GENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDA GELİR TESPİTİNE ESAS ALINACAK AİLE BİREYLERİ VE GELİR TESPİTİNE ESAS VERİLER Ufuk ÜNLÜ * I. GİRİŞ Kişinin çeşitli göstergeler ışığında mevcut gelirinin belirlenmesine ilişkin nesnel bir yöntem olarak tanımlanan gelir testi, 5510 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi ile (g) bendinde belirtilen kişilerin harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarının tespitiyle belirlenir. Gelir tespiti, gelir tespitine esas verilere göre genel sağlık sigortalısı ya da genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsünde olmayanlar ile genel sağlık sigortalılığı ya da genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsü sona erenler için yapılır. Ayrıca, gelir tespiti yapılan genel sağlık sigortalılarının gerekli görülen hâllerde ve/veya genel sağlık sigortalılarının gelir durumlarının değişmesi sonucu gelir tespitinin yenilenmesi taleplerinin yerinde bulunması ya da sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları ve/veya Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından gelir durumlarının değiştiğinin tespit edilmesi hâlinde ve tespite esas veriler uyarınca gelir tespitleri yeniden yapılır. Bu çalışmada, genel sağlık sigortası kapsamında yapılan başvuruların değerlendirilmesi ve gelir testinin yapılması sürecinde, gelir tespitine esas alınacak aile bireyleri ve gelir tespitine esas verilerin neler olduğuna ilişkin açıklamalar yapılacaktır. II. GELİR TESPİTİNE ESAS ALINACAK AİLE BİREYLERİ VE GELİR TESPİTİNE ESAS VERİLER 28/13/2011 tarih ve 28156 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve Bakanlar Kurulu nun 05/12/2011 tarih ve 2011/2512 sayılı kararıyla kabul * Başbakanlık Müfettişi Başbakanlık Teftiş Kurulu 229
edilen Genel Sağlık Kapsamında Gelir Tespiti, Tescil ve İzleme Sürecine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 5510 sayılı 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi ile (g) bendi kapsamındaki genel sağlık sigortası yükümlülerinin gelir tespitinin yapılması ve tesciline ilişkin usûl ve esasları düzenlemek amacıyla hazırlanmıştır. 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi ile (g) bendinde sayılanlar; harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, Sosyal Güvenlik Kurumunca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden az olan vatandaşlar ile 60 ıncı maddenin dışında kalan ve başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan vatandaşlardır. Bir başka ifadeyle, genel sağlık sigortalısı ya da genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsünde olmayanlar ile genel sağlık sigortalılığı ya da genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsü sona erenler için gelir tespiti yapılır. Gelir testine tâbi tutulacak kişinin gelir testini yaptırmak üzere başvurusu üzerine öninceleme yapılır ve ön inceleme sonucunda haklarında gelir tespiti yapılamayacağı kararı verilen kişilere bu durum karar gerekçesi ile birlikte başvuru esnasında yazılı olarak bildirilir. Gelir tespitinde esas alınacak aile bireyleri ve gelir tespitine esas veriler değerlendirmenin sağlıklı yapılabilmesi açısından önemlidir. Söz konusu esaslara değinecek olursak; Gelir tespitinde, aile bireylerinin harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak aile içinde kişi başına düşen gelirin aylık tutarı tespit edilir. Gelir tespitinde esas alınacak aile bireyleri, aynı hane içinde yaşayan eş, evli olmayan çocuk, büyük ana ve büyük babadır. Aileye ilişkin diğer hususlar şöyledir: Aile bireylerinden birinin veya birkaçının genel sağlık sigortalısı ya da bakmakla yükümlü olunan kişi olması, diğer aile bireylerinin genel sağlık sigortalılığı için yapılacak gelir tespitinde esas alınmalarına engel teşkil etmez. 230
Yaşları ne olursa olsun aynı hanede yaşayan evli olmayan çocuklar gelir tespitinde aile içinde değerlendirilir. Öğrenim nedeniyle geçici olarak aynı hanede yaşamayan yirmi beş yaşını doldurmamış evli olmayan çocuklar, öğrenimleri süresince aile içinde değerlendirilir. Aynı hanede birden fazla aile yaşaması durumunda her bir aile için ayrı gelir tespiti yapılır. Gelir testine tâbi tutulacak kişi ile aynı hanede yaşamayan ana ve baba için bakmakla yükümlü olunsa dahi ayrı gelir tespiti yapılır. Kendisine kanunî temsilci atanan kişilerin aynı hanede birlikte yaşadıkları eşi, evli olmayan çocuğu, ana ve babası gelir tespitinde esas alınır. Bu fıkrada belirtilen eş, evli olmayan çocuk, ana ve baba dışında, aynı hanede birlikte yaşasalar dahi kanunî temsilcileri gelir tespitinde değerlendirilmez. Gelir tespit yönteminde, Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Projesi üzerinden puanlama formülü esasına göre belirlenecek hane geliri ve kişi başına düşen gelir kullanılır. Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Projesi (BSYHP), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından geliştirilen, vatandaşların sosyal yardım için başvurularından hak sahipliğinin belirlenmesi ve ilgili yardım ya da desteğin teslimine kadar bütün süreçlerini içeren ve online olarak çalışan e-devlet uygulamasıdır. Puanlama formülü ise Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından TÜBİTAK ile işbirliği içinde geliştirilen, kişilerin harcamaları, gelirleri ve servetleri dikkate alınarak gelirlerine ulaşmada kullanılan formüldür. Puanlama formülünde kullanılacak haneye ilişkin veriler, BSYHP den ve hane ziyaretinden elde edilen bilgilerden oluşur. Aile içinde kişi başına düşen gelirin aylık tutarının tespitinde, puanlama formülünün gelir, harcama ve servet verileri dikkate alınarak geliştirilen gelir tespit ölçütleri kullanılır. Puanlama formülünde ekonomik ve sosyal şartların değişmesi nedeniyle Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumunun önerisi ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fon Kurulu nun kararı ile güncellemeler yapılabilir. Gelir tespiti yöntemi olarak kullanılacak olan puanlama sisteminde ayrıca aşağıdaki unsurlar dikkate alınır: 231
a) Kişilere ait taşınır ve taşınmazlar ile bunlardan doğan haklar. b) Bankaların muvafakati alınmak suretiyle Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına sağlanacak olan aile bireylerinin bankalardaki tüm hesaplarına ilişkin bilgiler. c) Sürekli olarak alınan nakdî sosyal yardımlar. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı veya Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından aile bireylerine ilişkin, aile içinde kişi başına düşen geliri etkileyecek diğer unsurların belirlenmesi hâlinde, bu unsurlara göre sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfı personeli tarafından yapılacak tespitler sonucu elde edilen bilgiler de kişilerin gelir tespitinde dikkate alınır. Gelir testi sonucu aile içinde kişi başına düşen geliri, brüt asgari ücretin üçte birinden fazla olanların tarihsel dönemler itibariyle ödeyecekleri prim miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır; 232
Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı Asgari ücretin üçte birinden (295,50.- TL) asgari ücrete (886,50.-TL) kadar olduğu tespit edilen kişiler için prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının üçte biri Asgari ücretten (886,50.-TL) asgari ücretin iki katına (1.773,00.- TL) kadar olduğu tespit edilen kişiler için prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarı, Asgari ücretin iki katından (1.773,00.-TL) fazla olduğu tespit edilen kişiler için prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının iki katı (1.773,00.-TL), 1 Ocak - 30 Haziran 2012 Dönemi Asgari Ücret 886,50.-TL Esas Alınacak Genel Sağlık Primine Esas Kazanç (TL) Ödenecek Genel Sağlık Primi (TL) 1 Temmuz- 31 Aralık 2012 Dönemi Asgari Ücret 940,50.-TL Esas Alınacak Genel Sağlık Primine Esas Kazanç (TL) 295,50.- 35,46.- 313,50.- 37,62.- Ödenecek Genel Sağlık Primi (TL) 886,50.- 106,38.- 940,50.- 112,86.- 1.773,00.- 212,76.- 1.881,00.- 225,72.- 233
III. SONUÇ Gelir testinin yapılabilmesi, gelir testine tâbi tutulacak kişinin gelir testini yaptırmak üzere Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminde kayıtlı ikametgâhının bulunduğu il veya ilçe idarî sınırları içindeki sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına bizzat yazılı başvurusuna bağlıdır. Gelir tespitinde aynı hane içinde yaşayan eş, evli olmayan çocuk, büyük ana ve büyük babadan oluşan aileye ilişkin ön inceleme yapılır. Gelir tespitinde, aile bireylerinin harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak aile içinde kişi başına düşen gelirin aylık tutarı tespit edilir. Kişinin ödeyeceği prim miktarı gelir testinden sonra çıkacak sonuca bağlıdır. Bu nedenle gelir testinin yapılması sürecinde gelir tespitine esas alınacak aile bireyleri ve gelir tespitine esas verilerin sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi oldukça önemlidir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 234