T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GEMİ YAPIMI GEMİ TEMİZ VE ATIK SU TESİSATI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GEMİ YAPIMI GEMİ TEMİZ VE ATIK SU TESİSATI Ankara, 2013

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... v GİRİŞ... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1... 3 1. TEMİZ SU TESİSATI ÖN İMALATI... 3 1.1. Sıhhi Tesisat ve Önemi (Hygienic İnstallation)... 3 1.1.1. Tanımı... 3 1.1.2. Önemi... 3 1.2. Suyun Özellikleri... 3 1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen Özellikler... 3 1.2.2. Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri... 4 1.2.3. İnsan Sağlığı ve Su... 4 1.3. Borular (Pipe)... 5 1.3.1. Tanımı... 5 1.3.2. Soğuk ve Sıcak Su Tesisatı Boruları... 5 1.4. Pompalar (Pump)... 7 1.4.1. Tanımı... 7 1.4.2. Çeşitleri... 7 1.5. Hidroforlar (Water Pressure Tank)... 8 1.5.1. Tanımı... 8 1.5.2. Çeşitleri... 8 1.6. Sıcak Su Hazırlayıcısı (Boyler - Boiler)... 9 1.6.1. Tanımı... 9 1.6.2. Çeşitleri... 9 1.7. Valfler ve Vanalar ( Valve)... 10 1.7.1. Tanımı... 10 1.7.2. Çeşitleri... 10 1.8. Fitingsler... 12 1.8.1. Tanımı... 12 1.8.2. Çeşitleri... 12 1.9. Vitrifiyeler... 13 1.9.1. Tanımı... 13 1.9.2. Çeşitleri... 13 1.10. Filtreler... 15 1.10.1. Tanımı... 15 1.10.2. Çeşitleri... 15 1.11. Arıtma Sistemleri... 16 1.11.1. Tanımı... 16 1.11.2. Çeşitleri... 16 1.12. Temiz Su Dağıtım Sistemleri... 17 1.12.1. Kolon Sistemi (Colun System)... 17 1.12.2. Branşman Sistemi... 18 1.13. Boruların Gemide Kullanıldığı Yerler... 19 1.13.1. Islak Mekân Temiz Su Tesisatı (Wet Place)... 19 1.13.2. Güverte Temiz Su Tesisatı... 20 1.13.3. Makine Dairesi Temiz Su Tesisatı... 20 1.14. Temiz Su Tesisatı Borularını Ön İmalatının Yapılması... 20 i

UYGULAMA FAALİYETİ... 23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 25 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 26 2. TEMİZ SU TESİSATI YARDIMCI BAĞLANTILARI... 26 2.1. Temiz Su Tesisatı Hidrofor Bağlantısı... 26 2.2. Temiz Su Tesisatı Arıtma Bağlantısı... 27 2.3. Temiz Su Tesisatı Boyler Bağlantısı... 28 UYGULAMA FAALİYETİ... 30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 32 ÖĞRENME FAALİYETİ 3... 33 3 TEMİZ SU BORU BAĞLANTI ELEMANLARININ MONTAJI... 33 3.1. Temiz Su Valf Montajı... 33 3.2. Temiz Su Tesisatı Hidroforları Montajı... 34 3.3. Temiz Su Tesisatı Arıtma Montajı... 35 3.4. Temiz Su Tesisatı Göstergeleri Montajı... 36 3.5. Temiz Su Tesisatı Pompa Montajı... 37 3.6. Temiz Su Tesisatı Vitrifiyeleri Montajı... 38 UYGULAMA FAALİYETİ... 42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 44 ÖĞRENME FAALİYETİ 4... 45 4. TEMİZ SU BORU TESİSATI MONTAJI... 45 4.1. Temiz Su Boru Tesisatı Şemasının Okunması... 45 4.2. Temiz Su Tesisatının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar... 45 4.3. Temiz Su Boru Tesisatı Montajı... 46 4.3.1. Güverte Tesisatı... 46 4.3.2. Makine Dairesi Tesisatı... 47 4.3.3. Islak Mekân Tesisatı... 48 UYGULAMA FAALİYETİ... 49 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 51 ÖĞRENME FAALİYETİ 5... 52 5. TEMİZ SU TESİSATI TESTİNİ YAPMAK... 52 5.1. Boruların Test Özellikleri... 52 5.2. Basınç Testi... 53 5.3. Sızdırmazlık ve Çalışma Testi... 53 5.4. Arızalar ve Giderilmesi... 53 5.5. Boruların Emniyete Alınması... 54 UYGULAMA FAALİYETİ... 55 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 56 ÖĞRENME FAALİYETİ 6... 57 6. TEMİZ SU TESİSATI BORU İZOLASYONU... 57 6.1. İzole Edici Maddelerin Seçimi... 57 6.2. Temiz Su Tesisatı İzolasyonu Yapmak... 57 UYGULAMA FAALİYETİ... 59 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 60 ÖĞRENME FAALİYETİ 7... 61 7. ATIK SU TESİSATI ÖN İMALATI... 61 7.1. Atık Su Tesisatı... 61 ii

7.1.1. Tanımı... 61 7.1.2. Önemi... 61 7.2. Atık Su Boruları... 61 7.2.1. Çelik Borular... 61 7.2.2. Plastik (Polietilen) Borular... 62 7.3. Atık Su Tesisatı Pompaları... 62 7.3.1. Tanımı... 62 7.3.2. Çeşitleri... 63 7.4. Atık Su Tesisatı Valfler ve Vanaları... 63 7.4.1. Tanımı... 63 7.4.2. Çeşitleri... 64 7.5. Atık Su Tesisat Fitingsleri... 65 7.5.1. Tanımı... 65 7.5.2. Çeşitleri... 65 7.6. Atık Su Tesisat Vitrifiyeleri... 65 7.6.1. Tanımı... 65 7.6.2. Çeşitleri... 65 7.7. Atık Su Tesisatı Filtreleri... 67 7.7.1. Tanımı... 67 7.7.2. Çeşitleri... 67 7.8. Atık Su Sintine Devresi... 68 7.9. Atık Su SintineTankı... 70 7.10. Atık Su Dağıtım Sistemleri... 70 7.10.1. Kolon Sistemi... 70 7.10.2. Branşman Sistemi... 70 7.11. Atık Su Borularının Gemide Islak Mekânda Kullanıldığı Yerler... 71 7.11.1. Banyo... 71 7.11.2. WC... 72 7.11.3. Mutfak... 73 7.12. Atık Su Tesisatı Borularının Düzenlenmesi... 73 7.12.1. Boru Ölçü Ayarları... 73 7.12.2. Boruları Su Terazisi ile Terazileme... 74 7.12.3. Boruları Sabitleme... 74 7.13. Atık Su Tesisatı Borularının Ön İmalatının Yapılması... 74 UYGULAMA FAALİYETİ... 78 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 80 ÖĞRENME FAALİYETİ 8... 81 8. ATIK SU TESİSATI YARDIMCI BAĞLANTILARINI YAPMAK... 81 8.1. Atık Su Tesisatı Valfleri Bağlantısı... 81 8.2. Atık Su Tesisatı Kuyuları Bağlantısı... 82 8.3. Atık Su Tesisatı Pompaları Bağlantısı... 82 8.4. Atık Su Tesisatı Sintine Bağlantısı... 83 8.5. Atık Su Tesisatı Islak Mekân Bağlantısı... 84 UYGULAMA FAALİYETİ... 86 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 88 ÖĞRENME FAALİYETİ 9... 89 9.ATIK SU BORU BAĞLANTI ELEMANLARININ MONTAJI... 89 iii

9.1. Atık Su Valf Montajı... 89 9.2. Dreyn ve Depolama Tankları Montajı... 92 9.3. Atık Su Tesisatı Pompaları Montajı... 110 9.4. Atık Su Tesisatı Sintine Devresi Montajı... 111 9.5. Atık Su Tesisatı Pompa Montajı... 114 9.6. Atık Su Tesisatı Vitrifiyeleri Montajı... 115 UYGULAMA FAALİYETİ... 118 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 120 ÖĞRENME FAALİYETİ 10... 121 10. ATIK SU BORU TESİSATI MONTAJI... 121 10.1. Atık Su Boru Tesisatı Şemasının Okunması... 121 10.2. Atık Su Tesisatının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar... 123 10.3. Atık Su Boruları ve Boru Geçişleri... 123 10.4. Atık Su Boru Tesisatı Montajı... 125 10.4.1. Islak Mekân Tesisatı... 125 10.4.2 Sintine Devresi... 127 UYGULAMA FAALİYETİ... 129 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 131 ÖĞRENME FAALİYETİ 11... 132 11. ATIK SU TESİSATI TESTİ VE BORU İZOLASYONU... 132 11.1. Boruların Test Özellikleri... 132 11.2. Basınç Testi... 133 11.3. Sızdırmazlık ve Çalışma Testi... 133 11.4. Arızalar ve Giderilmesi... 134 11.5. Boruların Emniyete Alınması... 134 11.6.İzole Edici Maddelerin Seçimi... 134 11.7. Atık Su Tesisatı İzolasyonu Yapmak... 134 UYGULAMA FAALİYETİ... 135 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 136 MODÜL DEĞERLENDİRME... 137 CEVAP ANAHTARLARI... 138 KAYNAKÇA... 141 iv

ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR Gemi Yapımı Gemi Tesisat Donatım Gemi Temiz ve Atık Su Tesisatı Gemi su tesisatı tanımı, sıhhi tesisatçılık, suyun özellikleri, pompalar, yardımcı devreler, borular, vitrifiyeler, arıtma sistemleri, valf ve fitings ile ilgili bilgi ve becerilerin verildiği öğrenme materyalidir SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK Gemi temiz ve atık su tesisatı imalatını yapmak MODÜLÜN AMACI AÇIKLAMALAR Genel Amaç: Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak istenilen standartlarda temiz ve atık su tesisatı imalatını yapabileceksiniz. Amaçlar: 1. Tekniğe uygun olarak temiz su tesisatı ön imalatını yapabileceksiniz. 2. Tekniğe uygun olarak temiz su tesisatı yardımcı bağlantılarını yapabileceksiniz. 3. Tekniğe uygun olarak temiz su boru bağlantı elemanlarının montajını yapabileceksiniz. 4. Tekniğe uygun olarak temiz su boru tesisatı montajını yapabileceksiniz. 5. Tekniğe uygun olarak temiz su tesisatı testini yapabileceksiniz. 6. Tekniğe uygun olarak temiz su tesisatı boru izolasyonunu yapabileceksiniz. 7. Tekniğe uygun olarak atık su tesisatı ön imalatını yapabileceksiniz. 8. Tekniğe uygun olarak atık su tesisatı yardımcı bağlantılarını yapabileceksiniz. 9. Tekniğe uygun olarak atık su boru bağlantı elemanlarının montajını yapabileceksiniz. 10. Tekniğe uygun olarak atık su boru tesisatı montajını yapabileceksiniz. 11. Tekniğe uygun olarak atık su tesisatı testini ve boru izolasyonunu yapabileceksiniz. v

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Atölye Donatım: Şerit metre, kumpas, çelik cetvel, mikrometre, boru, bağlantı parçaları, keten, sülüğen boya, teflon bant, boru anahtarları, boru mengenesi, kurbağacık, açma-kapama ve kontrol aletleri Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. vi

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ Gemilerde boru donanımlarının önemli yeri vardır. Borular, değişik sıcaklıklarda ve basınçlarda akışkanlar, gazlar ve diğer yapı elemanlarını iletir. Gemi boru donanımının en temel devresi olan temiz ve atık su tesisatı, insan sağlığının korunabilmesi için gerekli temiz içme ve kullanma suyunun temini ve kullanılması için yapılır. Temiz ve atık su tesisatını öğrenmek için öncelikle sistemin ön imalatı ve yardımcı ekipmanlarının bilinmesi gerekir. Bu modülün sonunda size gerekli donanım sağlandığı zaman geminin temiz ve atık su tesisatını üretebileceksiniz. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Tekniğe uygun olarak temiz su tesisatı ön imalatını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bir düzine farklı çaplarda ve renklerde pipet alınız. Aldığınız pipetleri, tahta veya mukavva bir düzlemde yapıştırıcı kullanarak çeşitli şekillerde modül içeriğine uygun boru devreleri kurmaya çalışınız. İnternetten araştırma yapınız. 1. TEMİZ SU TESİSATI ÖN İMALATI 1.1. Sıhhi Tesisat ve Önemi (Hygienic İnstallation) 1.1.1. Tanımı Sıhhi tesisat; temiz, pis ve sıcak su tesisatları, yangın tesisatı ve bu tesisatların tasarım, hesaplama ve projelendirilmesi, su yumuşatma, basınçlandırma sistemleri ve ekipmanları içeren bir bilim dalıdır. 1.1.2. Önemi Gemilerde temiz su tesisatı hem çalışanlar için hem de geminin çalışabilmesi için vazgeçilmez bir devredir. Çalışanlar, temiz su tesisatı ile içme suyu, kişisel bakımlar (banyo, wc, temizlik vb.) gibi ihtiyaçlarını karşılarlar. Gemiler, temiz su tesisatı ile ana makine ve güverte temizliği, çeşitli devrelerin soğutulması, ısıtılması ve su temini ( ana makine, yangın, iklimlendirme vb.) gibi ihtiyaçlarını karşılar. 1.2. Suyun Özellikleri 1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen Özellikler Su hakkında herkes az çok bilgi sahibidir. Yağmur, kar, dolu, buz, sis, buhar şekilleri de biliniyor. Kimyasal yapısı H 2 O dur. Dünya Sağlık Kuruluşunun yer üstü sularında içme ve 3

kullanma yönünden uygun gördüğü ölçütleri, suyun fiziksel, mikrobiyolojik, organik ve inorganik kimyasal kalitesidir. Gemilerin kendi damıtıcı ünitesinin ürettiği damıtılmış su, ulusal sağlık kuruluşlarının koşullarına uygun olmalıdır. 1.2.2. Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri Suyun fiziksel özelliklerinde suyun renksiz, kokusuz, tatsız olması, bulanık olmaması ve serin olması istenir. Su 0 C nin altında katı, 0 C ile 100 C arasında sıvı ve 100 C nin üzerinde gaz hâlindedir. Suyun kimyasal özelliklerinde doğada bulunan suların en safları, sırasıyla kar ve yağmur sularıdır. Özellikle yağmur sularında çözünmüş olarak hava içindeki gazlar yanında, karbondioksit, klorürler, nitratlar, sülfatlar, amonyak ve askıda organik ve anorganik tozlar bulunur. Yağmur suyu içinde çözünmüş hâlde bulunan amonyak, nitrat ve sülfatlar, toprakların zirai gücünü artırır. Su, oldukça kararlı bir bileşik olduğu için meydana geliş ısısı yüksektir. Metallerle ve ametallerle reaksiyona girerek bunların oksitlerini meydana getirir. Sonuçta hidrojen açığa çıkar. Suyun biyolojik özelliklerinde, suda bulunan organizmaların en küçükleri bakterilerdir. Suda yaşayan bakterilerin çeşidi çoktur. Bunların hepsi zararlı değildir. Zararlı olanların başında tifo, dizanteri ve kolera bakterileri gelir. Gemilerdeki arıtma sistemi sayesinde deniz suyu temiz suya çevrilebilmektedir. Deniz suyu, yapısı nedeni ile tatlı sudan çok farklı özelliklere sahiptir. En önemli özelliklerinden ikisi tuzluluk ve sıcaklıktır. Deniz suyunun fiziksel özellikleri: Sıcaklık Akıntılar Yoğunluk Bulanıklık Deniz suyunun kimyasal özellikleri: Tuzluluk Ph Deniz suyunda çözünmüş gazlar Deniz suyunda organik maddeler 1.2.3. İnsan Sağlığı ve Su Su, hiç şüphesiz yaşantımız için en önemli besin maddesidir. İnsan besin almadan vücudundaki depoları kullanarak günlerce yaşayabilir ancak sıvı gıda tüketmeden sadece birkaç gün yaşayabilir. Hayatın sürekliliği için bu denli önemli olan sıvı gıdalar su, meyve ve meyve suları, süt, ayran, gazoz, çay, kahve gibi gıdalardan karşılanır. Su, sürdürülebilir 4

kalkınma için özellikle doğal çevreyi korumak, fakirlik ve açlığı azaltmak için çok önemlidir. Su insan sağlığı ve iyi yaşam için vazgeçilmezdir. Suyun birçok işlevi bulunmaktadır. Su, besinlerin sindirimini, emilimini, hücrelerde taşınmasını, bu besinlerin hücre içindeki metabolizmada oluşan başka maddelerin vücuttan atılmasını, vücut ısısının denetiminin ayarlanmasını, eklemlerin kayganlığının sağlanmasını, hücre içi ve dışı sıvılar içindeki elektrolitlerin dengede tutulmasını sağlar. 1.3. Borular (Pipe) 1.3.1. Tanımı Bu bölümde gemilerdeki temiz su tesisatında kullanılan çelik borular hakkında bilgi verilmiştir. Boru, çeşitli akışkan türlerini ve diğer enerji türlerini bir yerden başka bir yere ileten elemandır (Resim 1.1). Resim 1.1: Çelik boru 1.3.2. Soğuk ve Sıcak Su Tesisatı Boruları Gemilerde temiz su tesisatında kullanılan borular, çoğunlukla çelik borulardır. Boru çelikleri, bazik-oksijen çelik üretim yöntemi ile elektrik fırınında veya diğer yöntemlere göre üretilir. Çelik borular hafif, orta ağır, ağır ve kaliteli boru olmak üzere dört çeşit imal edilir. Çelik borular piyasada boy olarak satılır. Bir boy genel olarak 6 metredir. Demir boruların çinko kaplanmış olanlarına galvanizli boru denir. Galvanizli borular, gemi temiz su tesisatında en çok kullanılan boru çeşididir. Galvaniz kaplanmamış boruların diğer adı da siyah borudur. Genelde karbon ve karbon-manganez çeliğinden yapılmış I. ve II. sınıf borular kullanılır. Bununla beraber borular 400 C ın üstündeki sıcaklıklarda kullanılamaz. Borular, 100.000 saatlik çalışma mukavemetinde üretilmiş olmalıdırlar. Dikişsiz borular, sıcak veya soğuk haddeleme ile sıcak presleme veya sıcak veya soğuk çekme ile üretilebilir. Kaynaklı ferritik çelik borular, şerit veya levhalardan elektrik indüksiyon veya dirençli basınç kaynağı veya eritme kaynağı ile üretilebilir. 5

Borularda herhangi bir çatlak görülmemelidir. Borular, gerek kullanımlarına gerekse uygulanacak ısıl işlemlere önemli etkileri olamayacak küçük yüzeysel hatalar, minimum müsaade edilebilen et kalınlığına kadar taşlanarak giderilebilir. Onarım kaynağına müsaade edilmez. Bu kural, eritme kaynaklı boruların dikişlerine uygulanmayabilir. Boruların boyutları, boyutsal ve geometrik toleransları, standartlarda belirtilen isteklere uygun olmalıdır. Tüm borular, belirtilen test basınçlarında sızdırmaz olmalıdır. Borular, standart ve atölye yöntemler ile kaynak edilebilme özelliğine sahip olmalıdır. Çelik borular DIN 1629 DIN 1630 DIN 17179 DIN 17175 DIN 2391 2 standartlarına göre 6 150 mm ( 1/8-6 ) delik anma ölçüsünde üretilir. Et kalınlıkları 1,8 5,0 mm arasındadır (Tablo 1.1). Metrik (mm) İnç Et Kalınlığı (mm) 6 1/8 1.8 8 1/4 2 10 3/8 2 15 1/2 2.3 20 3/4 2.3 25 1 2.9 32 1 1/4 2.9 40 1 1/2 2.9 50 2 3.2 65 2 1/2 3.2 80 3 3.6 100 4 4 125 5 5 150 6 5 Tablo 1.1: Çelik boru ölçüleri 6

1.4. Pompalar (Pump) 1.4.1. Tanımı Pompa, basit anlamıyla mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye çeviren makine olarak tanımlanır. Akışkanın enerji seviyesinde bir artış sağlayarak bir bölmeden diğer bir bölmeye akışkanın basılması işleminde kullanılır. Gemilerde temiz su tesisatında kullanılan pompalar seçilirken akışkan basma kapasitesi, pompanın toplam basma yüksekliği, net pozitif emme yükü, basılacak akışkanın yoğunluk ve akıcılık özellikleri, pompa iç verimi ve pompanın çekeceği güce dikkat edilmelidir. Pompanın kapasitesi denilince pompanın birim zamanda basabileceği akışkan miktarı anlaşılır. 1.4.2. Çeşitleri Gemide kullanılan pompalar, kullanım yerleri ve amaçlarına göre çeşitli tiplerde kullanılır. Temiz su tesisatında genelde santrifüj ( merkezkaç) ve pistonlu tip pompalar kullanılır. Genelde verimi yüksek olan santrifüj pompalar kullanılmaktadır. Pompalar 3-4 bar arasında çalışır. İlgili standartlarda pompa seçimi ölçütleri ve gemi kullanım alanlarına göre temiz su tüketimi değerleri tablolar hâlinde gösterilmektedir. Pistonlu pompa, bir silindir içinde hareket eden bir piston ve uygun supaplardan oluşur. Bir silindir şeklindeki gövde içindeki piston sayesinde su emilir ve basınçlandırılarak sisteme gönderilir. Pistonlu pompa silindir, piston, krank mili, emme basma valfleri, gövde ve salmastra kısımlarından oluşur. Santrifüj pompa gövdelerinin içinde akışkana momentum kazandıran bir fan (pervane) bulunur. Bir salyangoz gövde içinde yer alan kanatlı bir pervanede oluşan bu pompalarda sıvı, bir girişten çarkın ortasına iletilir. Basınç, sıvının çarkla döndürülmesiyle elde edilir. Santrifüj pompalar; çark, salyangoz, gövde, emme basma borusu, gövde, mil ve salmastra kısımlarından oluşur. Pervaneler, 1000 400 dev/dk. hızla döner (Resim 1.2 Şekil 1.1). Düşey Tip Yatay Tip Resim 1.2: Santrifüj (centrifugal pump) pompa tipleri 7

Şekil 1.1: Santrifüj pompanın yapısı 1.5. Hidroforlar (Water Pressure Tank) 1.5.1. Tanımı Gemi temiz su tesisatında kullanılan hidroforlar, genellikle 2 3 santrifüj pompalı sistemlerdir. Geminin ana makine dairesine yerleştirilen sistem, temiz suyu tanktan alarak gereken basınç ve debide kullanıma sunan ve işletimini kullanım şartlarına göre kendisi tamamen otomatik olarak gerçekleştiren pompa sistemlerine tesisat mühendisliği terminolojisinde hidrofor denilmektedir (Resim 1.3). 1.5.2. Çeşitleri Resim 1.3: Gemi temiz su hidrofor sistemi Kullanılan pompa sayısına göre Tek pompalı hidroforlar Çok pompalı hidroforlar olarak isimlendirilmektedir (Resim 1.4). 8

Kullanılan pompaların tipine göre Dikey tip pompalı olanlar Yatay tip pompalı olanlar Resim 1.4: Tek ve çok pompalı hidroforlar 1.6. Sıcak Su Hazırlayıcısı (Boyler - Boiler) 1.6.1. Tanımı Sıcak su hazırlayıcısı; sıcak su, kaynar su veya buhardan faydalanarak sıcak su hazırlayan cihazdır. Suyun sıcaklığı 60 90 C arasındadır. 1.6.2. Çeşitleri Bu cihazlar, soğuk ve sıcak ortamların akış yönlerine cidar sayısına ve sıcak ortamın cinsine göre sınıflandırılır. Soğuk ve sıcak ortamın akış yönlerine göre Paralel akışlı: Cihazda sıcak ve soğuk ortamın aynı yönde hareket etmesidir. Ters akışlı: Cihazda sıcak ve soğuk ortamın birbirine ters yönde hareket etmesidir. Çapraz akışlı: Sıcak ve soğuk akışkanın birbirine yaklaşık olarak dikey yönlerde hareket ettiği cihazdır. Ters ve çapraz akışlı: Her iki akışı da içeren cihazdır. Cidar sayısına göre Çift cidarlı (gömlekli): Cihaz gövdesi iki cidarlı olup cidarlar arasından sıcak ortamın geçirildiği cihazdır. Tek cidarlı: Cihaz gövdesi tek cidarlı olup içine yerleştirilen ısıtıcıdan (boru demeti serpantin) sıcak ortamın geçirildiği cihazdır (Resim 1.5). Sıcak ortamın cinsine göre 9

Sıcak su ile ısıtılan Kaynar su ile ısıtılan Buhar ile ısıtılan 1.7. Valfler ve Vanalar ( Valve) 1.7.1. Tanımı Resim 1.5: Tek cidarlı boyler Boru içindeki bir akışkanın akışını durdurmaya veya serbest bırakmaya yarayan alettir. Boru çaplarına, sistemin şekline ve sistem basıncına göre şekli ve ismi değişiklik gösterir. 1.7.2. Çeşitleri Gemilerde kullanılan vana ve valfler, boru çaplarına, sistemin şekline ve sistem basıncına göre şekli ve ismi değişiklik gösterir. Gemilerde temiz su yardımcı bağlantılarında, kolonlarda ve branşman hatlarında 3/8 ile 3 kadar kullanılır. Başlıcaları: Körüklü vana (Globe valve): Ayarlanabilir vanadır. Makine dairesinde, temiz su tesisatı yardımcı sistemlerinde ve kolonlarda kullanılır. 1/2-3 çapları arasında seçilir (Resim 1.6). Resim 1.6: Körüklü vana 10

Küresel vana (Spherical valve): Paslanmaz çelikten yapılan küresel vanalar, tam açma ve kapama istenilen yerlerde kullanılır. Makine dairesinde, temiz su tesisatı yardımcı sistemlerinde ve kolonlarda kullanılır. 1/4-3 çapları arasında seçilir (Resim 1.7). Resim 1.7: Küresel valf Kelebek vana (Butterfly valve): Makine dairesinde ve temiz su tesisatı yardımcı sistemlerinde kullanılır. % 100 sıkı kapama ve tam sızdırmazlık sağlar. 3/8-4 çapları arasında seçilir (Resim 1.8). Resim 1.8: Kelebek vana Sürgülü valf (Gate valve): Makine dairesinde ve temiz su tesisatı yardımcı sistemlerinde kullanılır. Yüksek debi geçişlerinde kullanılır. 3/8-4 çapları arasında seçilir(resim 1.9). Resim 1.9: Sürgülü vana Emniyet vanası (Safety valve): Makine dairesinde ve temiz su tesisatı yardımcı sistemlerinde ( hidrofor tankı vb.) aşırı su basıncında tahliye işlemi için kullanılır. 1-32 bar arasındaki basınçlarda kullanılır(resim 1.10). 11

Resim 1.10: Emniyet vanası Çek valf (Check valve): Akışkanın tek yönde geçişine izin veren valftir. Örnek olarak pompa emme tarafından suyun geri akışını önleyerek susuz çalışmayı önler. Ayrıca pompa girişi için filtre imkânı sağlar (Resim 1.11). 1.8. Fitingsler Resim 1.11: Çek valf 1.8.1. Tanımı Boruların birbirleriyle birleştirilmesinde veya boru hatlarının kurulmasında yardımcı olan tesisat yardımcı parçalarıdır. 1.8.2. Çeşitleri Gemilerde temiz su tesisatında kullanılan fitingsler boru çaplarına, sistemin şekline ve sistem dağıtımına göre sekli ve ismi değişiklik gösterir. Gemilerde temiz su yardımcı bağlantılarında, kolonlarda ve branşman hatlarında 3/8-3 kadar kullanılır. Daha önce alınan Çelik Boruları Montaja Hazırlama modülünden daha detaylı bilgiler alınabilir. Başlıcaları (Resim 1.12): 12

Dirsek Te Nipel Kör tapa 1.9. Vitrifiyeler Rakor İstavroz Manşon Resim 1.12: Fitingsler 1.9.1. Tanımı İnsanların temizlenmesi, temizlemesi ve doğal bazı gereksinimleri için banyo, tuvalet, mutfak gibi yerlerde kullandıkları gereçlerdir. Vitrifiyeler ve yardımcı elemanları, gemide mutfak, wc ve banyolarda bulunur. Gemilerde kullanılan vitrifiye gereçleri, günlük yaşantıda kullanılan gereçlerle benzerdir. 1.9.2. Çeşitleri Gemilerde temiz su tesisatında kullanılan vitrifiyeler, sistemin şekline ve kulanım amaçlarına göre şekli ve ismi değişiklik gösterir. Başlıcıları (Resim 1.13): Mutfak Eviye 13

Banyo Duş yuvası Duş teknesi Wc Asma klozet Lavabo Yardımcı ekipmanlar Duş bataryası Lavabo, eviye ve klozet musluğu Çamaşır bulaşık Eviye bataryası Uzatma makinesi musluğu Resim 1.13: Vitrifiyeler 14

1.10. Filtreler 1.10.1. Tanımı Dünyada en fazla insan ölümlerine neden olan 10 faktörden birini, kirli sular oluşturuyor. Filtre, suyun içerisinde eriyik hâlde bulunan organik ve inorganik maddeler, tuzlar, ağır metaller, virüsler ve bakterilerin zararlı olanlarını dışarı atarak dengeli mineral yapısı ile suyun özünü elde eden sistemlere denir. Temiz su filtreleri genelde tekne, yat vb. deniz araçlarında kullanılır. 1.10.2. Çeşitleri Filtreler, üretici firmalara ve arıtma yöntemlerine göre değişik tiplerde üretilir. Küçük deniz araçlarında tercih edilen filtrelerin başlıcaları: Tezgâh altı filtre Bu tür filtreler, genelde mutfaklarda eviye altında yerleştirilerek kullanılır. İki işlevi yerine getirir. Temiz suyu filtrelemek ve atık suyu filtrelemek Sistemin çalışma prensibi, borulardan gelen su filtre ünitesine girişine bağlanır. Filtre edilen su, musluklara gönderilir. Atık su, filtre ünitesine eviyenin altından bağlantı yapılarak gider. Burada atık su filtre edilir. Atıklar rezerv deposunda depolanır (Şekil 1.2). Şekil 1.2: Tezgâh altı filtre 15

Tezgâh üstü filtre Basit ve küçük yapısıyla montajı kolay olan bu tür filtreler sadece suyu filtre eder. Musluklara montaj edilerek kullanılır(resim 1.14). 1.11. Arıtma Sistemleri 1.11.1. Tanımı Resim 1.14: Tezgâh üstü filtre Deniz suyunda çözünmeyen kum, kil, tuz ve tortu gibi katı maddeleri fiziksel olarak arıtmak; su içerisinde tat, koku ve renk olarak açığa çıkan organik maddeleri kimyasal olarak arıtmak; bu arıtım aşamalarıyla suyu tortusuz, renksiz ve berrak bir görünüme kavuşturma işlemlerine arıtma denir. 1.11.2. Çeşitleri Gemilerde temiz su tesisatında kullanılan arıtma, sistemin sekline ve kullanım amaçlarına göre şekli ve ismi değişiklik gösterir. Başlıcaları: Ters osmos Klasik arıtım sistemlerin yetersiz kaldığı sularda (deniz suyu, iletkenliği yüksek kuyu suları vb.) uygulanan ters osmos prensibi, çok üstün nitelikli su arıtımı yapmaktadır. Ters osmos sisteminin çalışma prensibi, cihaz üzerinde bulunan yarı geçirgen membranlar sayesindedir. Su, yüksek basınç pompası yardımıyla membranlar üzerinde bulunan 5 angstrom büyüklüğündeki gözeneklerden geçerek saflaştırma işlemi gerçekleştirilmiş olur. Toplam çözünmüş madde oranları yüksek olan sularda alternatifsiz kullanımı olan ters osmos üniteleri, her alanda uygulanabilen profesyonel bir arıtım yöntemidir. Deniz suyu ünitelerinden içme ve kullanma suyu üretim amaçlı tasarlanmış olan cihazlardır. Cihazlar 35000 mg/l TDS değerinde %30 45 verimle çalıştırılmaktadır. Cihazların 1 m 3 /gün 500 m 3 /gün arasında üretimleri gerçekleştirilebilmektedir (Resim 1.15). 16

Filtre ünitesi Resim 1.15: Ters osmos Gemilerde temiz suyun yumuşatılması ve filtre edilmesinde kullanılır. İçme suyu, temizlik ve diğer ihtiyaçlar, kolon hattına takılan bu sistemle sağlanır (Resim 1.16). 1.12. Temiz Su Dağıtım Sistemleri 1.12.1. Kolon Sistemi (Colun System) Resim 1.16: Filtre ünitesi Gemilerde temiz su tesisatı kolanları, makine dairesindeki dağıtıcılardan başlayarak kullanım alanlarına dikey olarak çıkan borulardır. Kolonlar; sıcak, soğuk, gidiş, dönüş, havalık kolonu gibi isimler alır (Resim 1.17). 17

1.12.2. Branşman Sistemi Resim 1.17: Kolon sistemi Gemilerde temiz su tesisatı branşmanları, kolonlardan ayrılan ve kullanım alanları bağlantılarına kadar yatay borulardır. Branşmanlar sıcak, soğuk, gidiş, dönüş branşmanı gibi isimler alır(resim 1.18, 19). Resim 1.18: Branşman sistemi Resim 1.19: Temiz su branşman kolon bağlantısı 18

1.13. Boruların Gemide Kullanıldığı Yerler 1.13.1. Islak Mekân Temiz Su Tesisatı (Wet Place) Islak mekân, sıhhi tesisatçılıkta temiz su ve pis suyun bulduğu yerlere denir. Islak mekânlarda vitrifiyeler, makineler (çamaşır, bulaşık vb.), eviye ve aksesuarlar bulunur. Branşmanlardan gelen temiz su kullanım bağlantıları ölçüleri, ilgili standartlarda belirtilen değerlerde olmalıdır. Islak mekânların sayısı, standartlarda belirtilen tüketim değerleri göz önünde bulundurularak belirlenmelidir. Gemilerde ıslak mekânlar denilince Banyo Wc Mutfak akla gelir (Resim 1.20, 21, 22, 23). Resim 1.20: WC klozet bağlantısı Resim 1.21: WC lavabo bağlantısı 19

Resim 1.22: Banyo duş bağlantısı 1.13.2. Güverte Temiz Su Tesisatı Resim 1.23: Mutfak eviye bağlantısı Temiz su tesisatı pompalarından gelen dağıtım boruları, güvertede belirli mesafelerde boşaltma vanalarına bağlanır. Bu vanalar temizlik, yangın ve diğer ihtiyaçlar için kullanılır. 1.13.3. Makine Dairesi Temiz Su Tesisatı Temiz su tesisatı pompalarından gelen dağıtım boruları, makine dairesindeki ana makine soğutma bölümüne, buhar kazanına, yangın tesisatı ünitesine, atık su ünitesine, boylere, temizlik vanalarına dağılır. 1.14. Temiz Su Tesisatı Borularını Ön İmalatının Yapılması Temiz su borularının hazırlanabilmesi için gerekli donanıma sahip bir atölye gereklidir. Atölyede hidrolik testere pafta takımı, elektrik kaynak makinesi, fitingsler, çeşitli çapta çelik borular, taşlama taşı, oksi gaz kaynağı ve tesisatçı aletleri bulunmalıdır. Aşağıda kısaca bir temiz su tesisatı borusunun hazırlanışı sıralanmıştır. Bu sıralama kullanılarak diğer borular üretilebilir. 20

1.aşama Öncelikle tesisata uygun boru ve elemanlar seçilmelidir. 2. aşama Verilen ölçüye göre borular kesilmelidir (Resim 1.24). 3. aşama Resim 1.24: Boru kesilmesi Boruya fitingsi puntalanarak eklenmelidir (Resim 1.25). Resim 1.25: Te birleştirme 21

4. aşama İki boruya ayrı ayrı flanşları puntalanarak borular flanşla birleştirilmelidir(resim 1.26). 5. aşama Resim 1.26: Flanş birleştirme Boruya flanş puntalanarak eklenmelidir. Flanşlı vana bağlanmalıdır (Şekil 1.3). 6. aşama Şekil 1.3: Vana bağlantısı Yapılan parçalar puntalanarak ön imalat tamamlanır(şekil 1.4). 7.aşama İş kontrol edilmelidir. Şekil 1.4: Ön imalat 22

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Lavabo soğuk sıcak su boru bağlantısına ait uygulama faaliyetini yapınız. İşlem Basamakları Atölye ortamında A ve B boruları, fitings ve muslukları hazırlayınız( 3 adet - B 3 adet dirsek 2 adet te 2 adet musluk 2 adet). Boruları verilen ölçülerde kesiniz. Borulara kollu pafta ile diş açınız. Soğuk ve sıcak su borusu branşman hattını ve ıslak mekân hattını, te fitingsini kullanarak oluşturunuz. 1 3 Öneriler A-B borularının boyları, boru çapını ve parçaları öğretmeninizden alınız. Tablo 1.1 den faydalanabilirsiniz. Boru mengesini kullanarak testereyle boruları kesiniz. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Çelik Boruları Montaja Hazırlama modülünden faydalanabilirsiniz Branşman borularının tek ucuna, diğer boruların her iki ucuna diş açınız. Çelik Boruları Montaja Hazırlama modülünden faydalanabilirsiniz. Te leri iç dişli olarak seçiniz. Boru anahtarı kullanarak boruları ekleyiniz. Numaralandırmayı takip ederek te birleştirme işlemini sıcak ve soğuk borular için tekrarlayınız. 2 Oluşturduğunuz borulara 90 dirsekler ekleyiniz. Dirsekleri, açık ucu dik olarak kendinize çevrili olarak bırakınız. Dirseklere muslukları ekleyiniz. İşinizi kontrol ediniz. Dirseklere muslukları eklerken soldaki sıcak, sağdaki soğuk su olacak şekilde bağlayınız. Şerit metreyi gönye kullanarak yapabilirsiniz. 23

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Boruları şerit metre kullanarak ölçülerinde işaretlediniz mi? 2. Boruları ölçüsünde kestiniz mi? 3. Borulara diş açtınız mı? 4. Branşman hatlarını te fitingsi ile yaptınız mı? 5. Lavabo hattı borularını te ile birleştirdiniz mi? 6. Lavabo hattı borularına dirsekleri taktınız mı? 7. Dirseklerin açık ucunu size bakacak şekilde yaptınız mı? 8. Dirsek uçlarına muslukları taktınız mı? 9. Muslukları takarken sağa soğuk, sola sıcak olacak şekilde mi taktınız? 10. Gerekli emniyet tedbirlerini aldınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 24

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME EĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Temiz, pis ve sıcak su tesisatları, yangın tesisatı ve bu tesisatların tasarım, hesaplama ve projelendirilmesi, su yumuşatma, basınçlandırma sistemleri ve ekipmanları içeren bilim dalına sıhhi tesisat denir. 2. ( ) Çeşitli akışkan türlerini ve diğer enerji türlerini bir yerden başka bir yere ileten elemanlara iletken denir. 3. ( ) Pompa basit anlamıyla mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye çeviren makine olarak tanımlanır. 4. ( ) Gemi temiz su tesisatında genellikle vidalı tip pompalar kullanılır. 5. ( ) Makine dairesindeki dağıtıcılardan başlayarak kullanım alanlarına dikey olarak çıkan borular branşman olarak adlandırılır. 6. ( ) Islak mekân denilince wc, banyo, mutfak akla gelir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 25

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Gerekli koşullar sağlandığında, uluslararası denizcilik kurallarına uygun olarak temiz su tesisatı yardımcı bağlantılarını üretebileceksiniz. ARAŞTIRMA Firma ürün kataloglarından faydalanabilirsiniz. İnternetten araştırma yapınız. 2. TEMİZ SU TESİSATI YARDIMCI BAĞLANTILARI 2.1. Temiz Su Tesisatı Hidrofor Bağlantısı Temiz su tesisatı hidrofor bağlantılarının hazırlanması, aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 2.1). Tesisatın hazırlanması için Ölçüye göre kesilmiş boru (4 adet) Flanşlı çek valf (1 adet) Flanşlı sürgülü valf (1 adet) Nipel (3 adet) Flanş (3 adet) Santrifüj pompa (1 adet) Basınç tankı (1 adet) gerekmektedir. Sistemin çalışma prensibi, geminin temiz su tankından pompa yardımıyla vakumlanan su basınç tankında sıkışarak basıncı yükselir. Su, istenilen düzeyde basınca ulaşınca gemi temiz su kolon hattına verilir. Basınç, hidroforun üzerinde bulunan basınç şalteriyle kontrol edilir. Sistemde kullanılan çek valf, suyun tanka geri dönmesini engeller. 26

Şekil 2.1: Hidrofor bağlantısı 2.2. Temiz Su Tesisatı Arıtma Bağlantısı Temiz su tesisatı arıtma bağlantılarının hazırlanması aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 2.2). Tesisatın hazırlanması için Ölçüye göre kesilmiş boru (9 adet) Küresel valf (3 adet) Nipel (8 adet) 90 dirsek (2 adet) Te (2 adet) Ön filtre (1 adet) Arıtma ünitesi (1 adet) gerekmektedir. Sistemin çalışma prensibi, gemi temiz su kolon hattından gelen su, te bağlantısı ile arıtma hattına bağlanır. Ön filtrede kaba filtresi yapılan su, arıtma ünitesinde geçerek kolon hattına bağlanır. By-pass hattı, arıtma ünitesinde arıza olduğu zaman kullanılır. 27

Şekil 2.2: Arıtma bağlantısı 2.3. Temiz Su Tesisatı Boyler Bağlantısı Temiz su tesisatı boyler bağlantılarının hazırlanması aşağıdaki şekilde verilmiştir (Şekil 2.3). Sadece soğuk su giriş ve sıcak su çıkış bağlantıları yapılacaktır. Birleştirmeler flanşlı olacaktır. Sadece emniyet valfi te ile eklenecektir. Tesisatın hazırlanması için Ölçüye göre kesilmiş boru (5 adet) Flanşlı küresel valf (2 adet) Çek valf (1 adet) Flanş (8 adet) Te (1 adet) Pompa (1 adet) Emniyet valfi (1 adet) gerekmektedir. Sistemin çalışma prensibi, gemi temiz su hattından gelen su, boylerin soğuk su girişinden giriş yapar. Buhar girişinden pompa yardımıyla giren kızgın buhar, serpantinden dolaşarak ısısını soğuk suya verir. Isınan su, sıcak su çıkışından kullanım alanlarına gönderilir. 28

Şekil 2.3: Boyler bağlantısı 29

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Gemi temiz su tesisatında yardımcı dikey tip pompa boru bağlantısına ait uygulama faaliyetini yapınız. İşlem Basamakları Atölye ortamında Boru, flanşlı sürgülü valf ve kompensatörleri hazırlayınız. Boruları verilen ölçülerde kesiniz. Temiz su borusu ile giriş valfini flanşlı şekilde puntalayarak birleştiriniz. Valfle titreşim gidericiyi (kompensatör) birleştiriniz. İşlemi, pompanın çıkış bağlantısı içinde tekrarlayınız. Öneriler Borularının boyları ve uygun boru çapını öğretmeninizden alınız. Boru mengesini kullanarak testereyle boruları kesiniz. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Çelik boruları montaja hazırlama modülünden faydalanabilirsiniz. Öncelikle valfle flanşı gerilmelerden korumak için somunlarını sıkarak birleştiriniz. Sonra puntalama işlemini yapınız. Çelik kompensatörü valfle birleştirirken sızdırmazlık e006cemanının zarar görmemesine dikkat ediniz. Çıkış bağlantısını da aynı ölçü ve ekipmanları kullanarak yapınız. En son işlem olarak hazırlamış olduğunuz giriş ve çıkış boru bloklarını pompaya bağlayınız. Pompa bağlantısını yaparken pompa üzerindeki giriş-çıkış işaretlerine göre blokları bağlayınız. Blokların esneme yapmaması için destekler kullanabilirsiniz. İşinizi kontrol ediniz. Şerit metreyi gönye kullanarak yapabilirsiniz. 30

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz Değerlendirme Ölçütleri 1. Boruları şerit metre kullanarak ölçülerinde işaretlediniz mi? 2. Boruları ölçüsünde kestiniz mi? 3. Temiz su borusu ile giriş valfini flanşlı şekilde puntalayarak birleştirdiniz mi? 4. Valfle titreşim gidericiyi (kompensatör) birleştirdiniz mi? 5. İşlemi pompanın çıkış bağlantısı için de tekrarladınız mı? 6. Giriş ve çıkış boru bloklarını pompaya bağladınız mı? 7. Dirseklerin açık ucunu size bakacak şekilde yaptınız mı? 8. Gerekli emniyet tedbirlerini aldınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 31

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Arıtma sistemindeki bypass hattı, arıza konumunda kullanılır. 2. ( ) Ön filtre işlemiyle ince filtreleme yapılır. 3. ( ) Boylerler soğuk su üretir. 4. ( ) Hidroforda kullanılan çek valf basma hattındadır. 5. ( ) Hidrofor giriş çıkış hattına titreşim gidericiler konulur. 6. ( ) Flanşlı birleştirme yaparken sızdırmazlık elemanları kullanılabilinir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 32

ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 3 Atölye ve gemi ortamında tekniğe uygun olarak temiz su boru bağlantı elamanlarının montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Atölye ve gemi ortamında incelemeler yapınız İnternetten araştırma yapınız. 3 TEMİZ SU BORU BAĞLANTI ELEMANLARININ MONTAJI 3.1. Temiz Su Valf Montajı Montaj öncesinde tesisattaki her türlü yabancı madde (kum, pislik vb.) temizlenir. İlk önce vananın bir tarafı tesisata bağlanır. Daha sonra diğer tarafı çekme gerilmesi oluşmasına fırsat vermeden tesisata bağlanır. Vana flanşı ile tesisat flanşı arasına sızdırmazlık contası konur (Resim 3.1). Resim 3.1: Vana montajı 33

Valfi eski hatta takma Vananın flanşlar arasına rahatça girebileceğinden emin olunmalıdır. Gerekiyorsa flanş ayırıcı kullanılmalıdır. Klape kapalı konuma getirilmelidir, bu durumda gövde 5-10 mm yer tutar. Vana flanşlar arasına konulmalıdır, gövdesini ortala ve vidaları takılmalıdır. Vana tamamen açılmalıdır. Vana, flaşlarla aynı hizada tutularak flaş ayırıcıyı çıkarılır ve somunlar el ile sıkılır. Vana yavaşça kapatılır, klapenin rahat döndüğünden emin olunur. Klape tekrar tam açık konuma getirilir. Çaprazlama vidalar sıkılır. Valfi yeni hatta takma Klape, yarı açık iken flanş ayarlanmalı ve birkaç vida ile flanşlar arasına bağlanmalıdır. Birim hatta yerleştirilmelidir. Birkaç nokta kaynakla flanşlar tutturulur. Vidalar gevşetilir ve vana flanşlardan ayrılır(vana takılı iken flanşlar kaynaklanmamalıdır.). Flanşların kaynağı bitirilmeli ve tamamen soğuması beklenmelidir. Vana eski hatta takma açıklamaları izlenerek hatta takılmalıdır. 3.2. Temiz Su Tesisatı Hidroforları Montajı Hidroforun yerini seçmeden önce pompa giriş rekorunun hiçbir zaman tanktaki en düşük su seviyesinden 2 metreden yukarıda olmamalıdır. Hidrofor monte edileceği yere ayaklarından sağlam bağlanmalıdır ve çevresinde bakım için yeterli boşluk bulunmalıdır. Hidrofor geminin sağında ve solunda bulunan tanklardan alınan suyun sıcak-soğuk ve diğer kullanım birimlerine ayrılma noktalarından önceye bağlanmalıdır. Gemide seri tesisat borusu kullanılıyorsa pompa sesinin yayılmasını önlemek için bağlantılarda 2 adet kısa hortum kullanılmalıdır. Dağıtım tesisatı üstteki çıkışa bağlanır borular mümkün olduğunca kısa ve düz yapılmalıdır (Resim 3.2). Resim 3.2: Hidrofor montaj 34

Şekil 3.1: Hidrofor montaj bağlantısı 3.3. Temiz Su Tesisatı Arıtma Montajı İçme suyu temin sistemlerinde uzun bir süre depolanan su veya karada bulunan tesislerden aktarılan su sterilizasyon araçlarına yerleştirilmelidir. İçme suyu hatlarının içilebilir özellikte olmayan suyu taşıyan hatlara veya sistemlere bağlanmasına izin verilmemelidir (Resim 3.3). Resim 3.3: Arıtma montajı 35

Şekil 3.2: Arıtma montajı 3.4. Temiz Su Tesisatı Göstergeleri Montajı Hidrometre geminin temiz su tanklarının içerisindeki suyun yüksekliğini gösterir ve tank üzerine sabitlenerek monte edilir. Termometre kalorifer tesisatındaki suyun sıcaklığını ölçmek için kazan veya kolektör üzerine monte edilir (Şekil 3.3). Şekil 3.3: Gösterge montajı 36

3.5. Temiz Su Tesisatı Pompa Montajı Gemilerde temiz su tesisatı pompası suyu temiz su tankından emerek hidrofora basar, emiş hattı su tankına bağlanır. Basma hattı hidrofora bağlanır, basma hattına çek valf konur. Hidrofora biri yedek iki pompa bağlanması durumunda pompalar birbirine paralel bağlanır. Biri çalışırken diğerini tersine döndürmemesi için basma borularına birer çek valf konur. Pompadan önce çek valften sonra birer vana konulmalıdır. Böylece her pompa ayrı devreye sokulabilir ya da çıkartılabilir (Resim 3.4). Resim 3.4: Pompa montajı Basınç manometreleri Küresel valf Su tankı Klape valf Hidrofor Pislik tutucu Santrifuj pompa Şekil 3.4: Pompa montajı 37

3.6. Temiz Su Tesisatı Vitrifiyeleri Montajı Lavabo montajı Kirli su ve temiz su ağızlarının ölçüsünün uygunluğu kontrol edilir. Lavaboya supap ve sifon takılır. Sifon borusu kirli su borusuna gelecek bir şekilde tutturulup konsol yerleri işaretlenir. Önce dübel yerleştirilerek konsollar takılır. Lavabo oturtularak kirli su bağlantısı yapılır. Etajer ve ayna konsollarının yeri işaretlenerek dübelleri konup yerine takılır (Şekil 3.5). Şekil 3.5: Lavabo montajı ölçüleri Şekil 3.6: Lavabo montajı 38

Bulaşık teknesi (eviye) montajı Kirli su temiz su ağızlarının uygunluğu kontrol edilir. Bulaşık yıkayacak kişinin boyuna göre yükseklik tespit edilir. En uygun yükseklik dik duran insanin dirseğinden 100 milimetre çıkarılması ile bulunur. Bulaşık teknesine sifon takılır. Bulaşık teknesi damlalığı sol tarafa gelecek şekilde tezgâh üzerine oturtulur. Bulaşık teknesinin açık kısımları silikonlanır (Şekil 3.7). Şekil 3.7: Eviye montajı ölçüleri Şekil 3.8: Eviye montajı 39

Alafranga hela taşı (klozet) montajı Klozetin sifonlu kısmı pis su borusuna gelecek şekilde zemin üzerine oturtulur. Klozetin zemine oturtulacak dübel delikleri işaretlenir. Delikler matkap yardımıyla delinir. Klozet yerine oturtularak vida ile sabitlenir (Şekil 3.9). Şekil 3.9: Klozet montajı ölçüleri Şekil 3.10: Klozet montajı 40

Duş teknesi montajı Öncelikle gemilerde duş teknesinin oturtulacak yerine metalden bir kabin yapılır. Kabin için kullanılacak malzeme kırılıp dağılmayacak türden yapılır. Duş teknesi gemilerde zemin üzerine oturtulur. Duş teknesinin pis su bağlantısı yapılarak zemin üzerine konur. Su terazisiyle düzgünlüğü kontrol edilir. Duş teknesinin kenarları silikonlanır (Şekil 3.11). Şekil 3.11: Duş teknesi montajı ölçüleri Şekil 3.12: Duş teknesi montajı 41

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Temiz su boru tesisatı bağlantı elamanlarının montajını yapınız. İşlem Basamakları Bir adet hela taşı, bir adet sifon, bir adet rezervuar, bir adet rezervuar borusu bir adet su terazisi hazırlayınız. Sifonu zemin içerisindeki pis su giderine yerleştiriniz. Su terazisiyle sifonun düzgünlüğünü kontrol ediniz. Sifonun etrafını gerekli dolgu malzemesiyle tesviye ediniz. Hela taşını sifon üzerine yerleştiriniz. Su terazisiyle hela taşının düzgünlüğünü kontrol ediniz. Rezervuarın standart ölçüsüne göre yerini işaretleyiniz. Rezervuarın konsolunu su terazisini kullanarak yerine takınız. Rezervuarın temiz su boru bağlantısını yapınız. Hela taşı ile rezervuar arsındaki bağlantı borusunu yerine yerleştiriniz. Rezervuar bağlantı borusunu bir ucunu hela taşı girişine bir ucunu rezervuar girişine takınız. Rezervuar bağlantı borusunu kelepçe yardımıyla sabitleyiniz. Hela taşının temiz su musluğunu yerine takınız. Rezervuarın temiz su bağlantısını hela taşı temiz su musluğu kaçak testini yapınız. Hela taşının düzgünlünü su terazisiyle kontrol ederek hela taşının kenarını silikonlayınız. Öneriler Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. 42

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Bir adet hela taşı bir adet rezervuar bir adet sifon bir adet rezervuar bağlantı borusu bir adet su terazisi hazırladınız mı? 2. Sifonu pis su giderine yerleştirdiniz mi? 3. Su teraziyle sifonun düzgünlüğünü kontrol ettiniz mi? 4. Sifonun etrafını gerekli dolgu malzemesiyle tesviye ettiniz mi? 5. Hela taşını sifon üzerine yerleştirdiniz mi? 6. Su teraziyle hela taşını düzgünlüğünü kontrol ettiniz mi? 7. Rezervuarın standart ölçüsüne göre yerini işaretlediniz mi? 8. Rezervuarın konsolunu yerine taktınız mı? 9. Rezervuarın temiz su boru bağlantı borusunu bağladınız mı? 10. Rezervuar bağlantı borusunun bir ucunu rezervuara diğer ucunu hela taşına bağladınız mı? 11. Rezervuar bağlantı borusunu kelepçe yardımıyla sabitlediniz mi? 12. Hela taşının temiz su musluğunu yerine taktınız mı? 13. Temiz su bağlantılarının kaçak testini yaptınız mı? 14. Hela taşının son düzgünlüğünü su terazisiyle kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 43

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Su terazisi hela taşının düzgünlüğünü kontrol eden araçtır. 2. ( ) Rezervuar bağlantı borusu rezervuarı hela taşına bağlayan borudur. 3. ( ) Hela taşı sifon üzerine yerleştirilir. 4. ( ) Sifon pis su giderine bağlandıktan sonra su teraziyle düzgünlüğü kontrol edilir. 5. ( ) Rezervuar bağlantı borusu kelepçe yardımıyla sabitlenir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 44

ÖĞRENME FAALİYETİ 4 ÖĞRENME FAALİYETİ 4 AMAÇ Gerekli koşullar sağlandığında, standartlara uygun olarak temiz su boru tesisatı montajı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Atölye gemi ortamında incelemeler yapınız. 4. TEMİZ SU BORU TESİSATI MONTAJI 4.1. Temiz Su Boru Tesisatı Şemasının Okunması Gemilerde temiz su boru tesisatı şemasının okumak için önce çizimi yapılmış şema üzerindeki montaj elamanlarının sembolleri hakkında izahat vermek gerekir. Gemi temiz su boru tesisatı şeması besleme hattı, içme suyu hattı, dağıtım hattı çevrim hattı, sıcak su çevrim hattı, devridaim hattı, geçiş hattı kolon (alt güverteden üst güverteye ) güverte hattı, servis hattı bölümlerinden oluşur. Gemi temiz su boru tesisatı şemasında sıcak su boruları kırmızı, soğuk su boruları mavi renkle gösterilir. 4.2. Temiz Su Tesisatının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar Gemilerde temiz su tesisatı uygun bakım ve bağlantıların sökülmesi imkânını sağlayacak şekilde döşenmelidir. Geminin çalışması için gerekli olan elektrikli ve elektronik donanımlarının yakınında veya üzerinde temiz su tesisatı bulunmamalıdır. Donma noktasının altındaki sıcaklıklardan etkilenebilen temiz su tesisatına tahliye kapatma tertibatları yerleştirilmelidir. Temiz su tesisatının içinde içme suyu bulunmayan tanklardan geçmesine müsaade edilmemelidir. Zarar görebilecek temiz su tesisatları örneğin, depolardaki gemi ambarındaki dağıtım odalarındaki tesisatlar sert kaplamalara sahip olmalıdır. Kamaraların içindeki temiz su tesisatı gizlenmelidir. Borular ve bağlantı elamanları gemi yapısına veya kaynak yapılmış temel yapılara bağlanmalıdır. İmalat aşamasında ısı nedeniyle oluşan genleşmelerin yanı sıra gemi gövdesinin elastik şekil değiştirmesi dikkate alınarak uygun bir tolerans belirlenmelidir. 45

Her bir boru tesisatının yanı sıra bütün tesisatın tahliye edilmesi mümkün olmalıdır. Duşlu banyolara ve çamaşırhanelere içme suyu tanklarına ait tesisatların ve hava borularının yerleştirilmesinden kaçınılmalıdır. İçme suyu devreleri, diğer akıcı maddeleri taşıyan boru devrelerine bağlanmaz. İçme suyu devrelerinin içme suyu içermeyen tanklardan geçirilmesine müsaade edilmez. İçme suyu içermeyen tanklara (tatlı su soğutma sisteminin genişleme tankları) içme suyu sağlanması, bir açık huni veya geri akışı önleme yoluyla yapılmalıdır. İçme suyu sistemleri için ayrı içme suyu pompaları sağlanır. İçme suyu basınç tanklarının pompalarının basınç devrelerine kumandalı geri döndürmez valfler takılır. 4.3. Temiz Su Boru Tesisatı Montajı Gemilerde temiz su boru tesisatı montajı ilgili yasalar dikkate alınarak yapılmalıdır. Çelik boruların bağlantısında çelik borunun iç kısımlarındaki koruyucu kaplamalar zarar görmeyecek şekilde olan şartlar altında kaynak yapılmalıdır. Bakır boruların et kalınlığı 1 milimetreden büyük ise kaynak yapılabilir (Resim 4.1). 4.3.1. Güverte Tesisatı Resim 4.1: Boru tesisatı montajı Güvertede temiz su tesisatı pompalarından alınan dağıtım hattı güverte mahalline tavan kısmından dolaştırılır. Bu hattan alınan dikey kolların ucuna boşaltma vanaları takılır. Temiz su tesisatı pompalarından alınan dağıtım hattı yangın tesisatına by-pas edilir. 46

4.3.2. Makine Dairesi Tesisatı Şekil 4.1: İçme suyu tankı güverte montajı Temiz su tesisatı pompalarından makine dairesine dağıtım hattı alınır. Bu hat makine dairesine tavan kısmından dolaştırılır. Bu hat üzerinden Te bağlantı elamanı ile ana makine soğutma bölümüne, buhar kazanına, yangın tesisatı ünitesine, atık su ünitesine, boylere, temizlik vanalarına vb. bağlantı yapılır. Compressed air Safety 6 bar EXPANSION TANK HT&LT COOLING SYS. EMERGENCY GENERATOR ROOM WORK SHOP LAVATORY FW HYDROPHORE TANK ENGINE ROOM HOSE EXHAUST GAS HEATER SEWAGE TREATMENT UNIT HIGH PRESSURE CLEANING SYS. drain to bilge PRIMING TANK BILGE SYS. CHEMICAL DOISING UNIT FW.SYSTEM Şekil 4.2: Makine dairesi hidrofor montajı 47

4.3.3. Islak Mekân Tesisatı Temiz su tesisatı pompalarından ıslak mekâna (mutfak, banyo, tuvalet) dağıtım hattı alınır. Bu hat üzerinden soğuk su, boylerden alınan sıcak su hattı ıslak mekânlara dağıtılır. Bu hatlar üzerinden bulaşık eviyesine, duş teknesine, klozete, çamaşır makinesine kol alınır. Bir soğuk bir sıcak hat olarak iki tane uç bırakılır. İki uç arasındaki standart ölçü 15,5 milimetre olup düzgünlüğü su terazisiyle kontrol edilmelidir. 48

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Temiz su tesisatı montajı yapınız. İşlem Basamakları Bir boy galvanizli boru, fitings malzeme, bir adet pafta, bir adet boru testeresi, iki adet boru anahtarı, şerit metre, mengene keten ve sülyen boya hazırlayınız. Borularda ve fitings malzemelerde burkulma, ezilme, korozyona uğramış yerler var mı kontrol ediniz. Boruyu istenilen ölçüde işaretleyiniz. Testere laması boru eksenine dik olacak şekilde kesme hareketine başlayınız. 40-50 geliş gidiş yapacak şekilde kesme işlemini yapınız. Kestiğiniz boruları 12-15 santimetre olacak şekilde mengeneye bağlayınız. Paftayı boru üzerine geçirerek çeneyi sıkıştırınız. Bir elinizle paftanın kolunu çevirirken diğer elinizle paftayı boru eksenine doğru bastırınız. Birkaç diş tuttuktan sonra elinizle ittirmeyi bırakarak, diş açılan kısmı yağlayınız. Gerekli dişi açtıktan sonra açma kolunu açıp pafta kolunu çevirerek çapak kırmayı yapınız. Borunun diş açılan kısmına bütün dişleri kaplayacak şekilde keten sarınız. Üzerine sülyen boya sürünüz. Uygun bağlantı fittingsi boru üzerine sıkıştırınız. Oluşturduğunuz parça boruları verilen ölçü sırasına göre sıkıştırınız. Birleştirmiş olduğunuz boru parçalarından oluşan tesisat üzerinden bir soğuk bir sıcak araları 15,5 santimetre olacak şekilde armatür uçları bırakınız. Öneriler Öğretmeninizden bilgileri alınız. gerekli 49

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Bir boy galvanizli boru, fitings malzeme, bir adet pafta, bir adet boru testeresi, iki adet boru anahtarı, şerit metre, mengene keten ve sülyen boya hazırladınız mı? 2. Borularda ve fitings malzemelerde burkulma, ezilme, korozyona uğramış yerler var mı kontrol ettiniz mi? 3. Boruyu istenilen ölçüde işaretleyerek testere lambası boru eksenine dik olacak şekilde kesme hareketine başlanıp 40 50 geliş gidiş yapacak şekilde kesme işlemini yaptınız mı? 4. Kestiğiniz boruları 12 15 santimetre olacak şekilde mengeneye bağladınız mı? 5. Paftayı boru üzerine geçirerek çeneyi sıkıştırıp bir elinizle paftanın kolunu çevirirken diğer elinizle paftayı boru eksenine doğru bastırdınız. Birkaç diş tuttuktan sonra elinizle ittirmeyi bırakarak diş açılan kısmı yağlayıp gerekli dişi açtıktan sonra açma kolunu açıp pafta kolunu açık pafta kolunu çevirerek çapak kırmayı yaptınız mı? 6. Borunun diş açılan kısmına bütün dişleri kaplayacak şekilde keten sarıp, üzerine sülyen boya sürüp uygun bağlantı fitingsi boru üzerine sıkıştırıp oluşturduğunuz parça boruları verilen ölçü sırasına göre sıkıştırdınız mı? 7. Birleştirmiş olduğunuz boru parçalarından oluşan tesisat üzerinden bir soğuk bir sıcak araları 15,5 santimetre olacak şekilde armatür uçları bıraktınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 50

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Fitings boru ucuna diş açılan yere keten sarılarak sıkıştırılır. 2. ( ) Temiz su tesisatı sıcak ve soğuk olmak üzere ayrı iki tesisattan oluşur. 3. ( ) Oluşturulan fitingsli boru parçaları ölçü sırasına göre sıkıştırılır. 4. ( ) Borunun diş açılan kısmına bütün dişleri kapsayacak şekilde keten sarılır. 5. ( ) Armatür uçları ölçü aralığı 13,5 santimetre olarak bırakılır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 51

ÖĞRENME FAALİYETİ 5 AMAÇ NDİRME ÖLÇEĞİ ÖĞRENME FAALİYETİ 5 Tekniğe uygun olarak temiz su tesisatı testini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Atölye ve gemi ortamında incelemeler yapınız. 5. TEMİZ SU TESİSATI TESTİNİ YAPMAK 5.1. Boruların Test Özellikleri Kaynak edilebilirlik Bu kurallara uyan borular, standart ve atölye yöntemleri ile kaynak edilebilme özelliğine sahip olmalıdır. Gereken hâllerde, ön ısıtma ve/veya sonraki ısıl işlemler gibi kaliteyi koruyucu uygun önlemler alınacaktır. Kimyasal bileşim Boru malzemesinin kimyasal bileşimi (eriyik analizi), bu bölümdeki tablolarda veya uygulanan hâllerde ilgili standartlarda belirtilenlere uygun olmalıdır. Boyutlar, boyutsal ve geometrik toleranslar Boruların boyutları, boyutsal ve geometrik toleransları, standartlarda belirtilen isteklere uygun olmalıdır. İlgili standartlar siparişte belirtilecek ve satın almacılara bildirilecektir. Boruların uçları, eksenlerine dik olacak tarzda kesilmeli ve çapaksız olmalıdır. Kangal hâlinde teslim edilen borular hariç, tüm boruların gözle bakıldığında düzgün olduğu görülmelidir. Boruların markalanması Üretici her boruyu, aşağıda belirtilen sıraya göre boru cundan yaklaşık 300 mm mesafede ve en az bir yerinden markalayacaktır: Çelik kalitesinin kısa işareti veya malzeme numarası Üretici işareti Alaşımlı çelikler için ek olarak boru dış çapı 159 mm ise eriyik numarası veya kodu 52

Markalama normal şartlarda zımba ile yapılır. Hassas yüzeyli mamuller ile zımbanın zarar verebileceği ince et kalınlıklı borularda boyalı markalama, elektrikli oyma veya lastik damga gibi diğer yöntemler kullanılabilir. 5.2. Basınç Testi Tüm borular, belirtilen test basınçlarında sızdırmaz olmalıdır. Basınç testi boru devresindeki tüm elemanlarının montajı bittikten sonra yapılmalıdır. Tesisat içme suyu ile doldurulmalı, havalandırılmalı ve nihayetinde 1,5 katı çalışma basıncına sahip bir test basıncına maruz bırakılmalıdır. Bu test basıncı en az 10 dakikalık süreyle tesisat içinde muhafaza edilmelidir. Basınç ölçer tesisatın en alt noktasına yerleştirilmelidir. Ölçme aralığı çalışma basıncının iki katına kadar olan kısmı kapsamalı ve 0,1 barlık basınç farklarının okunmasına izin verilmelidir. 5.3. Sızdırmazlık ve Çalışma Testi Gemideki temiz su tesisatı flanşlı bağlantı ise içme suyu tesisatlarına uygun malzemeden yapılmalıdır. Temiz su tesisatı pasolu bağlantı ise sızdırmazlığı sağlamak için kesinlikle sülyen boya kullanılmalıdır. Gemideki güvenlik nedenlerinden dolayı bütün montaj elamanları aynı çalışma basıncına maruz kalacak şekilde tasarımı yapılmalıdır. Çalışma esnasında oluşan basınç yükselmeleri ve düşmeleri çalışma testi sınırlarını aşmamalıdır. Bu durum kabul edilebilir montaj elemanları seçileceği zaman dikkate alınmalıdır. Tüm borularda, üretici tarafından, iç basınç testi veya TL'nin onayı ile uygun tahribatsız muayene yöntemi (girdap akımı veya dağınık akım teknikleri gibi) sızdırmazlık testi yapılacaktır. 5.4. Arızalar ve Giderilmesi Gemilerde malzemenin kusurlu olması, temiz su tesisatındaki ani basınç artışları, kullanım hataları, donma, boru patlaması vb. birçok nedenlerle temiz su tesisatında işleme bozuklukları meydana getirebilir. Gemilerde özellikle açık denizlerde soğuk iklimlerde yeterli önlemin alınmadığı durumlarda temiz su tesisatı dondan etkilenebilir. Bu durumda kullanılan borular üzeri uygun izolasyon malzemeleri ile izole edilmelidir. 53

5.5. Boruların Emniyete Alınması Boruların duvarlardan, bölmelerden ve güvertelerin içinden geçtiği noktalarda, ilgili bölmeye ait parçalar yerleştirilmelidir. Su geçirmez bölgelerin, duvarların veya güvertelerin içinden boru geçişleri, bu parçaların toplam su geçirmezliğini etkilememelidir. Yapısal şartlar (çerçeveler arasında boşluk bırakma ve güçlendiriciler vb.) dikkate alınarak borular kelepçeler yardımıyla sabitlenmeli veya U demir içerisine alınmalıdır. Boruyu tamamıyla kavrayan galvanize çelik kelepçelerin kullanılması tavsiye edilir. Gerekirse ses geçirmez izolasyon malzemeleri veya farklı malzemelerin kullanılması durumunda (boru/kelepçe) korozyon önleyici izolasyon malzemeleri, temas hâlinde iken oluşan korozyonu önlemek amacıyla tedarik edilmelidir. 54

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Temiz su tesisatı basınç testini yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Temiz su tesisatını temiz su ile doldurunuz. 1,5 katı kadar bir çalışma basıncına 10 dakika maruz bırakınız. Öğretmeninizden gerekli bilgileri Basınç ölçeri tesisatın en alt noktasına yerleştiriniz. Basınç ölçeri devreye alarak basınç testini uygulayınız. alınız. KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Temiz su tesisatını temiz su ile doldurdunuz mu? 2. Çalışma basıncını 1,5 katına kadar getirdiniz mi? 3. Basınçölçeri tesisatın en alt noktasına yerleştirdiniz mi? 4. Basınçölçeri devreye aldınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 55

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Temiz su tesisatı borularının kaynak edilebilir özellikte olması gerekir. 2. ( ) Temiz su tesisatı borularının standart ölçüleri yoktur. 3. ( ) Tüm borular, belirtilen test basınçlarında sızdırmaz olmalıdır. 4. ( ) Çalışma esnasında oluşan basınç yükselmeleri ve düşmeleri çalışma testi sınırlarını aşmamalıdır. 5. ( ) Gemilerde boruların izolasyonu yapılmaz. 6. ( ) Su geçirmez bölgelerin, duvarların veya güvertelerin içinden boru geçişleri, bu parçaların toplam su geçirmezliğini etkilememelidir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 56

ÖĞRENME FAALİYETİ 6 ÖĞRENME FAALİYETİ 6 AMAÇ Standartlara uygun olarak diyagonal eğrilerini çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA İnternetten araştırma yapınız. 6. TEMİZ SU TESİSATI BORU İZOLASYONU 6.1. İzole Edici Maddelerin Seçimi Gemilerde temiz su tesisatının izolasyonu boruların malzemesine şekline bulundukları yere uygun değişik biçimde olur. Gemilerde kullanılan borular için seçilen izolasyon malzemesi yangına karşı dayanıklı izolasyon malzemesi olmalıdır. İzolasyon malzemeleri ısı iletkenliği az olan malzemelerdir. Mantar, cam yünü, amyant, curuf, yünlü kumaş artıkları, testere talaşı başlıca izolasyon malzemeleridir. Cam yünü günümüzde gemilerde en çok kullanılan izolasyon malzemesidir (Resim 6.1). Resim 6.1: Cam yünü 6.2. Temiz Su Tesisatı İzolasyonu Yapmak Gemilerde temiz su tesisatı boru izolasyonu sıcak su hatları, ısı kaybına karşı yeterli olacak şekilde izolasyon yapılmalıdır. Soğuk su hatları, yoğuşma suyunun zarara neden olabileceği yerlerde su yoğuşmasına karşı izole edilmelidir (Resim 6.2). 57

Resim 6.2: Vana izolasyonu Boru iki kat sülyen ile boyanır. Boru çapına uygun olarak hazırlanmış iki parçalı boru tipi izolasyonla izole edilir. Vana dirsek gibi kısımlarda halat cam yün kullanılır. Üzeri iki kat çevrenin rengine uygun yağlı boya ile boyanır. Rutubetli yerlerde boya yerine bütün emdirilmiş cam tülü ile bir kat sarılıp bitüm ile yapıştırılır (Resim 6.3). Resim 6.3: Boru tipi izolasyon 58

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Boru izolasyonunu yapınız. FAALİYETİ İşlem Basamakları Öneriler Atölye ortamında Bir adet 2 metrelik boru, sülyen boya, klima fleks, alüminyum folyo hazırlayınız. Öğretmeninizden gerekli bilgileri Boruyu sülyen boya ile boyayınız. Klima fileksi boru üzerine takınız. Alüminyum folyoyu klima fleks üzerine sarınız. alınız. KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Bir adet 2 metrelik boru klima fleks sülyen boya alüminyum folyo hazırladınız mı? 2. Boruyu sülyen boya ile boyadınız mı? 3. Klima fleksi boru üzerine taktınız mı? 4. Alüminyum folyoyu klima fleks üzerine taktınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 59

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Gemilerde temiz su tesisatının izolasyonu boruların malzemesine şekline bulundukları yere uygun değişik biçimde olur. 2. ( ) Gemilerde temiz su tesisatı boru izolasyonu sıcak su hatları, ısı kaybına karşı yeterli olacak şekilde izolasyon yapılmalıdır. 3. ( ) Gemilerde borular boyanmaz. 4. ( ) Vana dirsek gibi kısımlarda halat cam yünü kullanılır. 5. ( ) İzolasyon malzemeleri ısı iletkenliği az olan malzemelerdir. 6. ( ) Gemilerde boru izolasyonunda cam yünü izolasyon malzemesi olarak kullanılmaz. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 60

ÖĞRENME FAALİYETİ 7 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 7 Gerekli koşullar sağlandığında uluslararası denizcilik kurallarına uygun olarak atık su tesisatı ön imalatını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bir sürahi suyun içene biraz kum, ufak çakıl taşları koyunuz ve bir damla yağ damlatınız, sonra arıtmak için bir süzgeçten ve bulaşık süngerinin üzerinden geçirerek gözlemleyiniz. İnternetten araştırma yapınız. 7. ATIK SU TESİSATI ÖN İMALATI 7.1. Atık Su Tesisatı 7.1.1. Tanımı Deniz araçlarında ortaya çıkan atıkların boşaltma ortamına verilmeden önce geçici olarak tutulduğu arıtma sistemlerinin ön imalatını yapmaktır. 7.1.2. Önemi Gemideki atık su sisteminin olmaması ya da yanlış tasarlanması öncelikle insan sağlığını tehlikeye sokar. İçme su kaynağı olan gölleri, akarsuları kirletir; turizm yörelerinin gerçek güzelliğini bozar; balıkların ölmesine sebep olur. 7.2. Atık Su Boruları 7.2.1. Çelik Borular Atık su tesisatında kullanılan borular çeliktir (Resim7.1). Sulandırılmış asitlere, klorlanmış veya dışarıdaki neme, donmaya, karşı iyi mukavemetli olmalıdır. Isıl işlem uygulanarak fitingslerle birleştirme yapılabilir, dikişli ve dikişsiz olarak üretilir. Bükülebilir ve genişletilebilir boruların üretimindeki boyu 6 metredir. Bu borular 400 C üzerinde çalışabilen borular olmalıdır. Atık su tesisatındaki boruların anma basıncı en çok 16 kg/cm², çekme dayanımında en az 37 kg/mm² imal edilmiş, imalden sonra gerilim giderici ısıl işlem 61

yapılmış olması lazımdır. Çelik borular bütün cihazların boşaltma borularında, kolonlarda, güverte toplama suyu ve sintine pompası girişinde kullanılacaktır. 7.2.2. Plastik (Polietilen) Borular Polietilen boruların özellikleri: Resim 7.1: Çelik boru Deniz deşarj boruları, ileteceği akışkandan ve içinde bulunduğu deniz ortamından etkilenmeyecek malzemeden olmalıdır. Ekler geçirimsiz olmalıdır. Polietilen borular, kaynakla birleştirildiği için sızdırmazdır. PE borular, karada kaynatılıp denizde yüzdürülüp batırıldığı için deniz içinde ek yapmak açısından en başarılısıdır (Resim 7.2). 7.3. Atık Su Tesisatı Pompaları 7.3.1. Tanımı Resim 7.2: Polietilen boru Pompalar, elektrik enerjisi kullanarak ve bir dönme momentini kullanarak emmiş olduğu sıvıyı basıncını artırarak istenilen ortama yollar. Pompalarda gövde ve çark malzemesi olarak döküm veya paslanmaz çelik kullanılmaktadır. Gemilerde ise atıkların sintine makinesinde arıtılmasından sonra sintine tanklarına yollar. Atık su tesisatında daha çok santrifüj (merkezkaç) pompa kullanılır. Bu pompanın yapısı, temiz su tesisatında anlatılmakta olup biz burada teknelerde kullanılan manyetik kasnaklı pompalar üzerinde duracağız (Resim 7.3). 62

Resim 7.3: Manyetik kasnaklı atık su pompası Tekneler için motordan tahriklidir ( kayışlı), ağır hizmet sintine boşaltma, en az(3 metre toplam emme basma yüksekliğine, 1500 devir/dakikada 22,000 litre/saat debi, 4,5 metre yükseklikten kuru havasını tahliye özelliği, emme yüksekliği )sahip olmalıdır. Sintinede biriken parçacıklar, dayanıklı malzemeden üretilmiş bu bronz gövdeli pompada hiçbir hasara yol açmaz. Makine dairesi harici herhangi bir yerden uzaktan kumanda ile devreye girebilme ve devreye monte edilebilen vakum şalteri yardımıyla otomatik olarak sistemi kapatma olanağı vardır. Pis su pompalarda aranan özellikler: Tahliye edilecek sıvının bitişini algılayıp pompa hasar görmeden kapatmasıdır. İlk çalışmada havasını tahliye edene kadar sensörü pompaya emme zamanı sağlamasıdır. Merine şartlarına parazit yapmamasıdır. 7.3.2. Çeşitleri Manuel sintine pompası Elektrikli pis su/sintine Duş pompaları Kuru çalışma korumalı Diyaframlı Manyetik kasnaklı atık su pompası 7.4. Atık Su Tesisatı Valfler ve Vanaları 7.4.1. Tanımı Valfler, bir tesisatın bir bölümünü ayırmak, su akışını düzenlemek ve kesme işleminde kullanılmak üzere çelik, pirinç, bronz gibi alaşımlardan yapılır. 63

7.4.2. Çeşitleri Büyük gemilerde Kelebek valfler (Resim 7.4) Stop valf Çek valf Redüksiyon valf Manyetik valf Geyt valfler (Resim 7.5). Çift postlu valfler Şamandıralı valf Sürgülü valf Resim 7.4: Kelebek valf. Resim 7.5:Geyt valf Küçük gemilerde Plastik y valfı Raske (iki ve üç yollu) valfler (Resim 7.6) Küresel vana Su kesme kiti 64

Resim 7.6: Raske, valfi iki yollu Raske valfinin özellikleri, iki yollu vana direkt dışarı veya tanka basar, tuvalet ile tank arasındaki mesafenin 2 metreden fazla olması hâlinde kullanılır. Valf tuvalet pompasının çıkışına monte edilir. Eğer pis su tankınız 50 litreden fazla ise boşaltmak için ayrıca pis su pompasına ihtiyacınız olacaktır. 7.5. Atık Su Tesisat Fitingsleri 7.5.1. Tanımı Pis su borularında geçişleri, kol alma ve yön değiştirme elamanlarıdır (Resim 7.7). 7.5.2. Çeşitleri Resim 7.7: Fitingsler Te, dirsek, manşon, rekor, flanş, redüksiyon 7.6. Atık Su Tesisat Vitrifiyeleri 7.6.1. Tanımı Temizlik yapılan mahallerde seramikten yapılan malzemelerdir (WC, lavabolar, duşlardan oluşur). 7.6.2. Çeşitleri WC: 1. Manuel 2. Elektrikli (Resim 7.8) 3. Portatif tuvalet 65

Resim 7.8: Elektrikli, selonoid beslemeli Büyük ve küçük taşlı, kollu (manuel) WC ler, deniz, göl, nehir ve kanallarda kullanılan ister yelkenli, ister motorlu teknelerde dışarıdaki su seviyesinin üzerinde veya altında bulunabilecek şekilde monte edilip kullanılabilir. Bağlantıya göre yerel kurallar izin verdiği sürece atıklar denize, arıtma sistemine veya septik tanka verilebilir. Tasarım Çift yönlü piston tipi pompa bulunur. Değişebilir piston kolu ve keçesi yatağı bulunur. Yıkama seçici kolu ile çalışan otomatik anti-sifon bulunur Çıkış dirseğindeki akortik joker valf, 38 mm çapında olup ters yönde su girişini önler. Simetrik pompa flanşı sayesinde pompa sağ veya sola monte edilebilir. Malzeme Pompa ve kaide, cam elyafı takviyeli Polipropilen Reçine, bağlantılar paslanmaz çelik Ağırlıklar pirinç, conta ve keçeler Duş Resim 7.9: Duş 66

Lavabo 7.7. Atık Su Tesisatı Filtreleri 7.7.1. Tanımı Resim 7.10: Lavabo İçerdiği kirlilik dereceleri farklı olan atık suyun, birden fazla katmanın gövde içerisine yerleştirilmesi ile partiküller(kum, kaba ve pislikleri )geçmesini engeller. Vetus koku filtresi, tank havalandırma hortumunun arasına monte edilerek kokuyu önler. İç filtresi yılda bir kez yenilemelidir (Resim 7.11). 7.7.2. Çeşitleri Resim 7.11: Vetus koku filtresi Vetus koku filtresi 2Yedek filtre 67

7.8. Atık Su Sintine Devresi Kısımları (Şekil 7.1) 1. Alarm ve yağ çıkış kontrol sistemi 2. Filtre değişim kapağı 3. Birinci kısım yağ çıkışı selonoid valfi 4. İkinci kısım yağ çıkışı selenoid valfi 5. Kirli, yağ tankına çıkış 6. Sensör grubu 7. Temiz, basınçlı, su selonoid valfi 8. Separatör temiz su çıkış selonoid valfi 9. Sintineye geri dönüş selonoid valfi 10. Separatör pompası 11. Vakum göstergeleri 12. Hava çıkartma musluğu 13. Kaba filtre 14. Sintine kuyusu 15. Çek valf parça ve kısımları Çalışma Prensibi Şekil 7.1: Atık su sintine devre şeması Makine, tuvalet ve banyo sularını arıtmak için belirli oranda deniz suyu karıştırılır. Bu karışım, bir elektroliz hücresinden geçirilirken elektrik akımına maruz kalır. Elektroliz esnasında deniz suyu içersindeki tuz reaksiyona uğrar, klor açığa çıkar ve hipoklorit asit meydana gelir. Bu doğal kimyasallar, hızlı arıtmayı sağlar. Arıtılma sonucu asidik madde işlevini bitirdikten sonra dinlenme tankında tekrar tuz ve suya dönüşür. Tüm organik maddeler eritilerek yok edilir. 68

Avantajları Deniz suyundan başka hiçbir sarf malzemeye ihtiyaç duyulmamaktadır. Düşük bakım maliyetlidir. Hiçbir tehlikeli kimyasal kullanılmamaktadır. Hiçbir temizleyici madde kullanılmamaktadır. Filtrasyon bulunmamaktadır. Hiçbir atık madde kalmamaktadır. Seyreltme yapılmamaktadır. Hiçbir mikroorganizma üretilmemektedir. % 90 95 Şekil 7.2: Pis su separatörünün parçaları Şekil 7.2 de belirtilen numaraların anlamları: 1. Sisteme giriş 2. Tank seviye sistemi 3. Toplama tankı 4. Öğütücü pompa 5. Deniz suyu selonoidi 6. Hypoklorit jeneratörü 7. Elektrotlar 8. Dinlendirme tankı 9. Sistem çıkışı Her bir sistem bittiğinde test edilmekte ve çıkış atık suyu resmî kuruluşlarca analiz edilmektedir. 69

7.9. Atık Su SintineTankı Sintine separatöründe arıtılan atık su, pompa vasıtasıyla gemide bulunan atık su sintine tankında toplanır. Gemide sintinedeki atık sular(yağ,yakıt vb.) sintine kuyusunda birikir. Kuyunun ağzında bulunan delikli süzgeçler, kirli sularla birlikte sürüklenen çöp ve katı maddelerin boruların ağzını tıkamasını engeller. Borular üzerine ayrıca daha ince delikli levhalardan yapılmış bir kutu içinde filtreler konulmuştur, ihtiyaç olduğunda temizlenir. Buna ek arıtma olarak çamur kutusu yerleştirilir. Çamur kutusunun içinde de filtre bulunur. Böylelikle pompa girebilecek zararlı maddeler engellenmiş olur. Atık su ve sintine tankındaki artıklar, kıyıya yanaşıldığında genelde kullanılan polietilen boru vasıtasıyla arıtma tesislerine boşaltılır. 7.10. Atık Su Dağıtım Sistemleri 7.10.1. Kolon Sistemi Kolonlardan gelen borular, branşman kanalının içinde geçirilir. Burada toplanan borulardaki atık su, vakum pompasıyla emilip sintine devresine gider (Resim 7.12). Kolon kanalı 7.10.2. Branşman Sistemi Resim 7.12: Kolon bağlantısı Atık su gidiş dönüş braşmanında kolon borusunda çap kadar işaretlenerek kesme yapılır, parça alınır. Sonra genişletme ve kaynak işlemi yapılır, diğer boruyla kol alınır (Resim 7.13). 70

Resim 7.13: Branşman kullanım hattı bağlantısı 7.11. Atık Su Borularının Gemide Islak Mekânda Kullanıldığı Yerler Islak mekândaki tüm sifon ve boru bağlantıları, ani sarsıntılara karşı demir olmak zorundadır. WC bölmesi genelde bir lavabo ve duş aynı ortamda bulunur. Bu bölmede oluşan atık sular ve WC nin doğrudan denize deşarj edilmesi doğru olmadığı gibi tüm ülkelerde kanunlarla yasaklanmıştır. Tüm atıklar ve kirli sular, marinalarda gerekli donanım varsa vakum pompasıyla çektirilerek bu iş için yapılmış bir sintine separatörüne arıtıldıktan sonra deşarj için santrifüj pompasıyla atık su tanklara aktarılır ve bu tankı gerektiğinde boşaltmak üzere bir tahliye kapağı ve kokuyu önlemek için havalandırma borusuna ihtiyaç vardır. Küçük teknelerde ise lavabo ve duş atık sularını toplayan ve atık su tankına pompalayan bir ufak hazne ve otomatik pompa (WC kendi üzerindeki mekanik veya elektrikli pompayla atıkları tanka basabilir.) vardır. Genelde çok büyük tutulmayan pis su tankları deniz seviyesinin yeterli miktarda üzerine yerleştirilebilirse tahliye pompası gerekmez. Tank bir gövde çıkışı ve vana marifetiyle tabii akışla dışarı boşalabilir. 7.11.1. Banyo Çamaşır, bulaşık makinesi odası yer süzgeci ve atık bağlantısı tıkanmalarda müdahale yapılacak tarzda bağlantı yapılır (Resim 7.14). Bu pompa daha çok teknelerde kullanılır, büyük gemilerde ihtiyaç yoktur. Cihazın çalışması,, duş boşaltma sistemi 750Gl/saat kapasitede otomatik sintine pompasına sahiptir (Resim 7.15). 5 cm su yüksekliğinden itibaren çalışmaya başlar. 3 giriş ağzı vardır. Ağız çapları, 9 mm, 19/25 mm, 28/38 mm; çıkış ağzı çapı 19 mm dir. 71

Resim 7.14: Çamaşır, bulaşık makineleri atık suya bağlantı noktası Resim 7.15: Duş boşaltma pompası 7.11.2. WC WC bağlantısı, ıslak mekânın arkasında kapalı bir bölmede bulunmaktadır. Büyük çaptaki her zaman pis sudur (Resim 7.16). Resim 7.16: WC bağlantısı 72

7.11.3. Mutfak Resim 7.17: Eviyenin sifon geçişi 7.12. Atık Su Tesisatı Borularının Düzenlenmesi 7.12.1. Boru Ölçü Ayarları Metrik (mm) İnç Et Kalınlığı (mm) 6 1/8 1.8 8 1/4 2 10 3/8 2 15 1/2 2.3 20 3/4 2.3 25 1 2.9 32 1 1/4 2.9 40 1 1/2 2.9 50 2 3.2 65 2 1/2 3.2 80 3 3.6 100 4 4 125 5 5 150 6 5 Tablo 7.1: Çelik boru ölçüleri 73

En çok kullanılan boru çapları: Lavabo: 1/2 Duş ve çamaşır makinesi: 3/4 Braşmanında 1 1/4 Kolonlarda: 1 1/2-2 Atık su separatörünün pompa bağlantısı: 2, 3 kullanılır. Islak mekândan pompaya gittikçe toplama suyu arttığı için boru çapında büyüme gerçekleşir. Şayet geçişlerde çap farkı yüksek ise kaynaklı birleştirme yapılır. Aksi hâlde mukavemetsiz olur. 7.12.2. Boruları Su Terazisi ile Terazileme Borular düzgün terazi kullanarak ve paralel doğrular hâlinde döşenecektir. Sintine pompasına doğru hafif meyil verilerek pompanın kolay çekiş yapması amaçlanır. 7.12.3. Boruları Sabitleme Resim7.18: Boruların sabitlenmesi Borular, taşıyıcılara veya gemi yapısına aşırı bir yüklenme hasıl etmeyecek şekilde boru askı çubukları ve tespit parçaları, cıvataları, somunları, kontra somunları, rondelaları, taşıyıcı parçaları ve kelepçeleriyle tam olarak emniyetli, sarsıntılara karşı mukavemetli olarak tespit edilir (Resim 7.18). 7.13. Atık Su Tesisatı Borularının Ön İmalatının Yapılması Gemiye montaj yapılacak pis su boruları fitingslerle birleştirmeden önce kolaylık olması için atölye ortamında bazı parçalar hazırlanır. 74

1. işlem Resim7.19: Boru kaynaklarının taşlanması Şekil 7.3: Spiral taşı ile boru kesimi 75

2. işlem 3. işlem Şekil 7.4: Braşman ağzı için kesilecek yerin markalanması Şekil 7.5: Oksi Asetilenle boru ağzı açmak Oksijen miktarı artırılır. Böylelikle alevin kesme etkisi de artmış olur. Parça kopardıktan sonra oksijen azaltılır, boru birleştirme yeri ayarlı penseyle genişletilir. 76

Şekil 7.6: Puntayla ön birleştirme Buradaki puntalamadaki amaç, ısıl işlem sırasında borunun diğer tarafının genleşerek istenilen ölçülerden uzaklaşmasını engellemek ve kaynaktan önce gönyesine getirmek (Şekil 7.6). 4. işlem Şekil 7.7: Klozet bağlantısı Hazırlamış olduğumuz branşman klozetin çıkış borusunu kelepçe ile birleştirmek için hazır hâle gelir (Şekil 7.7). 77

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Lavabo atık su tesisatına ait uygulama faaliyetini yapınız. İşlem Basamakları A-B borularının uygun boru çeşidi, çap ve boylarını öğretmeninizden alınız. A ve B borularını verilen ölçüde kesiniz. A borusunu lavabo çıkış borusunun orta eksenine denk gelen noktasını metreyle bulunuz. B borusunu, A borusunun önceden işaretlenen yerine koyarak kırmızı kalemle çiziniz. Şalamayı yaklaştırınız, işaretlenen kısmın B borusunun çapından 2 mm içte kalacak şekilde çizilecek. Şalamayı oksijen miktarını artırarak kesme ayarına getirerek kesim yapınız. Kesilen kısmın etrafını daire hareketi yaparak tavlayın. Tavlamadan sonra soğuma olmadan genişletin. Ayarlı penseyle tavlanan yerleri dışa doğru genişleterek kaynak ağzı açınız. A borusundaki kaynak ağzına B borusunu yerleştiriniz. A borusu ile B borusu arasındaki açının 90 0 olduğunu gönyeyle kontrol ediniz. B borusunun ucunu, kaynak ağzıyla iki yerden puntalayınız. Tekrar gönyesine bakınız. Lavabo çıkış borusu ile B borusunu bağlantısı hazır konuma getiriniz. Öneriler Boru çapları için Tablo 7.1 den faydalanabilirsiniz. Şekil 7.3 e bakınız. Kesme yaparken spiral taşını boru arasında sıkıştırmayınız. L (mm), ölçüsünü Şekil 7.7 den yararlanabilirsiniz. Lavabo standart üçlülerde atık su çıkışı yerden yüksekliği (50 cm-55 cm)dir. Oksi-gaz kaynak gözlüğü kullanınız. Şekil 7.4 e bakınız. Şekil 7.5 ten faydalanınız. Tavlama her tarafı eşit kızıllaşıncaya kadar devam ediniz. Şekil 7.5 ten faydalanınız. Şekil 7.6 dan faydalanınız. Şekil 7.6 dan faydalanınız. Kaynak anında şalamayı tüplerden uzak tutunuz. Şekil 7.6 dan faydalanınız. Şekil 7.7 den faydalanınız. Eksensel kaymalara dikkat ediniz. 78

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Devredeki her bir borunun çapını tablodan bulup gemide kullanılacak uygun boruyu seçtiniz mi? 2. Branşman alırken markalamayı doğru yaptınız mı? 3. Kesme anında dairesel kesim yapabildiniz mi? 4. Kaynak ağzındaki genişlemeyi zamanında yaptınız mı? 5. Gönyeyi doğru kullandız mı? 6. Puntalamayı doğru ve sağlam yaptınız mı? 7. Montaja hazırladığınız lavabo veya klozetin sağlamlığına ve eksenlerine dikkat ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 79

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Pompalar, elektrik enerjisi kullanılarak bir dönme momenti kullanarak emmiş olduğu sıvıyı basıncını artırarak istenilen ortama yollar. 2. ( ) Atık su kuyusunun ağzında bulunan delikli süzgeçler, kirli sularla birlikte sürüklenen çöp ve katı maddelerin boruların ağzını tıkamasını engellemez. 3. ( ) Küçük teknelerde çok büyük tutulmayan pis su tankları deniz seviyesinin yeterli miktarda üzerine yerleştirilebilirse tahliye pompası gerekmez. 4. ( ) Braşmanların kaynağında önce puntaya ihtiyaç yoktur. 5. ( ) Braşmanlarda kaynaktan önce gönyesine getirmeye ihtiyaç vardır. 6. ( ) Montaja hazırlıkta boruların birleştirilmesinde ekseninde olması önemli değildir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 80

ÖĞRENME FAALİYETİ 8 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 8 Gerekli koşullar sağlandığında standartlara uygun olarak atık su tesisatı yardımcı bağlantılarını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Evinizdeki su arıtıcısının musluk bağlantısını ve iç filtrelerini inceleyiniz. İnternetten araştırma yapınız. 8. ATIK SU TESİSATI YARDIMCI BAĞLANTILARINI YAPMAK 8.1. Atık Su Tesisatı Valfleri Bağlantısı Resim 8.1: Makine dairesi atık su pompa devresi deniz boşaltma bağlantısı Valfler tesisata dişli bağlantı yapılmaktadır. Vana kolları, acil durumlarda kolay ulaşılacak ve açma kapama işlemi diğer ekipmanlara zarar vermeyecek konumda montaj yapılır. Braşmanlarda ve makine inen kolonlarda valfler ya da kesiciler kullanılmaz. Çünkü atıklar, vakum pompasıyla devreden çekildiği için ihtiyaç olmaz. 81

8.2. Atık Su Tesisatı Kuyuları Bağlantısı Şekil 8.1: Atık suyun kuyulara bağlantısı ve deşarjı Atık su separatöründen gelen kısmen arıtılmış sular, çek valf (geri dönmez valf) hazırlanır, dirseklerle kuyu ağzına ulaşılır ve kaba filtre takılarak kuyuya dökülür. Kuyudaki artıklar kıyıya yanaşıldığında genelde kullanılan polietilen boru vasıtasıyla arıtma tesislerine boşaltılır. 8.3. Atık Su Tesisatı Pompaları Bağlantısı Resim 8.2: Pompa bağlantısı Atık su kolonun yataya geçişinde flanşlı atık su pompası devreye bağlanır. Vakum pompası atık su separatörünün üzerinde olabileceği gibi ayrı da konulabilir. Vakum pompası ıslak mekândaki tüm atık suları çekebilecek kapasitede olmalıdır. Havalık borusu vasıtasıyla oluşabilecek kokuların dış ortama atılması gerekir (Resim 8.3). 82

8.4. Atık Su Tesisatı Sintine Bağlantısı Resim 8.3: Atık su seperatörü Yukarıda verilen atık su separatörü pompa demontaj parçalarının hazırlanması: Resim 8.4: Atık su separatörünün borularının montaja hazırlanma devresi 1.işlem: Pompayı sarsıntılara karşı tabana plastik pabuçlar hazırlanmalıdır. 2.işlem: Pompa çıkışındaki flanşlı birleştirmede arada kullanılan contanın ekseninde olduğu kontrol edilip vidaları sırayla değil, kontra edilerek yerleştirilmelidir. 3.işlem: Vananın salmastrasını kontrol edilerek kolay kapatılıp kapatılmadığı kontrol edilmelidir. 4.işlem: Dirsek yönüne dikkat edilmelidir. 5.işlem: Te çatlak olup olmadığı ve çapının vana ile uygunluğu kontrol edilmelidir. Ön imalatında devre elamanlarını montaja hazırlama evresinde verilen parçaların kurallara uygun sırayla hazırlanması yapılmalıdır. 83

8.5. Atık Su Tesisatı Islak Mekân Bağlantısı Gemilerde WC bağlantısı Resim 8.5: WC ıslak mekân geçişi WC braşman bağlantısı plastik hortumdan çelik boruya kelepçeyle geçiş yapılır. Sarsıntılardan oluşan titreşimler bu şekilde sönümlendirmiş olur. Teknelerde Wc atık su tesisat devresi Şekil 8.2: Güverte tahliye özellikli tuvalet atık alıkoyma sistemi Küçük teknelerde, lavabo ve duş atık sularını toplayan ve atık su tankına pompalayan bir ufak hazne ve otomatik pompa (WC kendi üzerindeki mekanik veya elektrikli pompayla atıkları tanka basabilir). Genelde çok büyük tutulmayan pis su tankları, deniz seviyesinin yeterli miktarda üzerine yerleştirilebilirse tahliye pompası gerekmez. Tank bir gövde çıkışı ve vana marifetiyle tabii akışla dışarı boşalabilir. Tekne, yekpare gövdeliler için 30 meyil yapması, tutma hattına geri sifonlanması ve gaz kaçışı önlenecek tarzda tasarlanır. Alıkoyma tankının emniyetli bir şekilde sabitlenmiş olması gerekir. Bazen sifon etkisi bu su girişini iyice artırabilir ve pompa gövdesi üzerinden sintine su dolmaya başlar. Bu nedenle sintine hortumları daima su seviyesinin olabildiğince üzerine kadar çıkarılmalı ve bir deve boynu yaparak borda çıkışına bağlanmalıdır. 84

Büyük yatlar hariç, WC ler yerleştirildiklerinde su seviyesinin altında kalır. WC nin su emme ve basma vana ve hortumlarından deniz suyu önce WC nin sonra teknenin içine dolabilir. Bu nedenle batan tekneler bilinmektedir. Bağlantı hortumları daima önce su seviyesinin mümkün olduğunca üstüne çıkarılmalı, sistemin sifon yapmasını önlemek üzere en yüksek noktasına bir hava tapası eklenmeli ve buradan borda çıkışlarına götürülmelidir. Tuvalet kullanılmadığında tüm vanaların daima kapalı tutulması iyi bir tedbirdir. Resim 8.6: Lavabo bağlantısı Lavabo atık suları krom aşlı sifon ile tesisata bağlantısı gerçekleşmektedir. Borular arası mesafe minimum 12 cm olmalıdır. Atık su Resim 8.7: Çamaşır, bulaşık makinesi ve eviye atık su boru bağlantısı Islak mekândaki çamaşır, bulaşık makinesi atıkları ortak bir noktadan pis su tesisatına gitmektedir. Resim 8.8: Vetus güverte çıkış ağzı Vetus pis su çıkış ağzı paslanmaz çeliktir. Ø 38 mm yapılmıştır. 85

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Ofset tablosuna ait uygulama faaliyetini yapınız. İşlem Basamakları Atölye ortamında Fitingslerden çek valf ve dirseğin sağlamlığını ve çapını uygunluğunu kontrol ediniz. Atık su kuyusu tesisatında kullanılacak borunun cinsini belirleyiniz. Boru birleşme yerlerini tespit edip gerekli kelepçeleri yerleştiriniz. Öneriler Fitingsler, borularının uygun çapını öğretmeninizden alınız. Şekil 8.1 ve Şekil 8.2 den faydalanabilirsiniz. Resim 8.2 den faydalanabilirsiniz. Çek valfın ok yönünün kuyuya doğru olmasına dikkat ediniz. Çek valf ile dirsek arasına nipeli hazırlayınız. Seçtiğiniz boruyu, dirsekten kaba filtreye kadar olan boru uzunluğunu metreyle ölçtükten sonra (h: Yükseklik) redüksiyon ve kaba filtre uzunluğunu çıkartarak sade bor uzunluğunu bulunuz. Aldığınız bu ölçüyü boru üzerinde işaretleyiniz ve boru makasıyla kesiniz. Kestiğiniz bu boruyu dirsek kısmına kollu paftayla diş açınız ve saat yönünde keten sarınız. Borunu redüksiyonla birleştirme kısmına oksi- asetilen kaynak puntası yapınız. Kaba filtreyle redüksiyon arasındaki çap büyükse oksi-asetilenle birleştiriniz. Çek valfın yönünün yanlış olması durumunda sistem çalışmaz. Resim 8.2 den faydalanabilirsiniz. Testereyle boruları kesiniz. Eldiven ve iş giysisi kullanınız. Çelik Boruları Montaja hazırlama modülünden faydalanabilirsiniz. Boru makasını kademe kademe sıkıştırın aksi hâlde elmas ucu kırılır. Boruyu sabitlemek için boru mengesini kullanınız. Çelik Boruları Montaja Hazırlama modülünden faydalanabilirsiniz. Öğretmeniniz isterse elektrik ark kaynağını da yaptırabilirsiniz. Küçük çap seçilmişse dişli birleştirme de yapabilirsiniz. 86

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Fitingsleri (çek valf, dirsek, redüksiyon), boru ve kelepçeleri tesisata uygun seçtiniz mi? 2. Çek valfın yön kontrolünü ve sızdırıp sızdırmadığını kontrol ettiniz mi? 3. Atık su separatörünün çek valfin bağlantısındaki dişli yere düzgün keten sardınız mı? 4. Boruyu h: yüksekliğinde kestiniz mi? 5. Boru güzergâhındaki kelepçeyi uygun yere yerleştirdiniz mi? 6. Redüksiyon payını h:boru uzunluğundan düşürdünüz mü? 7. Kaba filtrenin kuyudaki yerini tespit ettiniz mi? 8. Gerekli emniyet tedbirlerini aldınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 87

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Vakum pompası, atık su separatörünün üzerinde olabileceği gibi ayrı da konulabilir. 2. ( ) Pompayı sarsıntılara karşı tabana plastik pabuçlara ihtiyaç yoktur. 3. ( ) Bağlantı hortumları daima su seviyesinin mümkün olduğunca üstüne çıkarılmamalıdır. 4. ( ) Kuyudaki artıklar kıyıya yanaşıldığında genelde kullanılan polietilen boru vasıtasıyla arıtma tesislerine boşaltılır. 5. ( ) Boru devrelerinde 180º lik dönüşleri redüksiyon sağlar. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 88

ÖĞRENME FAALİYETİ 9 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 9 Atölye ve gemi ortamında tekniğe uygun olarak atık su boru bağlantı elamanlarının montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Atölye ve gemi ortamında incelemeler yapınız İnternetten araştırma yapınız. 9.ATIK SU BORU BAĞLANTI ELEMANLARININ MONTAJI 9.1. Atık Su Valf Montajı Bu konuda klas kuruluşlarının kurallarını gözden geçirmek gerekir. Dalış basıncına maruz kalan tüm borular, valfler, fitingler ve pompalar, test derinliğine göre dizayn edilecektir. Basınçlı tekne cidarından geçen borulara iki kapatma valfi konulacaktır. Bunlarda biri, tekne cidarının hemen yanında yer alacaktır. Kapatma düzenleri tanınmış bir standarda uygun olmalıdır. Dişli muhafaza veya spindılı olan valfler ve fitingler, istenmeden gevşemeye karşı emniyete alınacaktır. Emniyetle ilgili valfler, elle de çalıştırılabilecektir. Elle kumandalı kapatma düzenleri, saat yönünde döndürülerek kapatılacaktır. Yetersiz aydınlatma koşullarında dahi, valflerin hatasız bir şekilde kontrolünü sağlayacak düzenler bulunacaktır. Tüm deniz valfleri ve önemli kapatma valflerinin açık ve kapalı durumu belirgin olarak işaretlenmelidir. Deniz bağlantısı olarak görev gören tüm valfler, konik tapanın dış basınca karşı açılacağı şekilde dizayn edilmelidir. 89

Geyt Valf Resim 9.1: Valf montajı Montaj öncesinde tesisattaki her türlü yabancı madde (kum, pislik vb) temizlenir. İlk önce valfnın bir tarafı tesisata bağlanır. Daha sonra diğer tarafı çekme gerilmesi oluşmasına fırsat vermeden tesisata bağlanır. Valf flanşı ile tesisat flanşı arasına sızdırmazlık contası konur ( Resim 9.1) Sürgülü valf Resim 9.2: Makine dairesi atık su pompa devresi deniz boşaltma bağlantısı Valflar tesisata dişli veya flanş bağlantısı ile bağlanır. Ama genelde hep flanş bağlantısı ile bağlanır. Valf kolları acil durumlarda kolay ulaşılacak ve açma kapama işlemi diğer ekipmanlar zarar vermeyecek konumda montaj yapılır. Braşmanlar da ve makine inen kolonlarda valflar ya da kesiciler kullanılmaz. Çünkü atıklar vakum pompasıyla devreden çekildiği için ihtiyaç olmaz. 90

Resim 9.3: Raske, valfı iki yollu Raske valfının özellikleri, iki yollu valf, direkt dışarı veya tanka basar, tuvalet ile tank arasındaki mesafenin 2 metreden fazla olması hâlinde kullanılır. Valf tuvalet pompasının çıkışına monte edilir. Eğer pis su tankı 50 litreden fazla ise boşaltmak için ayrıca pis su pompasına ihtiyaç olacaktır. Valfi eski hatta takma Valfnın flanşlar arasına rahatça girebileceğinden emin olunmalıdır. Gerekiyorsa flanş ayırıcı kullanılmalıdır. Klapeyi kapalı konuma getirilmelidir, bu durumda gövde 5_10 mm yer tutar. Valf flanşlar arasına konup gövdesi ortalanır ve vidalarıı taklır. Valf tamamen açılır. Valf, flaşlarla aynı hizada tutularak flaş ayırıcıyı çıkarılır ve somunlar el ile sıkılır. Valfy yavaşça kapatılır, klapenin rahat döndüğünden emin olunur. Klape tekrar tam açık konuma getirilir. Çaprazlama vidalar sıkılır. Valfi yeni hatta takma Klape, yarı açık iken flanş ayarlanır ve birkaç vida ile flanşlar arasına bağlanır. Birimi hatta yerleştirilir. Birkaç nokta kaynakla flanşlar tutturulur. Vidalar gevşetilir ve valf flanşlardan ayrılır (Valf takılı iken flanşlar kaynaklanmamalıdır.). Flanşların kaynağı bitirilir ve tamamen soğuması beklenir. Valf eski hatta takma açıklamaları izlenerek hatta takılır. 91

9.2. Dreyn ve Depolama Tankları Montajı Resim 9.4: Dreyn ve depolama tankları Şekil 9.1: Dreyn ve depolama tankları Hazır sekilde gelen dreyn depolama tankının aretion (islah etme) kısmına bağlanan vakum pompasını uygun ayaklar kullanarak flnşlerle monte edilir. Daha sonra tuvalet, lavabo ve banyodan gelen borular ya flanşlar ya da kaynaklı birleştirmelerle yapılır. Tanka girişlere cek valfler flanşlı bağlantı ile yapılır. Denize, limana ya da sawega tanklara atıkları basmak için basma pompasına uygun ayaklar takılarak flanşlarla bağlanır. Basma pompasının çıkşına da yine çek valflert konularak atığın geri dönmesi engellenir(resim 9.4 ve Şekil 9.1) 92

Şekil 9.2: Dreyn ve depolama tankları Bazı ülkelerde 2 mil bazı ülkelerde 12 mile kadar mesafede denize atık su bırakmak yasak olduğundan dolayı dreyn tank dolduğu zaman geminin altında bulunan sewage tanklardan birine dışkı pompalanır. Diğerine ise mutfak lavabo ve banyo suları pompalanır. Bu tankların yine giriş ve çıkışlarına uygun çek valfler flanşlarla monte edilir, bu tanklardan her ikisinden de denize veya limanlara atıkları pompalamak için emme basma pompası flanşler yardımıyla bağlanır (Şekil 9.2-9.3). Tuvalet, lavabo ve banyo sularını arıtmak için belirli oranda deniz suyu karıştırılır. Bu karışım bir elektroliz hücresinden geçirilirken elektrik akımına maruz kalır. Elektroliz esnasında deniz suyu içersindeki tuz reaksiyona uğrar, klor açığa çıkar ve hipoklorit asit meydana gelir. Bu doğal kimyasallar hızlı arıtmayı sağlar. Arıtılma sonucu asidik madde işlevini bitirdikten sonra dinlenme tankında tekrar tuz ve suya dönüşür. Tüm organik maddeler eritilerek yok edilir.. 93

Şekil 9.3: Dreyn ve sawega 1-2 depolama tankları giriş çıkış bağlantıları 94

9.3. Atık Su Tesisatı Pompaları Montajı Resim 9.5: Pompa bağlantısı Resim 9.6: Manyetik kasnaklı atık su pompası Atık su kolonun yataya geçişinde flanşlı atık su pompası devreye bağlanır. Vakum pompası atık su separatörünü üzerinde ola bileceği gibi, ayrı da konulabilir. Vakum pompası ıslak mekândaki tüm atık suları çekebilecek kapasitede olmalıdır. Havalık borusu vasıtası oluşa bilecek kokular dış ortama atılması gerekir (Resim 9.5). Atık su tesisatında daha çok santrifüj (merkezkaç) pompa kullanılır. Bu pompanın yapısı temiz su tesisatında anlatılmakta olup burada teknelerde kullanılan manyetik kasnaklı pompalar üzerinde durulacaktır(resim 9.6). Pompalardan önce boruların ağzına, daha ince delikli levhalardan yapılmış bir kutu içinde filtreler konulur, ihtiyaç olduğunda bunlar temizlenir. Buna ek arıtma olarak çamur kutusu yerleştirilir. Çamur kutusunun içinde de filtre bulunur böylelikle pompa girebilecek zararlı maddeler engellenmiş olur. Tekneler için motordan tahriklidir ( kaplinli), ağır hizmet sintine boşaltma, en az (3 metre toplam emme basma yüksekliğine, 1500 devir/dakika da 22,000 litre/saat debi 4,5 metre yükseklikten kuru havasını tahliye özelliği, emme yüksekliği) sahip olmalıdır. Sintinede biriken parçacıklar, dayanıklı malzemeden üretilmiş bu bronz gövdeli pompada hiçbir hasara yol açmaz. 110

Resim 9.7: Atık su pompa montajı değişik açılarda görünüşleri 9.4. Atık Su Tesisatı Sintine Devresi Montajı Bu konuda klas kuruluşlarının kurallarıı gözden geçirilmelidir. Dalış basıncına maruz kalan tüm borular, valfler, fitingler ve pompalar, test derinliğine göre dizayn edilecektir. Denizaltılar, yoğuşma ve sızıntılar nedeniyle tekne içindeki tüm mahallerdeki suları boşaltılabilecek bir sintine sistemine sahip olmalıdır. Askeri otorite tarafından aksi belirtilmedikçe MARPOL 73/78 ün hükümleri dikkate alınacaktır. Balast suyunun ve deniz suyunun sintine sisteminden tekne içine girmesini önlemek için boşaltma bağlantılarının önüne iki adet geri döndürmez valf konulacaktır. Bu valflerden biri, her emişin önündeki boruya konulacaktır. Sintine, deniz suyu ve balast devrelerinin bağlantılı olduğu hâllerde bağlantı borularına, valflerin hatalı kullanımlarında veya valfler ara konumlarında iken dahi sintine sisteminden tekne içine deniz suyu girmesini etkin şekilde önleyecek tarzda valfler konulacaktır. Sintine pompaları kendinden emişli tip olacaktır. Sintine ve balast sisteminde en az bir yedek pompa bulunmalıdır. Dalış tanklarının sadece pompalama ile boşaltıldığı hâllerde yedek pompa emercensi güç beslemesine bağlanacaktır. 111

Şekil 9.4: sintine seperatörü montajının perspektif görünüşü Yukarıdaki (Şekil 9.4) görüldüğü gibi sol taraftaki pompa ile emme basma yapılan pis su(yağlı su vb.) makine dairesindeki yerlerdeki sular sistemde separe edilir. Sonra sağ taraftaki küçük silindirik tanktan slash tankının girişinindeki pompa tarafından emilerek yoğun sıvılar slash tanka gönderilir, atıkları separe edilerek 15 ppm altında bir orana düşmüş ise bu sular direk denize verilebilir. Eğer gemi kıyaya yakın bir yerde ise sintine kuyularına verilir, denize dökülmez veya limana verilir. Slash tankına (Şekil 9.5) gönderilen yoğun sıvı ise ya yakılır ya da bu kısımları biriktirildiği tanka gönderilir. Şekil 9.5: Incıneator 112

Resim 9.8: Sintine bilge tank dış görünüşü ve pompa bağlantısı Yukarda verilen atık su separatörü pompa demontaj parçalarının hazırlanması: Resim 9.9: Atık su separatörünün borularının montaja hazırlanma devresi 1.işlem: Pompayı sarsıntılara karşı tabana plastik pabuçlar hazırlanmalıdır. 2.işlem: Pompa çıkışındaki flanşlı birleştirmede arada kullanılan contanın ekseninde olduğu kontrol edilip vidalar sırayla değil kontra edilerek yerleştirilmelidir. 3.işlem: Valfnın salmastrasını kontrol ederek kolay kapatılıp kapatılmadığı kontrol edilmelidir. 4.işlem: Dirsek yönüne dikkat edilmelidir. 5.işlem: Te çatlak olup olmadığı ve çapının valf ile uygunluğu kontrol edilmelidir. 113

Şekil 9.5: Sintine üstündeki separatörü, pompa ve genel sintine montajı görünüşü Sintine separatöründe arıtılan atık su pompa vasıtasıyla geminin tabanında bulunan kuyularda toplanır. Kuyunun ağzında bulunan delikli süzgeçler, kirli sularla birlikte sürüklenen çöp ve katı maddelerin boruların ağzını tıkamasını engeller. Borular üzerine ayrıca daha ince delikli levhalardan yapılmış bir kutu içinde filtreler konulmuştur ihtiyaç olduğunda temizlenir. Buna ek arıtma olarak çamur kutusu yerleştirilir. Çamur kutusunun içinde de filtre bulunur. Böylelikle pompa girebilecek zararlı maddeler engellenmiş olur. Kuyudaki artıklar kıyıya yanaşıldığında genelde kullanılan polietilen boru vasıtasıyla arıtma tesislerine boşaltılır( Şekil 9.5). Gemilerde atıkların sintine makinesinde arıtılmasından sonra sintine kuyularına yollar. Fosseptik içeren, katı madde ve kısa lifli partiküller de ihtiva eden akışkanların basınçlandırılması için kullanılır. Atık su tesisatında daha çok santrifüj (merkez kaç) pompa kullanılır. Her bir sistem bittiğinde test edilmekte ve çıkış atık suyu resmi kuruluşlarca analiz edilmektedir. 9.5. Atık Su Tesisatı Pompa Montajı Su Tesisatı Montajı 1 modülü içerisinde anlatıldığı şekilde pompa montajı yapılacaktır. 114

9.6. Atık Su Tesisatı Vitrifiyeleri Montajı Temizlik yapılan mahallerde seramikten yapılan malzemelerdir(wc, lavabolar, duşlardan oluşur.). Büyük ve küçük taşlı, kollu (manüel) WC ler, deniz, göl, nehir ve kanallarda kullanılan ister yelkenli, ister motorlu teknelerde dışarıdaki su seviyesinin üzerinde veya altında bulunabilecek şekilde monte edilip kullanılabilir. Bağlantınıza göre yerel kurallar izin verdiği sürece, atıklar denize, arıtma sistemine veya septik tanka verilebilir. Resim 9.10: Lavabo montajı Resim 9.11: Elektrikli, selonoid beslemeli Lavabo montajı Kirli su ve temiz su ağızlarının ölçüsünün uygunluğu kontrol edilir. Lavaboya supap ve sifon takılır. Sifon borusu kirli su borusuna gelecek bir şekilde tutturulup konsol yerleri işaretlenir. Önce dübel yerleştirilerek konsollar takılır. Lavabo oturtularak kirli su bağlantısı yapılır. Etajer ve ayna konsollarının yeri işaretlenerek dübelleri konup yerine takılır (Şekil 9.6). Şekil 9.6: Tuvalet, lavabo ve banyo montaj 115

Bulaşık teknesi (eviye) montajı Kirli su temiz su ağızlarının uygunluğu kontrol edilir. Bulaşık yıkayacak kişinin boyuna göre yükseklik tespit edilir. En uygun yükseklik dik duran insanin dirseğinden 100 milimetre çıkarılması ile bulunur. Bulaşık teknesine sifon takılır. Bulaşık teknesi damlalığı sol tarafa gelecek şekilde tezgâh üzerine oturtulur. Bulaşık teknesinin açık kısımları silikonlanır( Resim 9.12). Resim 9.12: Eviye montajı Şekil 9.7: Eviye montajı Alafranga hela taşı ( klozet ) montajı Klozetin sifonlu kısmı pis su borusuna gelecek şekilde zemin üzerine oturtulur. Klozetin zemine oturtulacak dübel delikleri işaretlenir. Delikler matkap yardımıyla delinir. Klozet yerine oturtularak vida ile sabitlenir(resim 9.13). 116

Resim 9.13: Klozet montajı Duş teknesi Şekil 9.8: Lavabo, klozet montajı ve banyo yapılan kısım Duş teknesi montajı Öncelikle gemilerde duş teknesinin oturtulacak yerine metalden bir kabin yapılır. Kabin için kullanılacak malzeme kırılıp dağılmayacak türden yapılır. Duş teknesi gemilerde zemin üzerine oturtulur. Duş teknesinin pis su bağlantısı yapılarak zemin üzerine konulur. Su terazisiyle düzgünlüğü kontrol edilir. Duş teknesinin kenarları silikonlanır( Şekil 9.8). 117

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Pis su tesisatı bağlantı elamanlarının montajını yapınız. İşlem Basamakları Bir adet hela taşı, bir adet sifon, bir adet rezervuar, bir adet rezervuar borusu 1 adet su terazisi hazırlayınız. Sifonu zemin içerisindeki pis su giderine yerleştiriniz. Su terazisiyle sifonun düzgünlüğünü kontrol ediniz. Sifonun etrafını gerekli dolgu malzemesiyle tesviye ediniz. Sifonu hela taşının üzerine yerleştiriniz. Su terazisiyle hela taşının düzgünlüğünü kontrol ediniz. Hela giderini pis su hattına bağlayınız. Vakumlu sistemle çalışıyorsa gerekli valfleri takınız. Vakumsuz sistem ise normal bina yöntemleriyle pis su giderine bağlıyınız. Hela taşı ile rezervuar arsındaki bağlantı borusunu yerine yerleştiriniz. Rezervuar bağlantı borusunu bir ucunu hela taşı girişine bir ucunu rezervuar girişine takınız. Rezervuar bağlantı borusunu kelepçe yardımıyla sabitleyiniz. Hela taşının düzgünlünü su terazisiyle kontrol ederek hela taşının kenarını silikonlayınız. Hela taşını uygun bağlantı yöntemini kullanarak pis giderine bağlayınız. Öneriler Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. Öğretmenizden gerekli bilgileri alınız. 118

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadıklarınız için Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak öğrendiklerinizi kontrol ediniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. 1adet hela taşı 1 adet rezervuar 1 adet sifon 1 adet rezervuar bağlantı borusu 1 adet su terazisi hazırladınız mı? 2. Sifonu pis su giderine yerleştirdiniz mi? 3. Su teraziyle sifonun düzgünlüğünü kontrol ettiniz mi? 4. Sifonun etrafını gerekli dolgu malzemesiyle tesviye ettiniz mi? 5. Hela taşını sifon üzerine yerleştirdiniz mi? 6. Su teraziyle hela taşını düzgünlüğünü kontrol ettiniz mi? 7. Rezervuarın standart ölçüsüne göre yerini işaretlediniz mi? 8. Rezervuarın konsolunu yerine taktınız mı? 9. Rezervuarın temiz su boru bağlantı borusunu bağladınız mı? 10. Rezervuar bağlantı borusunun bir ucunu rezervuara diğer ucunu hela taşına bağladınız mı? 11. Rezervuar bağlantı borusunu kelepçe yardımıyla sabitlediniz mi? 12. Hela taşının temiz su musluğunu yerine taktınız mı? 13. Atık su bağlantılarının kaçak testini yaptınız mı? 14. Hela taşının son düzgünlüğünü su terazisiyle kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 119

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Su terazisi hela taşının düzgünlüğünü kontrol eden araçtır. 2. ( ) Rezervuar bağlantı borusu rezervuarı hela taşına bağlayan borudur. 3. ( ) Hela taşı sifon üzerine yerleştirilir. 4. ( ) Sifon pis su giderine bağlandıktan sonra su teraziyle düzgünlüğü kontrol edilir. 5. ( ) Rezervuar bağlantı borusu kelepçe yardımıyla sabitlenir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 120

ÖĞRENME FAALİYETİ 10 ÖĞRENME FAALİYETİ 10 AMAÇ Gerekli koşullar sağlandığında, standartlara uygun olarak atık su boru tesisatı montajı yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Atölye gemi ortamında incelemeler yapınız. 10. ATIK SU BORU TESİSATI MONTAJI 10.1. Atık Su Boru Tesisatı Şemasının Okunması Gemilerde atık su boru tesisatı şemasının okumak için önce çizimi yapılmış şema üzerindeki montaj elamanlarının sembolleri hakkında izahat vermek gerekir. Gemi atık su boru tesisatı şeması aşağıdaki renklerden oluşur. Pis su(siyah su) hattı: Her türlü tuvalet ve pisuvarlardan kaynaklanan dreynler ve diğer atıklar, dispanser, hasta torbası, vb. tıbbi mahallerdeki, lavabolardan, küvetlerden ve frengilerden gelen dreynlerle karışan diğer atık sulardan oluşan bir karışımıdır. Gri su hattı: Mürettebatın yaşama mahallerinde yer alan lavabolar, duşlar, vb.inden gelen dreynler, genelde mutfak ve kuzine tesisinde oluşan, yiyecek ve yağ atıklarını içeren kuzine suları bir karışımıdır. 121

Şekil 10.1: Pis su boru bağlantılarının genel resminin sewage tanklara gidiş montajı ve yaşam mahalinden gelen boruların dreyn (islah edici) tanka bağlanması Şekil 10.2: Pis su genel boru montaj perpektif resmi 122

Şekil 10.3: Pis su devresini gemi gövdesinde görünüşü 10.2. Atık Su Tesisatının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar Gemilerde atık su tesisatı uygun bakım ve bağlantıların sökülmesi imkânını sağlayacak şekilde döşenmelidir. Geminin çalışması için gerekli olan elektrikli ve elektronik donanımlarının yakınında veya üzerinde atık su tesisatı bulunmamalıdır. Donma noktasının altındaki sıcaklıklardan etkilenebilen atık su tesisatına tahliye kapatma tertibatları yerleştirilmelidir. Borular ve bağlantı elamanları gemi yapısına veya kaynak yapılmış temel yapılara bağlanmalıdır. İmalat aşamasında ısı nedeniyle oluşan genleşmelerin yanı sıra gemi gövdesinin elastik şekil değiştirmesi dikkate alınarak uygun bir tolerans belirlenmelidir. 10.3. Atık Su Boruları ve Boru Geçişleri Atık su tesisatında kullanılan borular çeliktir sulandırılmış asitlere, klorlanmış veya dışarıdaki neme, donmaya, karşı iyi mukavemetli olmalıdır. Isıl işlem uygulanarak fitingslerle birleştirme yapılabilir, dikişli ve dikişsiz olarak üretilir. Bükülebilir ve genişletilebilir boruların üretimindeki boyu 6,5 metredir. Bu borular 400 C üzerinde çalışabilen borular olmalıdır. Atık su tesisatındaki boruların anma basıncı en çok 16 Kg/cm², çekme dayanımında en az 37 kg/mm² imal edilmiş, imalden sonra gerilim giderici ısıl işlem yapılmış olması lazımdır. Çelik borular bütün cihazların boşaltma borularında, kolonlarda, güverte toplama suyu ve sintine pompası girişinde kullanılacaktır. 123

Polietilen boruların özellikleri Deniz deşarj boruları, ileteceği akışkandan ve içinde bulunduğu deniz ortamından etkilenmeyecek malzemeden olmalıdır. Ekler geçirimsiz olmalıdır. Polietilen borular kaynakla birleştirildiği için sızdırmazdır. PE borular karada kaynatılıp denizde yüzdürülüp batırıldığı için deniz içinde ek yapmak açısından en başarılısıdır (Resim 10.1). Resim 10.1: Boru geçişleri Şekil 10.4: Boruların momtaj yöntemi 124

10.4. Atık Su Boru Tesisatı Montajı Gemilerde atık su boru tesisatı montajı ilgili yasalar dikkate alınarak yapılmalıdır. (Resim 10.22-23). 10.4.1. Islak Mekân Tesisatı Resim 10.2: Boru tesisatı montajı Sekil 10.5: Gemilerde WC ve lavabo bağlantısı 125

Resim 10.3:WC ıslak mekân geçişi Resim 10.4: WC Islak mekan braşman bağlantısı WC braşman bağlantısı plastik hortumdan çelik boruya kelepçeyle geçiş yapılır. Sarsıntılardan oluşan titreşimler bu şekilde sönümlendirmiş olur. Teknelerde WC atık su tesisat devresi Şekil 10.6: Güverte tahliye özellikli tuvalet atık alıkoyma sistemi Küçük teknelerde lavabo ve duş atık sularını toplayan ve atık su tankına pompalayan bir ufak hazne ve otomatik pompa (WC kendi üzerindeki mekanik veya elektrikli pompayla atıkları tanka basabilir.)dır. Genelde çok büyük tutulmayan pis su tankları deniz seviyesinin yeterli miktarda üzerine yerleştirilebilirse tahliye pompası gerekmez. Tank bir gövde çıkışı ve valf marifetiyle tabii akışla dışarı boşalabilir. 126

Tekne, yekpare gövdeliler için 30 meyil yapması, tutma hattına geri sifonlanması ve gaz kaçışı önlenecek tarzda tasarlanır. Alıkoyma tankı emniyetli bir şekilde sabitlenmiş olması gerekir. Bazen sifon etkisi bu su girişini iyice arttırabilir ve pompa gövdesi üzerinden sintine su dolmaya başlar. Bu nedenle sintine hortumları daima su seviyesinin olabildiğince üzerine kadar çıkarılmalı ve bir deveboynu yaparak borda çıkışına bağlanmalıdır. Büyük yatlar hariç, WC ler yerleştirildiklerinde su seviyesinin altında kalır. WC nin su emme ve basma valf ve hortumlarından deniz suyu önce WC nin sonra teknenin içine dolabilir. Bu nedenle batan tekneler bilinmektedir. Bağlantı hortumları daima önce su seviyesinin mümkün olduğunca üstüne çıkarılmalı, sistemin sifon yapmasını önlemek üzere, en yüksek noktasına bir hava tapası eklenmeli ve buradan borda çıkışlarına götürülmelidir. Tuvalet kullanılmadığında tüm valfların daima kapalı tutulması iyi bir tedbirdir. 10.4.2 Sintine Devresi Şekil 10.7:Sintine devresi 127

Şekil 10.8: Pis su separatörünün parçaları 128