OTOMOTİV SEKTÖR RAPORU Melisa KORKMAZ Otomotiv sektörünün önemi artık her ülke tarafından bilinmektedir. Sektörün yapısı gereği diğer pek çok sektör ile bağlantısı bulunmaktadır. Bu sıkı bağ nedeniyle otomotiv sektöründeki değişimler bağlantılı olan diğer sektörleri de yakından etkilemektedir. Bu nedenle sektör, ülke ekonomisi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Otomotiv sektöründe üretim, demir-çelik, hafif metaller, petro-kimya, lastik, plastik gibi temel sanayi dallarının ürünleri ile gerçekleşmektedir. Sektörün ürün alıcısı olması nedeniyle otomotiv sektöründeki her türlü teknolojik gelişim, bahsi geçen sanayi dallarının da gelişmesine katkı sağlamaktadır. Buna ek olarak turizm, alt yapı, inşaat, ulaştırma ve tarım sektörlerinde ihtiyaç duyulan motorlu taşıtlar da otomotiv sektörü ürünleri ile sağlanmaktadır. Bu nedenle otomotiv sektöründeki ilerlemeler, dolaylı olarak bu sektörleri de olumlu yönde etkilemektedir. Bunun dışında otomotiv sektörü, yan sanayisi, pazarlama, bayii ve servis ağları ile akaryakıt, finans ve sigorta sektörleri ile de yakından ilişkilidir. Dünyada otomotiv sektörünün cirosu toplam 2 Trilyon Euro civarındadır. Bu da sektörün bir ülke olarak değerlendirilmesi halinde dünyanın 6 ncı büyük ekonomisi olduğu anlamına gelmektedir. Tüketicinin bilinçlenmesi, çevre duyarlılığındaki artış, güvenliğe yönelik yüksek standartlar ve tüketici istekleri nedeniyle otomotiv sektöründe teknolojik gelişme yoğun bir şekilde tetiklenmektedir. Bu nedenle de en büyük yatırımlar en çok otomotiv sektöründe görülmektedir. Çevreye duyarlı olması aynı zamanda da yakıt maliyetini azaltması nedeniyle otomotiv sektörü, elektrikli araçlara yönelmektedir. Kyoto Protokolünün getirdiği yükümlülükler konusunda hassas davranan ülkelerden birçoğu, özellikle karbon salınımı miktarı düşük olan binek araçların kullanımını teşvik etmek amacıyla bu araçlara yönelik satın alma vergisinde indirim ve yol vergisinden muafiyet başta olmak üzere çeşitli teşvikler uygulamaya başlamıştır. Ülkemizde, 1960 lı yıllardan beri önemli gelişmeler kaydeden otomotiv sektörü, başarısını dünyaya göstermiştir. Artık ülkemizin geldiği noktada, otomotiv sektöründe uygulanan üretim yöntem ve teknolojileri, uluslararası düzeyde ana firmaların kullandıkları yöntem ve teknolojilerle eşdeğerdir. Ancak küresel rekabet ortamında tercih edilmek için ülkemizin, verimlilik, üretim, ihracat gibi birçok yönden daha da ilerlemesi gerekmektedir. Bu nedenle, dünyada hızla gelişen teknolojilerin yakından takip edilmesi, ana ve yan sanayi arasında işbirliği sağlanması, sektöre yönelik sağlanan teşviklerin çeşitlendirilmesi, yatırımların arttırılması gibi unsurlar önem kazanmaktadır. 18
Sektörün gelişiminin devamının sağlanabilmesi için düşük kapasite kullanım oranından kaynaklanan yüksek üretim maliyeti, dış pazarlarda yaşanan sorunlar, ana - yan sanayi ilişkilerinin yetersizliği ve yeterli sinerji yaratılamaması gibi sektörde karşılaşılan olumsuzlukların çözümlenmesi gerekmektedir. Diğer yandan, yabancı ortaklıklar, güçlü yan sanayinin varlığı, nitelikli işgücü, coğrafi konum, esnek üretim yapabilme yeteneği olan otomotiv sektörü, bugün olduğu gibi gelecekte de sağladığı vergi gelirleri, istihdama ve ödemeler dengesine yaptığı katkıları sebebiyle ekonomimiz için önemini koruyacaktır. Otomotiv Sektöründe Üretim ve Dış Ticaret Otomotiv sektörü genel olarak, binek otomobil, otobüs, minibüs, midibüs, çekici, kamyon, traktör vb. gibi karayolu taşıt araçlarını ve bu araçların üretiminde kullanılan parçaları kapsamaktadır. Dünyada 2011 2015 yılları arasında ülkelere göre motorlu araç üretim rakamlarına ilişkin hazırlanan tablo aşağıda yer almaktadır. Tablo 1: 2011 2015 Dönemi Ülkelere Göre Motorlu Araç Üretim Rakamları (bin) 2011 2012 2013 2014 2015 1 Çin 18.419 Çin 19.272 Çin 22.117 Çin 23.723 Çin 24.503 2 ABD 8.654 ABD 10.329 ABD 11.046 ABD 11.661 ABD 12.100 3 Japonya 8.399 Japonya 9.943 Japonya 9.630 Japonya 9.775 Japonya 9.278 4 Almanya 6.311 Almanya 5.649 Almanya 5.718 Almanya 5.908 Almanya 6.033 5 G.Kore 4.657 G.Kore 4.558 G.Kore 4.521 G. Kore 4.525 G. Kore 4.556 6 Hindistan 3.936 Hindistan 4.145 Hindistan 3.881 Hindistan 3.840 Hindistan 4.126 7 Brezilya 3.406 Brezilya 3.343 Brezilya 3.740 Meksika 3.365 Meksika 3.565 8 Meksika 2.680 Meksika 3.002 Meksika 3.052 Brezilya 3.146 İspanya 2.733 9 İspanya 2.354 Tayland 2.483 Tayland 2.533 İspanya 2.403 Brezilya 2.429 10 Fransa 2.295 Kanada 2.464 Kanada 2.380 Kanada 2.394 Kanada 2.283 11 Kanada 2.135 Rusya 2.232 Rusya 2.175 Rusya 1.887 Fransa 1.970 12 Rusya 1.988 İspanya 1.979 İspanya 2.163 Tayland 1.880 Tayland 1.915 13 İran 1.649 Fransa 1.968 Fransa 1.740 Fransa 1.817 İngiltere 1.682 14 Tayland 1.478 İngiltere 1.577 İngiltere 1.597 İngiltere 1.599 Rusya 1.384 15 İngiltere 1.464 Çek C. 1.179 Endonezya 1.208 Endonezya 1.299 Türkiye 1.359 16 Çek. C. 1.200 Türkiye 1.072 Çek C. 1.133 Çek C. 1.251 Çek C. 1.304 17 Türkiye 1.189 Endonezya 1.066 Türkiye 1.126 Türkiye 1.170 Endonezya 1.099 18 Polonya 838 İran 989 Slovakya 975 İran 1.091 İtalya 1.014 Kaynak: OICA Bu rakamları incelediğimizde, ülkemizde 2015 yılında bir önceki yıla göre üretimin %16,1 oranında arttığı görülmektedir. 2015 yılındaki üretim sayısı dikkate alındığında ülkemizin 15 inci sıraya yükseldiği görülmektedir. Son bir yılda ülke içi yaşanan olumsuzluklar nedeniyle üretimin Rusya da %26,6 ve Brezilya da %22,8 oranında azalması dikkat çekmektedir. Ülkemizde, yedek parça üretimi yapan firmaların ürettiği parçaların kullanılmasıyla yüzde 85 90 oranında yerli araç imal edilmesi mümkündür. Otomotiv yedek parça sektörünün ürettiği bazı 19
ürün grupları, komple motor ve motor parçaları, aktarma organları, fren sistemleri ve parçaları, hidrolik ve pnömatik aksamlar, süspansiyon parçaları, emniyet aksamları, kauçuk ve lastik parçalar, şasi aksam ve parçaları, elektrik ekipmanları ve aydınlatma sistemleri, akü, oto camları, koltuklar şeklinde sıralamak mümkündür. Türkiye deki otomotiv yedek parça sektörü, ürettiği kaliteli ürünler ile iç piyasada kendini kabul ettirmiştir. Uluslararası pazarda da rekabet gücüne ulaşmıştır. Teknoloji ve verimlilik açısından değerlendirildiğinde sektörün büyük bir aşama kaydettiği görülmektedir. Ancak yerli katkının oranının arttırılması için motor-vites kutusu ve diferansiyel kutusu ndan oluşan güç ünitesi ile elektrik/elektronik kontrol sistemleri nin de seri olarak üretilmesi gerekmektedir. GTİP numarasına göre 87 nci fasılda bulunan Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı dikkate alındığında 2011 2015 yıllık ve 2015 2016 ilk dört aylık veriler aşağıdaki tabloda karşılaştırılmıştır. Tablo 2: Otomotiv Sektörü Dış Ticaret Rakamları (Milyon Dolar) 2011 2012 2013 2014 2015 2015 (Ocak- Nisan) 2016 (Ocak- Nisan) İhracat 15,80 15,15 17,00 18,06 17,46 5,82 6,22 İthalat 17,18 14,51 16,81 15,74 17,54 5,20 5,30 Dış Ticaret Dengesi -1,38 0,64 0,19 2,32-0,08 0,62 0,92 Kaynak: TÜİK Tablo 2 incelendiğinde ülkemizde toplam 17,54 milyar dolar ithalata karşılık 17,46 milyar dolar ihracatın gerçekleştiği görülmektedir. 2016 yılının ilk dört ayında ise ihracat miktarı %6,9 artmıştır. İthalattaki artış oranı ise %1,9 dur. Otomotiv Sektöründe İzlenmesi Gereken Yol ve Sektör İçin Öneriler Teknolojide baş döndürücü bir hızda gerçekleşen yoğun gelişmeler ve küreselleşmenin de etkisiyle yaşanan uluslararası rekabet ortamında öne çıkmayı hedefleyen firmalar için, verimlilik artışı, kaynakların etkin kullanımı, idari ve teknik organizasyon gibi unsurların önemi daha da artmaktadır. Rekabet ortamında fark yaratmanın son derece önemli olduğunun bilincindeki firmalar, Ar-Ge ye yatırım, kalite yönetimi, ana ve yan sanayi arasında işbirliğine dayanan ilişkiler, nitelikli iş gücü istihdamı, esnek üretim yöntemlerinin uygulanması ve etkin pazarlama gibi konularda çalışmanın önemini kavramışlardır. Satış miktarlarının müşteri tercihleri tarafından belirlenmesi nedeniyle bu tercihler doğrultusunda ürün çeşitliliğini geliştirmek önem kazanmaktadır. Sektörde motorlu taşıt aracı üreticileri ile yedek parça üreticilerinin uyumlu bir şekilde çalışması, müşteri talepleri doğrultusunda üretilecek yeni ürünlerin tasarımı aşamasında da bu uyumun sürdürülmesi, daha yüksek katma değer yaratmak üzere ortak projelerin altına imza atılması son derece önemlidir. 20
Müşteri tercihleri doğrultusunda önemli bir kısmı çevre normlarına uyum, alternatif yakıt kullanımı, yakıt tasarrufu, güvenlik, hafiflik gibi alanlarda gerçekleştirilen Ar-Ge harcamaları önemli hale gelmiştir. Uluslararası rekabetteki artışın kar oranlarını azaltması, Ar-Ge harcamalarındaki artış, teknolojinin sürekli yenilenmesi sonucu yüksek miktarlardaki yatırım ihtiyacı, tüketici tercihlerinin sürekli yenilenmesi, dinamik pazar yapısı gibi sorunlar ile başa çıkabilmek için küçük ve orta ölçekli firmalar bir araya gelerek ortak hareket etme yolunu tercih edebilirler. Ülkemizde otomotiv sektörünün başarısının devamı için teknolojilerin yakından takip edilmesi, ana ve yan sanayi arasında işbirliğinin arttırılması, sektöre yönelik sağlanan teşviklerin çeşitlendirilmesi, yatırımların arttırılması, kapasite kullanım oranının yükseltilmesi, üretim maliyetinin düşürülmesi gerekmektedir. Otomotiv sektörü ihracatında AB üyesi ülkeler ağırlıklıdır. Bu durum sektörün AB de yaşanan her türlü olumsuz tablodan etkilenmesine neden olmaktadır. Bu durumun önüne geçilebilmesi için sektör ihracatının farklı pazarlara yayılmasının sağlanması gerekmektedir. Ülkemizde sektörde yaşanan olumsuzluklardan biri de araç parkının yaşlı olmasıdır. Yürürlüğe girdiği 1992 yılından bu yana aracın yaşına bağlı olan yıllık Motorlu Taşıtlar Vergisi nin, 11 yaşından sonra araca uygulanan verginin yüzde 10-14 ü düzeyinde bir sınırda sabitlenmesi de eski araçların kullanılmasını özendirmektedir. Oysa, yaşlı araçların çevreye olduğu kadar kamu sağlığına da olumsuz etkileri bulunmaktadır. Parkın daha hızlı yenilenmesi trafikte can ve mal güvenliğinin sağlanmasında da etkili olacaktır. Tüketicinin çevreye olan duyarlılığındaki artış, aynı zamanda da yakıt maliyetini azaltma çabası nedeniyle dünyada otomotiv sektörü, elektrikli araçlara yönelmektedir. Ülke politikaları ile özellikle karbon salınımı miktarı düşük olan binek araçların kullanımı teşvik edilmektedir. Ülkemizde de bu tür araçların kullanımının teşvik edilmesi amacıyla çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Örneğin ÖTV uygulamasına göre; sade elektrikli otomobiller motor güçlerine göre sınıflandırılarak en düşük yüzde 3 ile en fazla yüzde 15 olmak üzere bir ÖTV uygulanmıştır. Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Başbakanlığı döneminde yerli otomobil yapacak bir babayiğit çağrısında bulunmuş; her fırsatta ve platformda kendi otomobilimizi üretme zamanımızın geldiğini dile getirmişti. T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından da yerli otomobile yönelik çalışmalar istikrarlı bir şekilde sürdürülmektedir. Bakanlığın koordinatörlüğünde ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarının katkıları ile Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2016-2019) hazırlanmıştır. Bu belgede otomotiv sektörünün mevcut durumu ile güçlü ve zayıf yönleri, sektörün sunduğu fırsatlar ve tedbir alınması gereken tehdit unsurları; orta vadeli ihtiyaçlar dikkate alınarak sorun alanları ve çözüme yönelik hedefler ortaya konmuştur. Öncelikli sorun alanlarından hareketle otomotiv sektörünün vizyonu olarak: Sahip Olduğu Yerli Markaları ile Dünya Otomotiv Pazarında Söz Sahibi Olmak ; genel amaç olarak ise Güçlü ve 21
rekabetçi tedarik sanayi ve kendi ürettiği yerli markaları ile ileri teknoloji kullanımını yaygınlaştırmak ve katma değer oranını yükseltmek hususları belirlenmiştir. Sektör için belirlenen vizyon ile genel amaç çerçevesinde tespit edilen 3 hedef aşağıdaki şekildedir: 1. Yerli Marka Araç Üretimi İçin Gerekli Altyapıyı oluşturmak. 2. Sektörün Markalaşma Kabiliyetini ve Küresel Rekabet Gücünü Artırmak. 3. Otomotiv Sektörünün Güçlendirilmesine Yönelik Hukuki ve İdari Düzenlemeler Geliştirmek. Bu 3 hedefin gerçekleştirilmesi kapsamında belirlenmiş en dikkat çekici eylem maddeleri ise aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır: Küresel seviyede rekabetçi olabilecek menzili uzatılmış elektrikli yerli marka araç kategorisi belirlenecek ve söz konusu aracın üretilmesine yönelik gerekli destek mekanizmaları geliştirilerek uygulanacaktır. Bir önceki madde kapsamında üretilecek yerli marka araç/araçların kamu alımlarında öncelikli olarak tercih edilmesi sağlanacaktır. İçten yanmalı motor üretiminin teşvik edilmesi amacıyla mükemmeliyet merkezi kurulacaktır. Tip onay, tasarım doğrulama, dayanım, yol ve araç testleri yapılması için Otomotiv Test Merkezi kurulacaktır. Ülkemizde üretilmesi büyük önem arz eden aksam ve sistemler belirlenecek, söz konusu parçaların üretimi Ulusal Odak projesi adı altında desteklenecektir. Otomotiv tedarik sanayine yönelik ihtisas OSB lerin yerlerinin belirlenmesi için fizibilite raporları hazırlanacak ve otomotiv ihtisas OSB lerinin sayısı arttırılacaktır. Vergilendirme sisteminde salınım düzeyindeki farklılıkların da dikkate alındığı bir yapı oluşturularak CO2 salınımı daha düşük olan araçların kullanımı teşvik edilecektir. Çevreye duyarlı elektrikli, hibrit, hidrojenli ve CNG li araçların kullanımının yaygınlaştırılması için gerekli mevzuat ve fiziki altyapı çalışmaları yürütülecektir. Günümüzde küresel rekabet ortamında çevre hassasiyeti yükselen değerlerdendir. Tüketiciler için artık kalite ve emniyet gibi özellikler kadar, ürünün hem kendisinin hem de üretilme şeklinin çevreyi nasıl etkilediği satın alma tercihlerini etkilemektedir. Hazırlanan eylem maddeleri de tüketicilerin çevre duyarlılığını gözeten hususlar içermektedir. Örneğin eylem planı içerisinde, vergilendirme sisteminde CO 2 salınımı daha düşük olan araçların kullanımının teşvik edilmesi, çevreye duyarlı elektrikli, hibrit, hidrojenli ve CNG li araçların kullanımının yaygınlaştırılması için gerekli mevzuat ve fiziki altyapı çalışmalarının yürütülmesi hususları yer almaktadır. Kontrol ve güvenlik sistemleri, elektronik beyin, bazı aktarma ve hareket bileşenleri yurt dışından ithal edilmektedir. Oysa yerli bir otomobilin üretiminde, özellikle dışa bağımlı olunan parçaların ülkemizde üretiminin sağlanması son derece önemlidir. Ülkemizin dış bağımlılığının azaltılması, yüksek katma değerli ürünlerin üretilmesi amacıyla normalde yurtdışından ithal edilen motor, aksam ve sistemlerin ülkemizde üretiminin sağlanması gerekmekte, bunun için yatırım yapılmalıdır. Eylem Planında içten yanmalı motor üretiminin teşvik edilmesi konusu yer almaktadır. 22
Yerli otomobilin üretilmesinin ardında satışının sağlanması da önemli konuların başında gelmektedir. Eylem Planında yerli marka araç kategorisi dünyanın da tercih ettiği menzili uzatılmış elektrikli araç olarak belirlenmiştir. Bu aracın üretiminin desteklenmesi de Planda yer almaktadır. Üretimin desteklenmesi, üretim maliyetinin düşürülmesi dolayısıyla ulusal/uluslararası satış miktarının arttırılması için gereklidir. Yerli otomobilin ulusal düzeyde satışının arttırılması amacıyla eylem planı kapsamında yerli marka araç/araçların kamu alımlarında öncelikli olarak tercih edilmesi hususu da Planda belirtilmiştir. Ülkemizin yerli markasının oluşturulması idealinin gerçekleştirilmesi çerçevesinde bir araya gelen kamu, özel tüm paydaşlar, bu konuda yol haritasını çizen eylem planını verimli bir şekilde hayata geçirmek için uyum içerisinde çalışmalıdırlar. Kaynaklar: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Otomotiv Sektörü Raporu, 2016 T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2016-2019) KPMG Türkiye, Otomotiv Yöneticiileri Araştırması-4, Geleceğin İş Modelleri 2016 OYDER, Otoban Dergisi, Aralık, 2015 Türkiye İstatistik Kurumu 23