Kod: ISG_TGE_03 KAN YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR GENEL AÇIKLAMA Bu bilgilendirme notu İSG İş Güvenliği Temel Eğitim Seti nin bir parçası olan Kan Yoluyla Bulaşan Hastalıklar konulu eğitim kapsamında hazırlanmıştır. Eğitimin CD üzerinde kayıtlı ya da uzaktan eğitim şeklinde internet üzerinden erişimli biçimlerini temin etmek, diğer eğitim, faaliyet ve yayınlarımıza dair bilgi edinmek için www.isg-yonetim.com adresini ziyaret edebilirsiniz. Güvenli ve sağlıklı günler dileriz. Saygılarımızla, Mesut DEMİRTAŞ İş Geliştirme Yöneticisi İSG mesutdemirtas@isg-yonetim.com BAŞLIKLAR KAN YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR Giriş... 2 Kanda Bulunan Patojenler... 2 Bulaşma Yolları... 2 Hepatit B Virüsü... 2 HIV Virüsü ve AIDS... 3 Kontrol ve Önlemler... 3 İşaret ve Etiketler... 4 Atıkların Ayrıştırılması ve Özel Kaplar... 4 Kişisel Koruyucu Donanım... 4 Güvenlik Önlemleri... 4 Sağlık Bilgisi... 5 Atık Kontrolü... 6 Döküntü Temizliği... 6 Bitirirken... 6 Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 1
KAN YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR Giriş Bu bölümde kan yoluyla bulaşan mikropların neler olduğunu, bulaşma yollarını, kan yoluyla bulaşan mikropların neden olduğu hastalıkları, söz konusu mikroplara karşı kullanabileceğiniz kontrolleri ve alabileceğiniz tedbirleri, atık yönetimi gerekliliklerini arındırma prosedürleri hakkında bilgi edineceğiz. Kanda Bulunan Patojenler Kan yoluyla bulaşan mikroplar virüs ya da bakteri gibi mikroorganizmalardır. Bu mikroorganizmalar kan yoluyla taşınırlar ve insanlarda hastalığa neden olabilirler. Kan yoluyla bulaşan mikroplar arasında sıtma, frengi, hepatit B (HBV) ve insanın bağışıklık sisteminde yetersizliklere yol açan bir virüs olan HIV yer almaktadır. Bulaşma Yolları Kan yoluyla bulaşan mikroplar hastalığın bulaştığı insanın kanı ya da diğer vücut sıvılarıyla direkt temas sonucu geçebilir. Cildiniz bazı mikroplara karşı etkili bir engel oluşturmaktaysa da tüm kan yoluyla bulaşan mikroplara karşı duramaz. Hastalıklı kan vücudunuza açık yaralardan, kesiklerden, sivilcelerden, çatlaklardan ya da derinin hasar görmüş ve bozulmuş herhangi bir kısmında bulaşabilir. Kan yoluyla bulaşan mikroplar göz, burun ve ağzın içindeki ince zarlardan geçmek suretiyle de vücuduna kolaylık bulaşabilirler. Hepatit B Virüsü Hepatit B virüsü ya da HBV karaciğere bulaşan ve işlevlerini etkileyen bir virüstür. Genellikle kandan kana direkt temas yoluyla bulaşır ve karaciğer kanseri ya da siroz gibi ciddi durumlara neden olabilir. HBV kan içinde yedi güne kadar yaşayabilir ve yayılabilir. HBV için herhangi bir tedavi yöntemi ya da ilaç yoktur. Birçok kuruluş gelecekteki olası iltihap ve bulaşmalara engel olmak için hastalıkla savaşacak antikor geliştirmektedir. HBV belirtileri hafif bir grip vakasındaki bulgulara benzemektedir; bitkinlik, olası karın ağrısı, iştahsızlık, mide bulantısı, sarılık ve koyu renkli idrar. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 2
Doktorlar, hemşireler ve ilkyardım görevlileri gibi, kan yoluyla bulaşan mikroplarla sık sık karşı karşıya kalan personelin Hepatit B aşılarını yaptırmaları tavsiye edilmektedir. Daha önce aşılanmış olmaları, antikor testine göre HBV bağışıklığına sahip olmaları ya da söz konusu aşının tıbbi nedenlerden dolayı o kişiye yapılamaması durumunda bu tavsiye geçersizdir. HBV aşılama işlemi üç iğnelik bir seriden oluşmaktadır: ikinci iğne birinci iğne vurulduktan bir ay sonra, üçüncü iğne ikinci iğne vurulduktan beş ay sonra yapılır. Bu seri, vücudun Hepatit B virüsüne karşı bağışıklığını kademeli olarak arttıracak şekilde tasarlanmıştır. HIV Virüsü ve AIDS AIDS (Acquired Immuno-Deficiency Syndrome) ya da Edinilmiş Bağışıklık Sistemi Yetersizlik Sendromu bağışıklık sistemi yetersizliğine yol açan HIV virüsüdür. Hastalık gelişimini tamamlayana kadar yıllar geçebilir. HIV virüsü vücudun bağışıklık sistemine saldırır, sistemi güçsüzleştirir ve sistem diğer ölümcül hastalıklara karşı savaşamayacak hale gelir. AIDS öldürücü bir hastalıktır ve hastalığı ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalar sürmekte olsa da henüz bilinen herhangi bir tedavi ya da ilaç mevcut değildir. HIV virüsü çok dayanıksızdır ve insan vücudu dışında çok uzun yaşayamaz. Taze kan ya da potansiyel olarak bulaşıcı diğer malzemelerin yer aldığı koşullarda çalışan ilkyardım ya da tıbbi müdahale personeli için esaslı bir sorundur. HIV bulaşmasının bulguları çeşitlidir; ama daha çok halsizlik, ateş, boğaz ağrısı, mide bulantısı, baş ağrıları, ishal, dilde beyaz lekeler, kilo kaybı ve şişmiş tükürük ve ter bezleri şeklinde kendini gösterir. Kontrol ve Önlemler Şirketinizde kan yoluyla bulaşan mikroplara karşı korunmasızlığı önlemek için ilgili kontrol yöntemlerini ve önlemlerini kapsayan bir koruma programı geliştirilebilir. Bu programın bölümleri; o işaretler ve etiketler, o atıkların ayrıştırılması, o özel kaplar, o kişisel koruyucu donanım, o kan yoluyla bulaşan mikroplara karşı geliştirilen genel kabul görmüş tedbirler Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 3
şeklinde yapılandırılabilir. İşaret ve Etiketler Bulaşıcı maddeleri saklamak, nakletmek ya da taşımak için kullanılan kapların üzerine uyarı işaretleri ve etiketleri yerleştirilmelidir. Atık yönetimi kapsamına giren atıklar; sıvı ya da yarı sıvı haldeki bulaşıcı maddeler, kullanılmış olan ve sıkıştırılmaları durumunda sıvı ya da yarı sıvı haldeki bulaşıcı maddeleri çevreye yayabilecek malzemeler, kuru kan ya da bulaşıcı maddelerle kaplı gereçlerdir. Atıkların Ayrıştırılması ve Özel Kaplar Tüm atıklar atığın türüne uygun şekilde tasarlanmış kaplar içine yerleştirilmelidir. Bulunduğu kabı delebilecek, mevcut yarıklardan sızabilecek ve akabilecek herhangi atık, özel atık kaplarına yerleştirilmelidir. Kişisel Koruyucu Donanım Enfeksiyona karşı en iyi korunma uygun kişisel koruyucu donanımı (KKD) kullandığınızdan emin olmaktır. Kendinizi korunmasız bırakmamak için siz ve bulaşıcı maddeler arasında bir engel koymak esastır. Eldivenler, önlükler, ağız maskeleri, tek parça koruyucu giysiler, koruyucu gözlükler ve yüz kalkanları kişisel koruyucu donanıma örnek gösterilebilir. Güvenlik Önlemleri Genel kabul görmüş güvenlik önlemleri bulaşıcı maddelerin saklandığı ya da bu maddelerle çalışılan her bölgeye asılmalıdır. Bu önlemler aynı zamanda tüm ilkyardım ve tıbbi müdahale noktalarında asılmak zorundadır. Genel kabul görmüş önlemler sağlık bilgisi, KKD, malzeme kullanımı, sıvı döküntülerinin temizlenmesi, kirlenmiş/ kullanılmış giysiler, korunmasızlıkların rapor edilmesine yönelik prosedürleri kapsar. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 4
Genel kabul görmüş önlemler aynı zamanda kan yoluyla bulaşan mikropların bulanabileceği ortamlarda sigara içilmesini, yemek yenilmesini, herhangi bir şey içilmesini ya da gıda maddelerinin saklanmasını da yasaklamaktadır. Tüm kan ürünleriyle ya da potansiyel olarak bulaşabilecek olan diğer vücut sıvılarıyla sanki kirletilmiş ya da enfeksiyona maruz bırakılmışlarcasına çalışmanız ve bu yönde hareket etmeniz önemlidir. Bu tip maddelere maruz kalınabilecek ortamlarda her zaman kişisel koruyucu donanımınızı kullanın. Hasar görmüş, delinmiş KKD yi bir yenisiyle değiştirin. Kullanılmış KKD yi uygun bir şekilde dezenfekte edin ya da atık yönetimi sürecine dahil edin ve KKD yi üzerinizden çıkardıktan hemen sonra ellerinizi yıkamayı unutmayın. Eldivenler lateks, kauçuk ya da diğer su geçirmeyen maddelerden yapılmış olmalıdır. Eldivenleri kullanmadan önce inceleyin. Çift kat eldiven giymek ikinci bir koruyucu yüzey oluşturulmasını sağlayabilir. Eğer elinizde açık bir yara ya da kesik varsa eldivenlerinizi giymeden önce, ek bir koruma sağlamak için mevcut yaraları bir bandaj ya da benzer bir koruyucuyla örtün. Olası bulaşıcı maddelere maruz kalmamak için hiçbir zaman için kullandığınız eldivenin dış kısmına dokunmayın. Kanla kirlenmiş giysileri mümkün olduğunca kısa bir zaman içerisinde üzerinizden çıkartın. Kirlenmiş ve dezenfekte edilecek olan giysilere müdahale ederken evrensel önlemleri kullanın. Söz konusu giysileri yalnızca, konulmalarına izin verilmiş ve etiketlenmiş torbalara ya da kaplara koyun. Sağlık Bilgisi Bulaşıcı maddelere maruz kalma olasılığının bulunduğu bir ortamda yer aldığınız zamanlarda asla yemek yemeyin, bir şey içmeyin, sigara içmeyin, kozmetik ürünlerini kullanmayın ya da kontak lenslerinizi takmak, çıkarmak, vb. işlemlerde bulunmayın. Buzdolabı, dondurucu, raf ve kapaklı dolaplar gibi, kan ya da potansiyel olarak bulaşıcı maddelerin konulduğu kapların saklandığı yerlerde yiyecek ve içecek maddeleri bulundurmayın, saklamayın. Eğer bulaşıcı maddelere maruz kaldığınızı düşünüyorsanız enfeksiyona maruz kalan bölgeyi sabun ve akan suyla tamamen ve dikkatli bir şekilde yıkayın. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 5
Eğer kan ya da söz konusu madde göz, ağız ya da burun içindeki ve çevresindeki ince zar kısımlarına sıçradıysa aşındırıcı olmayan, bakterilere karşı etkili bir sabun kullanarak basınçlı suyla söz konusu bölgeleri 15 dakika boyunca yıkayın. Yapmanız gereken diğer hareketler arasında; Söz konusu maruz kalma durumunu amirinize rapor etme, Bir korunmasızlık rapor formu doldurma, Kan testi yapılmasını ve Hepatit B aşı sürecinin başlatılmasını talep etme yer almaktadır. Atık Kontrolü Kirlenmiş giysiler ya da KKD her zaman için ya arındırılmalı ya da uygun saklama kaplarında atık yönetim sürecine dahil edilmelidir. Yalnızca yetkin kişiler bu saklama kaplarını boşaltmalı ya da bir noktadan bir noktaya hareket ettirmelidir. Kirlenmiş giysiler ve donanım keskin, sivri nesnelerle delinmeye, patlamaya, yarılmaya, hasarlara dayanıklı ve kullanımı onaylanmış kaplar içinde saklanmalıdır. Şırınga iğnelerini yalnızca mekanik bir alet kullanarak toplayın ve depolayın. İğnelerin yerini değiştirmek için kıskaç, kanca, maşa, vb tutacak aletler kullanın. Kırılmış camlar temizlenmeden ya da ortadan kaldırılmadan önce, onaylanmış bir dezenfektasyon çözeltisinde arındırılmalıdır. Kırılmış camın parçalarını toplamak için asla ellerinizi kullanmayın. Döküntü Temizliği Eğer kan yoluyla bulaşan mikropları içeren bir malzemenin çevreye dökülmesi ve yayılması söz konusuysa döküntünün üzerini dikkatli bir şekilde, kâğıt havlu ya da bez parçaları ile örtün. Dökülen maddenin %10 u kadar bir miktarda çamaşır suyu, tuzruhu gibi asitli bir temizlik maddesi çözeltisini bulaşıcı maddeyi emen kâğıt havluların üzerinde dökün. Çözeltinin nüfuz etmesi için 10 dakika bekleyin. Dökülen maddenin toplanması ve atılması için kesinlikle eldiven giyin. Bitirirken Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 6
Kan yoluyla bulaşan mikropların bulunduğu koşullarda uygun KKD yi kullanın. Şüpheli görünen tüm korunmasızlık durumlarını rapor edin. Keskin ya da kırılmış camları ellerinizle tutmayın, toplamayın. Mikroplu atıkları, kullanılmış KKD yi, kirlenmiş giysileri ve keskin, sivri cisimleri uygun bir şekilde atık yönetimi sürecine dâhil edin. Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara 7