Balgamdan Mycobacterium tuberculosis İzolasyonunda Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) Yönteminin Değeri Sami ÖZTÜRK*, Ahmet İLVAN**, Hakan ÖZTÜRKERİ***, Ömer KOCABEYOĞLU****, Erkan BOZKANAT*, Zafer KARTALOĞLU**, Ömer DENİZ* * GATA Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi, ** GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi, *** GATA Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi Mikrobiyoloji Servisi, **** GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Mikrobiyoloji Servisi, İSTANBUL ÖZET Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) yeni bir yöntem olup, geleneksel mikobakteri üreten sıvı besiyeri içerir, fakat numunelerden direkt olarak mikobakteri üremesini tespit eden yeni bir sensör içermektedir. Çalışmamızda 118 akciğer tüberkülozlu hastadan alınan 118 balgam örneğinin homojenizasyon ve konsantrasyon sonrası yayma mikroskopisi, Lewenstein Jensen (LJ), BACTEC 460 (B460) ve MGIT yöntemleri ile kültürleri yapılmıştır. Balgam yayması örneklerin %66 sında asido-alkolo rezistan basil (ARB) pozitif, kültür çalışmalarında ise LJ de %73 ünde, B460 ta %78 inde, MGIT te ise %58 inde üreme saptanmıştır. Üç kültür yöntemi izolasyon oranları yönünden karşılaştırıldığında, LJ ve B460 arasında anlamlı fark olmadığı (p (B460-LJ) > 0.05), MGIT izolasyon oranının LJ ve B460 a göre anlamlı olarak düşük olduğu (p (MGIT- B460) < 0.001, p (MGIT-LJ) < 0.01) görülmüştür. Balgam yayması ARB pozitif ve negatif tüm olgular gözönüne alındığında ortalama izolasyon süreleri sırasıyla MGIT, B460 ve LJ olmak üzere 11.1 ± 7.1, 12.1 ± 4.3 ve 20.8 ± 6.1 gün olarak bulunmuştur. Sonuç olarak, bugün için en uygun kültür yönteminin B460 olduğu, özellikle izolasyon süresindeki kısalık nedeni ile yapılacak geliştirme ve iyileştirmelerle MGIT in gelecekte rutin kullanıma girebileceğini, ayrıca BACTEC cihazı olmayan merkezlerde cihaz ve ekipman gerektirmemesi, kolay uygulanabilir olması nedenleri ile günümüzde de kullanılabileceğini düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: MGIT, mikobakteri, erken tanı. SUMMARY The Value of Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) System for Isolation of Mycobacterium tuberculosis from Sputum The Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) a recently introduced method, uses a traditional broth medium for the growth of mycobacteria but incorparates a novel sensor to detect microbial growth directly from specimens. In this study, 118 sputum samples from 118 patients with pulmonary tuberculosis were examined for Acid Fast Bacteria (AFB), after homogenization and concentration, by means of Lewenstein Jensen (LJ), BACTEC 460 (B460) and MGIT systems. Sixty-six 101 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107
Balgamdan Mycobacterium tuberculosis İzolasyonunda Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) Yönteminin Değeri percent of the sputum smear samples were positive for AFB while LJ, B460 and MGIT recovered AFB in 73%, 78% and 58%, respectively, of the samples. When three methods were compared according to the isolation rates, it was showed that there was no significant difference between LJ and B460 (p (B460-LJ) > 0.05) but MGIT had a significant isolation rate than LJ and B460 (p (MGIT-B460) < 0.001, p (MGIT-LJ) < 0.01). When all samples taken together mean isolation times of MGIT, B460 and LJ were 11.1 ± 7.1, 12.1 ± 4.3 and 20.8 ± 6.1 days respectively. We conclude that; where as B460 is an ideal culture media, MGIT would be able to be used routinely in the future, having the advantage of short incubation period and low labor intensity with the necessity of further development. Key Words: MGIT, mycobacteria, early diagnosis. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün 1990 yılında yayınladığı verilere göre dünya nüfusunun 1/3 ü, yani 2 milyar insan tüberküloz basili ile infektedir. Günümüzde her yıl 8-10 milyon yeni hasta ortaya çıkmaktadır. Her yıl 3 milyon kişi tüberkülozdan ölmekte ve ölüm nedenleri arasında 5. sırayı almaktadır (1). Ülkemizde de 12-15 milyon infekte kişinin olduğu, her yıl 30-40 bin yeni hastanın ortaya çıktığı tahmin edilmektedir (2). Gelişmiş ülkelerde tüberküloz sorununun yeniden güncelleşmesi hastalığın etkin kontrolü için hızlı, sensitivitesi ve spesifitesi yüksek yeni tanı yöntemleri geliştirmek amacıyla yapılan çalışmaları arttırmıştır. Tüberkülozda yeni tanı yöntemleri arasında yer alan BACTEC 460 (B460) ve polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) yanında, son birkaç yıldır tanı yöntemleri arasına girmesine çalışılan bir başka yöntem Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) yöntemidir (3-9). MATERYAL ve METOD Çalışmaya Ekim 1997-Haziran 1998 tarihleri arasında GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi nde yatan, klinik ve radyolojik olarak akciğer tüberkülozu düşünülen 140 hasta alınmıştır. Yapılan tüm tetkikler sonucunda akciğer tüberkülozu tanısı konamayan 22 hasta ve balgam örnekleri çalışmadan çıkartılmış ve kalan 118 hastadan elde edilen balgam sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmada, kalan 118 hastanın 106 sı erkek (%89.8), 12 si kadın (%10.2); yaşları 18-53 arasında olup, ortalama yaş 23.8 idi. Materyal Alınması Hastalardan sabah kalktıklarında çıkardıkları ilk balgam tek kullanımlık ve kapaklı plastik kutulara alınmıştır. Alınan balgam örnekleri N-asetil- L-sistein sodyum hidroksit (NALC-NaOH) yöntemiyle homojenize-dekontamine ve konsantre edildikten sonra ekim ve yaymaya hazır hale getirilmiştir. İnokülasyon İşlenen örnekler Lewenstein Jensen (LJ) besiyerine 100 µl, B460 (Becton Dickinson Diagnostic Instrument Systems, USA) ve MGIT (Becton Dickinson Europe, France) şişelerine ise 500 µl lik inokülumlar halinde ekilmiştir. İnkübasyon İnoküle edilen LJ besiyerleri %5-10 CO 2 li ortam sağlayan CO 2 poşetlerinin bulunduğu jarlarda 37 C de; B460 şişeleri B460 cihazında 37 C de; MGIT şişeleri ise normal atmosfer koşullarında 37 C de inkübe edilmişlerdir. LJ besiyerlerinde inokülasyondan yaklaşık 7-10 gün sonra besiyerleri jar içerisinden çıkarılarak normal atmosfer koşullarında ve 37 C de 8 hafta süreyle, yayması pozitif olup 8. haftada kültürü negatif olan tüpler ek olarak 4 hafta süreyle inkübe edilmiştir. Üremenin İzlenmesi LJ tüpleri inkübasyonun 1. haftasından sonra, 8. haftanın sonuna dek haftada 3 kez üreme yönünden kontrol edilmiştir. B460 şişeleri ilk 3 hafta için haftada 3 kez ve diğer 3 hafta için haftada 1 kez olmak üzere toplam 6 hafta süreyle üreme yönünden kontrol edilmiştir. MGIT şişeleri ise inkübasyonun 2. gününden itibaren hafta içi günlerde günlük olarak 8 hafta süreyle izlenmiştir. Üremenin Saptanması LJ besiyerinde makroskopik olarak üreme gözlenen ilk kolonilerin ARB olduğu yapılan EZN boyamasıyla doğrulanmıştır. B460 şişelerinde GI 10 ise günlük okunmaya alınarak, GI 100 olduğunda EZN boyama yöntemi ile ARB yayma- Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107 102
Öztürk S, İlvan A, Öztürkeri H, Kocabeyoğlu Ö, Bozkanat E, Kartaloğlu Z, Deniz Ö. sı yapılmıştır. MGIT tüplerinde ise 365 nm UV lambaya tutunca, tüplerin dip kısmında turuncu parlak bir renkte ve aynı zamanda üstünde turuncu renk yansıması şeklinde görülen floresans varlığında yine aynı şekilde EZN yöntemi ile ARB yayması yapılmıştır. Her iki sıvı besiyerinde (B460 ve MGIT) ilk üreme saptandığında ARB yayma ile birlikte LJ besiyerine subkültür yapılmıştır. MGIT yönteminde yalancı pozitiflik olabilmektedir. Bu nedenle renk ve refle pozitif kabul edilen tüplerden yayma hazırlanıp ARB bakılarak test kontrolü yapılmıştır. Mikobakteri İdentifikasyonu Mikobakteriler; aside dayanıklı boyanmaları, üreme hızı, koloni morfolojisi, pigment oluşturma ve biyokimyasal özelliklerine (nitrat redüksiyon testi) göre identifiye edilmiştir. İstatistiksel Analiz Kültür yöntemleri izolasyon oranlarının karşılaştırılmasında Mc Nemar testi, izolasyon sürelerinin karşılaştırılmasında tek yönlü varyans analizi ve Tukey yöntemi (SPSS programı) kullanılmıştır. BULGULAR Çalışmaya alınan 118 hastadan 118 balgam örneği toplanmış olup, homojenizasyon-dekontaminasyon ve konsantrasyon sonrası yapılan balgam mikroskopik incelemelerinde tüm olguların 78 inde (%66) ARB pozitif, 40 ında (%34) negatif bulunmuştur. Yüzonsekiz balgam örneğinin 86 sında (%73) LJ de kültür pozitif, 32 sinde (%27) negatif; B460 da 92 sinde (%78) kültür pozitif, 26 sında (%22) negatif; MGIT te 68 inde (%58) kültür pozitif, 50 sinde (%42) negatiflik saptanmıştır (Tablo 1). Üç kültür yönteminin izolasyon oranları karşılaştırıldığında, B460 ve LJ arasında anlamlı fark olmadığı (p (B460-LJ) > 0.05), MGIT izolasyon oranının B460 ve LJ e göre anlamlı olarak düşük olduğu görülmüştür (p (MGIT-B460) < 0.001, p (MGIT- LJ)< 0.01). Balgam yayma negatif örneklerde en yüksek izolasyon oranı LJ de (%60) elde edilmiş; B460 (%50) ve MGIT (%50) eşit sayıda izolasyon sağlamıştır. Ancak LJ deki yüksek izolasyon oranı istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p (B460-LJ) > 0.05, p (B460-MGIT) > 0.05, p (LJ- MGIT)> 0.05). Balgam yayma pozitif örneklerde ise B460 ile izolasyon oranının (%92), LJ (%79) ve MGIT e (%62) göre anlamlı olarak yüksek olduğu görülmüştür (p (B460-LJ) = 0.013, p (B460- MGIT)= 0.001). Aynı zamanda LJ ve MGIT izolasyon oranları arasındaki fark anlamlı (p (LJ-MGIT) < 0.001) bulunmuştur (Şekil -1). Ortalama izolasyon süresi LJ de 20.8 ± 6.1 gün (16-47 gün), B460 da 12.1 ± 4.3 gün (5-27 gün), MGIT de ise 11.1 ± 7.1 gün (2-36 gün) olarak saptanmıştır (Tablo 2, Şekil 2). Tek yön- Tablo 1. Tüberküloz hastalarının balgam yayma ve kültür sonuçları. Sonuç Balgam yayma LJ B460 MGIT Pozitif 78 (%66) 86 (%73) 92 (%78) 68 (%58) Negatif 40 (%34) 32 (%27) 26 (%22) 50 (%42) Toplam 118 118 118 118 Tablo 2. Kültür çalışmalarında mikobakteri izolasyon süreleri (gün olarak). Toplam Balgam yayma (+) Balgam yayma (-) Ort ± SS Ort ± SS Ort ± SS Yöntem (Min-Max) (Min-Max) (Min-Max) LJ 20.8 ± 6.1 (16-47) 21.2 ± 6.8 (16-34) 19.8 ± 3.6 (18-47) B460 12.1 ± 4.3 (5-27) 11.3 ± 3.2 (5-22) 14.7 ± 6.2 (9-27) MGIT 11.1 ± 7.1 (2-36) 11.2 ± 7.6 (2-24) 10.8 ± 5.8 (12-36) 103 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107
Balgamdan Mycobacterium tuberculosis İzolasyonunda Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) Yönteminin Değeri Tablo 3. Literatür ile çalışmamız sonuçlarının karşılaştırılması. Genel bilgiler Yayınlar Badak ve arkadaşları (12) Pfyffer ve arkadaşları (13) Bu çalışma Örnek sayısı 1441 1500 140 Kültürde üreme 178 180 118 Üreme % MGIT 85.4 76.1 58 B460 84.8 87.8 78 LJ 76.9 69.4 73 Kontaminasyon % MGIT 5.6 13.8 17.8 B460 3.9 12.4 5.1 LJ 6.7 9.2 12.7 Üreme süresi (gün) MGIT 11.0 14.0 11.1 B460 8.0 13.5 12.1 LJ 21.0 23.1 20.8 lü varyans analizi ile 3 kültür yöntemi karşılaştırıldığında B460 ve MGIT arasında anlamlı fark olmadığı, LJ de izolasyon süresinin B460 ve MGIT e göre daha anlamlı derecede uzun olduğu (p< 0.001) görülmüştür (Tablo 2, Şekil 2). Balgam yayması pozitif ve negatif örneklerin izolasyon süreleri ayrı ayrı kendi içlerinde kültür yöntemlerine göre karşılaştırıldığında, toplam olgularda olduğu gibi B460 ve MGIT arasında anlamlı fark olmadığı, LJ de izolasyon sürelerinin hem balgam yayma pozitif hem de negatif % 100 90 80 70 60 50 40 30 60 50 50 79 92 62 73 78 58 LJ B460 MGIT 20 10 0 Baygam yayma (-) Baygam yayma (+) Toplam Şekil 1. Kültür yöntemleri izolasyon oranları. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107 104
Öztürk S, İlvan A, Öztürkeri H, Kocabeyoğlu Ö, Bozkanat E, Kartaloğlu Z, Deniz Ö. Gün 25 20 21.2 19.8 20.8 15 14.7 10 11.3 11.2 10.8 12.1 11.1 LJ B460 MGIT 5 0 Balgam yayma (+) Balgam yayma (-) Toplam Şekil 2. Kültür yöntemleri izolasyon süreleri. örneklerde B460 ve MGIT e göre daha uzun olduğu (p< 0.001, p< 0.001) saptanmıştır. Çalışmamızda MGIT lerde renk ve refle saptanan 96 balgam örneğinin 68 inde (%70.8) yaymada ARB pozitif, 28 inde ise (%29.2) negatif olarak tespit edilmiştir. Negatif olgular yalancı pozitiflik olarak kabul edilmiştir. Ayrıca toplam 42 adet kontaminasyon tespit edilmiş olup; bunlardan 21 tanesi MGIT te (17.8), 6 tanesi B460 da (%5.1), 15 tanesi ise LJ dedir (%12.7). TARTIŞMA Tüberküloz hastalığında mevcut kültür ve diğer tanı yöntemleri her yönü ile yeterli değildir. Bazılarının süresi uzun, bazılarının sensitivitesi ve spesifitesi düşük, bazıları ise bu yönlerden uygun olsa bile maliyet yüksekliği nedeniyle rutin kullanımı imkansızdır. Bu nedenle yeni tanı yöntemlerine ihtiyaç vardır. Balgam yayma mikroskopisinde basil saptanabilmesi için mililitrede 5000-10000 basil olması gerekmektedir (10). Balgamın direkt bakısı kolay, hızlı ve ucuz bir teknik olmasına rağmen duyarlılığı düşüktür ve basil tespit edilebilme oranı %50-80 arasındadır (11). Klasik kültür yöntemleri ile tanı oranı %90 lara çıkmakla birlikte 6-8 hafta gibi uzun bir süre gerekmektedir. Son yıllarda tüberküloz tanısında MGIT kültür yönteminin değerini araştıran sınırlı sayıda çalışmalar yayınlanmaya başlanmıştır. Yaptığımız literatür incelemelerinde, kültür yöntemleri ile elde edilen çeşitli sonuçlar Tablo 3 te sunulmuştur. Yayma negatif, kültür pozitif 71 olgulu Morgie ve arkadaşlarının yaptıkları B460 ve LJ kültür çalışmalarında; izolasyon oranı B460 da %71.8, LJ de %62 olarak bulunmuştur (14). Ortalama izolasyon süresi B460 da 13.7 gün, LJ de ise 26.3 gün olarak bulunmuştur. B460 ve LJ ile David ve arkadaşlarının yaptıkları 642 değişik numuneli 61 kültür pozitif olgulu başka bir çalışmada ise; izolasyon oranı yayma pozitif 30 olguda LJ de %90, B460 da %100, yayma negatif 31 olguda LJ de %61.3, B460 da %90.3, toplam olarak ise LJ de %75.4, B460 da %95 olarak bulunmuştur (15). Bizim çalışmamızda 118 hastadan alınan 118 balgam örneği incelenmiştir. Akciğer tüberkülozu tanısı konan 118 olgunun 78 inde (%66) bal- 105 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107
Balgamdan Mycobacterium tuberculosis İzolasyonunda Mycobacteria Growth Indicator Tube (MGIT) Yönteminin Değeri gam yaymasında ARB pozitif, 40 ında (%34) negatif bulunmuştur. Balgam yaymasında ARB pozitif olgularda sırasıyla MGIT, B460 ve LJ de olmak üzere izolasyon oranları %62, %92, %79; ARB negatif olanlarda ise %50, %50 ve %60 olarak saptanmıştır. Balgam yayması pozitif örneklerde B460 ile izolasyon oranı LJ ve MGIT e göre, LJ izolasyon oranı ise MGIT e göre yüksek bulunmuştur. Bu farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür (p (B460-LJ) = 0.013, p (B460-MGIT) = 0.001, p (LJ-MGIT) < 0.001). Başka bir deyişle balgam yayması pozitif örneklerde MGIT en kötü izolasyon oranına sahiptir. Balgam yayması negatif örneklerde en yüksek izolasyon oranı LJ de elde edilmiş; B460 ve MGIT eşit oranda izolasyon sağlamıştır. Yayma negatif örneklerde 3 kültür yöntemi arasında izolasyon sağlanan örnekler ve sayıları yönünden anlamlı farklılık bulunmamıştır (p (B460-LJ) > 0.05, p (B460- MGIT)> 0.05, p (LJ-MGIT) > 0.05). Yayma negatif ve pozitif tüm olgular değerlendirildiğinde izolasyon oranları MGIT te %58, B460 da %78, LJ de ise %73 bulunmuş; B460 ve LJ arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değilken (p (B460-LJ) > 0.05), MGIT izolasyon oranı B460 ve LJ ye göre anlamlı olarak düşük (p (MGIT-B460) < 0.001, p (MGIT-LJ) < 0.01) çıkmıştır. Bu değerlendirmeler ışığında MGIT yönteminin tanı açısından diğer iki kültür yönteminden daha düşük sensitiviteye sahip olduğu, özellikle balgam yayması pozitif olgularda olmak üzere çalışılan 3 kültür yöntemi arasında en elverişli olanının B460 olduğu görülmüştür. Balgam yayması negatif olgularda ise, istatistiksel olarak anlamlı olmamakla beraber, LJ ile en yüksek oranda izolasyon sağlanmıştır. Bu bulguların MGIT ile yapılan diğer çalışmalarla uyum sağlamadığı sonuçlarımızın düşük çıkmasının MGIT yönteminin henüz tam olarak standardize edilememiş olmasına, bu yöntemle kontaminasyonların fazla olmasına bağlı olabileceği düşünülmüştür. Ortalama izolasyon süresi olarak 3 kültür yöntemi karşılaştırıldığında B460 ve MGIT arasında anlamlı fark olmadığı, LJ de izolasyon süresinin B460 ve MGIT e göre daha uzun olduğu (p< 0.001) gözlenmiştir. Yayma pozitif örneklerde en kısa izolasyon süresi 11.2 gün ile MGIT te elde edilmiştir. MGIT ve B460 izolasyon süreleri arasında anlamlı fark yokken, MGIT ve B460 ile elde edilen izolasyon süreleri LJ ye göre anlamlı derecede düşüktür (p< 0.001). Yayma negatif örneklerde de benzer sonuçlar elde edilmiştir. Fakat bu grup örneklerde ortalama izolasyon süresi MGIT te B460 a göre 4 gün kadar daha kısa bulunmuş olmakla beraber, istatistiksel olarak bu farklılık anlamlı bulunmamıştır. Tüberküloz basili izolasyon süresi yönünden çalışmamızda bulunan sonuçlar, genel olarak diğer çalışmalarla uyumludur. Hem izolasyon oranı hem de izolasyon süreleri gözönüne alındığında, çalışılan 3 kültür yöntemi arasında en elverişli olanı B460 olarak gözükmektedir. B460 maliyet yönünden de uygundur. Ancak MGIT yönteminde cihaz ve ekipman ihtiyacı daha azdır. Literatür ile bulgularımız karşılaştırıldığında çalışmamızda MGIT yönteminde izolasyon oranı daha düşüktür. Bu sonuç, kontaminasyonların yüksekliğine ve yöntemin henüz yeterince standardize edilememiş olmasına bağlanmıştır. Çalışmamızda B460 ve LJ sonuçları ise literatür ile uyumlu bulunmuştur. Sonuç olarak, çalışmamız ve literatür bilgileri ışığında bugün için en uygun kültür yönteminin B460 olduğu, özellikle izolasyon süresindeki kısalık nedeni ile yapılacak geliştirme ve iyileştirmelerle MGIT in gelecekte rutin kullanıma girebileceğini, ayrıca BACTEC cihazı olmayan merkezlerde cihaz ve ekipman gerektirmemesi, kolay uygulanabilir olması nedenleri ile günümüzde de tanı yöntemi ve direnç testi olarak kullanılabileceğini düşünmekteyiz. KAYNAKLAR 1. Çelenk M. Tüberküloz Epidemiyolojisi. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi 1994; 14: 391-403. 2. Bilgiç H. Tüberküloz epidemiyolojisi. (Derleyen) Kocabaş A. Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Ankara: Emel Matbaası 1991: 401-37. 3. Anargyros P, Astill DSJ, Lim IS. Comparison of Improved BACTEC and L Jensen media for Culture of Mycobacteria from Clinicals Specimens. J Clin Mic 1990; 28: 1288-91. 4. Nolte FS, Metchock B. Mycobacterium. In: Murray PR (ed). Manual of Clinical Microbiology. 6 th ed. Washington DC: ASM Press 1995: 400-37. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107 106
Öztürk S, İlvan A, Öztürkeri H, Kocabeyoğlu Ö, Bozkanat E, Kartaloğlu Z, Deniz Ö. 5. Durmaz R. Polimeraz zincir reaksiyonu teknolojisi ve mikrobiyolojide kullanımı. Mikrobiyoloji 1995; 29: 304-20. 6. Sjöbring U, Mecklenburg M, Andersan AB, et al. PCR for detection of Mycobacterium tuberculosis. J Clin Mic 1990; 28: 2200-4. 7. Hanna BA, Walters SB, Kodsi SE, et al. Detection of Mycobacterium tuberculosis directly from patient specimens with the MGIT; a new rapid method. 94 th ed. General Meeting of the American Society of Microbiology 1994: 29-30. 8. Hanna BA, Walters SB, Bonk SJ, et al. Recovary of Mycobacteria from blood in MGIT and L. Jensen slant after lysis centirifugation. J Clin Mic 1995; 33: 3315-6. 9. Stitt TD, Kodsi SE. A rapid method for the growth and detection of Mycobacteria in clinical and stock cultures. 94 th ed. General Meeting of the American Society for Microbiology 1994: 45-8. 10. Balcı K. Göğüs Hastalıkları. 3. Baskı. Konya: Atlas Kitabevi 1993: 520-5. 11. Kocabaş A. Günümüzde ve gelecekte tüberküloz tanısı. (Derleyen) Kocabaş A. Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Ankara: Emel Matbaası 1991: 243-62. 12. Badak FZ, Deanna LK, Sharon S, et al. Comparison of Mycobacteria growth indicator tube with BACTEC 460 for detection and recovery of Mycobacteria from clinical specimens. J Clin Mic 1996; 34: 2236-9. 13. Pfyffer GE, Welscher HM, Kissling P, et al. Comparison of Mycobacteria growth indicator tube with radiometric and solid culture for recovery of acid-fast bacilli. J Clin Mic 1996; 35: 364-8. 14. Morgie AM, Carl H, Donald R de Y, et al. Comparison of radiometric method (BACTEC) and conventional culture media for recovery of Mycobacteria from smear-negative specimens. J Clin Mic 1983; 18: 384-8. 15. David LS, Rashad AL, Rourke WJ, et al. Comparison of the septi-chek AFB and BACTEC systems and conventional culture for recovery of Mycobacteria. J Clin Mic 1993; 31: 2689-91. Yazışma Adresi: Dr. Sami ÖZTÜRK GATA Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi 81020, Acıbadem, İSTANBUL 107 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001; 49(1): 101-107