T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI SANAYİ ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYIN NO : 144 MERSİN SANAYİ POTANSİYELİ VE YATIRIM ALANLARI ARAŞTIRMASI ANKARA 2004

T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü MERSİN SANAYİ POTANSİYELİ VE YATIRIM ALANLARI ARAŞTIRMASI HAZIRLAMA GRUBU Adnan Selçuk ERGİNÖZ Süleyman BULUT Ali Rıza AY Makina Mühendisi (Araştırma Şube Müdürü) Endüstri Mühendisi Ziraat Mühendisi Tel: 0312 229 08 93 e-posta: selcukerg@sanayi.gov.tr ANKARA 2004

ÖNSÖZ Teknoloji geliştirme, sanayileşme ve sanayileşirken de ileri teknolojiden yararlanarak yeni alanlar ve ürünler yaratma yarışı her geçen gün daha ileri bir boyuta ulaşırken bu yolla erişilen güç milletler için dünya piyasalarında büyük bir rekabet alanını da beraberinde getirmektedir. Bu yarışta başarılı olmanın temel şartları sürekli kalite, ileri teknolojiye ulaşma, ürün skalasında zenginlik, eğitimli ve nitelikli iş gücü ve ucuz maliyet olarak belirginleşmektedir. Yani, ham madde ve emek yoğun bir sanayi yerine bilgiye, teknolojiye, geliştirme yoluyla üretmeye ve transfer yoluyla sahip olmaya dayalı kalite egemen bir sanayi anlayışı hakim olmalıdır. Türk sanayi, dış pazarlarda hatırı sayılır bir boyutta bir yer edinmekle birlikte hedeflenen noktaya henüz ulaşabilmiş değildir. Gelişmiş ülkelerle yaptığımız sanayi mukayeselerinde bizden daha az nüfusa, yüz ölçüme, daha az ham maddeye, daha kötü doğal şartlara sahip birçok ülkenin bizim çok çok önümüzde yer alması, doğrusu sanayileşme yolunda bir hayli yol almamız gerektiğini ortaya koymaktadır. Şayet, küresel rekabet ortamı içerisinde sanayimizi hedeflediğimiz yere ulaştırmak istiyorsak yapacağımız şeylerin en başında daha çok çalışmak gelmektedir. Ancak, bu öyle bir sistematik içerisinde olmalıdır ki sadece devlet değil özel sektör, üniversiteler, araştırma kuruluşları, çalışanlar ve bütün insanlarımız uyumlu bir şekilde bu çalışma ortamı ve temposu içerisinde yer alabilmelidir. Ülke kalkınmasında bölgesel potansiyellerin en iyi şekilde değerlendirilmesinde, mevcut kaynakların verimli ve gerçekçi kullanımı ve bunlara dayalı olarak küçük ve orta ölçekli sanayinin yurt sathında yaygınlaştırılması, desteklenmesi ve geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bunun için de, mevcut sanayi yapısı profilinin ortaya konulması, gelişme imkân ve kabiliyetinin belirlenmesi, geleceğe yönelik yeni yatırım hedef ve stratejilerin tasarlanması ve uygulanması da üzerinde ciddiyetle durulması gereken hususların başında gelmektedir. Ancak, bu şekilde verileri ortaya koyarak yatırımcılarımızın doğru teşviki, sağlıklı yatırım kararlarının alınması ve eldeki kaynakların rasyonel bir şekilde değerlendirilmesini sağlamak mümkündür. Bu çalışmada, Mersin ili sanayi potansiyelinin belirlenmesi, yapılabilecek yatırımların ortaya konulması ve yatırımcılarımızın sağlıklı kararlar alabilmelerine yardım edecek verilerin bir araya getirilmesine çalışılmıştır. Yatırımcılarımıza faydalı olacağını umuyorum. Çalışmanın yürütülmesinde yardım ve desteklerini esirgemeyen başta Mersin Valiliği ve Ticaret ve Sanayi Odası olmak üzere, belediye başkanlıklarına, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına, meslek odalarına, sanayici ve iş adamlarımız ile katkıları olan bütün personele teşekkür ediyorum. Ali COŞKUN Sanayi ve Ticaret Bakanı i

İÇİNDEKİLER Sayfa No 1. GENEL BİLGİLER... 1 1.1. Coğrafi Yapı.... 2 1.2. Nüfus Yapısı... 6 1.2.1. Nüfus... 6 1.2.2. Nüfus Artış Hızı... 8 1.2.3. Şehirleşme ve Göç..... 10 2. ALT YAPI SEKTÖRLERİ... 12 2.1. Teknik Alt Yapı.... 13 2.1.1. Ulaşım.... 13 2.1.2. Haberleşme.... 19 2.1.3. Enerji.... 20 2.2. Sosyal Alt Yapı... 24 2.2.1. Eğitim.... 24 2.2.2. Sağlık.... 27 3. BİTKİSEL TARIM, HAYVANCILIK VE DOĞAL KAYNAK POTANSİYELİ... 30 3.1. Bitkisel Tarım..... 31 3.1.1. Arazinin Kullanımı... 31 3.1.2. Toprak Yapısı.. 32 3.1.3. Sulama..... 33 3.1.4. Tarımsal Üretim... 34 3.1.5. 3.1.6. 3.1.7. 3.2. Seracılık.............. Tarımsal İşletmelerin Arazi Durumu.. Tarımsal Hasıla. Hayvancılık 3.2.1. Hayvan Potansiyeli ve Canlı Hayvan Ticareti.... 41 3.2.2. Hayvansal Ürünler Üretimi... 43 3.2.3. Balıkçılık ve Su Ürünlerinde Durum... 44 3.2.4. Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürünler Hasılası...... 46 3.3. Ormancılık... 47 3.3.1. Orman Potansiyeli.... 47 3.4. Yer Altı Zenginlikleri...... 49 3.4.1. Maden Potansiyeli..... 50 4. SANAYİ. 51 4.1. Sanayi Alt Yapısı..... 52 4.1.1. Küçük Sanayi Siteleri.... 52 4.1.2. Organize Sanayi Bölgeleri..... 53 4.2. Sanayi Yatırımları... 54 4.2.1. OSB deki Yatırımlar... 54 4.2.2. Mersin Serbest Bölgesinde Bulunan Tesisler... 56 4.2.3. Tekstil Sanayi... 58 4.2.4. Gıda Sanayi... 58 4.2.5. Mobilya ve Ahşap Sanayi... 61 38 40 40 40 ii

4.2.6. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi... 61 4.2.7. Kimya Sanayi... 62 4.2.8. Makina ve Metal Sanayi... 63 4.2.9. Plastik Sanayi... 64 4.2.10 4.2.11 Diğer İmalat Sanayi Sanayinin Meydana Getirdiği Katma Değer... 65 66 4.3. Devletçe Yatırımlara Sağlanan Destekler... 66 4.3.1. Mersin e Verilen Teşvikler... 67 5. TİCARET... 68 5.1. Ticari Durum... 69 5.1.1. İç Ticaret... 69 5.1.2. Dış Ticaret... 72 5.2 5.3. Mersin Serbest Bölgesi ve Bölgedeki Ticaret Mevduat ve Krediler... 6. İLİN SOSYO-EKONOMİSİ... 83 6.1. Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Seviyesi... 84 6.2. Milli Gelirden Alınan Pay.... 88 6.3. İstihdam. 89 7. ÇEVRE İLLERİN SOSYO-EKONOMİLERİ... 91 7.1. Niğde... 92 7.1.1. Genel.... 92 7.1.2. Tarım ve Hayvancılık.... 92 7.1.3. Sanayi.... 94 7.1.4. Ekonomi..... 95 7.1.5. Mersin İli İçin Oluşturduğu Potansiyel... 96 7.2 Konya... 96 7.2.1. Genel.... 96 7.2.2. Tarım ve Hayvancılık.... 96 7.2.3. Sanayi.... 98 7.2.4. Ekonomi.... 100 7.2.5. Mersin İli İçin Oluşturduğu Potansiyel... 100 7.3. Karaman... 101 7.3.1. Genel...... 101 7.3.2. Tarım ve Hayvancılık.... 101 7.3.3. Sanayi..... 103 7.3.4. Ekonomi..... 103 7.3.5. Mersin İli İçin Oluşturduğu Potansiyel... 104 7.4 Adana... 104 7.4.1. Genel...... 104 7.4.2. Tarım ve Hayvancılık.... 104 7.4.3. Sanayi..... 106 7.4.4. Ekonomi..... 108 7.4.5. Mersin İli İçin Oluşturduğu Potansiyel... 108 77 81 iii

7.5 Antalya... 109 7.5.1. Genel...... 109 7.5.2. Tarım ve Hayvancılık.... 109 7.5.3. Sanayi..... 111 7.5.4. Ekonomi..... 112 7.5.5. Mersin İli İçin Oluşturduğu Potansiyel 112 8. YATIRIM ORTAMI... 113 8.1. Mevcut Durum..... 114 8.1.1. Coğrafi Durum...... 114 8.1.2. Demografik Durum.... 115 8.1.3. Alt Yapı İmkanları.... 116 8.1.4. Bitkisel Tarım, Hayvancılık ve Doğal Kaynaklar...... 117 8.1.5. Sanayi...... 119 8.1.6. Ticarette Durum... 121 8.1.7. Sosyo-Ekonomik Durum.... 123 8.2. Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi..... 125 8.2.1. Gelişim Bileşenlerinin Bulunabilirlikleri...... 125 9. YAPILABİLECEK YATIRIMLAR... 128 9.1. Geçimlik Düzeyde Yapılabilecek Projeler... 131 9.2. Bitkisel Tarım Hay. ve Doğal Kay. Potan. Değ. Yönelik Yatırımlar... 132 9.2.1. Bitkisel Tarım Sektöründe Yapılabilecek Yatırımlar... 132 9.2.2 Hayvancılık Sektöründe Yapılabilecek Yatırımlar... 147 9.2.3 Bitkisel Tarım ve Hayvan Ürünleri Atıklarına Dayalı Sanayi.... 152 9.2.4. Orman Ürünlerine Dayalı Yapılabilecek Yatırımlar... 155 9.2.5. Madencilik Sanayinde Yapılabilecek Yatırımlar.... 157 9.3. Talebi Karşılamaya Yönelik Yatırımlar.. 158 9.3.1. Gıda Sanayinde Yapılabilecek Yatırımlar 158 9.3.2. Makine İmalat Sanayinde Yapılabilecek Yatırımlar 180 9.4. Enerji Sektöründe Yapılabilecek Yatırımlar 192 9.5. Diğer Sektörlerde Yapılabilecek Yatırımlar. 193 9.6. Önerilen Yatırımların Yapılabilirlikleri.. 230 10. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME...... 234 11. EK'LER... 241 A. Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri... 242 1. Teşvik Belgeli Yatırımlarda Devlet Destekleri (2002/4367 Sayılı Karar). 243 2. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere ( KOBİ) Yönelik Devlet Destekleri.. 244 3. OSB ve KSS Uygulanan Devlet Destekleri.. 245 4. Hizmet Destekleri ve Diğer Destekler 245 5. Finansman Mekanizmaları.. 246 6. İhracata Yönelik Devlet Destekleri 249 7. Yatırımların ve İstihdamın Teşviki (2004/5084 Sayılı Kanun) 250 B. Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması Listesi... 252 C. Sanayi Profilleri Listesi... 254 iv

ÇİZELGELER Sayfa No Çizelge 1 30 Yıllık İklim Değerlendirmeleri........ 4 Çizelge 2 Nüfusun İlçelere Göre Dağılımı ve Nüfus Yoğunluğu 7 Çizelge 3 Sayım Yıllarına Göre Mersin İl Nüfusu ve Ortalama Yıllık Nüfus Artış Hızı 9 Çizelge 4 Göç İle İlgili Değerlendirmeler....... 11 Çizelge 5 2004 Yılı Teknik ve Sosyal Alt Yapı Projeleri. 13 Çizelge 6 Mersin Karayolu Cins ve Nitelikleri... 14 Çizelge 7 İlçeler, Çevre İller ve Gelişmiş İllere Olan Uzaklıklar. 14 Çizelge 8 Liman Kapasitesi... 15 Çizelge 9 Ambarlar ve Kapasiteleri... 16 Çizelge 10 Rıhtımların Uzunlukları, Derinlikleri ve Gemi Türleri... 16 Çizelge 11 Mersin Limanı Yıllara Göre Yük ve Gemi Trafiği... 17 Çizelge 12 Demir Yolu İle Taşınan Yük İle İlgili Bilgiler... 18 Çizelge 13 Yolcu Taşımacılığı İle Bilgiler... 18 Çizelge 14 Türkiye Haberleşme Sektörü Abone Sayıları... 19 Çizelge 15 Haberleşme Sektöründe Abone Sayıları... 19 Çizelge 16 Telefon Abone Durumu... 20 Çizelge 17 Şehir İçi Şehirler Arası ve Milletler Arası Otomatik Görüşmeler. 20 Çizelge 18 Yıllar İtibariyle Telefon Hat Sayısı... 20 Çizelge 19 Türkiye de Abone Gruplarına Göre Tüketilen Elektrik Enerjisi... 21 Çizelge 20 İşletmede Olan Hidroelektrik Santraller... 22 Çizelge 21 İşletmedeki Özel Santraller... 22 Çizelge 22 Elektrik Abone Dağılım... 23 Çizelge 23 Abone Grubuna Göre Tüketilen Enerji... 23 Çizelge 24 Okuma Yazma İle İlgili Bilgiler... 25 Çizelge 25 Halk Eğitim Kursları... 25 Çizelge 26 Okul Öncesi Eğitimde Genel Durum... 26 Çizelge 27 Sekiz Yıllık Eğitimde Genel Durum...... 26 Çizelge 28 Orta Öğretimde Genel Durum... 26 Çizelge 29 Yüksek Öğrenim Kurumlarına Ait Genel Bilgiler... 27 Çizelge 30 Sağlık Göstergeleri... 28 Çizelge 31 Sağlık Kurumların Dağılımı... 28 Çizelge 32 Yataklı Hizmet Veren Sağlık Kurumlarının Değerlendirilmesi... 29 Çizelge 33 Sağlık Personeline Ait Değerlendirmeler... 29 Çizelge 34 Arazi Dağılımı... 32 Çizelge 35 Toprak Yapısı... 32 Çizelge 36 Problemli Tarım Alanları... 33 Çizelge 37 Sulamalarla İlgili Değerlendirmeler... 33 Çizelge 38 Sulama Arazisinin Kullanımı... 34 Çizelge 39 Tarım Arazilerinin Kullanımı... 34 Çizelge 40 Türkiye-Mersin Tarla Ürünlerinin Ürün Miktarları... 35 Çizelge 41 Tarla Ürünleri Ekilen Alan ve Hasat Edilen Alanlar... 35 Çizelge 42 Türkiye-Mersin Sebze Üretim Miktarları... 36 Çizelge 43 Türkiye-Mersin Meyve Üretim Miktarları... 36 Çizelge 44 Türkiye-Mersin Bitkisel Üretim ve Üretim Değerleri... 37 Çizelge 45 Sera Alanları ve Seracılıkla Uğraşan Üretici Sayısı... 38 v

Çizelge 46 Belli Başlı Ürünlerde Örtü Altı Sebze Yetiştiriciliği (Seracılık Yatırımları).. 38 Çizelge 47 Örtü Altı Meyvecilik... 39 Çizelge 48 Süs Bitkileri Seracılığı Bilgileri... 39 Çizelge 49 Arazi Miktarlarına Göre İşletme Sayısı... 40 Çizelge 50 Hayvan Varlığının Dağılımı... 41 Çizelge 51 Büyükbaş Hayvan Popülasyonundaki Değişim... 42 Çizelge 52 Türkiye-Mersin Hayvansal Ürün Miktarları... 43 Çizelge 53 Su Ürünlerinde Gelişmeler... 44 Çizelge 54 Deniz Ürünleri Üretim Miktarları 45 Çizelge 55 Tatlı Su Ürünleri Üretim Miktarları... 45 Çizelge 56 Deniz ve Tatlı Su Balıkçılığı İle İlgili Değerlendirmeler... 46 Çizelge 57 Orman Köyü / Belde Sayıları ve Nüfusları 47 Çizelge 58 Orman Potansiyeli 47 Çizelge 59 Ağaç Türleri.. 48 Çizelge 60 Orman Serveti.. 48 Çizelge 61 Orman Ürünleri Üretimi 48 Çizelge 62 Orman Dışı Ürünler Üretimi 49 Çizelge 63 Maden ve Enerji Kaynakları... 50 Çizelge 64 Küçük Sanayi Siteleri... 53 Çizelge 65 Mersin-Tarsus 1.OSB de Faaliyette Olan Sanayi Tesisleri... 54 Çizelge 66 Mersi Serbest Bölgede Faaliyet Gösteren Tekstil Sanayi İşletmeleri... 56 Çizelge 67 Tekstil Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler... 58 Çizelge 68 Gıda Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler... 59 Çizelge 69 Mobilya ve Ahşap Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 61 Çizelge 70 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Kuruluşları... 62 Çizelge 71 Kimya Sanayinde Faaliyet Gösteren İşletmeler. 62 Çizelge 72 Makina ve Metal Sanayinde Faaliyet Gösteren İşletmeler 63 Çizelge 73 Plastik Ürünleri İmalatı Sanayinde Faaliyet Gösteren İşletmeler 64 Çizelge 74 Diğer Sektörlerde Faaliyet Gösteren Sanayi Kuruluşları.. 65 Çizelge 75 Sanayi Tesislerinin Sektörel Dağılımları ve İstihdam Durumu. 65 Çizelge 76 2002-2003 ve 2004 Yılları Teşvik Belgelerinin sektörel Dağılımı 67 Çizelge 77 Mersin Ticaret ve Sanayi Odası Üyeleri İle İlgili Değerlendirmeler 69 Çizelge 78 Ticaret Borsasında İşlem Gören Ürünler. 70 Çizelge 79 Seçilmiş Ürünlerin Borsadaki Ticaret Hacmi.. 71 Çizelge 80 Ürün Bazında İthalat 73 Çizelge 81 Ürün Bazında İhracat.. 74 Çizelge 82 Ülkeler Bazında Gerçekleşen İhracat.. 75 Çizelge 83 Ülkeler Bazında Gerçekleşen İthalat.. 76 Çizelge 84 1999-2003 Dönemi Dış Ticaret Değerlendirmesi... 77 Çizelge 85 Kullanıcıların Faaliyet Konularına Göre Dağılımı... 78 Çizelge 86 Serbest Bölge Sermaye Miktarları ve Dağılımları... 78 Çizelge 87 Serbest Bölgedeki Firmalar ve Özellikleri... 79 Çizelge 88 Yıllar İtibariyle Serbest Bölge Toplam Ticaret Hacmi... 79 Çizelge 89 Değişik Sistemlere Göre 2004 Yılı 5 Aylık Ticaret Hacmi Değerlendirme. 80 Çizelge 90 Bölge Ticaret Hacminin Ülke Gruplarına Göre Dağılımı... 81 Çizelge 91 Banka Mevduatlarının Sektörel Dağılımı... 82 Çizelge 92 Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı... 82 Çizelge 93 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması... 85 Çizelge 94 Gelişmişlik Endekslerine Göre Kademeli il Grupları... 86 Çizelge 95 İlçeler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması... 87 vi

Çizelge 96 Kişi Başına GSYİH Sıralamasına Göre İller... 87 Çizelge 97 Cari Fiyatlarla İktisadi Faaliyet Konularına Göre GSYİH... 88 Çizelge 98 Cari ve Sabit Fiyatlarla 1998-2001 Dönemine Ait GSYİH. 89 Çizelge 99 İktisaden Faal Nüfusun Sektörlere Göre Dağılımları.. 90 Çizelge 100 Bitkisel Tarım Ürünleri Üretimi.. 92 Çizelge 101 Canlı Hayvan Varlığı 93 Çizelge 102 Hayvansal Ürün Miktarları.. 94 Çizelge 103 İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. 95 Çizelge 104 Bitkisel Tarım Ürünleri Üretimi 96 Çizelge 105 Canlı Hayvan Varlığı 97 Çizelge 106 Hayvansal Ürün Miktarları.. 98 Çizelge 107 İktisadi Faaliyet Kollarını Göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. 100 Çizelge 108 Bitkisel Tarım Ürünleri Üretimi 101 Çizelge 109 Canlı Hayvan Varlığı 102 Çizelge 110 Hayvansal Ürün Miktarları.. 102 Çizelge 111 İktisadi Faaliyet Kollarını Göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. 104 Çizelge 112 Bitkisel Tarım Ürünleri Üretimi 105 Çizelge 113 Canlı Hayvan Varlığı 105 Çizelge 114 Hayvansal Ürün Miktarları.. 106 Çizelge 115 İktisadi Faaliyet Kollarını Göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. 108 Çizelge 116 Bitkisel Tarım Ürünleri Üretimi 110 Çizelge 117 Canlı Hayvan Varlığı 110 Çizelge 118 Hayvansal Ürün Miktarları.. 111 Çizelge 119 İktisadi Faaliyet Kollarını Göre Gayri Safi Yurt İçi Hasıla. 112 Çizelge 120 Gelişim Bileşenlerinin Bulunabilirlikleri 125 Çizelge 121 Türkiye de Organik Tarımsal Ürünler Üretimi.. 142 Çizelge 122 Türkiye de Üretimi Yapılan ve Ticarete Konu Olan Organik Tarım Ürünleri 142 Çizelge 123 Türkiye Hayvansal Ürünler Talep Miktar ve Değerleri.. 150 Çizelge 124 Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim Miktar ve Değerleri 151 Çizelge 125 Türkiye Hayvansal Ürünler İhracat Miktar ve Değerleri 151 Çizelge 126 Türkiye Hayvansal Ürünler İthalat miktar ve Değerleri.. 151 Çizelge 127 Yıllar İtibariyle Türkiye de Süt ve Süt Ürünleri Üretimi... 160 Çizelge 128 Türkiye Süt ve Süt Mamulleri Sanayi Talep, Üretim, İthalat ve İhracatı... 160 Çizelge 129 Türkiye Meyve Suyu Konsantre Talep, Üretim, İhracat ve İthalatı 161 Çizelge 130 Dondurulmuş Sebze ve Meyve Ürünler.. 163 Çizelge 131 Dondurulmuş Gıda Talep, Üretim, İhracat ve İthalatı 164 Çizelge 132 Konserve Sebze ve Meyve Üretimi. 165 Çizelge 133 Konserve Sebze ve Meyve Talep, Üretim, İhracat ve İthalatı 165 Çizelge 134 Reçel Talep, Üretim, İhracat ve İthalatı 167 Çizelge 135 Bitkisel Yağ Üretimi. 169 Çizelge 136 Bitkisel Ham Yağlar Talep,Üretim, ve İthalatı. 169 Çizelge 137 Zeytin Üretimi 171 Çizelge 138 Zeytinyağı Talep,Üretim İhracat ve İthalatı. 172 Çizelge 139 Kurutulmuş Sebze Talep, Üretim, İhracat ve İthalatı.... 175 Çizelge 140 Yıllara göre Domates, Sanayi Tipi Domates ve Domates Salçası Üretimi 176 Çizelge 141 Domates Salçası Talep, Üretim, İhracat ve İthalatı... 176 Çizelge 142 Kaynak Suyu, Soda Üretim ve Talep Bilgileri... 179 Çizelge 143 Türkiye Tekstil ve Deri İşleme Mak. İmalat.San. Talp.,Ürt., İth.ve İhr... 186 Çizelge 144 Otomotiv Sektör İhracatı... 187 Çizelge 145 Otomotiv Yan Sanayi Mamulleri Dış Ticareti. 188 vii

Çizelge 146 Tarım Makineleri İhracatı 191 Çizelge 147 Tarım Makineleri İthalatı. 191 Çizelge 148 Plastik Ürünler Üretimi... 195 Çizelge 149 Türkiye Plastik Sanayi Talep, Üretim, İthalat ve İhracatı.. 196 Çizelge 150 Kaynak Suyu, Soda Üretim ve Talep Bilgileri. 200 Çizelge 151 Kendinden Hareketli Olmayan Hasta ve Sakat Arabaları İth. ve İhr 202 Çizelge 152 Kendinden Hareketli Hasta ve Sakat Arabaları İthalat ve İhracatı... 202 Çizelge 153 Dokumasız Kumaş Talep, Üretim İthalat ve İhracatı. 205 Çizelge 154 Sonsuz Elyaf Çekme Tekniği İle Üretilen Dokumasız Tekstil Ürünlerinde Kullanım Alanlarına Göre Uygulanacak Doku Sabitleme Metotları..... 207 Çizelge 155 Oluklu Mukavvanın Kullanıldığı Sektörlere Göre Dağılımları.. 213 Çizelge 156 Oluklu Mukavvanın Talep, Üretim, İthalat ve İhracatı... 214 Çizelge 157 Çocuk Bezleri ve Kadın Pedleri Yurt İçi Talep Tahminleri.... 216 Çizelge 158 Çocuk Bezleri İthalat ve İhracatı.. 216 Çizelge 159 Hijyenik Kadın Pedi İthalat ve İhracatı 216 Çizelge 160 Bisiklet ve Motosiklet Lastikleri Talep, Üretim,İthalat ve İhracatı. 220 Çizelge 161 Türkiye PC Pazarı 224 Çizelge 162 Önerilen Yatırımların Ekonomik Kriterlere Göre Yapılabilirlikleri. 230 ŞEKİLLER Şekil 1 Şekil 2 30 Yıllık Aylık Ortalama Yağış Miktarları... 30 Yıllık ortalama Sıcaklık ve Ortalama Nem Değerlendirmelerinin Aylar İtibarı İle Karşılaştırılması.. Sayfa No 4 5 Şekil 3 İlin Deprem Haritası... 5 Şekil 4 Mersin-Türkiye Yıllık Nüfus Artış Hızının Karşılaştırılması... 9 Şekil 5 Göç İle İlgili Değerlendirmeler.. 11 Şekil 6 Arazi Dağılımı. 32 Şekil 7 Türkiye Mersin Tarımsal Ürünler Üretimi 37 Şekil 8 Kompakt Diskin Fiziksel Yapısı.... 221 Şekil 9 Kompakt Diskin Kesiti 222 Şekil 10 Kısımlarda (Tracklarda) Oyukların (Pitlerin) Büyüklükleri 222 viii

İLİN PROFİLİ Yüzölçümü 15.853 km 2 (Göller Dahil) Nüfusu ( 2000 ) 1.651.400 Yıllık Nüfus Artış Hızı (1990-2000) 26,47 Nüfus Yoğunluğu ( 2000 ) 107 kişi/km 2 Nüfus Dağılımı ( 2000 ) % 60,51 Kent, % 39,49 Köy Okur-Yazarlık Oranı % 89,16 Toplam Yerleşim Sayısı Ortalama En Yüksek ve En Düşük Sıcaklık Merkez ilçe dahil 10 ilçe, 70 Belediye 513 Köy 21,8 0 C - 11,4 0 C Yıllık Ortalama Yağış ve Nispi Nem 736 mm. % 64,1 nem Deprem Konumu Arazi Kullanım Durumu Statüsü Gelişmişlik Kademesi 3. 4. ve 5. Derece % 25,6 Tarım, % 49,5 Ormanlık-Fundalık, % 24,5 Tarım Dışı arazi, % 0,4 Çayır-Mera Normal 2. Derecede Gelişmiş İl (2003 yılı) Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası 17. ( 2003 yılı-81 il içinde ) Tarım İş Kolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı Sanayi Sektörü Çalışanların Toplam İstihdama Oranı % 57,64 % 7,93 Sanayi Üretim Değerinin İl İçindeki Payı % 21,6 Tarım Üretim Değerinin İl İçindeki Payı % 24,3 GSYİH nın Türkiye İçindeki Payı % 2,75 Kişi Başına GSYİH 2.452 $ Banka Kredilerinin Türkiye İçindeki Yeri % 1,17 Ana Tarım Ürünleri Narenciye-Meyve-Sebze ix

1. GENEL BİLGİLER 1.1. Coğrafi Yapı 1.2. Nüfus Yapısı 1.2.1. Nüfus 1.2.2. Nüfus Artış Hızı 1.2.3. Şehirleşme ve Göç 1

1. GENEL BİLGİLER 1.1. COĞRAFİ YAPI Akdeniz bölgesinde yer alan Mersin doğusunda Adana, batısında Antalya, kuzeyinde Konya, kuzeybatısında Karaman ve kuzeydoğusunda Niğde illeri ile çevrilidir. Güneyinde doğudan batıya doğru Akdeniz kıyıları uzanır. Merkez ilçe, Tarsus ve Çamlıyayla 3.derece deprem kuşağında, Erdemli ve Silifke 4. derece, Anamur, Bozyazı, Aydıncık, Gülnar ve Mut ilçeleri 5. derece deprem kuşağında yer almaktadırlar. Mersin, coğrafi konumu itibariyle tarihin ilk çağlarından itibaren önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Göller dahil 15.853 km 2 yüzölçüme sahip olan Mersin de merkez ilçe dahil 10 ilçe, 70 belediye ve 513 köy bulunmaktadır. Mersin in eski ismi İçel olmakla birlikte bu isim 20. 06. 2002 tarihli ve 4764 sayılı kanunun 1. maddesinde Mersin olarak değiştirilmiştir. Arazi Yapısı Yeryüzü şekilleri genellikle dağlık, dalgalı ve ova arazisi şeklinde bulunmaktadır. İlin % 87 si dağlık, % 7 si ovalık ve % 6 sı ise dalgalı arazi niteliğindedir. İlin kuzeyini çevreleyen Batı ve Orta Toroslarla, bunların güney uzantısı olan yükseklikler dağlık bölgeyi, kıyıdan dağ eteklerine kadar olan düzlükler ovalık bölgeyi, ova ile dağlar arasındaki küçük engebelikler de dalgalı bölgeyi meydana getirmektedir. Dağlar ve Tepeler Dağlar, Orta Torosların üzerindeki ve güney yamaçlardaki bazı yüksekliklerden meydana gelmiştir. İlin kuzeyini çevreleyen Orta Toroslar, kuzeydoğudan kuzeybatıya doğru alçalarak uzanmaktadır. Torosların en yüksek yeri olan Bolkar dağlarının Medetsiz tepesi (3.585 m) kuzeydoğu sınırında bulunmaktadır. Buradan batıya doğru Kümpet dağı (2.473 m), Elmadağı (2.160 m), Alamusa dağı (2.013 m), Büyük Eğri dağı (2.025 m), Kızıldağ (2.260 m), Geven dağı (1.462 m), Naldöken dağı (1.754 m), Kaynak dağı (1.313 m), Kabaklı dağı (l.675 m) yüksekliklerindedir. Ayrıca Karaziyaret dağı, Tol dağı, Sunturas dağı, Balkalesi, Ayvagediği, Makamtepesi ve Kaşkaya tepeleri diğer önemli yükseltilerdir. Ovalar Ovalar tarıma elverişli verimli topraklardır. Çukurova ve Seyhan ovaları yurdumuzun en verimli ovalarındandır. Mersin, Erdemli ve Silifke ovaları genişliği 4 10 km yi geçmeyen kıyı nehrinin ve Tarsus çayının zamanla dağlardan sürükleyip getirdiği toprakların sahili doldurması ile meydana gelmiştir. Yüzyıllar önce birer kıyı şeridi olan Tarsus ve Adana denizden bu şekilde uzak kalmıştır. Çukurova nın batı yanı Yenice ve Tarsus ovası adını almaktadır. Çok geniş bir alanı kaplayan bu ovalar Mersin in en büyük ve en verimli ovalarıdır. Aydıncık, Anamur ve Bozyazı ovaları da verimli topraklardan meydana gelmiştir. 2

Akarsular Türkiye nin akarsuyu bol olan illerinden birisi de Mersin ilidir. Göksu ırmağı ve Tarsus (Berdan) çayı önemli iki büyük akarsuyudur. Bu akarsular dışında, Akdeniz e dökülen birçok küçük akarsuları da bulunmakta olup, Anamur da Anamur çayı, Sultan çayı ve Melleç dereleri, Aydıncık ta Menekşe ve Gözsüzce deresi, Bozyazı da Siniçay ve Aksaz, Erdemli yakınlarında Alata ve Lamas çayları, Merkez bölgesinde Gilindire ve Tece deresi, Müftü (Efrenk) deresi ve Deliçay deresidir. Bu dere ve çaylar yağışlarla beslendiğinden bazılarında yaz mevsiminde su bulunmamaktadır. Yaylalar Toros dağlarının güney uzantıları akarsular ve dereler tarafından yarılarak dalgalı düzlükler meydana gelmiştir. Kıyıdan 20 60 km uzaklıkta bulunan bu yaylaların yüksekliği 700 1500 m arasında değişmektedir. Merkezde Arslanköy, Gözne, Fındık Pınarı, Soğucak, Bekiralanı, Mihrican, Ayva Gediği ve Kızılbağ, Tarsus ta Namrun ve Sebil, Erdemli de Sorgun, Toros, Küçük Fındıklı ve Güzeloluk, Silifke de Balandız, Gökbelen ve Kırobası, Anamur da Abanoz, Kaş ve Beşoluk, Bozyazı da Elmagözü ve Kozağaç, Gülnar da Bardat, Tersakan ve Bolyaran, Mut ta Kozlar, Çivi, Söğütözü ve Sertavul yaylaları önemli yaylalardır. Baraj Göl ve Göletler Tarsus ta elektrik üretimi ve içme suyu amaçlı Berdan baraj gölü ile sulama amaçlı ve tatlı su balıkçılığı yapılan Çavuşlu Göleti ile Erdemli de Esenpınar, Gülnar da Hortu, Mut ta Gezende göletleri bulunmaktadır. Mersin de önemli olarak değerlendirilebilecek göl bulunmamaktadır. Silifke ilçesinin güneyinde Akgöl (744 km 2 ), Keklik (120 km 2 ) ve Paradeniz adında küçük göller bulunmaktadır. Gülnar ın Demirözü (Hortu) köyünde Aygır göl, Kamışlı göl, Uzun göl, Çamlıyayla da krater göllerinin en büyüğü Çinili Göl diye anılan doğal gölcükler bulunur. İklim ve Bitki Örtüsü Kıyı şeridinin iklimi Akdeniz, kuzey kesimleri ise karasal iklim özelliği göstermektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 450 736 mm arasında değişmektedir. Yağışlar daha çok sonbahar ve kış aylarında yağmakta ve bölgeler arasında belirli bir farklılık göstermektedir. En fazla yağışı Çamlıyayla, en az yağışı ise Mut ilçesi almaktadır. İlin 30 yıllık iklim değerlendirmeleri incelendiğinde; ortalama sıcaklığın 16 C, ortalama en düşük sıcaklığın 11,4 C, ortalama en yüksek sıcaklığın 21,8 C ve ortalama nispi nemin ise % 64,1 olduğu görülmektedir. Bitki örtüsü defne, yabani zeytin, melengiç, keçiboynuzu gibi bitki topluluklarının oluşturduğu maki örtüsü şeklindedir. Makiler 700 m ye kadar olan dalgalı düzlüklerde yetişmekte ve sonrasında da ormanlık alanlar başlamaktadır. Meşe 100 1000 metre, Kızılçam 100 1200 metre, Karaçam 1500 metre, Sedir ve Ardıç ise 2000 metre yüksekliklerde yetişir. 2500 metreden sonra da çalılıklara ve otlaklara rastlanılmaktadır. 3

İlin 30 yıllık iklim değerlendirmeleri çizelge 1, şekil 1 ve şekil 2 de verilmiştir. Çizelge 1. 30 Yıllık İklim Değerlendirmeleri AYLAR En Yük Sıcaklık O C En Düşük Sıcaklık O C Kapalı Gün Sayısı Yağışlı Gün Sayısı Sıcaklık O C Güneş. Süresi Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık O C Nispi Nem (%) Yağış (mm) Ocak 11,9 2,7 7,7 14,9 6,8 8,0 3,8 65,6 140,3 Şubat 12,6 3,4 6,5 12,1 7,6 6,7 4,0 66,2 96,3 Mart 16,1 6,1 4,9 10,5 10,5 8,1 5,8 65,7 73,8 Nisan 20,4 9,4 3,5 7,8 14,1 7,3 9,4 65,0 46,0 Mayıs 24,2 13,0 1,7 6,4 18,6 10,2 13,4 64,5 36,1 Haziran 27,9 17,3 0,4 3,5 22,6 16,7 17,7 64,3 18,2 Temmuz 30,9 20,3 0,2 1,5 23,8 20,8 21,1 63,7 8,3 Ağustos 31,2 20,3 0,1 1,1 25,7 21,9 21,0 62,7 6,1 Eylül 29,2 17,3 0,1 1,9 22,8 21,0 17,5 60,2 10,8 Ekim 24,8 13,2 1,9 6,1 18,1 15,4 13,2 60,6 50,8 Kasım 18,7 8,5 4,4 9,7 12,9 10,6 8,4 64,0 93,1 Aralık 13,9 5,0 6,2 14,6 8,7 8,2 5,4 66,6 156,2 Yıllık Ortalama 21,8 11,4 3,1 7,5 16,0 12,9 11,7 64,1 736,0 Kaynak: Meteoroloji Müdürlüğü, Mersin, 2004 Yağış Miktarı (mm) 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Otuz Yıllık Aylık Ortalama Yağış Miktarları (mm) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 1. 30 Yıllık Aylık Ortalama Yağış Miktarları (mm) 4

70 Ortalama Sıcaklık Ortalama Nisbi Nem 60 50 40 30 20 10 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 2. 30 Yıllık Ortalama Sıcaklık ve Ortalama Nem Değerlendirmelerinin Aylar İtibarı İle Karşılaştırılması Depremsellik Durumu Kaynak: Deprem Araştırma Daire Başkanlığı, 2004 Şekil 3. İlin Deprem Haritası Merkez İlçe, Tarsus ve Çamlıyayla 3.derece, Erdemli ve Silifke 4. derece, Anamur, Bozyazı, Aydıncık, Gülnar ve Mut ilçeleri ise 5. derece deprem kuşağında yer almaktadır. 5

1.2. NÜFUS YAPISI 1.2.1. Nüfus Kamu ve özel sektör hedef kitlelerinin, hizmet alanlarının, hedeflerinin ve üretim kapasitelerinin belirlenmesinde nüfus verileri hayati önem taşımaktadır. Bu sebeple, çağdaş devletin öncelikli görevlerinden biri de bu verilerin güvenilir, güncel ve nitelikli olarak toplanabilmesidir. Ülke kaynaklarının sağlıklı olarak tespiti ve buna bağlı olarak Beş Yıllık Kalkınma Planları nın hazırlanmasında ülkemiz nüfusunun yaş, cinsiyet vb. yapısının sağlıklı olarak bilinmesi günümüzde büyük ölçüde önem kazanmış bulunmaktadır. Ülkemizde nüfusumuzun sayısını, sosyal ve ekonomik niteliklerini tespit amacıyla cumhuriyetin ilanından günümüze kadar ilki 1927, ikincisi 1935 yılında ve bu tarihten sonra her beş yılda bir olmak üzere on üç kez Genel Nüfus Sayımı uygulanmıştır. Burada, öncelikle ülkemiz nüfus yapısının genel olarak bir değerlendirilmesi yapılacak ve daha sonra Mersin ili nüfus yapısı incelenecektir. 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarını ülkemiz açısından değerlendirilecek olursak; Nüfusumuzun yıllık artış hızı 1960 1985 döneminde önemli bir değişim göstermemiş ancak, 1985 yılından sonra hızla azalma sürecine girmiştir. Yıllık nüfus artış hızı 1980 1985 döneminde 24,9, 1985 1990 döneminde 21,7 iken, 1990 2000 döneminde 18,3'e düşmüştür. 1945 yılından sonra ilk kez 1990 2000 döneminde nüfus artış hızı 20'nin altına düşmüştür. 1927 1950 döneminde şehirlerde bulunan nüfusun oranı önemli bir değişim göstermemiş, 1950 yılından sonra şehirlerde bulunan nüfusun oranı hızla artmıştır. Ülkemizde şehirlerde bulunan nüfus, köylerde bulunan nüfusa göre çok büyük bir hızla artmaktadır. 1990 2000 döneminde şehirlerde bulunan nüfusun yıllık artış hızı 26,8 iken, köylerde bulunan nüfusun yıllık artış hızı 4,2 olarak gerçekleşmiştir. 1927 2000 dönemi dikkate alındığında, ülkemizde 1985 yılından sonra şehirlerde bulunan nüfusun köylerde bulunan nüfustan daha fazla olduğu bir dönemin başladığı görülmektedir. Ülkemizde şehirlerde bulunan nüfusun oranı son on yılda önemli artış göstererek 1990 yılında % 59 iken, 2000 yılında % 64,9'a yükselmiştir. 1990 2000 döneminde yedi coğrafi bölgenin tamamının nüfusu artmıştır. Bölgeler arasında en yüksek artış hızı Marmara Bölgesinde, en düşük artış hızı ise Karadeniz Bölgesinde gerçekleşmiştir. 1990 2000 döneminde Marmara Bölgesinin yıllık nüfus artış hızı 26,7, Karadeniz Bölgesinin yıllık nüfus artış hızı 3,6 olarak gerçekleşmiştir. Ülke genelindeki nüfusun % 26'sının bulunduğu Marmara Bölgesinin en fazla, nüfusun % 9'unun bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesinin ise en az nüfusa sahip olduğu belirlenmiştir. 6

Bölgeler arasında şehir nüfus oranı en fazla olan bölge Marmara Bölgesi iken, en az olan bölgenin ise Karadeniz Bölgesi olduğu tespit edilmiştir. Marmara Bölgesindeki nüfusun % 79'u, Karadeniz Bölgesindeki nüfusun ise % 49'u şehirlerde bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Mersin in nüfusu 1.651.400 kişidir. İl nüfus büyüklüğü açısından Türkiye nin 8. ilidir. Mersin nüfusunun 999.220 si şehirlerde, 652.180 i ise köylerde yaşamaktadır. 1990 ve 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusun ilçelere göre dağılımı, şehirde ve köylerde yaşayan nüfus ve nüfus yoğunlukları çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Nüfusun İlçelere Göre Dağılımı ve Nüfus Yoğunluğu Yerleşim Birimi Merkez İlçe Anamur Aydıncık Bozyazı Çamlıyayla Erdemli Gülnar Mut Silifke Tarsus İl Toplamı Genel Nüfus Sayım Yılları 1990 2000 Şehir 422.357 537.842 Köy 126.566 195.818 Toplam 548.923 733.660 Şehir 38.817 49.948 Köy 27.583 33.916 Toplam 66.400 83.864 Şehir 7.040 7.941 Köy 3.842 3.560 Toplam 10.882 11.501 Şehir 22.168 26.314 Köy 9.070 17.521 Toplam 31.238 43.835 Şehir 8.826 8.806 Köy 10.614 10.158 Toplam 19.440 18.964 Şehir 30.042 40.175 Köy 70.521 102.180 Toplam 100.563 142.355 Şehir 7.360 10.503 Köy 26.494 27.789 Toplam 33.854 38.292 Şehir 17.600 36.482 Köy 38.703 37.891 Toplam 56.303 74.373 Şehir 46.858 64.827 Köy 60.827 91.524 Toplam 107.685 156.351 Şehir 187.508 216.382 Köy 104.457 131.823 Toplam 291.965 348.205 Şehir 788.576 999.220 Köy 478.677 652.180 Toplam 1.267.253 1.651.400 Not: Yüzölçümüne göller dahil değildir. Kaynak: DİE, 2004. 33. Mersin Yüzölçümü (km 2 ) Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Nüfus Yoğunluğu (kişi/km 2 ) 1.772 29,00 414 1.338 23,34 63 442 5,53 26 566 33,87 77 683-2,48 28 2.039 34,74 70 1.563 12,32 24 2.518 27,83 30 2.560 37,28 61 2.004 17,61 174 15.485 26,47 107 7

Son 73 yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık olarak 5 kat artış göstermiştir. Aynı dönemde Mersin in nüfusu yaklaşık 7,8 kat artmış ve 2000 yılında 1.651.400 e yükselmiştir. İlde kilometrekareye düşen kişi sayısı 1927 yılında yaklaşık 15 kişi iken, 2000 yılında 107 kişiye yükselmiştir. İlin ortalama hane halkı büyüklüğü yavaş bir şekilde azalmaktadır. 1955 yılında ilin ortalama hane halkı büyüklüğü 5,5 kişi iken, 2000 yılında 4,5 kişiye düşmüştür. 1927 yılında Mersin de % 24,8 olan şehirde yaşayan nüfusun payı,1990 yılına kadar sürekli bir artış göstererek % 62,1 e yükselmiştir. Bu yıldan sonra kırda yaşayan nüfusun şehirde yaşayan nüfustan daha hızlı artması sonucu şehirde yaşayan nüfusun payı 2000 yılında % 60,5 olmuştur. İlde şehirde yaşayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına göre oldukça yavaş artmıştır. Mersin de 1980 yılına kadar köy nüfusu şehir nüfusundan fazla iken, bu yıldan itibaren şehir nüfusu köy nüfusundan fazla olmuştur. Mersin de 1927 yılından 1950 yılına kadar olan dönemde erkek nüfusun büyüklüğü kadın nüfustan daha az olmuş, ilk kez 1950 yılında erkek nüfusun büyüklüğü kadın nüfusu geçmiştir. 1950 1980 yılları arasında küçük artış ve azalışlar gösteren cinsiyet oranı en büyük değerini 107 ile 1975 yılında almıştır. Cinsiyet oranı, 1980 yılından sonra azalma eğilimi göstermiştir. 2000 yılında Mersin de her 100 kadın için 101 erkek bulunmaktadır. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir kilometrekareye düşen kişi sayısı, il genelinde 107 ve il merkezinde 414 iken, ilçelere göre 24 ile 174 kişi arasında değişmektedir. Yüz ölçümü büyüklüğüne göre ilk sırada yer alan Silifke ilçesinde nüfus yoğunluğu 61, yüzölçümü en küçük olan Aydıncık ilçesinde nüfus yoğunluğu 26 kişidir. Çamlıyayla, Erdemli, Mut, Gülnar ve Silifke ilçelerinde köylerde yaşayan nüfus şehirlerde yaşayan nüfustan daha fazladır. Nüfusun en yoğun olduğu yer merkez ilçe olup, bunu Tarsus takip etmektedir. Merkez ilçe, Tarsus, Silifke ve Erdemli toplam nüfus büyüklükleri açısından diğer ilçelerden ayrılmaktadırlar. Şehir nüfusu merkez ilçe ile Tarsus ilçesinde en fazla iken, en az olan ilçenin ise Aydıncık ilçesi olduğu görülmektedir. 1.2.2. Nüfus Artış Hızı Mersin ilinin yıllık nüfus artış hızı 26,47 dir. Bu oran 21,43 olan Akdeniz Bölgesi yıllık nüfus artış hızı ortalamasının ve 18,28 olan Türkiye yıllık nüfus artış hızı ortalamasının üzerindedir. 1927 2000 yılları arasında yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Mersin ilinin nüfusu sürekli artış göstermiştir. İlde en düşük yıllık nüfus artış hızı 10,70 ile 1935 1940 dönemlerinde, en yüksek yıllık nüfus artış hızı 40,60 ile 1980 1985 ve 1985 1990 dönemlerinde gerçekleşmiştir. Nüfusun son yıllarda hızlı artışında çevre iller, özellikle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden olan göç belirgin rol oynamaktadır. Alınan göçün niteliğine bakıldığında eğitimsiz, işsiz, vasıfsız iş gücü ile karşılaşılmaktadır. Bu nitelikteki göçle birlikte yöresel kültür farklılıkların da etkin olmasından dolayı sosyal uyumsuzluk ve ekonomik sorunlar yaşanmaktadır. 8

Şehirlerin nüfus artış hızı 23,67 olarak gerçekleşmiştir. Şehir nüfus artışının en fazla olduğu ilçe 72,87 ile Mut ilçesi, en az olduğu ilçe -0,23 ile Çamlıyayla ilçesidir. İl e bağlı bulunan bucak ve köylerin yıllık nüfus artış hızı ise 30,92 dir. 1927 yılında Mersin ülke nüfusu içinde % 1,5 lik paya sahipken, 2000 yılında yaklaşık % 2,4 lük paya ulaşmıştır. Bu dönemde, Mersin in yıllık nüfus artış hızının genel olarak ülke ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir. İlin yıllık nüfus artışı en yüksek olan ilçesi 37,28 ile Silifke, en az olan ilçesi -2,48 ile Çamlıyayla dır. Sayım yıllarına göre Türkiye-Mersin nüfusu ve yıllık nüfus artış hızları çizelge 3 ve Şekil 4 de verilmiştir. Çizelge 3. Sayım Yıllarına Göre Mersin İl Nüfusu ve Ortalama Yıllık Nüfus Artış Hızı Sayım Yılı Nüfus Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) Türkiye Mersin Türkiye Mersin 1927 13.648.000 211.543 - - 1935 16.158.000 244.236 21,10 17,96 1940 17.821.000 257.709 17,03 10,74 1945 18.790.000 279.484 10,59 16,22 1950 20.947.000 317.929 21,73 25,78 1955 24.065.000 371.667 27,75 31,23 1960 27.755.000 444.523 28,53 35,80 1965 31.391.000 511.273 24,63 27,98 1970 35.605.000 590.943 25,19 28,96 1975 40.348.000 714.817 25,01 38,06 1980 44.737.000 843.931 20,65 33,21 1985 50.665.000 1.034.085 24,88 40,64 1990 56.473.000 1.266.995 21,71 40,63 2000 67.804.000 1.651.400 18,28 26,47 Kaynak: D.İ.E. Mersin. 2004 Nüfus Artış Hızı (%) 45 40 Türkiye Mersin 35 30 25 20 15 10 5 0 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 Şekil 4. Mersin ile Türkiye Yıllık Nüfus Artış Hızının Karşılaştırılması ( ) 9

1.2.3. Şehirleşme ve Göç Türkiye genelinde olduğu gibi, Akdeniz Bölgesi ve Mersin de de şehirleşme oranı yüksektir. 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre ildeki şehirleşme oranı % 60,51 olarak belirlenmiştir. Bu oran % 64,9 olan Türkiye ortalamasından düşük ve % 59,78 olan Akdeniz Bölgesi ortalamasından yüksektir. Kentleşme sürecinin önümüzdeki yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir. Nüfus artışı ve şehirleşmenin temel dinamiğini göç hareketleri oluşturmaktadır. Göç, birçok ekonomik ve sosyal dengeyi değiştiren bir olgudur ve boyutları büyüdükçe değişimin boyutları da büyümektedir. Normal göç boyutlarına göre planlanan ve plan hedeflerinin de gerisinde gerçekleştirilebilen yatırım ve hizmetler, büyük boyuttaki göçler sonucu göç alan yörede büyük aksamalara sebep olmaktadır. Bölgede göç üzerine yapılan araştırmalar sonucunda, göç olaylarını tetikleyen birçok temel sebeplerin bulunduğu belirlenmiştir. Bunlardan ilki, göçün ağırlıklı olarak ekonomik sebeplere dayalı olduğu görülmektedir. Bu şekildeki göç, genellikle sanayi ve ticaretin yoğun olduğu merkezlere doğru olmaktadır. Diğer bir sebep eğitim, sağlık ve kültür imkânlarının yetersizliğiyle birlikte coğrafik koşulların ağır olmasıyla da ilişkili görülmektedir. Özellikle doğu bölgelerindeki doğal yaşam şartlarındaki zorluklarla birlikte, özellikle 1985 1999 yılları arasında bölgede hüküm süren terör olayları da Mersin in göç almasının temel sebeplerindendir. Göç, aynı zamanda nitelikli genç iş gücünün azalmasına ve sermayenin transferine de sebep olmaktadır. Terk edilen bölge ister kentsel, isterse kırsal alan olsun nitelik değiştirmektedir. Böylece nüfusu kaybeden yerler, bağımlı nüfusu barındıran yerler haline dönüşmektedir. Özellikle merkez ilçe ve Tarsus ilçesinin son yıllarda göç alması birçok olumsuz yapının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bunun sonucunda özellikle alt yapı sorunları, gecekondulaşma ve sosyo-ekonomik sorunlar ön plana çıkmakta ve geleceğe yönelik projeksiyonların yapılmasında güçlükler yaşanılmaktadır. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı ile ekonomik niteliklerinin araştırılması sonucunda içe ve dışa göç eden nüfusla ilgili olarak şu özellikler tespit edilmiştir: Başlangıçta terörden kaynaklanan göç kabulü, Sanayileşmeye paralel olarak özellikle Merkez İlçe ve Tarsus a ilginin artması, Bazı çevre ve doğu bölgeleri illerindeki işsizlik oranının artması, Çok yönlü yaşam koşulları ortamının yüksek olması, Kırsal kesimdeki tarımsal gelirlerin azalması, Ekonomik endişelerin var olması, Zorlaşan hayat şartları, kentlerin çekiciliği, kırsal kesimdeki teknolojinin azlığı, eğitim, kentlerdeki iş imkânlarının daha fazla olması vb. Sebeplerle özellikle kırsaldan merkeze doğru göç yaşanılmaktadır. 10

Göç ile ilgili değerlendirmeler çizelge 4 ve şekil 5 te verilmiştir. Çizelge 4. Göç İle İlgili Değerlendirmeler Toplam İller Arası Göç Hareketleri Şehirden Şehre Köyden Şehre Şehirden Köye Köyden Köye Aldığı Göç 131.573 101.535 26.188 22.771 12.086 Verdiği Göç 56.856 51.074 15.323 16.138 6.237 Net Göç 74.717 Net Göç Hızı ( ) 68 İlin Kendi İçindeki Göç Hareketleri Kişi % Toplam 31.915 100 İl Merkezinden İlçe Merkezlerine 2.312 7,2 İl Merkezinden Köylere 4.360 13,6 İlçe Merkezlerinden İl Merkezine 7.302 22,9 İlçe Merkezlerinden Köylere 5.616 17,5 Köylerden İl Merkezine 3.639 11,5 Köylerden İlçe Merkezlerine 8.686 27,3 Kaynak: D.İ.E. Mersin. 2004 Mersin in almış olduğu göç, verdiği göçten daha fazladır. Aldığı göçler içerisinde şehirden şehre olan göç dikkati çekmekte ve alınan göç içerisindeki oranı % 77 olarak belirginleşmektedir. Verilen göç içerisinde de aynı durum söz konusu olmakla birlikte bu oran % 90 a tekabül etmektedir. İlin kendi içindeki göç hareketlerini ise % 27,3 ile köylerden ilçe merkezlerine olan hareket belirlemektedir. Net göç hızı 68 olup, alınan göç belirgin olarak dikkati çekmektedir. Alınan göçün niteliğine bakıldığında eğitimsiz, işsiz ve vasıfsız iş gücü ile karşılaşılmaktadır. Bu nitelikteki göçle birlikte yöresel kültür farklılıkların da etkin olmasından dolayı sosyal uyumsuzluk ve ekonomik sorunlar yaşanmaktadır. 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 Aldığı Göç Verdiği Göç (%) 30 25 20 15 10 5 7,2 13,6 22,9 17,5 11,5 27,3 0 Şehirden Şehire Köyden Şehire Şehirden Köye Köye Köyden 0 İl Merkezinden İlçe Merkezlerine İlçe Merkezlerinden Köylere Şekil 5. Göç ile İlgili Değerlendirmeler 11

2. ALT YAPI SEKTÖRLERİ 2.1. Teknik Alt yapı 2.1.1. Ulaşım 2.1.2. Haberleşme 2.1.3. Enerji 2.2. Sosyal Alt yapı 2.2.1. Eğitim 2.2.2. Sağlık 12

2. ALT YAPI SEKTÖRLERİ 2.1. TEKNİK ALT YAPI Gelişmişliğin göstergesi olan teknik alt yapı sektörleri, ekonomik gelişmede dikkate alınması gereken en önemli parametrelerdendir. Genel olarak, teknik ve sosyal alt yapı sektörleri yeterince gelişmeden, sosyo-ekonomik bir gelişmenin sağlanması mümkün görülmemektedir. Teknik ve sosyal alt yapı sektörlerine geçmiş dönemlerde yapılmış olan yatırımlarda olduğu gibi 2004 yılı içerisinde yapılacak olan yatırımlarda önem arz etmektedir. 2004 yılı teknik ve sosyal alt yapı sektörlerine ait projelerle ilgili bilgiler çizelge 5 te verilmiştir. Çizelge 5. 2004 Yılı Teknik ve Sosyal Alt Yapı Projeleri (Milyar TL) Sektörler Proje Sayısı Proje Bedeli 2004 Yılı Ödeneği Tarım 3 123.691 12.111 Ulaştırma 6 230.949 23.499 Turizm 2 30.427 1.800 Eğitim 26 105.659 13.017 Sağlık 10 67.355 14.230 Diğer Kamu Hizmetleri 21 718.735 128.821 TOPLAM 68 1.276.816 193.478 Kaynak: İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, 2004 Mersin 2004 yılı içerisinde teknik ve sosyal alt yapı sektörlerine ait 68 projenin toplam proje bedeli olarak 1.276.816 milyar TL ve yılı ödeneği ise 193.478 milyar TL olarak öngörülmüştür. Genel olarak değerlendirme yapıldığında toplam proje bedelinin % 15 nin yıllık ödenek şeklinde verilmesi söz konusu projelerin uzun vadede tamamlanacağını ifade etmektedir. Bu durum olumsuzluk olarak değerlendirilmektedir. Teknik alt yapı sektörlerindeki mevcut durum aşağıda verilmiştir. 2.1.1. Ulaşım Mersin de ulaşım Türkiye genelinde olduğu gibi ağırlıklı olarak kara yolu ile sağlanmaktadır. Mersin doğal arazi yapısının dağlık olması nedeniyle kara yolu yapımı çok zor ve maliyeti çok yüksek olmaktadır. Bununla birlikte ülkemizdeki bütün yerleşim birimlerine kara yolu ile bağlantısı bulunmaktadır. Demir yolu bağlantısı bulunmaktadır. Deniz yolu ile ulaşım bulunmaktadır. Hava alanı olmamasına rağmen, hava yolu ile ulaşımı Adana Şakir Paşa hava alanından sağlanmaktadır. 13

İldeki kara yolu, demir yolu, deniz yolu ve hava yolu ulaşımları ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. a. Kara Yolu Ulaşımı Mersin in çevre illerle ve çevre iller üzerinden diğer illerle ulaşımı kara yolu ile sağlanmaktadır. Ayrıca liman şehri olması nedeni ile Mersin limanına gemilerle Avrupa ülkeleri ve diğer ülkelerden gelen transit yüklerin büyük bir bölümü kara yolu ile nakledilmektedir. Mersin de 534 km si devlet yolu, 616 km si il yolu, 183 km si oto yol olmak üzere toplam 1.333 km kara yolu bulunmaktadır. Ayrıca toplam 5.009 km. köy yolu bulunmaktadır. Bu yolların % 49 u (2.432 km) asfalt yol, % 26 sı (1.323 km) stabilize yol, % 23 ü (1.140 km) tesviye yol, % 2 si (114 km) ham yol durumundadır. Bozuk köy yolları genellikle Anamur, Bozyazı, Aydıncık, Gülnar, Çamlıyayla ve Mut ilçelerine bağlı dağlık köy yollarıdır. Kara yolu cinsleri ve nitelikleri ile ilgili bilgiler çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6. Mersin Kara Yolu Cins ve Nitelikleri Yol Türü Uzunluğu (km) % Toplam (km) İl yolu 616 46 Otoyol 183 14 Devlet yolu 534 40 Asfalt 2.432 49 Köy Yolları Stabilize 1.323 26 Tesviye 1.140 23 Ham yol 114 2 Kaynak: Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü, 2004, Mersin. 1.333 5.009 Toplam 616 km lik il yolunun 609 km si sathi kaplama, 7 km si beton asfalt, 534 km lik devlet yolunun 128 km si beton asfalt, 406 km si sathi kaplamadır. İl Adı İlçeler, çevre iller ile gelişmiş illere olan uzaklıklar çizelge 7 de gösterilmiştir. Çizelge 7. İlçeler, Çevre İller ve Gelişmiş İllere Olan Uzaklıklar Karayolu (km) İlçe Adı Karayolu (km) Antalya 487 Bozyazı 211 Karaman 236 Çamlıyayla 90 Konya 367 Erdemli 37 Niğde 198 Gülnar 148 Adana 69 Mut 159 Ankara 483 Silifke 84 İstanbul 932 Tarsus 27 İzmir 883 Anamur 224 Bursa 821 Aydıncık 173 Kaynak: Karayolları 5. Bölge Müdürlüğü, 2004, Mersin. 14

Özellikle il merkezinin doğu ve kuzey doğu bölümünde kara yolu ulaşımında önemli denilebilecek nitelikte gelişmeyi kısıtlayıcı doğal mânialar bulunmamaktadır. Olanlar ise bugün için telafi edilmiş olmakla birlikte belirgin sorun bulunmamaktadır. Ancak batı ve kuzey batı bölümünde sosyo-ekonomik gelişmeyi kısıtlayıcı doğal mânialar bulunmakta ve bu durum kara yolu ulaşımına yansımaktadır. Sonuç olarak, ilin Antalya ile Karaman illerine olan kara yolu bağlantılarında önemli sorunlar bulunmaktadır. b. Deniz Yolu Ulaşımı Deniz yolu ulaşımı Mersin limanı ile sağlanmaktadır. Mersin limanı Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve İç Anadolu Bölgelerinin ithalat ve ihracat merkezi konumundadır. Ayrıca Ortadoğu Ülkeleri ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine, ABD ve AB ülkelerine ithalat-ihracat ve bu ülkelere transit yük taşımacılığı yapılmaktadır. Mersin limanı Türkiye nin en büyük limanlarından biri olup, alanı 962.000 m² dir. Limanın kullanılan net sahası 720.000 m², bunun 32.179 m² si kapalı alan, 337.876 m² si açık alan olarak kullanılmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin ülkemize ve dış dünyaya bağlantısı Mersin ve Taşucu limanlarından sağlanmaktadır. Liman kapasitesi ile ilgili teknik bilgiler çizelge 8 de verilmiştir. Çizelge 8. Liman Kapasitesi Toplam Rıhtım Uzunluğu Liman Kapasitesi 3.353 m. (ATAŞ ve Serbest Bölge dâhil edilince toplam rıhtım uzunluğu 4.108 m dir.) Mendirek Uzunluk Toplamı 4.472 m. Rıhtım Derinlikleri Gemi Kabul Kapasitesi Yükleme Boşaltma Kapasitesi General Kargo Kapasitesi Dökme Kuru Yük Kapasitesi Konteynır Operasyon Kapasitesi -4, -15 m. arası 3.800 Gemi/Yıl 7.000.000 Ton / Yıl 3.460.000 Ton / Yıl 1.040.000 Ton / Yıl 2.500.000 Ton / Yıl 400.000 TEU Liman Sahası 962.000 m 2 Deniz Alanı 3.250.000 m 2 Kullanılan Net Saha 720.000 m 2 Kapalı Alan 32.179 m 2 Sahalarda Yük Tutma Kapasitesi Kapalı Alanlarda Yük Tutma Kapasitesi Sahalarda Konteynır Tutma Kapasitesi 15.600.000 Ton / Yıl 330.000 Ton / Yıl 10.000 TEU Konteynır Tutma Sahası 430.000 m 2 Kaynak: TCDD Mersin Liman İşletmesi Müdürlüğü, 2004, Mersin. 15

Sahalarda ortalama olarak dolu konteynır 13 gün, boş konteynır 20 gün ve ihraç yüklü konteynır ise 7 gün beklemektedir. Limandaki mevcut ambarlarla ilgili bilgiler çizelge 9 da verilmiştir. Çizelge 9. Ambarlar ve Kapasiteleri Ambar No Alan (m 2 ) Hacim (m 3 ) 1 2.433 16.060 2 4.411 29.117 3 4.411 29.117 4 2.618 14.403 5 5.806 18.941 6 1.630 16.300 CFS 1 1.870 18.700 CFS 2 9.000 90.000 TOPLAM 32.179 232.638 Kaynak: TCDD Mersin Liman İşletmesi Müdürlüğü. 2004. Mersin limanındaki ambarların toplam alanı 32.179 m² ve toplam hacmi ise 232.638 m³ tür. Rıhtım No Limandaki rıhtımlarla ilgili teknik bilgiler çizelge 10 da verilmiştir. Çizelge 10. Rıhtımların Uzunlukları, Derinlikleri ve Gemi Türleri Boy (m) Derinlikler Yaz/ Kış (m) Gemi Türü 1 155-9.15 / -8,75 Yolcu 1/2 45-9.15/ -8,75 Karışık Yük 2 3 275-9.15 / -8,75 Karışık Yük 4 156-9.15 / -8,75 Karışık Yük 5 6 300-9.15 / -8,75 Karışık Yük 7 40-9.15 / -8,75 RO-RO 8 270-13.30/ -13.00 Konteynır 9 10 11 400-10,50/ -10,10 Konteynır 12 13 310-10,40/ -10,00 Konteynır 14 275-10,10/ -9,80 Dökme Hububat (TMO) 15 275-12,75/ -12,00 Dökme Hububat (TMO) 16 69-7,50/ -7,00 Karışık 17 18 19 490-12,00 Karışık K.Feri 35-4,00 Karışık Not: 2-3-9-10-11-17-18-19 nolu rıhtımlara demiryolu bağlantısı bulunmaktadır. Kaynak: TCDD Mersin Liman İşletmesi Müdürlüğü. 2004. 16

Limanın teknik yapısı değerlendirildiğinde her tür geminin yanaşabildiği görülmektedir. Limandaki 19 rıhtımdan 8 rıhtımın demir yolu bağlantısı bulunmakta olup, gemiye yük getirip götürmede ulaşım zorluğu yaşanmamaktadır. Mersin limanının yıllara göre yük ve gemi trafiği ile ilgili bilgiler çizelge 11 de verilmiştir. Çizelge 11. Mersin Limanı Yıllara Göre Yük ve Gemi Trafiği Yıllar Gemi Adedi Yüklenen (Ton) Boşalan (Ton) Toplam (Ton) Konteynır (Adet) Konteynır (Ton) 1995 3.233 4.510.740 7.202.951 11.713.691 106.595 1.997.369 1996 3.704 4.471.789 7.114.839 11.586.628 126.960 2.449.003 1997 3.651 5.131.531 7.974.634 13.106.165 184.806 2.809.508 1998 3.784 6.213.947 7.641.005 13.854.952 161.454 2.640.167 1999 3.907 6.520.119 7.509.028 14.029.147 165.920 2.756.118 2000 3.662 6.275.911 7.104.569 13.380.480 193.894 3.136.101 2001 3.745 6.622.193 7.006.489 13.628.682 189.073 3.001.695 2002 3.673 5.993.693 7.769.172 13.762.865 235.857 3.858.623 2003 3.855 5.879.585 9.596.793 15.476.378 303.854 5.128.919 2004* 908 1.227.307 2.801.976 4.029.275 70.943 1.289.005 * : 2004 yılı değerleri ilk üç aylık değerlerdir. Kaynak: TCDD Mersin Liman İşletmesi Müdürlüğü. 2004. Mersin limanı gerçekleştirdiği işlem hacmi ile de Türkiye nin en büyük limanlarından biri olup, bu limanın geniş hinterlandının da katkılarıyla önemli bir ticaret merkezi olma nitelikleri taşımaktadır. Büyük bir tarım potansiyeli olan Çukurova nın yanı sıra, Akdeniz Bölgesinin iç kesimleri, İç Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin de tarımsal ürünlerinin ihracatı Mersin limanından gerçekleştirilmektedir. Bu faaliyetlerin sonucunda, başta bakliyat ve narenciye olmak üzere birçok tarımsal ürünün fiyat borsalarının merkezi durumuna gelmiştir. Coğrafi konumunun sağladığı imkânlara bağlı olarak yurt içine kara ve demir yolu ile bağlanmıştır. Yurt dışı ulaşım kolaylıklarının getirdiği avantajlar ile özellikle hizmet sektöründe önemli adımlar atılmıştır. Bu gelişmeler sonucunda tüccar ve iş adamlarının dış pazarlara açılması ile tarımsal ürünlerden başta tahıl, bakliyat, narenciye ve diğer meyveler, pamuk ve çeşitli yiyecek maddeleri, canlı hayvan, sanayi ürünlerinden; çimento, petrol ürünleri, cam, makine aksamları, tekstil, yemeklik yağ ile madenler ve çeşitli ürünlerin ihracatı hızla artmıştır. Eskiden olduğu gibi bugünde ticareti bilen tüccarların yerleşmiş bulunduğu Mersin, Akdeniz kıyılarındaki en büyük limana sahip olmanın ve Ortadoğu ülkelerine mesafe yakınlığının da avantajlarını kullanarak bu ülkelere yapılan transit taşımacılığının odak noktası haline gelmiştir. Çeşitli alt yapı hizmetlerindeki gelişmeler sonucu, nakliye ve konuyla ilgili diğer kuruluşların iyi organize olmaları sayesinde başarılı bir hizmet sektörü kurulmuştur. Dünya ülkelerinin standartlarına büyük ölçüde yaklaşan bu sektör milli ekonomiye önemli katkı sağlamaktadır. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) tamamlandığında ulusal ekonomiye çok büyük bir tarımsal ürün katkısı olacaktır. Başta pamuk ve tahıllar olmak üzere sebze ve meyve üretimi bugünkü üretime göre % 100 ü geçen bir artış gösterebilecektir. Bu bölgede sanayi sektörünün de geleceği önemli olarak değerlendirilmektedir. Gelişen bu iki sektörün önemli potansiyel ürünleri Mersin ve Akdeniz limanlarıyla dış dünyaya entegre olabilecektir. 17