1.0 AMAÇ Bu prosedürün amacı müşteriler tarafından laboratuvara getirilen numunelerin yasal şartlara uygun olarak alınmasını sağlamak için gerekli numune alma bilgilerinin müşterilerimize sunulmasıdır. 2.0 KAPSAM Yapılan analize göre özel bir işlem gerektiren veya yasal bir şarta bağlanan numune alımı bu prosedürün kapsamındadır. 3.0 SORUMLULAR Müşteriler 4.0 İLGİLİ BÖLÜMLER Kalite Yönetim Temsilcisi (yasal zorunlulukların takibi) 5.0 UYGULAMA Hizmet kapsamımızda numune alma işlemi bulunmamaktadır. Ancak, analizlenecek numune alınma aşamasında özel bir işlem gerektiriyorsa veya yasal olarak bu işlem tebliğ veya yönetmelik ile belirli bir şarta bağlandıysa, bu işlem müşterilerimize bildirilir. Yasal ve dış kaynaklı doküman listesinde (KAL-LST-008) belirtilen sıklıklarda kontrol edilen kaynaklarda yapılacak numune alma ile ilgili değişiklikler, ivedilikle değişikliğin yapıldığı gün web sayfasında güncellenir. Numune alımı ile ilgili öncelikli olarak kontrol edilmesi gereken dokümanlar Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğünün aşağıda belirtilen tebliğ ve yönetmelikleridir. Tebliği olmayan ürünler için standartlar, A.B. mevzuatları ve bilimsel yayınlardan yararlanılabilir. 5.1 Genel Kurallar: Numune alınırken birkaç temel aşama gözlemlenmelidir: Numune alımının gerçekleştirildiği yer mümkün olduğunca temiz olmalıdır. Dış etkenlerin numuneyi değişime uğratmaması yönünden özen gösterilmelidir. Numune alma aletlerinin temizlenmesinde kullanılan deterjanlar veya solventler de sonucun yanlış çıkmasına neden olabilir. Bu yüzden temizlik sonrası çok iyi durulama ve kurutma gereklidir. Numune alımında kullanılacak doğru ekipmanın seçilmesi son derece önemlidir. Doğru ekipman seçimi, eşyanın fiziksel ve kimyasal özellikleri ile eşyanın içinde bulunduğu konteynerlerin yanı sıra ekipmanın kendi bünyesinden numuneyi kirletecek herhangi bir madde açığa çıkarmayacak inert (etkileģime girmeyen) malzemeden yapılmış olmasına bağlıdır. Genellikle, ekipmanın paslanmaz çelik ve yüksek kalitede sentetik ya da plastik malzemeden bilhassa teflondan yapılmış olması daha uygundur. Ekipmanın hızla ve kolaylıkla temizlenebilmesi gerekir. İhtiyaca bağlı olarak tek kullanımlık numune alma aletleri uygun olabilir. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 1/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Tekrar kullanılan türde olan ekipmanlarda hiçbir yarık ya da çatlak olmamalıdır. Artık materyal söz konusu çatlak içinde birikir ve kolayca çıkarılamazlar; bu, çapraz kontaminasyonun ve bellek etkilerinin kontrol edilemeyeceği anlamına gelir. Bilhassa, elektro-cilalanmış paslanmaz çelik ve teflon gibi pürüzsüz yüzeylere sahip ekipmanların kullanımı daha uygundur. Bu, numune artıklarının birikmesini önleyerek, temizliği büyük ölçüde kolaylaştırır. 5.2 Mikrobiyolojik analizler için numune alınması ve taşınması Ürün ambalajlanmış ise orijinal ambalajı bozulmadan numune alınabilir. Ürünün büyük ambalajlar içinde bulunması halinde aseptik kurallarına uyularak, ürünü temsil edecek şekilde ambalajın değişik bölgelerinden numune alınır. Ürün sıvı ise steril araçla ürünün iyice karışması sağlandıktan sonra aseptik koşullarda numune alınır. Numunenin konulacağı kaplar, ürün özelliğine uygun olarak ve aseptik koşullarda numune almayı kolaylaştıracak, taşımada sorun yaratmayacak ve numuneyi bulaşmaya karşı koruyacak şekil ve özellikte olmalıdır. Numune alımında kullanılan bıçak, bisturi, sonda v.b. aletler ve numune konulacak kaplar sterilize edilebilir malzemeden yapılmış olmalıdır (cam, kavanoz, çelik kap, yetkili makam tarafından izin alınmış plastik kap, spatül, pipet, maşa, kaşık, kepçe v.b.) ve her kullanım öncesinde sterilize edilmelidir. Numune alımında kullanılan bıçak, sonda v.b. aletler alkole daldırılarak yakılmak suretiyle sterilize edilir. Bunun için küçük bir ispirto ocağı veya ucunda pamuk sarılı bir çubuk kullanılabilir. Büyük ambalajlar içinden numune alınması halinde, ambalajın cinsine uygun şekilde ambalajın açılacağı kısım uygun yöntemle (%70 lik alkol, kimyasal madde veya alevle vb.) sterilize edilmelidir. Numuneler kap içerisine konurken kapaklarının kırk beş (45) derecelik eğimle açılması ve numune konduktan sonra derhal sıkı bir şekilde kapatılması gerekmektedir. Bu işlemler aseptik koşullarda yapılırken alkol veya ispirto ocağı kullanılır. Numune alma aşamasında, havadan bulaşmaya neden olabilecek hava akımı, insan hareketi gibi hususların bulunmamasına dikkat edilir. Numune bir boru veya musluktan alınacaksa, boru veya musluğun akış ağzı alkolle yıkanır ve bir miktar ürün akıtıldıktan sonra numune alınır. Ayrıca numune belli zaman aralıkları ile akıştan toplanır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 2/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Numunelerin laboratuvara taşınmasında ürünün etiket bilgilerinde yer alan muhafaza koşullarına ve/veya ürün özelliğine göre uygun önlemler alınır ve son tüketim tarihi de dikkate alınarak en kısa sürede belirlenen laboratuvara ulaştırılır. Eğer ürün kuru ve orijinal poşeti içinde ise rutubetten korunmalı ve poşetin zarar görmemesine özen gösterilmelidir. 5.3 Numune Alımında Genel Kurallar Normal koşullarda üretim yerlerinden numune alımı esnasında; Parti büyüklüğü belirlenir, Numunelerin ayrılması için uygun kodlar veya tanıtıcı işaretler verilerek, gerekli sayıda numune ünitesi rastgele seçim kurallarına göre partiden ayrılır. Tasarlanan amaç için uygun bir örnekleme planı seçilmelidir. Heterojen bir materyalden numune alındığında numune miktarı arttırılmalı ve örneklemeden önce homojenlik sağlanmalıdır. Sıvı ve yarı sıvı materyallerden numune alınacağı zaman bir birim belirlenmelidir, kap hacmi veya kullanılacak prob hacmi gibi. Yığının büyüklüğü, paketlenmiş olması veya yığın halinde olması gibi özellikleri, örneklemenin büyüklüğünü etkilemektedir. Materyalin paketlenmiş olması durumunda örneklemede kaç birimin alınacağı belirlenmelidir. Ayrıca yığının gelişigüzel istif edilmesi durumunda şansa bağlı olarak numune alınmalıdır. Alınan numune; kompozisyon, renk gibi özellikle analiz sırasında araştırılacak özelliklerini aynen korumalı, taşınabilir miktar ve boyutlarda ve analizlenebilir miktarda olmalıdır. Alınan numune, bütünün özelliklerini aynen taşımalı veya bütünün özelliklerinde sonradan meydana gelen herhangi bir değişim numunede de olmalıdır. Herhangi bir bütünden alınan numuneler birbirinden ayrı ve bağımsız olmalıdır. Az sayıda fazla miktarda numune yerine, fazla sayıda az miktarda numune tercih edilmelidir. Örneğin: 1 tane 200 g. lık yerine 4 tane 50 g. lık. Ürün büyük bir kutuya yerleştirilmiş küçük paketlerden oluşuyorsa, 1 kutudan 5 paket yerine, 5 farklı kutudan 1 er paket alınması uygundur. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 3/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Ürün yığın halinde ise (örn. bir tank içindeki sıvı bir ürün gibi) numune alınmadan önce uygun bir araçla karıştırılmalıdır. Bu amaçla tank içine yerleştirilmiş elektrik motorlu karıştırıcılı paletler kullanılabilir. Ürün yığın halinde bir katı ise uygun bir araçla yığının farklı bölgelerinden gelişigüzel numune alınmalıdır. Kolay bozulan ürünler örnekleme işleminden sonra en çok 24 saat içinde analiz edilmelidir. Ancak bu süre ürüne göre daha az ya da çok olabilir. Numunenin konacağı kapların temiz, kuru, geniş ağızlı, steril, ve alınacak numune miktarına uygun olması önemlidir. Plastik kavanoz ve metal kutular sızdırmaz özelliklerinden dolayı tavsiye edilmektedir. Cam kaplar kırılabileceğinden mümkünse kullanılmamalıdır. Numune kabı kapaklarının contaları sağlam olmalı hava ve su sızdırmamalıdır. Analiz için alınan numunenin analize kadar hiçbir değişime uğramadan saklanması büyük önem taşımaktadır. (numune Alma, Taşıma, Muhafaza talimatı) Kimyasal analiz için alınacak numunelerin konulacağı kaplar gıda ile temas ettiğinde herhangi bir reaksiyon vermeyecek nitelikte olmalıdır. Aynı partiye ait gıda maddelerinden birden fazla numune almayı gerektiren durumlarda bu gıda maddelerinden: a - 100 adete kadar olanlardan % 4 b - 100-500 adete kadar olanlardan; ilk 100 için % 4 geri kalanı için buna ilave olunan % 2 c - 500-1000 adete kadar olanlardan; ilk 500 için alınacak numune adedine ilave olarak, geri kalanı için % 1 numune alınır. Orijinal ambalajı ile birden fazla numune alınması gereken durumlarda numunenin üretim tarihi ve seri numarası, parti numarasının aynı olmasına dikkat edilmelidir. Rutubet miktarı tayini için alınacak numunelerin rutubet geçirmez kaplara konularak, ağızları hava sızdırmayacak şekilde kapatılmalıdır. Gıda maddelerinden alınacak numuneler Türk Gıda Kodeksinde istenilen analizlere yetecek miktardan az olmamalıdır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 4/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
5.4. Et ve Et Ürünlerinden Numune Alma 5.4.1.Tanımlar: Et: Sığır, manda, koyun, keçi gibi büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar; tavuk, hindi, kaz, ördek, beç tavuğu gibi evcil kanatlı hayvan ile tavşan ve domuzdan elde edilen, insan tüketimine uygun tüm parçaları, Et ürünleri: Soğutma ve dondurma işleminden geçen etlerden hazırlanan, kesit yüzeyleri taze etin karakteristik özeliklerini göstermeyecek şekilde işlemden geçen ürünleri, Hayvansal kökenli diğer ürünler: Et özütleri, eritilmiş hayvansal yağ, don yağ tortusu, jelatin, et tozu, tuzlanmış veya kurutulmuş kan, tuzlanmış veya kurutulmuş kan plazmasını, Karkas: Tekniğe uygun olarak kesilmiş kasaplık hayvanların, kanının akıtılıp yüzülerek iç organların boşaltılıp baş ve ayaklarından ayrılarak soğutulduktan sonra elde edilen gövdesini ifade eder. 5.4.2.Numune Kapları Numune alma araç ve kapları iyice kapatılabilmeli, ışık ve/veya oksijenin etki veya etkilerini en aza indiren şekilde olmalıdır. Vidalı kapaklar, inert malzemeden yapılmış, su sızdırmayan contalar olmalıdır. Numune alma araçları ve kapları temiz ve steril olmalı ve ürünün mikroflorasını etkilememelidir. Gerektiğinde, numune alma araç ve kaplarının sterilizasyonu için aşağıdaki metotlardan biri uygulanmalıdır; -121 ºC den daha düşük ve 20 dakikadan daha az olmayan ıslak sterilizasyon, -70 ºC den daha düşük ve 1 saat süreden daha az olmayan kuru sterilizasyon Eğer bu yöntemler uygulanamıyorsa; -100 C deki buharda 1 saat tutulur, -%96 (v/v) lık etil alkole batırılıp çıkarıldıktan sonra etil alkol yakılır, -Hidrokarbon (propan, bütan) alevine tutulup, ürünle temas eden bütün yüzeyler alevden geçirilir. 5.4.3.Numune Alma İşlemi Et ve çoğu et ürünleri kompozisyon bakımından kütle genelinde homojen değildir. Çoğu kez yağlı, bağ ve destek dokulu ekstrem bölgelere sahiptirler. Et ve et ürünlerinin kıyma makinesinden çekildikten sonra çok iyi bir şekilde karıştırılması veya çok fazla sayıda örneğin kütleden alınması gerekir. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 5/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Etin kıyma makinesinde çekimi muhakkak düşük sıcaklıkta yapılmalıdır. Böylece, yağın kıyma makinesine ve etrafa yapışması, bulaşması bir ölçüde önlenebilir. Ürünün çeşitli yerlerinden şansa bağlı olarak fazla sayıda numunenin alınması gereklidir. Etin kaba çekilmesi, analiz edilecek kütlenin büyük olması alınacak numune sayısını artırır. Evaporasyonla su kaybını önlemek için çekilmiş etten örnekler hemen alınmalıdır. Yaklaşık 5 örnek birleştirilir, iyice karıştırılır, kıyma makinesinden tekrar geçirilir, tekrar iyice karıştırılır. Bu işlemlerin yine soğukta ve çok hızlı yapılması gerekmektedir. Bu işlemlerden sonra analizler için numune tartılır. Numunenin nem kaybetmemesi için hiçbir şekilde kâğıtla temasına izin verilmemelidir. Aynı maddeden birkaç numune kabına alım yapılıyorsa, ya da numune homojenize edildikten sonra hemen kullanılmıyorsa numune kabı üzerine ilgili bilgiler etiketlenmelidir. Alınan numune, analize alınıncaya kadar geçen sürede sürekli soğukta tutulmalıdır. Herhangi bir büyüklükte olup tek başına paketlenmiş veya hazırlanmış et ve et ürünleri ile ağırlıkları 2 kg ı geçmeyen sosis, konserve gibi et ürünlerinden bir birim veya parçanın tümü partiyi belirleyen numune olarak alınır. Karkaslar veya ağırlıkları 2 kg ı geçen taze veya dondurulmuş et ve ürünlerinden partiyi belirleyecek miktarda alınan numune duyusal analizler veya laboratuvarda yapılacak fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik denemeler için ayrılır. Karkas veya büyük et parçasından alınan numune, hiçbir zaman bütünü teslim edemez. Bu nedenle örneğin alınmasında alınış amacına göre aşağıdaki yöntemlerden biri uygulanır; Mikrobiyolojik analizler için (Koliform veya Salmonella belirlenmesinde olduğu gibi) yüzey örnekleri, örneğin tüm yüzeyi pens ile tutulan ve steril su ile nemlendirilmiş büyük bir pamukla silinerek alınır. Laboratuvarda yapılacak kimyasal denemeler ve mikrobiyolojik analizler için 500-1000 gram ağırlığında kesilen parçalar olası ölçülerde numuneye en az zarar verecek şekilde alınmalıdır. Kemik seviyesinde, derinde oluşan kokuşmaların nedenlerini anlamak amacıyla yapılacak mikrobiyolojik analizler için derin kas örnekleri, karkasın bozulma görülen kısmından paslanmaz çelik numune alma cihazı veya dondurulmuş etlerde özel bir matkapla alınmalıdır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 6/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
5.4.4. Numunelerin Taşınması ve Depolanması Numuneler, alınmalarından sonra, mümkün olduğu kadar çabuk ve mamülün depolanması gereken sıcaklıkta tutularak laboratuvara ulaştırılmalıdır. Ürünlerin soğutulmuş olması durumunda: Muayenelerin 24 saat içinde yapılması tahmin ediliyorsa 0ºC ± 2 ºC de taşınmalıdır. -24ºC den düşük sıcaklıktaki donmuş numuneler fiziki ve duyusal muayenelere alınmazlar. Taşıma sırasında numunelerin direkt güneş ışınlarına maruz kalmamaları için gereken önlemler alınmalıdır. 5.5. Süt ve Süt Ürünlerinde Numune Alma 5.5.1. Genel Uygulama: Numune alma işlemi, yeterli bilgiye sahip bir kişi tarafından yapılmalıdır. Numuneler mühürlenmeli ve ürünün yapısını, tanıtımını gösteren, numunenin alımından sorumlu kişinin adı ve imzasının yer aldığı, tanıtıcı numarayı gösterir bir etiket takılmalıdır.(numune alma tutanağı) Gerektiğinde numune almanın amacı numunenin kütlesi veya hacmi ile numunenin durumu numune alma anındaki depolama şartları gibi ilave bilgiler de etikete dahil edilebilir. Numuneler çift alınmalıdır. İlgili taraflar arasında mutabakat durumunda veya yasal mecburiyet durumunda daha fazla sayıda numune alınabilinir. Genel olarak, numune alma ekipmanları paslanmaz çelikten olmalı ve ekipmanlar kullanılmadan önce kurutulmalıdır Mikrobiyolojik muayene için numune alma ekipmanları ve kapları kullanımdan önce steril edilmelidir. Bu işlem; iki saatten az olmayacak şekilde 170ºC daki sıcak havaya maruz bırakılarak veya otoklav içerisinde 20 dakika dan az olmayacak şekilde 121ºC deki buhara maruz bırakılarak yapılmalıdır. Numunenin taşınması ve depolanması, numunenin alındığı andaki durumunu önemli bir şekilde etkilemeyecek şekilde yapılmalıdır. 5.5.2. Süt ve Sıvı Haldeki Süt Mamullerinden Numune Alma: Sıvıların karıştırılması için kullanılan karıştırıcıların, boyları kabın boylarına göre ayarlanmalıdır. uygun ve homojen dağılımı sağlaması için KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 7/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Bütün sıvı kütlesi, yeterli homojen yapı elde edene kadar hep aşağıya yukarıya çevrilmek suretiyle karıştırılmalıdır. Mikrobiyolojik analiz için numuneler daima ilk olarak alınmalıdır. Küçük kaplardan numune alma işlemi için karıştırma yapılır. Süt tanklarından numune almadan önce süt en az 5 dakika mekanik olarak karıştırılır. 5.5.3. Koyulaştırılmış Süt, Şekerli Süt ve Mamüllerinden Numune Alma: Numune almada karıştırıcılar, bıçaklı karıştırıcılar, kepçeler, çubuklar, kullanılır. Numune karıştırıldıktan hemen sonra alınmalıdır. Numune miktarı 10gr dan az olmamalıdır. Her zaman ilk önce mikrobiyolojik analiz için numuneler alınır. Dökme mamul kaplar için; kap açılabilinir tipte ise kap açılmadan veya kapağı kaldırılmadan önce ürün kabının yada varilin dış taraftan temizlenmesi ve steril soğuk su ile yıkanmış olması gereklidir. Kapaklı variller için; numuneye hava girmemesine dikkat edilerek; diyagonal olarak eğilmiş bir karıştırıcı kullanılarak dairesel ve düşey hareketlerin kombinasyonu ile tamamen karıştırılır. Karıştırıcı çıkarılır ve karıştırıcıya yapışan koyulaştırılmış süt bir spatül ile veya kaşık ile kap içerisine alınır.2 litre ile 3 litre madde toplanana kadar karıştırma ve numune alma işlemi tekrarlanır. Toplanan madde homojen hale gelinceye kadar karıştırılır ve numune bundan alınır. 5.5.4.Tereyağı ve Peynir Dışında Yarı Katı ve Katı Süt Mamullerinden Numune Alma: Stabilizatörler, bağlayıcı maddeler, meyveler, kuruyemişler veya diğer katkı maddeleri içeren veya içermeyen fermente edilmiş veya edilmemiş yarı katı, katı veya köpüklü tipteki pudinglere, tatlılara ve süt mamullerine uygulanır. Her zaman ilk önce mikrobiyolojik analiz için numuneler alınır. Tanklardan numune alma işleminde; sırasında yeterli homojenlik sağlanana kadar mekanik bir karıştırıcı ile veya karıştırma çubuğu ile karıştırılır. Karıştırma yavaş ve köpük oluşturmadan yapılır. 100 g dan az olmayacak şekilde toplam temsili numune elde etmek için ürün kabının farklı kısımlarından numuneler alınır. Perakende kaplar için; 100 g dan az olmayan toplam numuneyi elde etmek için bir veya daha fazla sayıda kap alınır. Satış veya tüketim için porsiyonlar halinde mamulün alındığı büyük kaplar tamamıyla alınmalıdır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 8/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
5.5.5. Yenilebilir Buzlar, Yarı-İşlenmiş (Yarı-Mamul) Dondurmalar ve Diğer Dondurulmuş Süt Mamullerinden Numune Alma: Kısımlar halinde numunelerin alınacağı kaplardan, mamul sıcaklığı 12 C - 18 C arasında iken numune alma en iyi şekilde yapılabilir. Ürünün kıvamı, numune almak için çok sert ise, kabın tamamı numuneyi meydana getirir. Mikrobiyolojik muayene için; numune alma alanından en az 10 mm derinliğe kadar ürün kabının merkezindeki ürünün yüzey tabakasını kaldırmak için steril kaşık, bıçak ve spatül kullanılır. Her zaman ilk önce mikrobiyolojik analiz için numuneler alınır. Numune kapları 30 dakikadan az olmamak kaydı ile uygun şekilde soğutulan (örneğin katı karbondioksit ile) termal olarak yalıtımlı bir taşıma kabına yerleştirilir. Perakende kaplar; küçük ambalajları, buzlu şekerleri, çok katmanlı dondurmaları ve mozaik dondurmaları kapsar. Kendi orijinal kaplarındaki numuneler analiz edilene kadar derin dondurulmuş durumu muhafaza etmek suretiyle alınır ve sevk edilir. Yumuşak dondurma; soğutucudan doğrudan satılan dondurmadır. Tüketiciye sunulduğu şekilde mamulün durumu kontrol edilirken, dağıtım için normal olarak kullanılan perakende dağıtım işlemleri numune alma amacı için uygulanmalıdır. 5.6. Süt Tozu ve Süt Tozu Mamullerinden Numune Alma: Farklı yağ içeren farklı süt tozlarına, peynir altı suyu tozuna, süt protein ürünlerine uygulanır. Numune almak için sondalar, kepçe, kaşık ve geniş yüzlü spatül kullanılmaktadır. Mikrobiyolojik muayene için; numune alma işleminde sterilize edilmiş kaşık veya spatül ile ürünün yüzey tabakası alınır. Kabın merkezine yakın bir yerden sterilize dilmiş sonda ile numune alınır. Numune mümkün olduğunca hızlı bir şekilde sterilize edilmiş numune kabına konulur ve kap derhal kapatılır. Her zaman ilk önce mikrobiyolojik analiz için numuneler alınır. Perakende kaplar; açılmamış ve bozulmamış kap numune olarak alınır. 100 g dan az olmayacak şekilde numune temin etmek için bir veya daha çok sayıda perakende kabı alınır. 5.7. Tereyağı ve İlgili Mamullerden Numune Alma: Tereyağına, katkı maddeli tereyağına, yarım yağlı tereyağına ve benzer ürünlere uygulanır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 9/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Numune almada kıllanılan tereyağı sondaları ürün kanın dibine diyagonal olarak erişebilecek uzunlukta ve yapılacak analize uygun numuneyi almak için yeterli boyutlarda, spatüller geniş ağızlı ve bıçaklar yeterli büyüklükte olmalıdır. Numune kaplarının kapasitesi alınacak numune miktarına uygun olmalıdır. 2 kg lık numuneler için karton kutular kullanılır. Numune kapları, uygun şekilde kapatılabilen iç tarafı yeterli büyüklükte alüminyum folyo ile veya parşömen kağıt ile kaplanmış plastik veya karton kutulardır. Numune miktarı 50 g dan az olmamalıdır. Mikrobiyolojik muayene için; sterilize edilmiş bir spatül ile numune alma yerinden, ürünün üst tabakası 5 mm den az olmayan derinlikten alınır. Aseptik teknikler kullanılmak suretiyle önceden tarif edildiği şekilde işlemler yapılır. Her zaman ilk önce mikrobiyolojik analiz için numuneler alınır. Mamulden rulolar şeklinde numuneler almak için her seferinde sterilize edilmiş sonda kullanılır. Kimyasal, fiziksel analizler ve duyusal muayene için numune alırken fiziksel ve duyusal analizler için 2 kg lık numune alınır. Perakende kaplar (1 kg veya daha az muhtevalı); açılmamış, bozulmamış kap içeren numune olabilir. 50 g dan az olmayan numuneyi temin etmek için bir veya daha çok perakende kap alınır. Dökme veya paketler halinde mamuller (1 kg dan daha fazla içerikli); uygun büyüklükteki tereyağı sondası, tam olarak dip taraftaki yüzeye nüfuz etmeyecek şekilde diyagonal olarak mamul içinden geçirilir. Yarım dönüş yaptırılır ve numune nüvesi ile birlikte geri çekilir. Numune nüvesinin 25 mm lik üst kısmı atılır. Sondada kalan numune bir spatül yardımıyla alınır ve doğrudan kaba aktarılır veya alüminyum folyoya sarıldıktan sonra kaba alınır. Tereyağından numune alınan odanın sıcaklığı ile tereyağı sondasının sıcaklığı aynı olmalıdır. Büyük kaplar (muhtevası 2 kg dan daha fazla olan); numune kabına tamamen oturacak şekilde mamulden bir bıçak yardımıyla blok kesilir, alüminyum folyoya sarılır ve numune kabına konur. Kesme ve sarma sırasında ürünün deformasyonundan kaçınılmalıdır. 5.8. Yayık Altı Tereyağı ve İlgili Mamullerden Numune Alma: Numune almada kullanılacak olan tereyağı sondaları, ürün kabını dip kısmına diyagonal olarak erişebilecek uzunlukta, spatüller geniş yüzlü, 25 ml-100 ml kapasiteli kepçeler kullanılmalıdır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 10/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Mikrobiyolojik muayene için; sterilize edilmiş bir spatül ile numune alma yerinden, ürünün üst tabakası 5 mm den az olmayan derinlikten alınır. Her zaman ilk önce mikrobiyolojik analiz için numuneler alınır. Kimyasal, fiziksel analizler ve duyusal muayene için numune alma kapları ve aletleri belirli şartlarda sterilize edilmelidir. Perakende kaplar (1 kg veya daha az muhtevalı); açılmamış, bozulmamış kap içeren numune olabilir. 200 g numune elde etmek için bir veya daha çok perakende kap alınır. Dökme mamuller için; sıvı haldeki mamullerde yeterli homojen yapı sağlayıncaya kadar mekanik karıştırıcıyla ve ya diskli karıştırma çubuğu ile mamul tamamıyla karıştırılır. Katı haldeki mamuller için numune miktarı 50 g dan az olmamalıdır. 5.9. Peynirden Numune Alma: Sert, çok sert, yarı sert, yumuşak ve yarı yumuşak, salamura peynire, önceden paketlenmiş peynire, taze peynire ve aromalandırılmış işlem görmüş peynir ile işlem görmemiş peynir mamullerine uygulanır. Numune almada kullanılacak olan peynir sondaları peynire uygun büyüklük ve biçimde, bıçaklar düzgün yüzeyli ve sivri uçlu, kesme teli yeterli uzunlukta ve sağlamlıkta olmalıdır. Numune miktarı 100 g dan az olmamalıdır. Genel olarak numune alındıktan hemen sonra numuneler (rulolar, dilimler, bölümler veya bütün olarak küçük peynirler) uygun büyüklükte ve biçimde olan numune kaplarına yerleştirilir. Numuneler kap içine sokulmak için küçük parçalara ayrılabilir ancak sıkıştırılmaz veya ezilmez. Peynir yüzeyinde küflenmeyi önlemek için peynirin doğrudan alüminyum folyo ile sarılması veya numune kutusunun dışından alüminyum folyo ile sıkıca sarılmış olarak peynir numunelerinin muhafazası özellikle uygun olmalıdır. Taze peynir ve salamura içindeki tuzlu peynir haricinde diğer peynirlerden numune alma işleminde; peynirin biçimine, kütlesine ve tipine bağlı olarak peynirin tamamının ambalajlı olarak veya ön paketlenmiş porsiyonlar şeklinde veya dilimler, bölümler ve nüveler şeklinde alınmasıyla yapılır. Peynirin tamamının veya porsiyonlar şeklinde ön paketlenmiş peynirden numune alma işleminde; 100 g dan az olmayacak şekilde numune temin etmek üzere yeterli sayıda küçük ambalajlı veya porsiyon peynirler alınır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 11/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Dilimler, bölümler veya rulolar şeklinde peynirden numune alma işleminde; peynirin dışındaki sarılı kısımlar çıkarılır ancak mum ya da plastik film tabakası gibi içi astarlar çıkarılmaz. Dilim veya bölüm keserek numune alma işleminde; yeterli büyüklükteki bıçak veya kesme teli kullanılarak numune kesilir. Dilimler veya bölüm şeklinde kesilen peynir yeterli kalınlıkta olmalıdır. Mikrobiyolojik olarak numune alma işleminde yüzey numuneleri için numune miktarı 100 g dan az olabilir. Numune alınacak yerin etrafındaki peynir yüzeyi %70 lik etanol ile dezenfekte edilir. Rulolar halinde numune almak için daha büyük çaplı bir sonda ile önce kısa bir rulo alınır. Bunun için sonda 25 mm derinliğe kadar daldırılır. Sondaya tam bir dönüş yaptırılır ve numune ile birlikte geri çekilir. Alınan bu parça daha sonra açılan bu deliği kapamak için kullanılmak üzere saklanır. Kimyasal, fiziksel analizler ve duyusal muayene için numune alma işleminde; peynir içerisine yeterli uzunlukta bir sonda daldırmak suretiyle rulo halinde nüve alınır. Sondaya tam bir dönüş yaptırılıp rulo nüve ile geri çekilir. Taze peynirden numune alma işleminde; ürün kaplarının açılmamış ve içeriğinin bozulmamış olması gerekir. Ürün kapları analizden hemen önceye kadar açılmaz. Salamura peynirden numune alma işleminde; her biri en az 100 g olan parçalar alınmak suretiyle peynir numunesi alınır (salamura olmaksızın). Deneyi yapan laboratuvar numunelerin salamuralı mı yoksa salamurasız mı olması gerektiğini belirleyecektir. Normal olarak salamura alınmalıdır. Mümkün olduğunca peynir ve salamuranın orijinal oranı sürdürülmeli ve daha sonra peynir tamamen salamura ile kaplanmalıdır. Numune salamuralı alınacaksa, yeterli miktarda salamura alınır ve peynir tamıyla salamura ile kaplanır. Numune salamurasız alınacaksa numune parçaları süzgeç kağıdı ile kurutulmalı ve numune kabına yerleştirilmelidir. 5.10. Baharat ve Bakliyat Ürünlerinden Numune Alma: 5.10.1. Tanımlar Parti: Aynı koşullarda ve zamanda üretilen aynı boy, tip ve ambalajdaki ürün örneklerini veya ambalajlı ürün topluluğunu, Alt parti: Numune alma metodunu uygulamak için büyük partinin ayrılmış parçasını, İnkremental numune: Parti veya alt partinin tek bir yerinden alınan materyal miktarını, KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 12/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Paçal: Muayene edilecek ürünün tamamını temsil etmek üzere tesadüfi örnekleme metoduna göre seçilen ürün örneklerinin belli bir oranda karıştırılmasını, tanımlar Bitki: Her türlü bitkilerle bunların ürünleri, tohum, fide, fidan, çelik, aşı kalemi, yumru, kök, soğan, meyve, çiçek, yaprak, doku, aşı gözü ve diğer her türlü parçalarını, Bitkisel Ürün: İşlenmemiş veya bitki özelliğini kaybetmeyecek kadar basit bir işlem geçirmiş bitkisel orijinli ürünleri, tanımlar. 5.10.2. Numune Alma İşlemi: Numune alacak olan görevli, öncelikle kontrolü istenen bitki ve bitkisel ürünler ile bunların bulundukları ortam ve ambalajlarının genel kontrolünü yapar. Numune alınmasına ve herhangi bir işleme tabi tutulmasına gerek görülmeyen ürünlerin ve ambalajlarının kontrolü yerinde yapılır. Ancak, bu materyallerin genel kontrolü esnasında şüphe duyulması halinde bulaşık olduğu tahmin edilen kısımdan teşhis için numune alınır. Numuneler, her parti ve her bitki çeşidi için ayrı ayrı olmak üzere malın tamamını temsil edecek nitelikte ve tesadüfi olarak örnekleme metoduna göre hazırlanan paçaldan alınır. Görevli, öncelikle kontrolü istenen bitki ve bitkisel ürünler ile bunların bulundukları ortam ve ambalajlarının genel kontrolünü yapar. Numune alınmasına ve herhangi bir işleme tabi tutulmasına gerek görülmeyen ürünlerin ve ambalajlarının kontrolü yerinde yapılır. Ancak, bu materyallerin genel kontrolü esnasında şüphe duyulması halinde bulaşık olduğu tahmin edilen kısımdan teşhis için numune alınır. Numuneler, her parti ve her bitki çeşidi için ayrı ayrı olmak üzere malın tamamını temsil edecek nitelikte ve tesadüfi olarak örnekleme metoduna göre hazırlanan paçaldan alınır. Hububat, bakliyat, un ve unlu maddeler, küspe, çiğit, kepek, tırnak, öğütülmüş palamut, harnup, ayçiçeği ve benzeri tohumlar ile bitki parçalarından; o 100 çuvala kadar en fazla 1 kg, o 100 500 çuvala kadar en fazla 2 kg, o 500 1000 çuvala kadar en fazla 3 kg, o 1000 10000 çuvala kadar en fazla 4 kg, o 10000 çuvaldan fazlası için en fazla 5 kg, numune alınır. Asgari Numune Miktarları aşağıdaki şekildedir: Tohumun İsmi Temsili numune (gram) Buğday Arpa, Yulaf 1500 Çavdar KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 13/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Mısır 1000 Çeltik 1000 Sorgum 1000 Mercimek 1000 Nohut 1000 Baharatlarda ise oranlar şu şekildedir; Parti Ağırlığı (ton) Alt Parti Sayısı İnkremental Numune Sayısı Paçal Ağırlığı (kg) 15 25 100 10 <15 _ 10 100 1-10 5.11. Pestisit Kalıntılarının Kontrolü İçin Numune Alma Metotları Tebliği 5.11.1. Tanımlar: Analitik numune: Numune alma hatası en az olacak şekilde analitik kısımları elde etmek amacı ile analiz edilecek ürüne ait kısmın ayrılarak; karıştırma, öğütme, parçalama ve diğer işlemleri takiben analiz için laboratuvar numunesinden hazırlanan numuneyi, Birincil numune/inkremental numune: Partinin bir yerinden alınan bir veya daha fazla birimi Laboratuvar numunesi: Paçal numuneyi temsil edebilecek miktardaki numunenin laboratuvara gönderilen veya laboratuvar tarafından kabul edilen miktarını, MRL: Maksimum kalıntı limitlerini, Parti: Bir seferde teslim edilen veya üretilen ve numuneyi alan kişi tarafından orijin, üretici, çeşit, ambalajlayıcı, ambalaj tipi, işaretleme, yükleyici gibi özelliklerinin aynı olduğu bilinen veya öngörülen gıda maddesinin miktarını, Şahit numune: Numune raporu müşteriye gönderildikten sonra itiraz durumu için paçal numuneden eş zamanlı olarak ayrılan numuneyi ifade eder. Şahit numune saklama süresi bitinceye kadar derin dondurucuda muhafaza edilir (KAL-TLM-009 Numune Saklama Talimatı). 5.11.2 Numune Alma İşlemi: Numune alımı aşamasında ürün orijinal ambalajlı satılıyor ise ambalajların genel kontrolünü yapar. Ürünler yığın halinde bulunuyor ise ortam kontrolü yapılarak ortamdan bulaşı olup olamayacağını tespit eder. Numuneler, numune alma konusunda eğitimli personel tarafından alınır. Numuneler ürünün tamamını temsil edecek nitelikte ve tesadüfi olarak örnekleme metoduna göre alınır. KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 14/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ
Ürüne zarar verilmeden numune alımı gerçekleştirilir. Numune alan personel, partinin orijini ve yapısını, sahibini, tedarikçisini veya taşıyıcısını; numunenin alınma tarih ve yerini ve gerekli diğer bilgileri Numune Alma Tutanağı Formu (KAL-FRM-113) na kayıt eder. Numune kapları, kontaminasyonu ve numunenin zarar görmesini önleyecek ve sızıntı yapmayacak, numune ile etkileşmeyecek nitelikte olmalıdır. Numuneler, alınmalarından sonra, mümkün olan en kısa sürede ve mamülün depolanması gereken sıcaklıkta tutularak laboratuvara ulaştırılmalıdır. Nakil sırasında bozulma önlenmelidir. Taze numuneler serin ortamda tutulmalı, donmuş numunelerin donmuş halleri muhafaza edilmelidir. Muayenelerin 24 saat içinde yapılması tahmin ediliyorsa 0ºC ± 2 ºC de taşınmalıdır. Taşıma sırasında numunelerin direkt güneş ışınlarına maruz kalmamaları için gereken önlemler alınmalıdır. 5.İLGİLİ DOKÜMAN / REFERANSLAR Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği, 11. Bölüm:Numune Alma ve Analiz Metodları Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü, Gıda Analiz Laboratuvarlarında Kalite Sağlama İlkeleri Ders Notları, 2006 Ürünler ile ilgili TSE ler ve Tebliğ-Yönetmelikler Gıda Maddelerinde Pestisit Kalıntılarının Resmi Kontrolü İçin Numune Alma Metotları Tebliği (2006/51) KALİTE YÖNETİM TEMSİLCİSİ 15/15 LABORATUVAR MÜDÜRÜ