WEB SERVİSLERİNİN ANLAMSAL ETİKETLENMESİ 1 Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi yyuksek@comu.edu.tr Yasemin YÜKSEK 1 ÖZET Web servisleri, birlikte çalışabilirlik esasları çerçevesinde bir bilgisayarlar arasında ağ üzerinde iletişimi ve uyumluluğu sağlamak için tasarlanmış yazılım bileşenleri olarak tanımlanabilir. Web servislerinin anlamsal etiketlenmesi, ontoloji kavramları kullanılarak web servislerinin temel arayüz tanımlamaları üzerinde bir ilişkilendirme kullanılmak üzere gerçekleştirilmektedir. Anlamsal üst veri kullanılarak web servislerinin etiketlenmesi yapılmaktadır. Böylelikle üst veri, hem insanlar hem de uygulamalar tarafından okunabilir ve anlaşılabilir şekilde tanımlanmakta ve web servisleri arasında anlamsal birlikte çalışabilirlik sağlanmaktadır. Bu çalışmada, web servislerine anlamsallığı ekleme gereksinimleri doğrultusunda web servisleri, üst veriler ve Anlamsal Web teknolojileri incelenmektedir ve bu konuda yapılan çalışmalar karşılaştırılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Web servisleri, üst veri, ontoloji, anlamsal üst veri 1. GİRİŞ Web servisleri, birlikte çalışabilirlik esasları çerçevesinde bilgisayarlar arasında bir ağ üzerinde iletişimi ve uyumluluğu sağlamak için tasarlanmış yazılım bileşenleri olarak tanımlanabilir [1]. Uygulama bütünleştirmesi ve birlikte çalışabilirlik konusunda ortaya çıkabilecek problemlerin çözümüne dayalı bir yöntem olarak web servisleri, ortak olarak kullanılan ağ protokolleri sayesinde servis keşfi, yayınlama ve erişim yeteneklerini sunmaktadır. Günümüzde birbiriyle haberleşecek sistemleri gerçekleştirmek için web servisleri, diğer teknolojilere göre birçok avantaj sağlamaktadır. Genişletilmiş İşaretleme Dili (extensible Markup Language - XML 1 ) kullanımı sayesinde platformlar arası etkin olarak mesajlaşma tabanlı bilgi paylaşımını içermektedir. En önemli avantajlarından biri de standartların kullanımıdır. Web servisleri, açık internet standartlarına dayanır. Web servis standartlarını; Web Servisi Tanımlama Dili (Web Service Description Language - WSDL 2 ), Basit Nesne Erişim Protokolü (Simple Object Access Protocol - SOAP 3 ) ve Evrensel Keşfetme, Tanımlama ve Bütünleştirme (Universal Discovery, Description and Integration - UDDI 4 ) olarak sıralayabiliriz. Bu noktada web servis standartları hakkında kısaca bilgi vermekte yarar vardır. Web servislerini tanımlamak için XML tabanlı WSDL kullanılmaktadır. SOAP, XML tabanlı dağıtık ortamlarda bilgi alışverişini diğer bir 1 http://www.w3.org/xml/ 2 http://www.w3.org/tr/wsdl 3 http://www.w3.org/tr/soap/ 4 http://www.uddi.org/pubs/uddi_v3.htm ifade ile bir web servisine erişimi sağlayan bir protokoldür. UDDI ise, web servislerinin yayınlanması, keşfedilmesi ve birlikte çalışabilirliği için standart metod sağlamaktadır. Böylelikle istenilen servise verimli ve hızlı bir şekilde ulaşılabilmesi için servise yönelik mimari esaslarına bağlı olarak keşfetme işlemi üzerine odaklanılmıştır [2]. Günümüzde, web servislerinin e-ticaret, SMS ve WAP teknolojilerinde kullanımının yaygınlaşması ön plana çıkmıştır. Böylelikle web servisleri ile kurumlararası uygulamalar birbirleriyle bütünleşik şekilde çalışarak servis geliştiricilerin işlemlerini kolaylaştırmaktadır. Servis geliştirici, servis sağlayıcının sunmuş olduğu temel servisleri alıp yeni uygulamalar ya da servisler oluşturabilir [3]. Servis sağlayıcıları, web servislerini yayınlar. Servis istemcisi ise servis sağlayıcısında bulunan servisleri, arama, çağırma, sorgulama gibi işlemleri gerçekleştirir. Web servislerinin keşfi, servis istemcisinin servis kalitesi gereksinimlerine yanıt vermek için servis seçiminde önemli rol oynamaktadır. Bir web servisine erişimi geliştirmek için web ortamında yer alan servisler hakkında ayrıntılı bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Buradaki ayrıntılı bilgilerin tanımı için üst veri kullanılmaktadır. Üst veri kullanılarak servis profil dökümanları geliştirilebilir. Üst veri tabanlı web servisi keşfi, servislere ait üst veri profili ile kullanıcı gereksinimleri eşleştirilerek gerçekleştirilmektedir [4]. UDDI, servis sağlayıcılarının sundukları web servislerinin kayıt edildiği bir servis kayıt birimidir. Bir web servisine ait üst veri tanımları kullanılarak yapılan arama işlemi, UDDI deki herbir servis hakkında ayrıntılı teknik bilgilerle sınırlıdır. Bu teknik bilgiler web servisine ait üst verilerdir. UDDI de servisleri aramak ve yayınlamak anahtar kelime bazlı veya kategori tabanlı olarak gerçekleştirilmektedir [4]. Bu nedenle UDDI de yayınlanan servisleri anlamsal yeteneklerine göre arama, bulma ve depolama desteği bulunmamaktadır [5]. Yukarıda belirtilen ihtiyaçları karşılamak amacıyla Anlamsal Web [6, 7] teknolojileri kullanılabilir. Anlamsal Web, iyi tanımlanmış ve ilişkilendirilmiş olan insanların ve uygulamaların işbirliği içerisinde okunabilir ve anlaşılabilir olmasını sağlayan mevcut web in bir uzantısıdır. Günümüzde birçok alandaki web servis uygulamalarının hedefi, web servislerin keşfi, seçimi, birleşimi ve işletimini otomatik olarak yapılabilmesini sağlamaktır. Ayrıca web servislerinin dinamik kullanımı ve birlikte çalışabilirliği için web servisi yeteneklerinin ve arayüzlerinin anlamsal olarak etiketlenmesine gereksinim duyulmaktadır. Bu hedeflerin başarılması için anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesi ile web servislerinin anlamsal olarak etiketlenmesi gerçekleştirilmektedir [8]. Anlamsal etiketleme, web kaynakları ve anlamsal olarak oluşturulan üst veriler arasında ilişkilerin tanımlanması işlemi olarak ifade edilebilir. Anlamsal Web teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte etkin olarak ontolojiler de kullanılmaya 362
Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 başlanmıştır. Anlamsal Web in temel bileşeni olan ontolojiler, bir alana ait kavramlar kümesini ve kavramlar arasındaki ilişkileri biçimsel olarak tanımlamaktadır. Üst veri için de standart bir gösterim ortamı sunmaktadır [9]. Böylelikle üst veri, hem insanların hem de uygulamaların anlayabileceği şekilde tanımlanarak web servisleri arasında anlamsal birlikte çalışabilirlik sağlanmaktadır. Web servisleri hakkında anlamsal üst verinin tanımlanması için ontoloji dili olarak DAML-S 1 /OWL-S 2 kullanılmaktadır. OWL-S servis tanımı dökümanları, web servisi hakkında anlamsal bilginin farklı tiplerinden oluşmaktadır. Bu çalışmada, web servis tanımlarına anlamsallığı ekleme gereksinimleri doğrultusunda web servisleri, üst veriler ve Anlamsal Web teknolojileri incelenmektedir ve web servislerinin anlamsal etiketlenmesi konusunda yapılan çalışmalar karşılaştırılmaktadır. 2. ANLAMSAL WEB TEKNOLOJİLERİ VE ETİKETLEME Web servisi etiketlemenin hedefi, web ortamında servislerinin yönetimini basitleştirmektir. Web servisi yönetiminde karşılaşılan zorluklardan birisi, web servisleri hakkında daha fazla bilgi ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca web servislerinin hem insanlar hem de uygulamalar tarafından okunabilir ve anlaşılabilir şekilde tanımlanabilmesi için web servisleri hakkında varolan bilgilere ve ihtiyaç duyulan bilgiler arasındaki anlamsal boşluğun doldurulmasına gereksinim duyulmaktadır. Bu araştırma kapsamında incelenen çalışmalarda, Anlamsal Web teknolojileri kullanılarak anlamsal boşluğun doldurulması amaçlanmaktadır. Böylelikle web servis yeteneklerini artıran özellikler ile ontoloji kavramları arasında anlamsal ve mantıksal bağlantıların kurulabilmesi mümkündür. Anlamsal Web in gereksinimleri doğrultusunda web ortamındaki veriler, ontolojiler kullanılarak anlamsal olarak tanımlanabilir. Anlamsal Web, belirli bir alanın paylaşımlı kavramsallaştırılmasını sağlayan ontolojileri ve ontolojilere ait üst verilerin tanımlanmasını sağlamaktadır [10]. Aşağıdaki bölümlerde sırasıyla Anlamsal Web ve üst veri, Anlamsal web servisleri, web servislerinin anlamsal etiketlenmesi ve web servislerinin anlamsal etiketlenmesi ile ilgili yapılmış çalışmaların karşılaştırılması verilmiştir. 2.1. Anlamsal Web ve Üst Veri Anlamsal Web, bilgi yönetiminde önemli bir rol oynamaktadır. Anlamsal Web; istenilen bilgiyi bulma, farklı bilgi kaynaklarından alınan bilgiyi birleştirme ve web içeriğinin etiketlenmesini kolaylaştırmak için çözümler üretmektedir. Üst veriler ve ontolojiler, Anlamsal Web nin temel yapı taşları olarak ortaya çıkmaktadır. Üst veri, Anlamsal Web alanındaki gelişmelerle birlikte önem kazanmıştır. Üst veriye ilişkin farklı tanımlamalar yapılmış olsa da, literatürde en çok karşılaşılan tanım veri hakkında veri şeklindedir. Üst veri, bilgi kaynağın tanımlanmasında ve keşfedilmesinde kullanılan ya da yönetimini kolaylaştıran bilgileri içermektedir [11,12]. Üst veri, birçok uygulama alanında tanımlanmakta ve kullanılmaktadır. Ontolojiler, farklı alanlardaki anlamsal 1 http://www.daml.org/services/ 2 http://www.w3.org/submission/owl-s/ uygulamaların yaratılmasını ve işlemlerin gerçekleştirilmesi için alan bilgilerini tanımlayan ve aralarındaki ilişkileri kullanarak bağlantılı alan kavramlarını oluşturan üst veri sistemleridir [13, 14]. Tim Berners-Lee tarafından önerilen Anlamsal Web katmanlı mimarisinin temel katmanının önemli bileşeni URI, Kaynak Tanımlama Çatısı (Resource Desription Framework RDF) ifadesinin nesnesi olarak kaynakların tanımlanmasında üst veri şeklinde kullanılmaktadır [7]. Bir web sitesine ait URI, web kaynağı hakkında bilgileri içerdiği için web sitesine ait üst veri olarak düşünülebilir. Birçok farklı alanda web servisleri için anlamsal etiketleme yaklaşımları önerilmektedir. Özellikle günümüzde web ortamında sağlık veri miktarının çok büyük olması ve sağlık veri dosyalarının daha sıklıkla kullanılmasından dolayı, sağlık alanında web servis giriş parametrelerinin etiketlenmesi için Anlamsal Web teknolojileri kullanılabilir. Chong vd. [15] çalışmalarında sağlık alanında üst veri kullanımı ile örnekler sunulmuştur. Anlamsal üst veri yönetimi, sağlık alanında kullanılan çeşitli kaynaklar ve uygulamalar arasında verilerin bütünleştirilmesine olanak tanımlanmaktadır. Nilsson vd. [16] çalışmalarında ise e- Öğrenme alanında üst verinin kullanımını sağlayan ontoloji tabanlı e-öğrenme mimarisi tanımlanmıştır. Anlamsal web servisleri, web servisine ait üst verileri anlamsal olarak göstermektedir. Anlamsal web servisleri hakkında daha fazla bilgi, bir sonraki alt bölümde verilmektedir. 2.2 Anlamsal Web Servisleri Anlamsal web servisleri, web içeriğinin detaylı ve gelişmiş şekilde web uygulamaları tarafından okunabilirliği ve kolay anlaşılabilirliği için gerekli olan desteği sağlamaktadır. Anlamsal web servisleri, geleneksel web servislerinden farklı olarak web servislerinin dinamik olarak bulunup kullanılması ve birlikte çalışabilirliği için servislerin yetenekleri ve arayüzlerinin anlamsal web ortamında temsil edilmesi açısından üst veriler kullanılarak etiketleme gereksinimlerini karşılayacak şekilde web hizmetlerinin işlevselliğini arttırmaktadır. Servis sağlayıcısı, web servislerinin anlamsal etiketleme işlemini yönetme özelliğine sahiptir. Genel olarak web servis sağlayıcısı, web servislerinin tanımlarını kaydederek servislerin nasıl çağrılacağını belirtmektedir. Anlamsal web servisleri, bir alana ait kavramlar kümesini ve kavramlar arasındaki ilişkileri biçimsel olarak tanımlayan ontolojiler kullanılarak web servisine ait üst veri tanımların anlamsal olarak gösterimini sağlamaktadır. Böylelikle web servislerin keşfi, seçimi, birleştirimi, işletimi gibi yeteneklerini anlamsal olarak etiketleme ve kullanımını desteklemektedir [17]. WSDL, giriş ve çıkış işlemlerin parametre bilgilerini sağlar. Servis istemcisi için sözdizimsel tanımlamalar göstermektedir. Bu nedenle sözdizimi kısıtları ve servis elemanlarının anlamlarını ifade edebilecek anlamsallığa sahip değildir [18]. Bu da servis keşfi ve birleştirim işlemlerinde ihtiyaçları karşılamamaktadır. Anlamsal Web teknolojileri ile geleneksel web servislerinin içeriklerinin ve yeteneklerinin uygulamalar tarafından anlaşılması sağlanmaktadır. Bu nedenle ontoloji dili olarak OWL-S kullanılarak bilgisayarlar tarafından bilgilerin okunabilirliği veya anlamsal üst verinin üretilmesi amaçlanmaktadır. Üst veri oluşturulduktan sonra OWL-S 363
dosyalarına gömülü şekilde yayınlanmaktadır. Böylelikle servis istemcisi, anlamsal betimlemeler kullanarak çıkarsama işlemini gerçekleştirebilmektedir. Son yıllarda anlamsal web servislerine ait uygulamaların geliştirilmesi için birçok akademik araştırmalar ve endüstriyel uygulamalar farklı standartlar temelinde geliştirilmektedir. Anlamsal web servis yeteneklerinin anlamsal web ortamında temsil edilmesi ve dinamik olarak bulunup kullanılması için OWL-S, Web Servisleri Modelleme Ontolojisi (Web Services Modeling Ontology WSMO), WSDL-S ve METEOR-S gibi açık standartlar üzerinde çalışmalar bulunmaktadır [9]. 2.2. Web Servislerin Anlamsal Etiketlenmesi Etiketleme, web kaynakları ile üst verinin ilişkilendirilmesidir. Bechhofer vd. [19] çalışmalarında, etiketleme işlemi üç tip olarak sınıflandırılmaktadır: metinsel etiketleme, web servisi ile istemci arasındaki bağlantıların etiketlenmesi ve anlamsal etiketleme. Metinsel etiketleme; bir metine, yorumlar veya notlar ekleme işlemidir. Bağlantıları etiketleme; web içeriğine bir metinden bağlantılar eklenerek metin etiketlemesi genişletilmiştir. Anlamsal etiketleme ise bu çalışmada amaçlanan ve sınıflandırma işleminde önemli olarak ontolojilerden elde edilen anlamsal bilgilerin kullanımını kapsamaktadır. Anlamsal etiketleme, biçimsel ve biçimsel olmayan olarak iki şekilde sınıflandırılabilir. Biçimsel anlamsal etiketleme, bilgi tanımlama dilleri kullanılarak gösterilen kavramsal model temelinde oluşturulmaktadır. Böylelikle web kaynakları için bilgisayarların işleyebileceği etiketleme işlemi yapılmaktadır. Anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesi için web servisleri ile ilgili olarak anlamsallık dört şekilde açıklanabilmektedir [20]: Veri anlamsallığı, web servisindeki giriş ve çıkış mesajlarındaki verinin biçimsel tanımını vermektedir. İşlevsel anlamsallığı, web servisin yeteneklerin biçimsel tanımı gösterilmektedir. İşlevsel olmayan anlamsallığı, kısıtlamaların biçimsel tanımı ifade edilmektedir. Yürütme anlamsallığı ise bir servis iş akışlarının biçimsel tanımı gösterilmektedir. Anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesi, iki farklı metot kullanılarak yapılabilir [9]. Birinci metot, servislerin etiketlenmesi için WSDL ve OWL arasındaki benzerlikleri kullanmaktadır. Kavramlar arasındaki benzerliklerin hesaplanması, iki kavram arasındaki isim benzerlikleri ve kavramların yapısal yönden benzerlikleri olarak değerlendirilmektedir. Diğer metot ise, WSDL dosyalarına ait gerekli etiketleri oluşturmak için alan ontolojileri tanımlanmaktadır. W3 (World Wide Web Consortium) tarafından sözdizimsel seviyede web servis arayüzlerini tanımlamak için XML tabanlı WSDL standart olarak kabul edilmiştir. Fakat WSDL, bir servisin anlamsal olarak tanımlanabilmesi için gerekli olan mekanizmaları içermemektedir. Martin vd. [21] çalışmalarında, WSDL gibi W3 tarafından standart olarak kabul edilen WSDL ve XML Şema için anlamsal etiketlemeler (Semantic Annotations for WSDL and XML Schema SAWSDL), etiketlemelerinin göndergesi olarak web servisleri için OWL-S yapıların kullanımını ile ilgili yol göstericisi sunmaktadır. SAWSDL kullanımında anlamsal web servislerini tanımlanmak için belirli anlamsal çatı belirtilmemiştir. OWL-S de servis profili, işlem modeli ve servis zemini olarak farklı alt ontolojiler sayesinde bir çatı sağlamaktadır. Anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesindeki temel fikir, WSDL elemanları için bir ontolojideki en uygun anlamsal kavramın bulunmasıdır. Aşağıda verilen Şekil 1 de genel olarak web servislerin anlamsal etiketlenmesi işlemi gösterilmektedir. Veri kaynakları Etiketleme WSDL dosyaları Etiketlenmiş API tanımlamaları Etiketlenmiş dökümanlar... Web servis ontolojisi Anlamsal Etiketleme Bilgitabanı Alan ontolojisi... Anlamsal web servisleri Şekil 1: Web servisleri için anlamsal etiketleme işlemleri [20] Şekil 1 de ilk adım, web servislerini etiketleme işlemidir. Bu adımın girişleri, farklı veri kaynaklarından elde edilmektedir. Ayrıca web servisi üzerinden gerçekleştirilebilecek operasyonlarının arayüz tanımlarını da içermektedir. Web servisi etiketlemenin sonuçları ise WSDL dökümanlarıdır ve etiketlenmiş API tanımları ve dökümanlardır. İkinci adım ise, bu çalışmanında konusu olan anlamsal etiketlemedir. Giriş değeri olarak birinci adımdan farklı olarak web servis ontolojileri, farklı birden fazla alan ontolojileri kabul edilebilir. Böylelikle tek bir alan ontolojisi ile sınırlandırılmamış ve anlamsal etiketlemenin verimliliği arttırılmaktadır. Anlamsal etiketlemenin sonucu olarak, anlamsal web servisleri oluşmaktadır. 2.3. Web Servislerinin Anlamsal Etiketlenmesi İle İlgili Çalışmaların Karşılaştırılması Bu bölümde, anlamsal üst veri oluşturulması için kullanılan metotlar, anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesi için kullanılan ontoloji kavramlarının hangi veri kaynaklarından elde edildiği ve etiketleme işlemleri için tanımlanan veya kullanılan araçlar konusunda karşılaştırma yapılmaktadır. 2003 yılında Heß ve Kushmerick [22] çalışmalarında yarıotomatik üst verinin oluşturulması için makine öğrenme teknikleri kullanılmıştır. Anlamsal kategoriler altında web formlarının sınıflandırılmasına ilişkin çıkarsama ve bayes öğrenme algoritmaları tanımlanmaktadır. Bu çalışmanın devamı niteliğin 2004 yılında Heß vd. [17] çalışmalarında anlamsal web servislerinin yarı otomatik etiketlenmesi için bir araç geliştirilmiştir. Bu Makine Öğrenme ile Otomatik Anlamsal Servis Etiketleme (Automated Semantic Service Annotation with Machine Learning - ASSAM) aracı, WSDL elemanlarının etiketlenmesi için OWL-S servis ontolojisi kullanılmaktadır. Web servislerinin etiketlenmesi, herhangi bir web servisine ait servis tanımlamaları olarak kabul edilerek kullaılmaktadır. 2008 yılında, Chun ve Warner [23] çalışmalarında örnekleme metotlar kullanılarak veri kaynağının anlamsal içeriği temelinde web servislerinin anlamsal etiketlenmesi önerilmektedir. Anlamsal olarak ilişkili servislerin filtrelenmesi için arama motoru kullanılmıştır. 364
Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 Ayrıca ilgili web servislerini aramasına yardımcı olan sıklık dağılımı, kümeleme ve çıkarsama fonksiyonları kullanılmıştır. Web servisi etiketleme işlemi için farklı alan ontolojileri de kullanılabilir. 2009 yılında, Jonquet vd. [24] çalışmalarında, biotıbbi ontoloji kavramları ile metinsel biotıbbi verinin etiketlenmesi için ontoloji temelli web servisleri oluşturulmuştur. Bu çalışmada UMLS Üstkavramdizini ve Biotıbbi Ontoloji için Ulusal Merkez (The National Center for Biomedical Ontology Annotator NCBO) BioPortal ontolojilerinden 200 den fazla ontolojiden elde edilen kavramlar, otomatik olarak veri setlerini etiketleme işlemi için etiketleme servisleri tarafından kullanılmaktadır. NCBO Etiketleyicisinin diğer araçlardan ayıran özellikler arasında farklı biomedikal ontolojilere erişimi ve genişletilebilirliği sağlaması ve Anlamsal Web standartları ile uyumlu olması yer almaktadır. Anlamsal etiketleme işleminin esnek/değiştirilebilir olması bir alan ontolojisi ile sınırlı olmamalıdır. Zeng vd. [18] çalışmalarında Birlikte Çalışabilirlik için Üstmodel: Ontoloji Kayıtlama için Üst Modeli (Metamodel Framework for Interoperability: Metamodel for Ontology Registration - MFI4OR) benzer alanlarda web servislerinin çoklu ontolojiler kullanılarak etiketlenmesini gerçekleştirmektedir. Geleneksel anlamsal etiketlemeden farkılı olarak belirli bir alanda anlamsal etiketlemenin alanını genişletmek, Web Servis Kayıtcısında web servislerinin esnek/değiştirilebilir şekilde yayınlanmasını ve keşfedilmesini kolaylaştıracak etiketleme işlemlerini sağlamaktadır. Alan ontolojiler ile WSDL dosyalarını eşleme ve etiketleme için çeşitli algoritmalar geliştirilmektedir. Patil vd. [25] çalışmasında; alan ontolojileri, web servislerini sınıflandırma amacı için kullanılmaktadır. Web servislerinin anlamsal belirtimlerinin yararları, birçok ilgili web servis özelliklerinin anlamsal tanımlarını bütünleştirici bir ortak çatı olarak METEOR-S Web Servisi Etiketleme çatısı tanımlanmıştır. 2010 yılında Singh vd. [8] çalışmalarında, bioinformatik web servislerinin manuel olarak anlamsal etiketlemesinde hatalı etiketleme olasılığı azaltmak için bir teknik geliştirilmiştir. Bu teknik ile, aday etiketleme seti kullanılarak standart etiketleme ile daha iyi geri çağırma (recall) oranına sahip olduğu iddia edilmektedir. 2008 yılında Zhang vd. [9] çalışmalarında anlamsal bilgilerin servislere eklenmesi için WSDL dosyaları ve OWL ontolojileri arasındaki benzerlikler kullanılarak etiketleme metodu geliştirilmiştir. Bu metot, web servislerinin keşfedilmesi aşamasında iki noktada benzerlik algoritmalarını iyileştirmektedir. İlk olarak kavramlar arasındaki benzerliklerin filtrelenmesi, ilişkili kavramların elde edilmesini sağlamaktadır. Son olarak farklı kavramlara belirli ağırlık değerleri girilerek web servislerin anlamsal etiketlenmesinde benzerlik hesaplama yöntemleri kullanılarak ilgili problemlerin çözülmesine yardımcı olmaya çalışmaktadır. Yukarıdaki belirtilen web servislerinin anlamsal etiketlenmesi ile ilgili yaklaşımlar, aşağıda verilmiş benzerlikleri göstermektedir: Web servisleri ile alan ontolojileri arasında anlamsal ilişkiler kurulmaktadır. Anlamsal ilişkiler kullanılarak anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesi gerçekleştirilmektedir. Web servislerinin yeniden kullanımını ve yönetimini sağlayan teknikler kullanılmaktadır. 3. SONUÇLAR Günümüzde birçok alandaki web servis uygulamalarının hedefi, web servislerin keşfi, seçimi, birleşimi ve işletimini otomatik olarak yapılabilmesini sağlamaktır. Ayrıca web servislerinin dinamik kullanımı ve birlikte çalışabilirliği için web servisi yeteneklerinin ve arayüzlerinin anlamsal olarak etiketlenmesine gereksinim duyulmaktadır. Bu hedeflerin başarılması için anlamsal bilgilerin web servislerine eklenmesi ile web servislerinin anlamsal olarak etiketlenmesi gerçekleştirilmektedir. Anlamsal etiketleme ile üst veri, hem insanların hem de uygulamaların anlayabileceği şekilde tanımlanarak web servisleri arasında anlamsal birlikte çalışabilirlik sağlanmaktadır. 4. KAYNAKLAR [1] Nagarajan, M., Verma, K., Sheth P.A., Miller, J. and Lathem, J., Semantic Interoperability of Web Services - Challenges and Experiences, ICWS '06 Proceedings of the IEEE International Conference on Web Services, pp. 373-382, 2006. [2] Newcomer, E., Understanding Web Services XML, WSDL, SOAP and UDDI, Addison-Wesley Professional Publisher, 368 p., 2002. [3] Örücü, F. ve Alp Kut Daha Hızlı Internet İle Bulut Bilgiişlem, XIV. Türkiye de İnternet Konferansı, pp. 55-58, 2009. [4] Sivashanmugam, K., Sheth, A., Miller, J.A., Verma, K., Aggarwal, R. and Preeda Rajasekaran, Metadata and Semantics for Web Services and Processes, Databases and Information Systems Book, Publication Hagen, pp. 245-271, 2003. [5] Naumenko, A., Nikitin, S., Terziyan, V. and Veijalainen J., Using UDDI for Publishing Metadata of the Semantic Web, In Proceedings of the First International IFIP/WG12.5 Working Conference on Industrial Applications of Semantic Web, pp. 84-98, 2005. [6] Berners-Lee, T., Hendler, J. and Lassila, O., The Semantic Web, Scientific American, 284(5): 34-43, 2001. [7] Daconta, M.C., Obrst, L.J. and Smith, K.T., 2003, The Semantic Web: A Guide to the Future of XML, Web Services and Knowledge Management, Wiley Publisher, Indiana, 312p., 2003. [8] Singh, R., Bechhofer, S., Belhajjame, K. and Embury, M. S., Automatically Identifying Bounds on Semantic Annotations for Bioinformatics Web Service Input Parameters, ICWE Workshops, pp.232-243, 2010. [9] Zhang, L., Yang, X., Yuan, Y. and Sun, B., An Improved Semantic Annotation Method of Web Services Based on Ontology, CCCM '08, 1:580-584, 2008. [10] Maedche, A. and Zacharias, V., Clustering ontologybased metadata in the semantic web, Proceedings of the 6th European Conference on Principles of Data Mining and Knowledge Discovery, pp. 383-408, 2002. [11] Boulos, M. N., Roudsari, A. V. and Carson, E.R., Towards a semantic medical Web: HealthCyberMap's tool for building an RDF metadata base of health information resources based on the Qualified Dublin Core Metadata Set, Med Sci Monit., 8(7):24 36, 2002. [12] Jia, Q., Guo, S.Z., Chen, H.Y. and Li, N., Research on ontology-based metadata model, First International 365
Workshop on Database Technology and Applications, China, pp. 363-366, 2009. [13] Gruber, T. R., A translation approach to portable ontology specifications, Knowl. Acquis., 5(2):199-220, 1993. [14] Arroyo, S. and López-Cobo, J. M., Describing web services with semantic metadata, Int. J. Metadata, Semantics and Ontologies, 1(1):76-82, 2006. [15] Chong, Q., Marwadi, A., Supekar, K. and Lee, Y., Ontology Based Metadata Management in Medical Domains, Journal of Requery and Practice in Information Technology, 35(2):139-154, 2003. [16] Nilsson, M., Palmér, M. and Naeve, A., Semantic Web Metadata for e-learning - Some Architectural Guidelines, 11th Conference on the World Wide Web, pp. 7-11, 2002. [17] Heß, A., Johnston, E. and Kushmerick, N., ASSAM: A Tool for Semi-automatically Annotating Semantic Web Services, ISWC 2004, 3298:320-334, 2004. [18] Zeng, C., He, K., Li, B., Wang, C. and He, Y., A MFI4OR-based Approach of Semantic Annotation for Web Service, Technological Developments in Networking, Education and Automation, pp. 615-620, 2010. [19] Bechhofer, S., Carr, L., Goble, C., Kampa, S. and Miles- Board, T., The Semantics of Semantic Annotation, In Proceedings of First International Conference on Ontologies, Databases, and Applications of Semantics for Large Scale Information Systems, pp. 1151-1167, 2002. [20] Ringelstein, C., Franz, T. and Staab, S., The Process of Semantic Annotation of Web Services, Semantic Web Services - Theory, Tools, and Applications, Idea Publishing Group, Chapter X, the United States of America, pp. 217-238, 2007. [21] Martin, D., Paolucci, M. and Wagner, M., Bringing Semantic Annotations to Web Services: OWL-S from the SAWSDL Perspective, The Semantic Web, Vol.4825, pp.340-352, 2007. [22] Heß, A. and Kushmerick, N., Learning to Attach Semantic Metadata to Web Services, International Semantic Web Conference, pp. 258-273, 2003. [23] Chun, A., S. and Warner, J., Semantic Annotation and Search for Deep Web Services, 10th IEEE Conference on E-Commerce Technology and the Fifth IEEE Conference on Enterprise Computing, E-Commerce and E-Services, pp. 389-395, 2008. [24] Jonquet, C., Shah, N. H., Youn, C. H., Callendar, C. and Storey, M.A., NCBO Annotator: Semantic Annotation of Biomedical Data, ISWC 2009, pp. 170-173. [25] Patil, A., Oundhakar, S., Sheth, A. and Verma, K., METEOR-S Web Service Annotation Framework, In proceeding of the 13th International Conference on the World Wide Web, pp. 553-562, 2004. 366