13 adet Faaliyete geçen yabancı sermayeli firma

www.gidahatti.com

İçindekiler Veriler Hazırlayan: Prof. Dr. Adem ŞAHİN - TOBB-ETÜ Öğretim Üyesi işbirliği ile hazırlanmıştır. Derleme - Düzenleme Ali Reşat Yılmazbilen, Tuğba Eracar, Mehmet Ali Çıtak, Kıvanç Yarangümeli, Ayşegül Keskin Aydın, Baran Özkalp Grafik Tasarım: İsmail Hakkı Eser Yayıncı: Comart Kurumsal İletişim Hizmetleri Ltd. Şti. Bu kitabın tüm hakları Comart Kurumsal İletişim Hizmetleri Ltd. Şti.'ne aittir. Kaynak gösterilmeksizin kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir yöntemle kopya edilemez, çoğaltılamaz, yayımlanamaz. ISBN: 978-605-63097-1-7 Basım ve Cilt: Elma Teknik Basım Matbaacılık Önsöz 4 Önsöz 6 I. BÖLÜM: AVRUPA BİRLİĞİ GIDA ve İÇECEK SANAYİ 7 1-1 AB Gıda ve İçecek Sanayi nde Önemli Göstergeler 8 1-2 AB Gıda ve İçecek Sanayi nin Yapısı 9 1-3 AB Dış Ticareti (2014) 10 1-4 Hanehalkı Harcamaları ve Gıda ve İçecek Ürünleri 12 1-5 Dünya Trendleri 13 1-6 Fırsatlar ve Tehditler 14 II. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NE AİT BAZI EKONOMİK VERİLER 15 2-1 Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları 16 2-2 Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam 18 2-3 Gıda ve İçecek Sanayi nde Toplam Üretim 20 2-4 Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları 22 2-5 Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer 24 2-6 Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği 26 2-7 Gıda ve İçecek Sanayi nde Yoğunlaşma 28 2-8 Gıda ve İçecek Sanayi nde Yabancı Sermaye 30 III. BÖLÜM: TÜRKİYE DE HANEHALKI TÜKETİM HARCAMALARI İÇİNDE GIDA ve İÇECEK SANAYİ NİN YERİ 32 3-1 Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Harcama Gruplarına Göre Dağılımı 33 3-2 Hanehalkı Gıda ve İçecek Harcamaları 34 3-3 Hanehalkı Harcamaları İçinde Gıda ve İçecek Harcamalarının Yeri 34 3-4 Gıda ve İçecek Harcamalarının Bölgelere Göre Dağılımı 35 IV. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE AR-GE 37 4-1 Gıda ve İçecek Sanayi AR-GE Harcamaları 38 4-2 Harcama Gruplarına Göre AR-GE Harcamalarının Dağılımı 39 4-3 Gıda ve İçecek Sanayi nde AR-GE Harcamalarının Dağılımı 40 4-4 AR-GE Faaliyetlerinde İstihdam 41 V. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER 42 5-1 Büyüme 43 5-2 Fiyat Endeksleri 47 5-3 Sanayi Üretim Endeksleri 51 5-4 Kapasite Kullanımı 54 5-5 Yatırım Teşvikleri 56 5-6 Üretimde Ücret ve Kazanç Endeksleri 58 VI. BÖLÜM: TÜRK GIDA ve İÇECEK SANAYİ NDE DIŞ TİCARET VERİLERİ 62 6-1 İhracat ve İthalat 63 6-2 Dış Ticaret Dengesi 75 VII. BÖLÜM: KÜRESEL GIDA PAZARINA AİT BAZI EKONOMİK GÖSTERGELER 77 7-1 Buğday 78 7-2 İri Daneli Tahıllar (Kaba Tahıllar) 79 7-3 Pirinç 80 7-4 Şeker 80 7-5 Yağlı Tohum 81 7-6 Et ve Et Ürünleri 82 7-7 Süt ve Süt Ürünleri 83 7-8 FAO Fiyat Endeksleri 84 İşletme sayısı 42.560 adet %1,83 Dış ticaret fazlası 6.268 milyon dolar %2,7 Uluslararası yatırım girişi 958 milyon dolar %113,4 İstihdam kişi 13 adet Faaliyete geçen yabancı sermayeli firma İhracat 12.012 milyon dolar %5,2 İthalat 5.745 milyon dolar %7,8 İçecek Sanayi toplam üretim 486.347 8,1 milyar TL %2,97 %14,9 GSYİH içindeki pay 370.722 milyon dolar Dış ticaret karşılama oranı %209,1 Gıda Sanayi toplam üretim 144,2 milyar TL %15,5 AR-GE harcaması 131.309 milyon dolar Birinci Basım: Temmuz 2016 Ankara 3-5 Gıda ve İçecek Sanayi nin Ana Harcama Gruplarına ve Ülkelere Göre Fiyat Düzeyleri 36 YÖNETİCİ ÖZETİ 85

Önsöz Makro Ekonomik Veriler Giderek artan dünya nüfusu, tarımsal üretim ve dolayısıyla gıda üretiminde artışı zorunlu kılmaktadır. Tarım sektöründe miktar, kalite ve verimlilik artışıyla birlikte sürdürülebilir üretim, bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanların yeterli ve dengeli beslenmesine yetecek gıda arzı yoluyla açlığı ve yoksulluğu ortadan kaldırmak, BM çatısı altında bütün dünyanın benimsediği Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi'nin en önemli hedefleri arasındadır. Ülkemiz bugün, bulunduğu coğrafyanın sunduğu nimetlerle 78 milyon nüfusu, komşu ülke Suriye'deki çatışmalardan kaçarak kendisine sığınan 3 milyon mülteciyi doyuracak miktarda bir üretim yapmaktadır. Bunun üzerine her yıl ülkemizi ziyaret eden yaklaşık 30 milyon turiste de, ülkemizin verimli topraklarında yetişen tarım ürünleri ile dünya standartlarında üretim yapan gıda ve içecek sanayiimizin ürünleri sunulmaktadır. Aynı zamanda Türkiye, tarım ürünleri ve gıda ihracatıyla küresel gıda güvencesine de katkı sağlamaktadır. Tarım sektörü, son yıllarda süreklilik arz eden bir büyüme trendi sergilemektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye ekonomisi 2015 yılında yüzde 4 oranında büyüdü. Türkiye de özellikle kırsalda kalkınmanın lokomotifi olan tarım sektörünü oluşturan faaliyetlerin toplam katma değeri, 2015'te bir önceki yıla göre sabit fiyatlarla yüzde 7,6'lık artışla 11 milyar 926 milyon lira, cari fiyatlarla yüzde 19'luk artışla 148 milyar 288 milyon lira olarak gerçekleşti. Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015, tarımsal ürünleri hammadde olarak kullanan ve böylece ekonomiye katma değer yaratan Türkiye gıda ve içecek sanayindeki gelişmeyi gözler önüne sermektedir. TÜİK'in harcamalar yöntemine göre açıklamış olduğu GSYİH verileri çerçevesinde, 2015 yılında hem GSYİH hem de gıda ve içecek sanayi yüzde 11,7 ile aynı oranda büyümüştür. Sadece ambalajlı gıda olarak sektörün GSYİH'ya katkısı 371 milyar TL'dir. Gıda sektöründe 2015 yılı itibariyle faaliyet gösteren 42 bin 560 işletmede, 486 bin kişi istihdam edilmektedir. 2001 yılından bu yana her yıl düzenli olarak artan gıda ve içecek sanayi ihracatı, Türkiye toplam ihracatının yüzde 8,7, sanayi ihracatının yüzde 8,8, imalat sanayi ihracatının yüzde 8,6 oranında azaldığı 2015'te gerileme yaşamıştır. Sektör ihracatı, bir önceki yıla göre yüzde 5,2 oranında (658 milyon dolar) azalışla 12 milyar dolar seviyesine gerilemiştir. Gıda ve içecek sanayi ithalatı ise geçen yıl bir önceki yıla göre yüzde 7,8 oranında (485,6 milyon dolar) azalarak 5,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu sonuçla gıda ve içecek sanayinin dış ticaret fazlası, 2015 yılında bir önceki yıla göre yüzde 2,7 oranında (172 milyon dolar) azalarak 6,3 milyar dolar olmuştur. 2015 Yılı Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri'nin, başta sektör paydaşları olmak üzere ilgili herkese faydalı olması dileğiyle Önsöz GSYİH + %11,7 Cari fiyatlarla büyüme 1.953.561 milyon TL TÜFE + %7,67 On iki aylık ortalamalara göre artış TÜFE + %8,81 Bir önceki yılın aynı ayına göre artış ÜFE + %5,28 On iki aylık ortalamalara göre artış ÜFE + %5,71 Bir önceki yılın aynı ayına göre artış İhracat - %8,7 İhracat 143.883 milyon dolara geriledi İthalat - %14,4 İthalat 207.199 milyon dolara geriledi Özelleştirme 1.996 Milyon Dolar AR-GE Harcamaları +24,6 8.760 milyon TL 4 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 5

Önsöz AB Gıda ve İçecek Sanayi Doğal kaynakların azalmasının yanı sıra, iklim değişikliği ve küresel ısınma sonucu daha sık yaşanan olağan dışı hava olayları tarımsal üretimi olumsuz etkiliyor, her geçen gün artan dünya nüfusu için yeterli gıdanın üretimini zorlaştırıyor. Yapılan projeksiyonlar dünya nüfusunun 2050 yılında 9 milyara ulaşacağı öngörüsünden hareketle, yaşamın devamı için gıda üretiminin bugünkü seviyesinden yüzde 60-70 oranında artması gerektiğini gösteriyor. Dünyada açlık ve yetersiz beslenmenin önüne geçilebilmesi için, geride kalan 10.000 yılın toplamından daha fazla miktarda gıda üretimine ihtiyaç var. Türkiye, stratejik önemi daha da artan gıda üretimi konusunda şanslı bir ülke. Gıda sektörü ve ona hammadde tedarik eden tarım sektörü, Türkiye ekonomisinin en önemli sektörlerinin başında geliyor. Üretimiyle ülkemizde sayıları 6 milyona yaklaşan çiftçimizin alın terine değer katan, ürünleriyle insanımızın yeterli ve dengeli beslenmesine katkı sunan gıda sektörü, ülke ekonomisine katkılarıyla da öne çıkıyor. Günümüzde 42 bin civarındaki işletmede, 490 bine yakın kişiyi istihdam eden gıda ve içecek sektörü, GSYH ya da 371 milyar TL lik katkı yapıyor. Ülkemizin en büyük üretim sanayileri arasında bulunan gıda sektörü, dış ticarette de fazla veren sektörler arasında yer alıyor. 2001 yılından itibaren her yıl düzenli olarak artan gıda ihracatı, çeşitli faktörlerin etkisiyle 2015 yılında genel ihracatta yaşanan düşüşe paralel olarak geriledi. Gıda sektörü, buna rağmen, 5.7 milyar dolarlık ithalata karşılık, yaklaşık 1 milyar dolarlık kayıpla 12 milyar dolar tutarında ihracat gerçekleştirerek, 2015 yılını da dış ticaret fazlası ile kapatmayı başardı. Ülke olarak 2023 için toplam ihracatta 500 milyar dolar, tarım ürünleri ve gıda ihracatında ise 40 milyar dolar hedefimiz var. Ekonomiye katma değer yaratan, insanımıza istihdam sağlayan, ihracat pazarlarında kaliteli ürünleriyle boy gösteren gıda ve içecek sektörü, bu hedeflere ulaşılmasında üzerine düşen görevin bilincinde olarak çalışmalarını sürdürüyor. Gıdahattı olarak Türkiye nin en büyük sektörü olmak yolunda hızla ilerleyen Türk gıda ve içecek sektöründeki gelişmeleri, Türk Gıda ve İçecek Sanayi 2015 Envanteri ile bir kez daha dikkatlerinize sunuyoruz. Envantere katkı veren tüm kurum, kuruluş ve kişilere teşekkürlerimiz ve sektöre katkı vermesi dileklerimizle Önsöz Bölüm:1 AB Gıda ve İçecek Sanayi* * Bu bölümdeki bilgiler, Avrupa Birliği Gıda ve İçecek Endüstrileri Konfederasyonu (FoodDrinkEurope), Data & Trends of the European Food and Drink Industry, 2015 raporundan derlenmiştir. 6 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 7

1-1 AB Gıda ve İçecek Sanayi nde Önemli Göstergeler 1-2 AB Gıda ve İçecek Sanayi nin Yapısı İş Hacmi Çalışan sayısı Küresel ihracat pazarında AB payı Sektör içerisinde KOBİ lerin payı* ARGE 2,8 milyar avro İmalat sanayinde iş hacmi payı (%) İmalat sanayinde katma değer payı (%) İmalat sanayinde istihdam payı (%) 1,244 milyar avro %14,6 pay ile AB nin en büyük üretim sektörü. 4,2 milyon kişi %15,5 pay ile AB de en fazla istihdama sahip sektör. %18 2002 yılında bu oran %20,5 idi. Gıda ve İçecek Sanayi iş hacmi içerisinde KOBİ lerin payı %49,6 * 2013 yılı verisi Faaliyet gösteren işletme sayısı 289.000* * 2012 yılı verisi %54,4 %15 %12 %9,7 %8,9 %56,3 %12,8 %11,9 %9,8 %9,3 %55,3 %15 %11,6 %10,1 %8 Gıda ve İçecek Sanayi Otomativ Metal ürünleri Kok Kömürü ve Petrol Ürünleri Makine - Teçhizat İhracat İthalat Dış ticaret dengesi 91,7 milyar avro 64,1 milyar avro 91,7 64,1 milyar avro milyar avro +27,6 milyar avro Gıda ve İçecek Sanayi nde net ihracatçı Gıda ve İçecek Sanayi istihdamı içerisinde KOBİ lerin payı %63,3 Tüketim %14* * Hanehalkı tüketimine oranla Katma değer üretimi %1,8* * AB GSYİH sine oranla AB nin iş hacmi, katma değer ve istihdam açısından en büyük sektörü olan Gıda ve İçecek Sanayi; 289.000 işletme, 1,244 milyar avro iş hacmi ve 100 milyar avronun üzerinde dış ticaret büyüklüğü ile 4,2 milyon kişiye istihdam sağlamaktadır. Toplam iş hacminin %20 sini temsil eden et sektörü, iş hacmi açısından AB Gıda ve İçecek Sanayi nin en büyük alt sektörüdür. Fırıncılık ürünleri ve unlu mamuller sektörü ise toplam istihdamın %32 sini, işletme sayısının da %54 ünü oluşturmaktadır. Fırıncılık ve unlu mamuller, et, süt ve süt ürünleri, içecekler ve çeşitli gıda ürünleri alt sektörleri AB Gıda ve İçecek Sanayi nin en büyük 5 alt sektörüdür ve toplam cironun dörtte üçünü, toplam çalışan ve firma sayısının ise %80 inden fazlasını temsil etmektedir. İş Hacmi, İstihdam, Katma Değer ve İşletme Sayısının Alt Sektörler Bazında Dağılımı İş hacmi (%) İstihdam (%) Katma değer (%) İşletme sayısı (%) Diğer Et Ürünleri İçecek Fırıncılık Ürünleri ve Unlu Mam. İşlenmiş Meyve ve Sebze Öğütülmüş Tahıl ve Nişasta Ür. Diğer Gıda Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri Hayvan Yemi Katı ve Sıvı Yağlar Balık Ürünleri 8 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 9

1-3 AB Dış Ticareti (2014) AB Gıda ve İçecek Sanayi dış ticaret dengesi 2014 yılında 27,6 milyar avroya ulaşarak rekor kırmıştır. AB Gıda ve İçecek Sanayi ihracatı son on yılda ikiye katlanarak 91,7 milyar avroya ulaşmıştır. AB Gıda ve İçecek ihracatı Rusya hariç AB üyesi olmayan ülkelerde yükselen bir oranla artmaktadır. AB Gıda ve İçecek ithalatı 2014 te hacim ve değer olarak yaklaşık %2 oranında artmıştır. Bölgeler bazında NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi) AB nin en büyük ticaret ortağı olmayı sürdürürken bu bölgeyi EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Alanı), ASEAN(Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği), ACP (Afrika, Karayip ve Pasifik Ülkeleri) ve MERCOSUR(Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay) bölgeleri takip etmektedir. AB nin En Fazla Ticaret Yaptığı İlk 10 Ülke (2014) (Milyon Avro) İhracat ABD 14,566 İthalat BREZİLYA 6,706 RUSYA 6,335 ABD 4,853 ÇİN 5,583 ARJANTİN 4,341 İSVİÇRE 5,304 İSVİÇRE 4,137 AB Gıda ve İçecek İhracatında Alt Sektörlerin Payı 2014 (%) JAPONYA 4,607 ÇİN 3,655 Bölgelere Göre AB Dış Ticareti (2014) (Milyon Avro) HONG KONG 3,662 ENDONEZYA 3,647 NORVEÇ 3,146 TAYLAND 2,549 KANADA 2,592 AVUSTRALYA 2,348 TÜRKİYE 2,505 NORVEÇ 1,989 Sektörler Bazında İhracat (Milyon Avro) S.ARABİSTAN 2,219 MALEZYA 1,765 Alt sektörler itibarı ile en fazla ihracat büyümesi %10 ile süt ve süt ürünleri, %9 ile çikolata ve şekerleme ve %9 ile öğütülmüş tahıl ve nişasta ürünleri alt sektörlerinde gerçekleşmiştir. AB Gıda ve İçecek ithalatında ise en büyük artışlar %17 ile çikolata ve şekerleme, %10 ile süt ve süt ürünleri ve %10 ile hayvan yemleri alt sektörlerinde gerçekleşmiştir. ACP: Afrika, Karayip ve Pasifik Ülkeleri; Andean Group: Bolivya, Kolombiya, Ekvator, Peru ve Venezuela; ASEAN: Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği; Balkanlar: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ, Sırbistan; CIS/Bağımsız Devletler Topluluğu: Ukrayna, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan; EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alanı; GCC: Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Suudi Arabistan; MERCOSUR: Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay; NAFTA: Kanada, ABD, Meksika 10 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 11

1-3 AB Dış Ticareti (2015) 1-5 Dünya Trendleri AB Gıda ve İçecek Sanayi ihracatı 2015 in ilk çeyreğinde 2014 ün ilk çeyreğine göre %6 oranında artarak önceki beş yıla göre daha yüksek seviyede gerçekleşmiştir. 2015 yılı ilk çeyreği itibarı ile AB Gıda ve İçecek Sanayi ihracatında en fazla artış gösteren 3 ihraç ürünü hazır gıdalar, et ürünleri, sıvı ve katı yağlar olmuştur. Yine 2015 yılı ilk çeyreği verilerine göre AB gıda ve İçecek ithalatında en fazla artış yaşanan alt sektörler çikolata ve şekerleme ürünleri ve işlenmiş sebze ve meyvelerin ithalatı alt sektörleri olmuştur. AB Dış Ticareti Dünyada Gıda ve İçecek Sanayi (milyar avro) (2010-2015) (2012-2013) Kaynak: Eurostat, Comext 2013 yılı verilerine göre AB, %18 lik payı ile global gıda ve içecek ihracatında birinci, %14 lük payı ile global gıda ve içecek ithalatında ise ikinci sırada yer almaktadır. AB nin küresel yiyecek ve içecek ihracatındaki payı halen 2003 teki seviyesinden düşük, ancak 2003-2013 arasında gördüğü en düşük seviyeden geri yükselmekte olduğu görülmektedir. sıralamasında ise ABD, AB, Japonya, Çin ve Rusya nın yer aldığı görülmektedir. Dünyada Gıda ve İçecek Sanayi ne bakıldığında AB, ABD ve Çin ön plana çıkmaktadır. AB gıda ve içecek sektörünün ciro bakımından lider olduğu görülmektedir. Çin ise en fazla işletmeye ve çallışan sayısına sahip olması bakımından başı çekmektedir. 1-4 Hanehalkı Harcamaları ve Gıda ve İçecek Ürünleri 2013 yılında hanehalkı harcamaları içinde gıda ve içecek harcamalarının payı önceki yıla göre sabit kalarak %14 olarak gerçekleşmiştir. AB üye ülkeleri arasında gıda ve içecek harcamalarına ayrılan pay %11 ile %32 arasında değişmektedir. Hanehalkı harcamaları içinde gıda ve içecek harcamaları konut, su ve enerji harcamalarından sonra ikinci sırada yer almaktadır. Hanehalkı Tüketim Harcamaları (%) (2013) Dünyada Gıda ve İçecek Sanayi İhracatı (%) İnceleme dönemi olan 2003-2013 yılları arasında global ihracat neredeyse 3 katına çıkmıştır. İnceleme döneminde en büyük ihracatçıların sırasıyla AB, ABD, Çin ve Brezilya olmuştur. Global ithalat AB, Gıda ve İçecek sektöründeki cironun toplam üretimdeki ciroya katkısı bakımından Yeni Zelanda, Avustralya, Brezilya, Kanada ve Rusya nın ardından altıncı sırada yer almaktadır. 2013 yılında AB de gıda ve içecek için yapılan toplam harcama 1,066 milyar avro olarak gerçekleşmiştir. Son 5 yılda tüketici tarafından ödenen gıda fiyatları (perakende fiyatları) enflasyona paralel şekilde, yıllık ortalama %2 oranında artmıştır. 12 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 13

1-6 Fırsatlar ve Tehditler Türk Gıda ve İçecek Sanayi ne Ait Bazı Ekonomik Veriler 2050 yılında dünya nüfusunun 9 milyar kişiye ulaşması beklenmektedir. Global gıda talebinin 2050 yılına kadar %60 artması beklenmektedir. Enerji talebinin 2030 yılına kadar %45, tarımsal su talebinin ise yine 2030 yılına kadar %30 artacağı öngörülmektedir. 1960 da bir hektar alan 2 kişiyi beslerken 2050 de 5 kişiyi beslemesi öngörülmektedir. Gıda üretiminin dayandığı doğal kaynaklar üzerindeki baskı gelecekte dünya çapında gıda talebinin yükselmesi ile giderek artacaktır. İklim değişimi, gıda üretimini etkileyecek yükseklikte sıcaklık ve öngörülemez hava olayları ihtimalini artıracağı tahmin edilmektedir. 2030 yılında Çin in ABD yi geçerek dünyanın en büyük ekonomisi olması beklenmektedir. 2050 yılında dünyanın en büyük üç ekonomisinin her biri (Çin, ABD ve Hindistan), kendilerini takip eden beş ekonominin toplamından (Endonezya, Japonya, Almanya, Brezilya ve Meksika) daha zengin konuma gelmesi öngörülmektedir. 2050 yılında ilk 10 ekonomi (milyar dolar) Bölüm:2 Türk Gıda ve İçecek Sanayi ne Ait Bazı Ekonomik Veriler Kişi başına düşen ekilebilir alan (kullanımda olan hektar) Gelecekteki küresel zorluklar (% artış) 14 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 15

2-1 Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları Gıda ve İçecek Sanayi nde İşletme Sayıları (2008-2014) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 SANAYİ 326.804 326.429 305.862 340.334 344.636 349.022 340.822 Madencilik ve Taşocakçılığı 2.442 2.393 2.663 3.195 3.366 3.878 3.702 Enerji 2.710 3.221 3.271 3.851 4.377 4.706 4.021 İmalat Sanayi 321.652 320.815 299.928 333.288 336.893 340.438 333.099 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 34.781 40.077 35.631 39.583 40.719 41.794 42.560 Gıda Sanayi 34.315 39.579 35.172 39.101 40.235 41.285 42.030 İçecek Sanayi 466 498 459 482 484 509 530 Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) 2015 yılında açıklamış olduğu Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 2013-2014 verilerine göre; 2013 yılında 41.794 olan Gıda ve İçecek Sanayi ndeki işletme sayısı, 2015 yılında %1,83 (766 adet) artarak 42.560 a yükselmiştir. İnceleme döneminin başlangıcı olan ve işletme sayısının 34.781 olduğu 2008 yılına göre ise artış oranı, %22,3 olmuştur. Gıda Sanayi ndeki işletme sayısı, 2014 yılında bir önceki yıla göre %1,8 (745 adet) artarken, İçecek Sanayi'ndeki işletme sayısı %4,1 (21 adet) artmıştır. Sanayi sektöründe 2013 yılında faaliyet gösteren işletme sayısı 349.022 iken, 2014 yılında bu sayı %2,3 azalarak 340.822'ye gerilemiştir. Sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu sayı 2013 yılına göre %2,1 azalarak 336.893'e düşmüştür. Bir başka ifade ile 2014 yılı işletme sayıları bakımından Gıda ve İçecek sanayileri için olumlu bir yıl olurken, sanayi ve imalat sanayileri için durum olumsuzdur. TÜİK in yayımlamış olduğu verilerde Gıda ve İçecek Sanayi nin alt sektörlerine ait veriler 2013 yılı bazında verilirken, 2014 yılına ait verilerde alt sektörlere ait bilgiler henüz açıklanmamıştır. Bu nedenle alt sektör analizlerinde 2013 yılı verileri esas alınmıştır. İşletme Sayılarındaki Yıllık Değişimler (%) (2008-2014) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İşletme Sayıları 16 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 17 2012 2013 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 40.719 41.794 Gıda Sanayi 40.235 41.285 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 501 526 Etin işlenmesi ve saklanması 214 238 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 53 49 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 234 239 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 65 82 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 1.558 1.643 Patatesin işlenmesi ve saklanması 23 25 Sebze ve meyve suyu imalatı 131 155 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 1.404 1.463 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 908 1.005 Sıvı ve katı yağ imalatı 904 1.000 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 4 5 Süt ürünleri imalatı 1.940 2.055 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 1.523 1.541 Dondurma imalatı 417 514 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 3.469 3.073 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 3.456 3.056 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 13 17 Fırın ve unlu mamuller imalatı 29.801 30.673 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 27.623 27.975 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 2.129 2.642 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 49 56 Diğer gıda maddelerinin imalatı 1.598 1.771 Şeker imalatı 68 14 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 1.029 1.121 Kahve ve çayın işlenmesi 182 202 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 191 228 Hazır yemeklerin imalatı 24 41 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 16 19 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 88 146 Hazır hayvan yemleri imalatı 395 457 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 387 444 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 8 13 İçecek Sanayi 484 509 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 6 9 Üzümden şarap imalatı 109 118 Bira imalatı 4 3 Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 365 379 Gıda ve İçecek Sanayi, alt gruplar itibarıyla incelendiğinde en fazla yoğunlaşmanın fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda gerçekleştiği, en az işletmeye sahip alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanmasında olduğu görülmektedir. En az işletmeye sahip alt grup olmasına rağmen bir önceki yıla göre işletme sayısındaki artış oranı bakımından öne çıkan alt sektör %26,1 ile balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması sektörü olmuştur. İnceleme dönemi içinde Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin gerek sanayi gerekse de imalat sanayi işletmeleri içindeki payının en yüksek olduğu yıl 2014 yılı olurken, bu oranın en düşük olduğu yıl ise 2008 yılı olduğu görülmektedir. Gıda ve İçecek Sanayi İşletme Sayılarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2008-2014)

2-2 Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam Gıda ve İçecek Sanayi nde İstihdam (2008-2014) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 SANAYİ 3.052.609 2.817.329 3.105.928 3.430.123 3.719.406 3.849.614 3.948.784 Madencilik ve Taşocakçılığı 97.742 101.411 113.383 124.416 130.908 139.452 130.797 Enerji 96.382 131.145 140.193 154.688 165.030 179.185 187.160 İmalat Sanayi 2.858.485 2.584.773 2.852.352 3.151.019 3.423.468 3.530.977 3.630.827 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 328.653 349.135 384.484 411.435 455.246 472.413 486.347 Gıda Sanayi 317.713 337.176 371.624 397.679 440.942 457.378 470.390 İçecek Sanayi 10.940 11.959 12.860 13.756 14.304 15.035 15.957 Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 2014 yılı sonuçlarına göre; 2013 yılında Gıda ve İçecek Sanayi nde 472.413 kişi olan çalışan sayısı, 2014 yılında 13.934 kişi (%2,95) artarak 486.347 kişi olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi istihdamı, 2008 yılına göre ise %48 (157.694 kişi) oranında artmıştır. Gıda Sanayi nde istihdam 2013 yılına göre %2,8 oranında artış gösterirken, İçecek Sanayi istihdamında artış %6,1 olarak gerçekleşmiştir. İnceleme döneminin başlangıç yılı olan 2008 yılına göre istihdam, Gıda Sanayi nde %48, İçecek Sanayi nde %46 oranında artmıştır. Sektörde çalışanların 470.390'ının Gıda Sanayi'nde, 15.957'sinin ise İçecek Sanayi'nde olduğu görülmektedir. Sanayi sektöründe 2013 yılında istihdam edilenlerin sayısı 3.849.614 iken, 2014 yılında %2,6 oranında artarak 3.948.784 kişiye yükselmiştir. İmalat sanayinde ise bu sayı 2013 yılında 3.530.977 olan çalışan sayısı 2014 yılında %2,8 oranında artarak 3.630.827 kişiye yükselmiştir. Çalışan Sayılarındaki Yıllık Değişimler (%) (2008-2014) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İstihdam 2012 2013 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 455.246 472.413 Gıda Sanayi 440.942 457.378 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 42.982 41.643 Etin işlenmesi ve saklanması 6.140 7.704 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 29.490 27.164 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 7.352 6.775 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 5.409 6.087 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 50.451 54.625 Patatesin işlenmesi ve saklanması 2.854 2.945 Sebze ve meyve suyu imalatı 4.531 5.059 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 43.066 46.621 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 13.422 13.842 Sıvı ve katı yağ imalatı (*) 12.826 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) 1.016 Süt ürünleri imalatı 39.524 40.412 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 33.419 36.242 Dondurma imalatı 6.105 4.170 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 25.295 24.647 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 24.160 23.428 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 1.135 1.219 Fırın ve unlu mamuller imalatı 181.433 188.502 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 150.173 155.557 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 27.906 29.310 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 3.354 3.635 Diğer gıda maddelerinin imalatı 72.752 75.666 Şeker imalatı 18.100 16.981 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 26.223 27.701 Kahve ve çayın işlenmesi 16.258 18.278 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 4.496 4.539 Hazır yemeklerin imalatı 1.622 2.208 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 889 581 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 5.164 5.378 Hazır hayvan yemleri imalatı 9.674 11.954 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 9.503 11.732 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 171 222 İçecek Sanayi 14.304 15.035 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) (*) Üzümden şarap imalatı 1.218 1.288 Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 11.311 11.655 2013 yılı verilerine göre alt gruplar itibarı ile incelendiğinde; çalışan sayıları bakımından en fazla yoğunlaşmanın fırın ve unlu mamuller imalatı grubunda gerçekleştiği, istihdamın en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. Bir önceki yıla göre artış oranı bakımından en iyi performansı %24 lük artışla hazır hayvan yemleri imalatı sektörü göstermiştir. Gıda ve İçecek Sanayi'nde istihdam edilenlerin hem sanayi istihdamı hem de imalat sanayi istihdamı içindeki payı 2013 ve 2014 yıllarında aynı oranda kalırken, 2012 yılına göre az da olsa artmıştır. 2009 ve 2010 yılındaki %12,4 lük pay inceleme dönemindeki en yüksek değer olurken, en düşük değer %10,8 ile 2008 yılında elde edilmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi nde Çalışanların Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2008-2014) 18 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 19

2-3 Gıda ve İçecek Sanayi nde Toplam Üretim (Milyon TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Üretim Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; 2013 Gıda ve İçecek Sanayi'ndeki üretim (Milyon TL) (2012-2013) yılında üretim değeri bakımından en fazla değerinin gerek sanayi gerekse imalat 2012 2013 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı sanayi üretimi içindeki payı 2014 yılında GIDA VE İÇECEK SANAYİ 117.096 131.984 SANAYİ 567.025 517.821 633.151 830.068 914.164 1.058.502 1.182.692 Gıda Sanayi 110.546 124.931 grubunda gerçekleştiği, üretim değerinin en 2013 yılına göre artmıştır. Gıda ve İçecek Madencilik ve Taşocakçılığı 15.078 13.924 18.200 25.315 25.507 29.508 28.745 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 14.931 14.245 az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz Sanayi üretiminin sanayi sektörü içindeki Enerji 74.810 83.516 90.482 108.389 138.259 174.857 196.689 Etin işlenmesi ve saklanması 2.846 3.505 hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve payı 2013 yılında 12,5 iken 2014 yılında İmalat Sanayi 477.137 420.381 524.469 696.364 750.398 854.138 957.258 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 9.719 8.530 saklanması olduğu görülmektedir. 2014 12,9 a, imalat sanayi içindeki payı ise GIDA VE İÇECEK SANAYİ 66.732 69.504 84.984 103.784 117.096 131.984 152.351 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 2.366 2.210 yılında bir önceki yıla göre üretim değerini 15,5 ten 15,9 a yükselmiştir. 2008 yılındaki Gıda Sanayi 62.244 64.664 79.476 97.469 110.546 124.931 144.248 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 1.116 1.513 en fazla arttırmayı başaran alt sektör ise 11,8 olan sanayi içindeki ve 14 olan imalat İçecek Sanayi 4.488 4.840 5.508 6.315 6.550 7.053 8.103 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 18.396 20.314 Patatesin işlenmesi ve saklanması 1.260 1.376 %42,8 lik artış oranı ile hazır hayvan yemleri sanayi içindeki pay inceleme döneminin en Sebze ve meyve suyu imalatı 2.161 2.184 imalatı sektörü olmuştur. düşük değerleri olmuştur. Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 14.975 16.754 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 11.365 12.370 Üretimdeki Yıllık Değişimler (%) (2008-2014) Sıvı ve katı yağ imalatı (*) 10.688 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) 1.683 Gıda ve İçecek Sanayi Üretiminin Gıda ve İçecek Sanayi nde Üretim (2008-2014) TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri ne göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin toplam üretimi 2013 yılında 132 milyar TL iken, 2014 yılında %15,4 artarak 152,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam inceleme döneminin başlangıç yılı olan 2008 yılına göre %128,3 (85,6 milyar TL) oranında bir artışı ifade etmektedir. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi üretim değeri, 2013 yılına göre, 2014 yılında %15,5 oranında artarak 144,2 milyar TL'ye, İçecek Sanayi üretim değeri de %14,9 oranında artarak 8,1 milyar TL'ye yükselmiştir. 2013 yılında sanayi sektörü üretim değeri 1.058,5 milyon TL iken, bu sayı %11,7 oranında artarak 2014 yılında 1.182,7 milyon TL ye yükselmiştir. Üretim değeri bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer 2014 yılında %12,1 oranında artarak 957,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Süt ürünleri imalatı 14.492 14.789 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı (*) 14.092 Dondurma imalatı (*) 697 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 11.568 14.713 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 10.712 13.501 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 856 1.212 Fırın ve unlu mamuller imalatı 13.671 17.335 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 7.247 9.336 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 4.631 5.739 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 1.792 2.259 Diğer gıda maddelerinin imalatı 19.464 21.735 Şeker imalatı 5.806 5.969 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 6.684 7.899 Kahve ve çayın işlenmesi 3.612 4.298 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 1.288 1.243 Hazır yemeklerin imalatı 251 367 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 339 211 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 1.484 1.748 Hazır hayvan yemleri imalatı 5.544 7.917 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 5.458 7.805 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 86 112 İçecek Sanayi 6.550 7.053 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 296 483 Üzümden şarap imalatı (*) (*) Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 4.712 5.125 Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2008-2014) 20 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 21

2-4 Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları Gıda ve İçecek Sanayi nde Satış Ciroları (2008-2014) (Milyon TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Satış Ciroları Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde; 2013 (Milyon TL) (2012-2013) yılında ciro değeri bakımından en fazla 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2012 2013 yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı GIDA VE İÇECEK SANAYİ 123.560 138.388 SANAYİ 589.185 546.096 662.519 865.789 962.276 1.103.184 1.239.240 Gıda Sanayi 116.966 131.192 grubunda gerçekleştiği, ciro değerinin en az Madencilik ve Taşocakçılığı 15.152 13.222 18.758 24.224 25.998 29.374 28.672 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 15.171 14.862 olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz Enerji 74.602 83.417 90.989 108.622 139.311 175.719 196.827 Etin işlenmesi ve saklanması 2.964 3.909 hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve İmalat Sanayi 499.431 449.457 552.772 732.943 796.968 898.091 1.013.741 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 9.662 8.642 saklanması olduğu görülmektedir. 2014 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 69.918 73.446 88.767 109.873 123.560 138.388 161.684 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 2.545 2.311 Gıda Sanayi 65.420 68.524 83.229 103.646 116.966 131.192 153.432 yılında en yüksek ciro artış oranını yakalayan Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 1.147 1.520 İçecek Sanayi 4.498 4.921 5.537 6.228 6.594 7.196 8.252 alt sektörün ise %47,1 lik artış oranı ile hazır Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 19.329 21.264 Patatesin işlenmesi ve saklanması 1.276 1.385 hayvan yemleri imalatı sektörünün olduğu Sebze ve meyve suyu imalatı 2.112 2.293 görülmektedir. Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 15.941 17.586 TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin yapmış olduğu toplam satış cirosu 2013 yılında 138,4 milyar TL iken; 23,3 milyar TL (%16,8) artarak 2014 yılında 161,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi inceleme döneminin başlangıç yılı olan 2008 yılına göre ise satış cirosunu %131,2 oranında artırmayı başarmıştır. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi'ndeki cironun 2013 yılına göre 22,2 milyar TL (%17) artarak 2014 yılında 153,4 milyar TL'ye, İçecek Sanayi cirosunun ise aynı yıllarda 1,1 milyar TL (%14,7) artarak 8,3 milyar TL'ye yükseldiği görülmektedir. Sanayi sektörünün geneli için 2013 yılında ciro değeri 1.103,2 milyar TL iken, 2014 yılında %12,3 oranında artarak 1.239,2 milyar TL'ye yükselmiştir. Ciro değeri bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde bu değer, %12,9 luk artışla 2014 yılında 1.013,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gıda ve İçecek Sanayi %16,8 lik artış oranı ile gerek sanayi gerekse de imalat sanayinden daha iyi performans sergilemiştir. Satış Cirolarındaki Yıllık Değişimler (%) (2008-2014) Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 12.352 13.155 Sıvı ve katı yağ imalatı (*) 11.428 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) 1.727 Süt ürünleri imalatı 15.443 15.288 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı (*) 14.584 Dondurma imalatı (*) 704 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 12.955 16.039 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 12.044 14.622 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 912 1.417 Fırın ve unlu mamuller imalatı 14.253 18.103 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 7.563 9.644 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 4.754 5.855 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 1.936 2.604 Diğer gıda maddelerinin imalatı 20.434 22.305 Şeker imalatı 6.117 5.869 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 7.057 8.366 Kahve ve çayın işlenmesi 3.742 4.318 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 1.366 1.291 Hazır yemeklerin imalatı 249 384 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 375 262 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 1.527 1.815 Hazır hayvan yemleri imalatı 5.882 8.655 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 5.796 8.542 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 86 114 İçecek Sanayi 6.594 7.196 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 282 490 Üzümden şarap imalatı (*) (*) Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 4.796 5.276 Gıda ve İçecek Sanayi'ndeki ciro değerinin gerek sanayi gerekse imalat sanayi cirosu içindeki payı, 2014 yılında 2013 yılına göre artmıştır. 2008 yılında %11,9 olan sanayi içindeki pay, 2009 yılında %13,4 ile en yüksek seviyesine çıkmış, 2011 ve 2013 yıllarında gerileyerek %12,5 e kadar düşmüştür. 2014 yılında ise tekrar yükselerek %13 e çıkmıştır. 2008 yılındaki %11,9 luk değer inceleme dönemindeki en düşük değer olurken 2009 ve 2010 yıllarında elde edilen %13,4 lük değer en yüksek değer olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi Satış Cirolarının Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2008-2014) 22 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 23

2-5 Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer Gıda ve İçecek Sanayi nde Katma Değer (2008-2014) (Milyon TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Katma Değer Alt gruplar itibarıyla incelendiğinde ise 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 SANAYİ 110.318 105.221 126.004 157.785 166.200 198.892 226.881 Madencilik ve Taşocakçılığı 7.246 5.519 7.363 10.113 11.314 12.380 12.514 Enerji 9.269 14.967 19.413 18.721 22.288 23.928 27.354 İmalat Sanayi 93.804 84.735 99.229 128.950 132.598 162.584 187.013 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 10.984 11.856 13.043 14.700 17.303 20.488 23.472 Gıda Sanayi 9.819 10.571 11.631 13.228 15.740 18.988 21.709 İçecek Sanayi 1.165 1.285 1.412 1.472 1.562 1.500 1.763 TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları toplam katma değer, 2013 yılında 20,5 milyar TL iken 2014 yılında %14,6 oranında artarak 23,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılına göre ise Gıda ve İçecek Sanayi nin katma değeri %113,7 oranında artmıştır. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi'nin 2013 yılında yarattığı katma değerin yaklaşık 19 milyar TL, İçecek Sanayi'nin katma değerinin ise 1,5 milyar TL olduğu görülmektedir. Gıda Sanayi'ndeki katma değer 2014 yılında 2013 yılına göre %14,3 artarken, İçecek Sanayi katma değeri %17,6 oranında artmıştır. Sanayi geneline bakıldığında ise 2013 yılında sanayi sektörünün geneli için katma değer 198,9 milyar TL iken, 2014 yılında %14,1 oranında artarak 226,9 milyar TL'ye ulaşmıştır. Yaratılan katma değer bakımından sanayi sektörüyle aynı eğilimi gösteren imalat sanayinde ise bu değer, 2013 yılında 162,6 milyar TL iken 2014 yılında %15 lik artışla 187 milyar TL ye yükselmiştir. 2008-2014 yılları arasında Gıda ve İçecek Sanayi nde faaliyet gösteren işletmelerin yaratmış oldukları katma değer yıllara göre sürekli olarak artan bir eğilim gösterirken (2013 yılında İçecek Sanayi hariç), sanayi ve imalat sanayinde 2009 yılında bir düşüş söz konusu olmuştur. Katma Değer Yıllık Değişimler (%) (2008-2014) (Milyon TL) (2012-2013) 2012 2013 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 17.303 20.488 Gıda Sanayi 15.740 18.988 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 1.782 1.613 Etin işlenmesi ve saklanması 219 327 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 1.267 1.006 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 296 280 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 243 258 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 1.997 2.561 Patatesin işlenmesi ve saklanması 349 417 Sebze ve meyve suyu imalatı 361 441 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 1.287 1.702 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 700 963 Sıvı ve katı yağ imalatı (*) 771 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) 193 Süt ürünleri imalatı 1.927 1.965 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 1.291 1.789 Dondurma imalatı 637 176 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 1.109 1.408 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 952 1.208 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 157 199 Fırın ve unlu mamuller imalatı 3.099 4.106 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 1.980 2.467 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 951 1.438 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 169 201 Diğer gıda maddelerinin imalatı 4.381 4.922 Şeker imalatı 1.505 1.670 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 1.471 1.582 Kahve ve çayın işlenmesi 715 891 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 211 216 Hazır yemeklerin imalatı 43 60 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 101 70 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 335 433 Hazır hayvan yemleri imalatı 501 1.193 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 492 1.177 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 10 15 İçecek Sanayi 1.562 1.500 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) (*) Üzümden şarap imalatı 55 44 Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 896 968 2013 yılında katma değer bakımından en fazla yoğunlaşmanın diğer gıda maddeleri imalatı grubunda gerçekleştiği, yaratılan katma değerin en az olduğu alt grubun ise balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması olduğu görülmektedir. 2013 yılında bir önceki yıla göre katma değerini en fazla arttırmayı başaran alt sektör %137,8 lik artış oranı ile hazır hayvan yemleri imalatı sektörü olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi'nin yaratmış olduğu katma değerin gerek sanayi gerekse imalat sanayi katma değeri içindeki payı, 2009 yılından sonra 2011 yılına kadar azalırken, 2012 yılında artmış, 2013 ve 2014 yıllarında ise azalmıştır. 2008 yılında, Gıda ve İçecek Sanayi katma değerinin sanayi sektörü içindeki payı %10 iken; bu pay, 2009 yılında %11,3 ile inceleme dönemindeki en yüksek değerini almıştır. 2010 ve 2011 yıllarında azalan pay, 2012 yılında tekrar %10,4 seviyelerine kadar yükselmiş, 2013 ve 2014 yıllarında ise %10,3 ile çok fazla değişmeyerek aynı seviyede gerçekleşmiştir. Bu payın inceleme döneminde en düşük değerini aldığı yıl ise %9,3 ile 2011 yılı olmuştur. Gıda ve İçecek Sanayi Katma Değerinin Sanayi ve İmalat Sanayi İçindeki Payı (%) (2008-2014) 24 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 25

2-6 Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği Gıda ve İçecek Sanayi nde İş Gücü Verimliliği (2008-2014) (TL) Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında İş Gücü Verimliliği İnceleme döneminde iş gücü verimliliğinin 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 SANAYİ 36.139 37.348 40.569 46.000 44.685 51.666 57.456 Madencilik ve Taşocakçılığı 74.134 54.422 64.939 81.284 86.431 88.774 95.672 Enerji 96.167 114.126 138.473 121.027 135.054 133.540 146.153 İmalat Sanayi 32.816 32.782 34.788 40.923 38.732 46.045 51.507 Gıda ve İçecek Sanayi 33.421 33.958 33.923 35.728 38.007 43.368 48.262 Gıda Sanayi 30.904 31.352 31.298 33.262 35.697 41.515 46.152 İçecek Sanayi 106.529 107.450 109.798 107.009 109.211 99.736 110.503 TÜİK Yıllık Sanayi İstatistikleri sonuçlarına göre; Gıda ve İçecek Sanayi nde iş gücü verimliliği (çalışan başına katma değer) 2013 yılında 43.468 TL iken, 2014 yılında %11,3 oranında artarak 48.262 TL olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılına göre ise Gıda ve İçecek Sanayi iş gücü verimliliği %44,4 oranında artmıştır. Gıda Sanayi ve İçecek Sanayi olarak iki alt grupta incelendiğinde; Gıda Sanayi verimlilik değerinin 2014 yılında 46.152 TL olduğu; buna karşın İçecek Sanayi'nin verimlilik değerinin ise 110.503 TL ile 2,4 kat daha fazla olduğu görülmektedir. Bir başka ifade ile 2014 yılında çalışan başına yaratılan katma değer, İçecek Sanayi nde daha yüksektir. Gıda Sanayi'ndeki verimlilik, 2013 yılına göre %11,2 oranında, İçecek Sanayi'nde ise %10,8 oranında artmıştır. 2008-2014 yılları arasında sanayi sektörü verimliliği yıllara göre 2012 yılı hariç, sürekli olarak artış eğilimi gösterirken, aynı dönemde Gıda ve İçecek Sanayi nin verimliliği ise 2010 yılı hariç benzer bir eğilim göstermiştir. Gıda ve İçecek Sanayi iş gücü verimliliği 2010 yılında %0,1 oranında, az da olsa bir düşüş göstermiştir. 2013 yılında sanayi sektörünün geneli için iş gücü verimliliği 51.666 TL iken, 2012 yılındaki azalmaya rağmen 2014 yılında 57.456 TL ye yükselmiştir. İmalat sanayinde ise bu değer 46.045 TL seviyesinden 51.507 TL ye yükselmiştir. 26 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 27 (TL) (2012-2013) 2012 2013 GIDA VE İÇECEK SANAYİ 38.007 43.368 Gıda Sanayi 35.697 41.515 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 41.454 38.730 Etin işlenmesi ve saklanması 35.722 42.452 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 42.952 37.021 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 40.236 41.348 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 44.929 42.413 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 39.575 46.877 Patatesin işlenmesi ve saklanması 122.336 141.663 Sebze ve meyve suyu imalatı 79.625 87.194 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 29.876 36.515 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 52.172 69.594 Sıvı ve katı yağ imalatı (*) 60.085 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı (*) 189.645 Süt ürünleri imalatı 48.763 48.624 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 38.622 49.364 Dondurma imalatı 104.278 42.185 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 43.859 57.108 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 39.413 51.574 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 138.495 163.473 Fırın ve unlu mamuller imalatı 17.083 21.782 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 13.184 15.856 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 34.078 49.072 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 50.247 55.328 Diğer gıda maddelerinin imalatı 60.221 65.053 Şeker imalatı 83.142 98.332 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 56.113 57.123 Kahve ve çayın işlenmesi 43.999 48.723 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 46.859 47.606 Hazır yemeklerin imalatı 26.360 27.274 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 113.303 120.931 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 64.945 80.516 Hazır hayvan yemleri imalatı 51.831 99.761 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 51.722 100.342 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 57.874 69.057 İçecek Sanayi 109.211 99.736 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması (*) (*) Üzümden şarap imalatı 45.284 33.941 Bira imalatı (*) (*) Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 79.198 83.075 İçecek Sanayi nde en yüksek oranda artış gösterdiği yıl %16,8 ile 2008 olurken, 2011 yılında %2,5, 2013 yılında ise %8,7 oranında azalmıştır. Gıda Sanayi nde de en yüksek oranlı verimlilik artışı %16,3 ile 2013 yılında elde edilirken, 2010 yılında %0,2 oranında düşüş yaşanmıştır. Alt gruplar itibarı ile incelendiğinde 2013 yılında çalışan başına katma değer tutarının en yüksek olduğu alt sektörün hazır hayvan yemleri imalatı sektörü, çalışan başına katma değer tutarının en düşük olduğu alt sektörün ise fırın ve unlu mamuller imalatı grubunun olduğu görülmektedir. Bir önceki yıla göre iş gücü verimliliğini en fazla arttırmayı başaran sektör %92,5 lik artış oranı ile hazır hayvan yemleri imalatı sektörü olmuştur. İş Gücü Verimliliğinde Yıllık Değişimler (%) (2008-2014)

2-7 Gıda ve İçecek Sanayi nde Yoğunlaşma Türkiye İstatistik Kurumu, 2014 yılında "Sanayi ve Hizmet Sektöründe Yoğunlaşma Çalışması" 2012 yılı sonuçlarını açıklamıştır. Bu çalışmada temel alınan yoğunlaşma oranı (CR4), bir ekonomik sınıftaki en büyük 4 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir. (CR8) ise bir ekonomik sınıftaki en büyük 8 girişimin ciroları toplamının, o ekonomik sınıftaki toplam ciro değerine bölünmesiyle elde edilmiştir. 2012 yılı CR4 değerlerine göre Gıda ve İçecek Sanayi alt sektörlerinin 9 u çok yüksek, 5 i yüksek, 10 u orta ve 5 i de düşük derecede yoğunlaşma oranına sahiptir. 2011 yılında 10 olan çok yüksek yoğunlaşma oranı 2012 yılında 9 a, 7 olan yüksek yoğunlaşma oranı 5 e düşerken, 7 olan orta yoğunlaşma oranına sahip sektör sayısı 10 a çıkmıştır. Düşük derecede yoğunlaşma oranına sahip sektör sayısı ise değişmemiştir. 2011 yılında %89,79 la çok yüksek yoğunlaşma oranına sahip hazır yemeklerin imalatı 2012 yılında %66,16 lık oranla yüksek yoğunlaşma oranına sahip sektörler grubunda yer almıştır. Gıda ve İçecek Sanayi nde Alt Sektörler Bazında Yoğunlaşma Oranları (2012) CR4 CR8 "Girişim "Yoğunlaşma Sayısı" Derecesi" Bira imalatı 100,00 99,97 5 Çok yüksek Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı 100,00 97,19 6 Çok yüksek Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması 100,00 96,51 6 Çok yüksek Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı 99,28 95,22 16 Çok yüksek Dondurma imalatı 97,22 95,20 423 Çok yüksek Ev hayvanları için hazır gıda imalatı 100,00 91,98 8 Çok yüksek Patatesin işlenmesi ve saklanması 97,95 88,17 26 Çok yüksek Şeker imalatı 91,15 80,99 72 Çok yüksek Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 96,31 75,20 14 Çok yüksek Kahve ve çayın işlenmesi 78,76 68,80 189 Yüksek Hazır yemeklerin imalatı 83,50 66,16 32 Yüksek Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı 77,94 57,44 2.135 Yüksek Alkolsüz içeceklerin imalatı; maden sularının ve diğer şişelenmiş suların üretimi 66,67 56,88 377 Yüksek Üzümden şarap imalatı 67,51 56,11 110 Yüksek Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 64,21 49,78 69 Orta Sebze ve meyve suyu imalatı 66,68 48,37 132 Orta Etin işlenmesi ve saklanması 60,12 47,01 228 Orta Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı 66,81 44,93 96 Orta Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı 71,64 43,96 50 Orta Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması 72,09 42,26 53 Orta Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı 50,47 38,37 227 Orta Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı 55,66 37,33 1.041 Orta Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı 44,40 34,26 1.556 Orta Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı 49,59 33,81 255 Orta Sıvı ve katı yağ imalatı 39,25 24,94 938 Düşük Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı 31,26 21,95 409 Düşük Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması 23,51 15,93 1.422 Düşük Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı 17,38 10,81 3.495 Düşük Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı 9,55 6,81 28.202 Düşük Düşük derecede yoğunlaşma (CR4<30) Orta derecede yoğunlaşma (30<CR4<50) Yüksek derecede yoğunlaşma (50<CR4<70 Çok yüksek derecede yoğunlaşma (CR4>70) 2011 yılında yüksek yoğunlaşma oranına sahip etin işlenmesi ve saklanması, başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddeleri imalatı ve balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması sektörleri 2012 yılında orta yoğunlaşma grubunda yer almıştır. İçecek Sanayi'nde yer alan alt sektörler genelde yüksek ve çok yüksek derecede yoğunlaşma oranına sahipken, Gıda Sanayi'nde yer alan alt sektörler daha çok orta ve düşük derecede yoğunlaşma segmentinde yer almaktadır. Başka bir ifade ile İçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren işletme sayıları daha az olduğundan, bu sektördeki yoğunlaşma oranları daha yüksek çıkmaktadır. Bira ve damıtılmış alkollü içeceklerin imalatı sektörleri gibi işletme sayıları oldukça az olan alt sektörler en yüksek yoğunlaşma oranlarına sahipken, işletme sayıları oldukça fazla olan ekmek, taze pastane ürünleri ve kek imalatı ve öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı sektörlerindeki yoğunlaşma oranları ise oldukça düşük seviyelerdedir. İşletme sayısı 100'ün üzerinde olmasına rağmen, dondurma imalatı sektöründeki yoğunlaşma oranının çok yüksek seviyelerde çıkması, bu sektörde ilk dört firmanın piyasaya yön verdiğini göstermektedir. Yine aynı şekilde peksimet, bisküvi imalatı, dayanıklı pastane ürünleri ve kek imalatı sektöründeki %51,37'lik yoğunlaşma oranı da sektörde faaliyet gösteren çok sayıda işletme olmasına rağmen, ilk dört firmanın piyasada ne derece etkili olduğunu göstermektedir. Gıda ve İçecek Sanayi Alt Sektörlerinde Yoğunlaşma Oranları (2012) 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 99,97 97,19 96,51 95,22 95,20 91,98 88,17 80,99 75,20 68,80 66,16 57,44 56,88 56,11 49,78 48,37 47,01 44,93 43,96 42,26 38,37 37,33 34,26 33,81 Çok Yüksek 24,94 21,95 15,93 Yüksek Orta 10,81 6,81 Düşük 28 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 2015 Türk Gıda ve İçecek Sanayi Envanteri 29