekirdekli meyveler dünyada önemli bir ürün grubunu oluşturmaktadır. Sert çekirdekli meyveler, botanikte Rosales takımı, Rosaceae familyası, Prunoidae alt familyasının yaklaşık 400 kadar bitki türünü kapsayan Prunus cinsinin üyeleridir. Ekolojik ve ekonomik koşulların uygunluğu ülkemizde sert çekirdekli meyve yetiştiriciliğinin önemli boyutlara ulaşmasına neden olmakta ve son yıllarda özellikle erkenci ve soğuklama isteği az çeşitler, yaygın sert çekirdekli meyve yetiştiriciliğinin yapıldığı alanların dışına taşmaktadır. Sert çekirdekli meyve türleri ülkemizin değişik bölgelerinde değişen yoğunlukta yetiştirilmektedir. Örneğin, Malatya ve civarı özellikle kuru kayısı yetiştiriciliğinde sadece ülkemiz için değil, dünya için en önemli bir bölgeyi oluştururken, sofralık ve erkenci kayısı için Mut ve civarı, şeftali için Bursa ve civarı, kiraz için Kemalpaşa, Akşehir ve Ulukışla çevresi, önemli yetiştiricilik alanlarını oluşturmakta olup son zamanlarda bunlara ilave yeni yetiştirme alanları gelişmektedir. Sofralık ve kurutulmuş tüketime dönük yetiştiriciliğin uygulandığı bu ürün grubunda konserve, reçel, şekerleme, pekmez, alkollü ve alkolsüz içki, yaş pasta, kek, bisküvi, yağ ve kozmetik sanayine yönelik üretim de yapılmaktadır. Ülkemizin özellikle Doğu Akdeniz bölgesi gibi alanları, ekolojik avantajları nedeniyle sofralık erkenci sert çekirdekli meyve üretimi için önemli bir potansiyele sahip olup bu potansiyel son zamanlarda da değerlendirilmeye başlanmıştır (Anonymous, 2000). Dünya da 2007 verilerine göre kayısının üretiminde Türkiye, İran ve Özbekistan ın 2. ve 3. olarak yer aldığı listede 1. sırada; kiraz üretiminde Amerika Birleşik Devletleri nin 2. İran ın ise 3. olduğu listede 1. sırada yer almıştır. Şeftali ve nektarin üretiminde sırasıyla Çin, İspanya, İtalya, Amerika Birleşik Devletleri ve Yunanistan ın ardından 6. sırada; erik üretiminde Çin, Sırbistan, Amerika Birleşik Devletleri, Romanya, Şili ve Fransa dan sonra 7. sırada; vişne üretiminde ise Rusya dan sonra 2.sırada bulunmaktadır (FAO, 2009). 1

1. GİRİŞ Gökmen KOÇ Sert çekirdekli meyve üretim bölgeleri yetiştiricilik açısından değişen öneme sahiptirler. Rakamsal olarak değerlendirildiğinde; ülkemizdeki 24.479.000 hektar toplam tarım alanının 1.693.000 hektarını meyve ağaçları kaplamaktadır (Şekil 1.1.). Bu alan tarım ve orman alanlarının % 6,91 nü oluşturmaktadır (TUİK, 2009a). Aynı veriler ışığında son 10 yılda meyve ve zeytin üretim alanlarında artış gözlenirken tahıl, sebze ve bağ alanlarında azalma kaydedilmektedir. Türkiyede Tarım ve Orman Alanları, 2008 (Bin Hektar) 21 189 16 434 Orman Ekili Tarla Nadas Meyve 836 1 693 4 259 Sebze Şekil 1.1. Türkiye Tarım ve Orman Alanları 2008, Bin Hektar (TUİK, 2009a) Ülkemizde 2007 verilerine göre sert çekirdekli meyveler 15.555.593 ton yıllık toplam meyve, meyve içeceği ve baharat bitkisel üretimi içerisinde 1.963.145 ton ve % 12,62 lik bir pay ile 4. sırada yer almaktadır. Sert çekirdekli meyveler arasında en fazla kayısı (557.572 ton) ve sırasıyla şeftali (539.435 ton), kiraz (398.141 ton), erik (240.874 ton) ve vişne (180.917 ton) ile zerdali, kızılcık ve iğde üretim miktarı takip etmektedir. (TUİK, 2009a). TÜİK, (2009) verilerine göre meyve üretimi yapılan alanlar içerisinde 1. sırada Üzümsü meyveler, 2. sırada Turunçgiller, 3. sırada Yumuşak çekirdekliler den sonra sert çekirdekli meyveler, 4. sırada olup 5. sıradaki Sert kabuklulardan önde yer almaktadır (Şekil 1.2). İlave olarak aynı yıl ülkemizde 52.774 ton badem üretimi gerçekleşmiştir. 2

1. GİRİŞ Gökmen KOÇ Türkiye'de Meyve Üretimi (Ton) 2008 1 1 957 695 1 963 145 2 925 773 2 988 664 3 612 781 Zeytin ve diğer Sert Kabuklular Sert Çekirdekliler Yumuşak Çekirdekliler Turunçgiller Üzümsü Meyveler 0 2000000 4000000 Şekil 1.2. Türkiye Meyve Üretimi 2008, Ton (TUİK, 2009a) Doğu Akdeniz Bölgesi ise ülkemizdeki meyve üretiminde alan olarak % 10,4 oranında bir paya sahiptir. Bu oran ülke genel toplam üretim alanının % 1,25 i kadardır. Doğu Akdeniz Bölgesinde Adana, İçel, Hatay, K.Maraş ve daha seyrek olarak Osmaniye ilinde sert çekirdekli meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Doğu Akdeniz Bölgesi bu meyve grubu için çok uygun iklim ve toprak koşullarına sahip olup dünyada da özellikle sofralık kiraz açısından üretim ve dış satımda önemli bir yeri vardır (Anonymous, 2000; TUİK, 2009a). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kayıtlarından alınan verilere göre ülkemizde yetiştirilen tarımsal ürünler içerisinde 2008 yılı meyve üretim miktarının bir önceki yıla göre %8,8 oranında artarak yaklaşık 15,6 milyon ton olarak gerçekleştiği bildirilmiştir. Meyveler içinde önemli ürünlerin üretim miktarlarına bakıldığında, 2008 yılında bir önceki yıla göre elma %1,9, kayısı %28,5, erik %3,3 ve şeftali %2,3 oranında artmış, kiraz %15, armut %0,2 oranında azalmıştır (TUİK, 2009b). Ülkemizde sert çekirdekli meyve yetiştiriciliği ve üretim miktarı sürekli artış göstermektedir. Sert çekirdeklilerde zararlanma ve kayıplara neden olan bir çok biyotik ve abiyotik faktör bulunmaktadır. Biyotik faktörler arasında yer alan hastalıklar sert çekirdekli meyve yetiştiriciliği yapılan her yerde yetiştiriciliği ve 3

1. GİRİŞ Gökmen KOÇ verimi sınırlayan en önemli faktörlerdendir. Hastalık etmenleri içinde fungal hastalıklar diğer ürünlerde olduğu gibi sayı olarak da en önemli kısmı oluşturmaktadır. Meyve ağaçlarında verim ve kalite ile ağaç ömrünü etkileyen monilya, yaprak delen ve ölümle sonuçlanan bir çok kanser ve solgunluk hastalık etmeni bulunmaktadır. Özellikle nispi nemin yüksek olduğu yerlerde sert çekirdekli meyvelerin bazıları için monilya ve yaprak delen ile mücadele etmeksizin üretim yapmak imkansız hale gelmiştir. Toprak kökenli olan ve ayrıca hasat tekniği nedeniyle yaralanmalar sonucu infeksiyona neden olan kanserler mücadelesi zor, ekonomik olarak önemli kayıplar oluşturan hastalıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer bitkilerde olduğu gibi sert çekirdekli meyve ağaçlarında önemli kayıplara neden olan virüs ve virüs benzeri hastalıklar mevcuttur. Bunlardan önemli olanlar Çizelge 1.2. de özet halinde verilmiştir. Bu etmenlerin taşınma ve yayılmalarının aşılama, polen, böcek vektörler ve hastalıklı materyal ile kolay olması yanında bu hastalıklara karşı hiçbir kimyasal mücadele yönteminin mücadelede kullanılamaması nedeniyle diğer hastalık ve zararlılara göre önemleri bir kat daha artmaktadır. Çizelge 1.2. Sert çekirdekli meyvelerde zarara sebep olan virüs ve virüs benzeri hastalıklar (Anonymous, 2002) Etmenin Adı ve Kısa Yazılışı Hastalığın Adı Taksonomik Grubu Taşınma Şekli Apple Chlorotic Leafspot Virus, ACLSV Virüs Apple Chlorotic Leafspot, Plum Bark split, Plum Pseudopox Trichovirus Ü.M. Apple Mosaic Virus, Apple Mosaic, Ilarvirus Ü.M. ApMV Apricot Mosaic Apple Stem Pitting Virus, Apricot Latent - Ü.M. ASPV Arabis Mosaic Virus, Arabis Mosaic Nepovirus Ü.M., N. ArMV American Plum Line Plum Line Pattern - Ü.M. Pattern Virus, APLPV Cherry Green Ring Mottle - Foveavirus Ü.M. Virus, CGRMV Cherry Rasp Leaf Virus, Cherry Rasp Leaf Nepovirus Ü.M., N. CRLV (American) Cherry Leaf Roll Virus, Cherry Leaf Roll Nepovirus Ü.M., N 4