Yerbilimleri, 5 (), 5-6 Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi BŸlteni Bulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University (eban-elazýû) evresinde dere sedimenti jeokimyasal yšnlendirme alýßmasý A stream sediment geochemical orientation study in (eban-elazýû) vicinity Cemal B L CE FÝrat niversitesi, MŸhendislik FakŸltesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, 9 ELAZIÚ Z Masif sÿlfit ve damar tipi cevherleßmeler i eren inceleme alaný, kirlenmenin olmadýûý bir bšlgede yer almaktadýr. alýßma alaný, yarý kurak iklime ve engebeli bir topoûrafyaya sahiptir. Dere sedimenti yšnlendirme alýßmasý ile bu tÿr bšlgeler i in uygun sediment fraksiyonu, šzme yšntemi ve metal daûýlým ßekilleri belirlenmißtir. OrtamÝn fiziko-kimyasal šzellikleri nedeniyle, dere kumlarýndaki elementlerin, kimyasal olaylardan ok fiziksel olaylarýn etkisi altýnda meydana geldikleri sanýlmaktadýr. -8 + mesh fraksiyonu en uygun boyut olarak belirlenmiß ve bu fraksiyonun analiz yapýlmýßtýr. Uygun šzme yšnteminin belirlenebilmesi i in deûißik šzme yšntemleri denenmißtir. Bu yšntemlerden kral suyu ile šzme; yÿksek deûerler vermesi, birden fazla šrneûi kýsa sÿrede ve kolaylýkla š- zebilmesi, bir tek šzÿndÿrme ile ok sayýda elementin analizinin yapýlabilmesi gibi šzellikleri nedeniyle en uygun šzme yšntemi olarak belirlenmißtir. Volkano-sedimanter ve volkanik kaya larýn yÿzeylendiûi Õnin gÿneyinde Cu, Zn, Cd ve (Co) anomalileri belirlenmißtir. Tonalitik kaya larýn yÿzeylendiûi ayecorik Dere civarýnda dÿßÿk dereceli bir Pb anomalisi ortaya konmußtur. Anahtar kelimeler: Dere sedimenti, (eban-elazýû), kral suyu. ABSTRACT The study area including massive sulphide and vein type mineralizations is in a non-contaminated environment. It has a semi-arid climate and rough topography. Suitable sediment fraction, dissolution method and metal dispersion patterns were determined suitable for such an area by stream sediment orientation survey. The physico-chemical features of the area indicates that the metalic contents of the stream sediments originate from physical rather than chemical processes. -8+ mesh fractionseems to be the most suitable fraction and this fraction is chosen for the analyses. In order to determine the most effective solution method, several methods were experimented and aqua regia digestion was considered as the most effective method due to high values obtained, readily dissolution of the samples, multi element determination from the same solution and rapid sample prepration. In the southern part of, where volcano-sedimantary and volcanic rocks crop out, and Cu, Zn, Cd and (Co) anomalies exist. Low grade Pb anomalies were determined in the vicinity of ayecorik Stream, where tonalitic rocks are observed. ey words: Stream sediment, (eban-elazýû), aqua regia. GÜRÜÞ Jeokimyasal verilerden yararlanýlarak yapýlan prospeksiyon alýßmalarý, dÿnyada yoûun ve baßarýlý bir ßekilde uygulanmaktadýr (šrneûin; Govett, 985; Plant vd., 988). Jeokimyasal prospeksiyon yšntemlerini kullanan oûu Ÿlkeler, yeraltý zenginliklerinin belirlenmesinde bÿyÿk ilerlemeler saûlamýßlardýr (Plant ve Moore, 979; Bšlviken vd., 99; Darnley, 99). lke- C. BšlŸcek E-mail: cbolucek@firat.edu.tr
Deri nce 5 Yerbilimleri mizde de son yýllarda Maden Tetkik ve Arama Genel MŸdŸrlŸÛŸ (MTA) tarafýndan bu konuda yapýlan alýßmalarda bir artýß gšzlenmektedir. TŸm Ÿlke šl eûinde jeokimyasal prospeksiyon yapmak uzun zaman, yÿksek maliyet ve fazla iß gÿcÿ gerektirdiûi i in, bu tÿr alýßmalara baßlanmadan šnce yšnlendirme alýßmalarý yapýlarak, farklý bšlgeler i in arama aßamasýnda yararlanýlabilinecek jeokimyasal parametreler belirlenmektedir. Bu alýßma, DoÛu Toroslarda olduk a geniß yayýlým gšsteren ve eßitli cevherleßmeler i eren (SaÛÝroÛlu, 986 ve 99; Þaßmaz ve SaÛÝroÛlu, 99) magmatik kaya larýn yÿzeylediûi ElazÝÛÕÝn yaklaßýk km batýsýndaki evresinde yÿrÿtÿlmÿßtÿr. Ünceleme alanýnda st retase yaßlý bazaltik, tonalitik, dasitik ve volkano-sedimanter kaya lar yÿzeylemektedir (Þekil ). 5 55 58 6 97 98 6 96 89 95 67 9 5 5 59 ara T. 6 9 8 7 6 5 Nahal D. 9 8 9 7 7 6 5 9 7 7 78 89 9 8 85 88 9 8 87 8 8 ayecorik D. 7 86 85 7 7 9 6 8 8 BalÝk T. oçemin 6 8 9 SÝnÝt D. eban alýßma alaný Deri nce Baskil ELAZIÚ km + + o emin D. Temte km Dasit Tonalit DoÛrultu atýmlý fay Volkano-sedimanter Bazalt-andezit rnekleme lokasyonlarý Þekil. Ünceleme alanýnýn yerbulduru ve jeoloji haritasý. Figure. Location and geological map of the study area.
BšlŸcek 5 Ünceleme alaný ve yakýn evresinde genel olarak petrografi konusunda alýßmalar yapýlmýßtýr (Asutay, 987; AkgŸl, 99). AyrÝca MTA, inceleme alanýný da i ine alan geniß bir bšlgede, genel jeokimyasal prospeksiyon alýßmasý yapmýßtýr (TŸfek i ve DumanlÝlar, 99 a, b). Dere kumu šrneklemesi yapýlan bu alýßmada 8 meshin altýndaki kum fraksiyonu nitrik asit ile š- zÿlmÿßtÿr. Anak alýßma alaný i erisinde bir anomali belirlenememißtir. BšlŸcek (995), ayný bšlgede ger ekleßtirdiûi araßtýrmanýn bir bšlÿmÿnde dere kumu šrneklemesi ile ayrýntýlý jeokimyasal prospeksiyon yapmýßtýr. Bšlgede dere sedimenti šrneklemesi ile yapýlan ilk yšnlendirme alýßmasý niteliûindeki bu alýßmada, BšlŸcek (995)Õe ait veriler yeni bulgular ÝßÝÛÝnda deûerlendirilmißtir. Ünceleme alanýnda 9 dere kumu šrneûi alýnmýß, bunlarýn ÕŸnde Cu ve Zn, diûerlerinde Cu, Pb, Zn, Cd, Co ve Ni analizi yapýlmýßtýr. eßitli šzme yšntemleri denenmiß, elek analizi yapýlarak bšlge i in uygun kum fraksiyonu ve šzme yšntemi belirlenmiß, ayrýca elementlerin alansal daûýlýmý ortaya konmußtur. Bu yšnlendirme alýßmasýyla benzer bšlgeler i in yararlanýlabilecek uygun jeokimyasal arama karakteristiklerinin belirlenmesi ama lanmýßtýr. JEOLOJÜ VE CEVHERLEÞME Ünceleme alanýnda st retase yaßlý ElazÝÛ Magmatitlerine ait kaya lar yÿzeylemektedir. Bšlgede ElazÝÛ Magmatitleri, tonalitik bileßimli derinlik kaya larý, bazaltik ve dasitik bileßimli volkanitler ve volkano-sedimanter birimlerle temsil edilmektedir. Tonalitik derinlik kaya larý ve dasitik volkanitler temeldeki en yaßlý birim olan bazaltik kaya larý kesmektedir. Bazaltik kaya larýn Ÿzerine yer yer dasitik ve andezitik volkanitleri i eren bir volkano-sedimanter istif gelmektedir. AyrÝca aplit, lamprofir, mikrotonalit ve tonalit porfir bileßimli yarý derinlik kaya larý da inceleme alanýnda gšzlenmektedir. Bazaltik Volkanitler Ünceleme alanýnda bazalt ve bazaltik andezit bileßimli kaya larla temsil olunan birim bšlgedeki magmatitlerin en yaßlýsýdýr. Bazaltik kaya lar tonalitler ve dasitler tarafýndan kesilmekte; volkano-sedimanterler tarafýndan da Ÿzerlenmektedirler. Bu kaya lar oûunlukla masiftirler ve yer yer de yastýk lavlar olußturmaktadýrlar. Bazaltik volkanitlerin yÿzeylendiûi alanlarýn sert topografyaya sahip olmasý ve koyu kahverengi bir gšrÿnÿm sunmasý diûer birimlerden ayrýlmasýný kolaylaßtýrmaktadýr. Bazaltik kaya lar esas olarak plajiyoklas, klinopiroksen ve orto piroksen minerallerinden olußmaktadýrlar. lorit, epidot, kuvars, kalsit ve zeolit mineralleri bu kaya larda ikincil bileßen olarak izlenmektedir. Spilitleßmenin etkisiyle plajiyoklaslarýn anortit i eriûi olduk a dÿßÿk deûerler vermektedir (AkgŸl, 99). Bazaltik kaya lar o- Ûunlukla sa ÝnÝmlÝ olarak pirit ve ok az oranda kalkopirit gibi opak mineraller i ermektedirler. Tonalitik aya lar Bšlgede olduk a geniß alanlarda yÿzlek veren tonalitik kaya lar, inceleme alanýnýn D-GD bšlÿmÿnde yeralmaktadýrlar. Bu kaya lar; arazide hem renk farklýlýûý, hem de nispeten dÿz topoûrafyasý ile diûer birimlerden kolaylýkla ayrýlmaktadýrlar.tonalitik bileßimli derinlik kaya larý, en fazla dokanak olußturduklarý bazaltlarý kesmekte (AkgŸl, 99), aplit ve lamprofir dayklarý tarafýndan ise kesilmektedir. Tonalit bileßimli kaya lar el šrneûi dÿzeyinde grimsi kirli beyaz ve soluk pembemsi beyaz, orta - iri taneli porfirik dokulu holokristalen bir kaya gšrÿnÿmÿndedirler. Lškokrat minerallerce zengin tonalitik kaya larda; baßlýca anhedral granÿler, subhedral granÿler, porfiritik, mirmekitik ve grafit dokular olmak Ÿzere, holokristalen dokunun deûißik tÿrleri gšrÿlmektedir. uvars, plajiyoklas, - feldispat, biyotit ve hornblend mineralleri tonalitik kaya larýn esas bileßenlerini; epidot, klorit, serizit ve nadiren kalsit mineralleri ise ikincil bileßenlerini olußturmaktadýr. Tonalitler yer yer artan - feldispat oranlarý ile granodiyoritlere ge iß gšsterirler (Asutay, 987; AkgŸl, 99). Granodiyoritler ok dar alanlarda gšzlenmektedirler ve bunlarýn saha gšzlemleri ile tonalitlerden ayrýlmasý olduk a gÿ tÿr.tonalitik kaya lar i erisinde birka cm kalýnlýûýnda, baßlýca sfalerit, galen, kalkopirit ve pirit i eren damarlar ve oûunlukla asenopirit i eren kuvars damarlarý izlenmektedir (BšlŸcek ve SaÛÝroÛlu, 997). Dasitik Volkanitler Hem dar alanlarda bazik volkanik kaya larý keser konumda, hem de volkano-sedimanter ka-
5 Yerbilimleri ya lar i erisinde dasitik volkanikler yÿzeylemektedirler. Bu kaya larda yer yer dasitten riyolite doûru bir ge iß gšzlenmektedir. Volkano-sedimanter istifin deûißik seviyelerinde dasitlerin gšzlenmesi, farklý evreler halinde dasitik volkanizmanýn gelißtiûini gšstermektedir. AkgŸl (99), dasitik volkanitlerin, magmatizmanýn en son evresini temsil eden aplitik kaya lardan mineralojik bileßimleri ve kimyasal šzellikleri bakýmýndan farklý olmalarý nedeniyle, bu kaya larýn olasýlýkla tonalit bileßimli magmanýn yÿzeye Ý- karak katýlaßmasý sonucu olußmuß olabileceûini belirtmektedir. Mikroporfirik doku gšsteren bu kaya lar esas olarak kuvars ve plajiyoklas minerallerinden meydana gelmißtir. Biyotit ve hornblendler mafik; klorit, epidot ve zeolit mineralleri ikincil ve ok az miktardaki opak mineraller ise, kaya i e- risinde tali bileßenler olarak izlenmektedir. Mikrolitler ve camsý hamur malzemesi kayacýn hacim olarak yaklaßýk % 7Õini olußturmaktadýr. uvars ve plajiyoklas mineralleri hem mikrolit, hem de feno kristal halinde gšrÿlÿrken, mafik bileßenler (biyotit ve hornblend) genellikle feno kristal fazýn bileßenleri ßeklinde izlenir. Opak mineraller (pirit ± kalkopirit) oûunlukla hornblend kristallerine tutunmuß halde veya onlarýn kapanýmlarý halinde šz ßekilli ve yarý šz ßekilli kristaller ßeklinde bulunmaktadýr. AyrÝca hamur malzemesi i erisinde hamuru olußturan diûer bileßenlere sa ÝnÝmlÝ ve ok kÿ Ÿk kristaller halinde eßlik etmektedirler (AkgŸl, 99). Volkano-Sedimanter aya lar Tabandaki bazaltik volkanitlerin Ÿzerine gelen ve yer yer dasitik bileßimli kaya lar tarafýndan kesilen volkano-sedimanter kaya lar olduk a kalýn bir istif olußturur. Taban seviyelerde o- Ûunlukla dasitik, Ÿst seviyelere doûru oûunlukla andezitik lav akýntýsý ara seviyeleri i eren bu volkano-sedimanter istif, alt dÿzeylerde volkanik breß ve tÿflerle baßlar, orta seviyelere doûru kristalce zengin kumtaßý, pelajik amurtaßý ve tÿfit ardalanmasý, en Ÿst dÿzeylerde ise bazalt ve peridodit olistolitleri i eren kumtaßý aratabakalý marnlarla temsil olunur (AkgŸl, 99). Volkano-sedimanter istifin taban seviyelerinde olasýlýkla dasitik-riyolitik volkanik faaliyeti ile kškensel ilißkisi olan piritik masif sÿlfit cevherleßmeleri bulunmaktadýr. DeÛißik evrelerde gelißmiß bu cevherleßmeler yaklaßýk.5- m kalýnlý- ÛÝnda tabaka ve mercekler halinde, yer yer de laminalýdýr. Dasit-riyolit bileßimli volkanitler i erisinde de sa ÝnÝmlÝ ve aûsý cevherleßmeler bulunmaktadýr. Cevherleßmede baskýn olarak pirit, daha az olarak da kalkopirit, bornit ve sfalerit gšzlenmektedir. JEOÜMYA Fiziko-imyasal oßullar alýßma alanýnda genellikle sarp ve engebeli bir topoûrafya hakimdir. Bazaltik kaya larýn yÿzeylendiûi alanlar tonalitik kaya larýn yÿzeylendiûi alanlara gšre daha yÿksek bir engebeye sahiptir. YŸzeysel ayrýßmaya uûrayan kaya lara ait malzemenin taßýnmasý ile daû eteklerinde ve dere i lerinde olduk a kalýn alÿvyon birikintileri olußmußtur. Ünceleme alanýnda dendritik drenaj aûý hakimdir. Ana dereler oûunlukla sulu, tali dereler ise kurudur. Tipik karasal iklimin gšrÿldÿûÿ bu alan, bitki šrtÿsÿ bakýmýndan olduk a fakirdir. Bšlgeye dÿßen yaûýß miktarý ok azdýr. Baskil (ElazÝÛ) meteoroloji istasyonundan alýnan kayýtlara gšre, son 5 yýllýk yaûýß miktarlarý ortalamasýna gšre, yýllýk yaûýß miktarý ortalama mmõ dir. Yšrede, ok hýzlý erozyon nedeniyle toprak šrtÿsÿ olduk a incedir. Ünceleme alanýnda piritik cevherleßmelerin gšrÿldÿûÿ Nahal derenin ana ve bazý tali kollarýndaki sularýn ph deûerleri ortalama 8 civarýndadýr. DŸnyadaki bazý bšlgelerde pirit cevherleßmelerinin bulunduûu alanlardaki sularda ph genellikle - arasýnda deûißirken (Learned vd., 985), phõýn bšlgede bu kadar yÿksek olmasýnýn nedeni; bšlgedeki bazaltik kaya larda CaÕca zengin plajiyoklaslarýn bozunmasý ile ortaya Ý- kan ikincil karbonat (kalsit) olußumlarýna ve sularýn kaynaklandýûý alanlarda bulunan kire taßlarýnýn varlýûýndan dolayý sularýn bazik karakterli olußuna baûlanabilir. šzeltideki HCO - iyonu asit ilavesi ile eriyiûe sokulan H + iyonlarýnýn bÿyÿk bir kýsmýný bÿnyesine alarak serbest H + miktarýnda šnemli deûißimlere olanak vermez. AynÝ ßekilde, CaCO da CaCO + H + Ca + + HCO Ð () eßitliûi ile H + Õni absorbe ederek phõý sabit tutmaktadýr (rauskopf, 989). Bu yÿzeysel koßul-
BšlŸcek 55 larda Eh da olduk a yÿksek deûer almaktadýr. YukarÝda verilen Eh-pH koßullarý, iklim ve topoûrafik etkiler nedeniyle sÿlfÿrlÿ cevherleßmelerin kimyasal bozunmasý šnemli šl Ÿde engellenmekte ve inceleme alanýnýn erozyona uygun yapýsý nedeniyle metaller ortamdan kolaylýkla uzaklaßmaktadýr. ppm ASTM (mesh) - +5-5 +8-8 + - + - Lab. Lab. Lab. Cu Cu Zn 9: rnek No rnek AlÝmÝ ve rnek HazÝrlama Üßlemleri rnek alým yšntemlerini gelißtirmek, uygun tane boyu ve analiz yšntemlerini saptamak i in šn alýßmalar yapýlmýßtýr. rnekler, mÿmkÿn oldu- Ûunca, aktif dere yataklarýndan geniß derelerde farklý noktalardan alýnmýßtýr. rnekleme lokasyonlarýnda derenin genißliûine baûlý olarak, mÿmkÿn olduûu kadar fazla noktada alýnan kumlarýn karýßýmýyla olußturulan bir šrnek, šrnekleme lokasyonunu ger eûe daha yakýn bir ßekilde temsil edebilmektedir (Rose vd., 979). ok iri taneli kýrýntýlarýn bulunmamasý i in šrnekler, delik apý yaklaßýk cm olan elekten geirilerek alýnmýßtýr. YaklaßÝk - kg aûýrlýûýndaki šrnekler naylon torbalara konularak numaralandýrýlmýß ve oda sýcaklýûýnda kurutulmußlardýr. urutulmuß šrnekler, analize uygun tane boyutu fraksiyonlarýnýn belirlenmesi i in farklý elek boyutlarýna (-+5, -5+8, -8+, -+, - mesh) ayrýßtýrýlmýßtýr. Uygun Tane Boyutu FraksiyonlarÝnÝn Belirlenmesi Cu Zn Cu Zn Cu Cu Zn Cu Cu Zn Cu Cu Zn Cu Cu Zn 9 5 9 Þekil. BazÝ dere kumu šrneklerinin farklý boyuttaki fraksiyonlarýndaki Cu ve Zn i erikleri. šzme Yšntemi: ve no.lu šrnekler kral suyu (), diûer šrnekler nitrik asit (5). (Lab. : Perkin Elmer 7 AAS, Lab.: Philips PU 9X AAS). Figure. Cu and Zn content of different size fractions of some stream sediment samples. Decompositon Method: Samples and aqua regia (), others nitric acid (5). (Lab. : Perkin Elmer 7 AAS, Lab.: Philips PU 9X AAS). BazÝ šrneklerin farklý elek a ÝklÝklarÝndaki tane boyutlarý analiz edilmißtir. FarklÝ elek boyutundaki šrneklerden bazýlarýnda, FÝrat niversitesi imya MŸhendisliÛi BšlŸmŸ (Laboratuvar ) ve ÜnšnŸ niversitesi imya MŸhendisliÛi BšlŸmŸ (Laboratuvar ) laboratuvarlarýnda bulunan iki deûißik AAS ile Cu ve Zn analizi yapýlmýßtýr (Þekil ). Üki farklý AAS ile elde edilen analiz sonu - larýnýn benzerliûi, šrnek hazýrlama ve analiz sýrasýnda ißlemlerin hassas bir ßekilde yapýldýûýný gšstermektedir. DolayÝsÝyla inceliûi etkileyen tesadÿfi hatalarýn en az seviyede olduûu sšylenebilir. Element konsantrasyonu yÿksek olan 9, no.lu šrneklerde bÿyÿk boyuttan kÿ Ÿk boyutlu fraksiyona gidildik e element konsantrasyonu belirgin ßekilde azalmaktadýr. ve no. lu šrneklerde ince fraksiyonlarda derißim gšreceli olarak fazladýr. Bu šrnekler, kaynak alanýnda tonalit tÿrÿ derinlik kaya larýn yoûun olduûu derelerden alýnmýßtýr. 5 ve 9 no. lu šrneklerde Cu i in deûißik boyutlarda fazla bir ayrýlým gšzlenmemekte, Zn i in ise ayrýlým dikkat ekmektedir. Benzeri bir durum šrneklerde Ð8 + ve Ð mesh boyutunda Cu ve Zn daûýlýmlarýnda da gšzlenmektedir (Þekil ). Cu i in yÿksek konsantrasyonlu šrneklerde ( kaynak alaný volkanosedimanterler) -8 + mesh boyutunda element deûerlerinde genellikle bir artýß gšzlenir- Cu (ppm) 8 7 6 5 57 59 67 69 7 5 55 58 6 rnek No. 65 66 7 rnek No. 7 7 78 79 8 85 Zn Cu 86 9 9 9 mesh -8 + - -8 + - 9 5 5 5 Þekil. BazÝ dere sedimentlerinin Ð8+ ve Ð mesh boyutundaki Cu ve Zn i erikleri. ( šzme Yšntemi: Nitrik asit). Figure. Cu and Zn content of Ð8+ ve Ð mesh size of some stream sediment. (Decompositon Method: Nitric acid). 5 Zn (ppm)
56 Yerbilimleri ken, dÿßÿk konsantrasyonlu šrneklerde (kaynak alaný tonalitler) farklý boyuttaki šrneklerde ok fazla bir deûißim gšzlenmemektedir. Zn deûerleri i in bu fark biraz daha belirgindir. YukarÝda da belirtildiûi gibi, cevherli alanlardan tÿreyen kum šrneklerinde elementler genellikle bÿyÿk ve orta boyuttaki fraksiyonlarda yÿksek deûerler almaktadýr. ok iri tanelerin homojeniteyi bozarak hatalara neden olabileceûi dÿßÿnÿlerek, kum šrneklerinin -8 + mesh boyutu šûÿtÿlerek analize hazýrlanmýßtýr. ÛŸtme ißleminde yaklaßýk 5 g šrnek kullanýlmýßtýr. ÛŸtme, porselen bilyeli deûirmende yapýlmýßtýr. šzme Yšntemlerinin arßýlaßtýrýlmasý Jeokimyasal arama alýßmalarýnda, šrnekleri šzmede genellikle eßitli asitlerin kullanýlmasý tercih edilmektedir. šzme ißleminde, a Ýk veya kapalý sistem, farklý sýcaklýk ve zaman aralýklarý se ilebilmektedir (Chao ve Sanzolone, 99; Van Loon ve Barefoot, 989). A Ýk sistemde š- zÿnmeyen veya kýsmen šzÿnen bazý refrakter mineraller ayný asit veya asit karýßýmýyla kapalý sistemde šzÿnebilmektedir. Bu husus, yÿksek sýcaklýk ve basýn larda asitlerin artan aktifliûi ile ilißkilidir. Bu alýßmada šzel olarak tasarlanmýß, metal gšvde i erisine yerleßtirilen Òteflon bombaó olarak adlandýrýlan bir kroze yapýlmýß ve bazý deneylerde kullanýlmýßtýr. Atomik Absorbsiyon Spektrometresi (AAS) i in uygun šzme yšnteminin belirlenmesi amacýyla deûißik yšntemler denenmißtir. Se ilen bu farklý yšntemler yardýmýyla dere kumlarýnda analiz edilen elementlerin bulunuß ßekilleri de belirlenmeye alýßýlmýßtýr. Bu šzme yšntemleri veya benzerleri daha šnce deûißik araßtýrmacýlar tarafýndan uygulanmýßtýr ( Yšntem ve ; Brenner vd., 987; Maqueda vd., 986); Yšntem (Betinelli vd., 986); Yšntem (Rubeska vd., 987; Macalalad vd., 988); Yšntem 5 (šksoy ve Top u, 976)). šzme yšntemlerinin ayrýntýlarý aßaûýdaki paragraflarda verilmißtir. l. Yšntem (): g šrnek teflon bombaya konularak, ml nitrik asit (HNO ) ilave edilmißtir. C¼ sýcaklýkta, etÿvde bir saat bekletildikten sonra soûutulmuß ve kapak a Ýlarak 5 ml hidroflorik asit (HF) eklenmißtir. uruluûa kadar buharlaßtýrýlýp, 5 ml HNO ve ml HF konmuß ve tekrar kuruluûa kadar buharlaßtýrýlmýßtýr. 5 ml HNO ve ml perklorik asit (HClO ) eklenerek yine kuruluûa kadar buharlaßtýrýlmýßtýr. Daha sonra, 5 ml %5 HNO +HCl (/, v/v) eklenerek filtre kaûýdýndan sÿzÿlmÿß ve šzelti mlõye tamamlanmýßtýr. ll. Yšntem ():,5 g šrnek teflon kršzeye tartýlarak 5 ml HNO +5 ml HF+5ml HCl eklenmiß ve bir gÿn bekletildikten sonra buharlaßtýrýlmýßtýr. ml % 5 HNO +HCl (/) konduktan sonra, sÿzÿlerek saf su ile 5 mlõye tamamlanmýßtýr. lll. Yšntem (): g šrnek teflon bombaya konularak, ml HNO +5 ml HClO eklenmiß ve C¼ sýcaklýkta saat etÿvde bekletilmißtir. BuharlaßtÝrÝldÝktan sonra, ml %5 HNO +HCl (/) ve ml %Õluk tartarik asit konularak sÿzÿlmÿßtÿr. šzelti distile su ile 5 mlõye tamamlanmýßtýr. lv. Yšntem ():.5 g šrnek test tÿpÿne tartýlmýß ve ml kral suyu ilave edilmißtir. IsÝtÝcÝ tabla Ÿzerinde dakika kaynatýldýktan sonra, %Õluk ml tartarik asit eklenerek. 5 mlõye tamamlanmýßtýr. SantrifŸj yapýlarak direkt okuma alýnmýßtýr. V. Yšntem (5):.5 g šrnek ve ml HNO test tÿpÿne konularak yaklaßýk bir saat su banyosunda 95 C¼de tutulmuß ve mlõye tamamlandýktan sonra santrifÿj yapýlarak okuma ger ekleßtirilmißtir.,, 7 ve 85 nolu šrnekler,,, ve 5. yšntemlerle,, 6, 7 ve 5 nolu šrnekler ise. ve. yšntemlerle šzÿlerek Cu, Zn, Ni ve Co elementleri analiz edilmißtir. Uygulanan šzme yšntemi ve element derißimi Þekil Õde verilmißtir. Metal konsantrasyonu yÿksek olan šrneklerin (, ) Cu i eriûi. yšntemde olduk a yÿksek ÝkmaktadÝr (Þekil a). Bu yšntemde Þekil bõdeki šrneklerin bakýr i erikleri de fazladýr. no.lu šrneûin Zn i eriûi de kral suyu yšntemiyle yÿksek deûerler vermektedir. Toplam metal konsantrasyonu dÿßÿk olan šrneklerde genellikle kral suyunun kullanýldýûý šzme yšntemi () tÿm elementler i in dÿßÿk seviyededir (bknz. Þekil ). Teflon bombanýn kullanýldýûý yšntemlerde (, ) yÿksek metal i e- riûine sahip šrneklerin Cu ve Zn deûerleri hari, genel olarak element konsantrasyonlarý yÿksek dÿzeydedir (Þekil a). Cu ve Zn i in uygulanan
BšlŸcek 57 rnek No. 7 85 6 7 5 5 (a) 5 (b) Cu (ppm) 5 5 7 Zn (ppm) 6 5 5 5 5 Co (ppm) 9 8 7 6 5 7 6 5 Ni (ppm) 8 6 5 9 8 7 6 5 šzme yšntemi šzme yšntemi Þekil. BazÝ dere kumu šrneklerinin farklý šzme yšntemlerinde Cu, Zn, Co ve Ni i erikleri (. HF, HNO ;. HF, HNO, HCl;. HNO, HClO ;. HCl +HNO ; 5. HNO ). Figure. Cu, Zn, Co and Ni content, with different decomposition methods of some stream sediment samples (. HF, HNO ;. HF, HNO, HCl;. HNO, HClO ;.HCl+HNO ; 5. HNO ).
58 Yerbilimleri nitrik asit ile šzme yšntemi (5) diûer yšntemlere gšre dÿßÿk deûerler vermektedir.. ve. yšntemlerde diûer asitlerle birlikte HF asit kullanýldýûý i in, oûu silikatler šzÿnmekte ve silikatlarýn yapýsýna da girme eûilimi olan Ni ve Co deûeri yÿksek ÝkmaktadÝr. SilikatlarÝn š- zÿnmesinin ihmal edilebileceûi kral suyu ile š- zÿlen yÿksek metal i eriûine sahip šrneklerin Cu ve Zn i eriûinin yÿksek ÝkmasÝ, dere kumlarýndaki metallerin birincil ve/veya ikincil sÿlfÿrler ßeklinde bulunduûunu gšstermektedir. ŸnkŸ kral suyu tÿm sÿlfÿrleri šzebilmektedir (Olade ve Fletcher, 97). YukarÝda deûinilen nedenlerden dolayý šrnekleri šzmek i in kral suyu () tercih edilmißtir. rneklerin analizleri Atomik Absorbsiyon Spektrometresi (AAS) ile yapýlmýßtýr. Alev, hava-asetilen karýßýmýndan (/) olußmaktadýr. Analiz edilen elementler i in alt tayin limitleri ppm olarak Cu., Co.5, Ni.6, Zn., Pb., Cd.Õ dýr. DeÛerler, šrneklerin hi birinde alt tayin limitlerinin altýnda ÝkmamÝßtÝr. BazÝ šrneklerden ikißer adet šrnek šzeltisi hazýrlanmýß ve bunlara farklý šrnek numaralarý verilerek analizleri yapýlmýßtýr. Bu šrneklerin % inceliûi, Youden (95) tarafýndan šnerilen yšntemle belirlenmißtir. % 95 gÿvenilirlik seviyesinde her bir element i in % incelik deûerleri Cu.5, Co., Ni, Zn.6, Pb 7. ve Cd.Õ dir. Jeokimyasal prospeksiyon amacýyla yapýlan analizlerde % 95 gÿvenilirlik seviyesindeki inceliûi ± % 5 Ôden kÿ Ÿk olan yšntemler iyi olarak kabul edilmektedir (šksoy ve Top u, 976). Buna gšre, bu alýßmada uygulanan analiz yšnteminin olduk a iyi bir inceliûe sahip olduûu sšylenebilir. ELEMENTLERÜN DAÚILIMI Piritik masif sÿlfit cevherleßmelerinin gšzlendiûi Õnin gÿneyindeki ana dere ve tali kollarýnda (Þekil 5; A, B ve C kollarý) alýnan šrneklerin element daûýlýmlarý mesafe-konsantrasyon diyagramýnda deûerlendirilmißtir. Bu diyagramda A ve B derelerine ait veriler i i dolu, bunlarýn tali kollarýna ait veriler i i boß noktalarla gšsterilmißtir. Genel olarak A ve B derelerinde ve bunun tali kollarýnda dereye katýlan cevherli ve cevhersiz malzemeden dolayý daûýlým, bu derelerin C deresi ile birleßim noktasýna kadar dÿzensiz ßekilde deûißmektedir. Bu birleßim noktasýndan sonra no.lu šrnek alým noktasýna kadar element i eriûinde bir azalma sšz konusudur ve bu durum C deresinden yoûun steril malzeme getirimini dÿßÿndÿrmektedir. Bu seyrelmeye raûmen no.lu šrneûin metal i eriûinde tÿm elementler a ÝsÝndan bir artýß gšzlenmektedir. Bu noktadan sonra, derenin akýß yšnÿnde gidildik e, element konsantrasyonu genel olarak azalmaktadýr. Bu nedenle, no.lu ve no.lu šrnek alým noktalarý arasýnda bir cevherleßmenin bulunduûunu ve bu noktadan aßaûýya doûru dere yataûýna giren yeni bir cevherli malzeme olmadýûýndan, mesafeye baûlý olarak basit bir seyrelme ile konsantrasyonda azalma olduûunu sšylemek mÿmkÿndÿr. Analizi yapýlan Cu, Pb, Ni, Co, Zn ve Cd elementleri, tonalitik kaya lardaki Pb hari, log-normal daûýlým gšstermektedir. Cu, Ni, Zn ve Cd nispeten birbirlerini Ÿzerleyen iki topluluktan olußurken, Co ve Pb sadece temel deûer topluluûu i eren bir daûýlýma sahiptir. Alansal daûýlýmlar, veriler eûer sadece tek topluluktan olußuyorsa toplam verilerin, %5, %5, %75, %9, %95 kÿmÿlatif deûerleri, eûer iki topluluktan olußuyorsa temel deûer topluluûunun %5 ve %5, anomali topluluûunun ise %5, %75, %9 kÿmÿlatif de- Ûerleri esas alýnarak hazýrlanmýßtýr. Õnin gÿneyinde ve batýsýnda bulunan derelerde Cu, Zn ve Cd birbirleriyle iyi bir korelasyon sunmakta ve diûer alanlara gšre konsantrasyon a ÝsÝndan belirgin bir karßýtlýk gšstermektedirler (Þekil 6 ve 7). Bu derelerde Co, daha dÿßÿk derißimlerle de olsa, Cu, Zn ve Cd ile uyumlu bir daûýlým gšstermektedir. Ni, yukarýda sayýlan elementlere benzer daûýlým sunmamakta, Õnin kuzey doûusundaki derelerde belirgin bir artýß gšstermektedir (Þekil 8). PbÕun ve evresinde diûer elementlerle negatif bir korelasyonu vardýr ve Pb i eriûi temel de- Ûer seviyesindedir (bknz. Þekil 6). Bšlgede diûer derelerdeki šrneklerin element daûýlýmlarý Pb dýßýnda temel deûer seviyesinde dÿßÿk derißimde ve benzer šzelliktedir. Pb ayecorik Derede az da olsa belirgin derißim artýßý gšstermektedir (bknz. Þekil 6 ve 8). TARTIÞMA VE SONU LAR Genel olarak dere sedimentlerinin tane boyu seimi; iklim, topoûrafya ve elementin bulunuß ßekline baûlýdýr. imyasal ayrýßmanýn baskýn ol-
BšlŸcek 59 (a) 9 9 8 7 6 7 5 6 8 Ana dere 5 m ara T. Tali dere (b) ppm 6 5 Cu A B m ppm 7 6 5 A Zn B m (x)ppm 5 5 A Cd 5 5 B m ppm 5 A 5 B 5 Pb m ppm 7 6 Co 5 B A m ppm Ni 8 6 A B m Þekil 5. Õnin gÿneyindeki derelerde dere akýß yšnÿnde daûýlým: a) šrnekleme lokasyonlarýný gšsteren drenaj haritasý, b) sedimentlerde gšzlenen metal i eriûi. Figure 5. Downstream dispersion in streams at the south of : a) drainage map showing the sampling locations, b) observed metal content of sediments.
6 Yerbilimleri Bazalt-andezit Tonalit Volkanotortul Dasit Dere Fay Bazalt-andezit Tonalit Volkanotortul Dasit Dere Fay 5 m 5 m o oçemin o oçemin Cu (ppm) > 5-5 7-5-6 Temte -5 < Cu Sýnýt D Pb (ppm) > 5-5 7- -6 Temte 9- < 9 Pb Þekil 6. Dere sedimentlerinde Cu ve Pb daûýlýmý. Figure 6. Distribution of Cu and Pb in stream sediments. Bazalt-andezit Tonalit Volkanotortul Dasit Dere Fay Bazalt-andezit Tonalit Volkanotortul Dasit Dere Fay 5 m 5 m o oçemin o emin Zn (ppm) > 7-7 55- -5 Temte 75 - < 75 Zn Cd (ppm) >,,9-,,-,8,-, Temte,7-,9 <,7 Cd Þekil 7. Dere sedimentlerinde Zn ve Cd daûýlýmý. Figure 7. Distribution of Zn and Cd in stream sediments. duûu alanlarda genellikle 8 mesh altýndaki dere sedimenti fraksiyonu kullanýlmaktadýr (Rose vd., 979; Appleton ve Ridgway, 99). Ünceleme alanýna benzer, yarý kurak ve gen daûlýk bšlgelerde genellikle iri fraksiyon tercih edilmektedir. Bu tÿr yarý kurak bšlgelerde erezyonun et-
BšlŸcek 6 Þekil 8. Dere sedimentlerinde Ni ve Co daûýlýmý. Figure 8. Distribution of Ni and Co in stream sediments. kisiyle kaynaûa yakýn alanlarda galen, sfalerit ve kalkopirit gibi dÿßÿk diren li mineraller de kýrýntýlý malzeme i erisinde gšzlenebilmektedir (Ottesen ve Theobald, 99). Birbirine ok yakýn šrnek alým noktalarýnda ok farklý element derißimlerinin olmasý yÿksek konsantrasyonlu šrne- Ûin cevherleßmeye ok yakýn olduûunu ve yÿksek erezyon nedeniyle ok kýsa mesafede ortamdan uzaklaßtýûýný gšsterir. Nitekim, inceleme alanýna gšre daha fazla yaûýßýn olduûu, ancak alýßma alanýna benzer topoûrafik yapýya sahip olan DoÛu aradeniz BšlgesiÕnde de drenaj aûýndaki element daûýlýmýný, daha ok sÿlfitlerden mekanik olarak ayrýßmýß ŸrŸnlerin olußturduûu bilinmektedir ( aûatay, 98). rneklerin alýndýûý ortamýn fiziksel ve kimyasal koßullarý nedeniyle, dere kumlarýndaki elementlerin kimyasal olaylardan ziyade fiziksel olaylarýn etkisiyle olußtuûu sanýlmaktadýr. DolayÝsÝyla dere kumlarýnda element daûýlýmý hidromorfik fraksiyondan ziyade, klastik fraksiyonunun i erisinde yoûunlaßmaktadýr. zellikle yÿksek topoûrafyaya sahip alanlardan kaynaklanan dere kumu šrneklerinin kaba boyuttaki fraksiyonu i e- risinde element konsantrasyonu fazla, dÿßÿk fraksiyonda ise ok azdýr. Bununla birlikte, iri fraksiyonda sadece aßýrý yÿksek bileßimli birka taneden dolayý kabul edilemez bÿyÿk šrnekleme hatalarý olabileceûinden, Ð8 ile + mesh arasýndaki kum fraksiyonunun analizi uygun gšrÿlmÿßtÿr. HF asidin de kullanýldýûý asit karýßýmlarý (. ve. yšntemler) toplam šzÿndÿrme saûlamaktadýrlar (Flethcher, 98; Van Loon ve Barefoot, 989; Chao ve Sanzolone 99). Deney sonu - larý, HF asitin kullanýldýûý šzÿndÿrme ile en yÿksek deûerler elde edildiûini gšstermektedir. ral suyunun kullanýldýûý šzÿndÿrme yšntemi (. yšntem) ile olduk a iyi sonu lar alýnmýßtýr. ral suyunun tÿm sÿlfitleri šzdÿûÿ bilinmektedir (Chao ve Sanzolone 99). Toplam šzme yšntemiyle (. ve. yšntemler) Ni ve CoÕÝn kral suyu šzÿndÿrmesinden daha yÿksek deûerler vermesi, bu elementlerin silikatlarýn yapýsýna da girmiß olabileceûini gšsterir. Ancak šrneklerdeki Cu deûerlerinin toplam šzÿndÿrme ve kral suyu šzÿndÿrmesinde de yaklaßýk eßit deûerler vermesi, CuÕnun esas olarak sÿlfÿrler ßeklinde bulunduûunu gšstermektedir.
6 Yerbilimleri ral suyu šzÿndÿrmesi, nitrik asit ve nitrik asit - perklorik asit šzÿndÿrmelerinden daha daha yÿksek deûerler vermektedir. Nitekim, Olade ve Fletcher (97) de kral suyunun sÿlfit fazýný HNO -HClO karýßýmýndan daha iyi šzdÿûÿnÿ belirtmißlerdir. Ünceleme alanýnda kimyasal bozunma olduk a azdýr ve elementler birincil sÿlfitler ve bunlarýn fiziksel bozunma ŸrŸnleri halinde bulunmaktadýr. ral suyu, bu tÿr šrnekler i in olduk a iyi bir š- zÿcÿdÿr. (SchŸler, 97; Allcott ve Lakin, 978; Rubeska vd., 987). Bu asit hem primer sÿlfit fazlarýný, hem de sekonder fazlarý šzebilmekte (Churc vd., 986) olup, silikatlar Ÿzerindeki etkisi sýnýrlýdýr (Fletcher,98). Bu karýßým (HCl+HNO ), kolloidlerle ilißkili metalleri, oksit škeltilerini ve minerallerini de šzebilmekte (Mothersill, 977) ve bu yšntemle tek bir šrnek šzÿndÿrmesi ile 6 element analizi yapýlabilmektedir (Rubeska vd., 987). AyrÝca ok sayýda šrnek, ok basit ekipmanla kýsa sÿrede šzÿnebilmektedir. Õnin gÿneyindeki ve batýsýndaki derelerde Cu, Zn ve Cd bakýmýndan bir anomali sšzkonusudur. Bu derelerde Co daha dÿßÿk derißimlerle de olsa, Cu, Zn ve Cd ile uyumlu bir daûýlým gšstermekedir. Ni, yukarýda sayýlan elementlere benzer daûýlým gšstermemekte, Õnin kuzey doûusundaki derelerde belirgin bir artýß sunmaktadýr. PbÕun ve evresinde diûer elementlerle ters yšnde bir ilißkisi vardýr ve Pb i eriûi temel deûer seviyesindedir. Sadece ayecorik DereÕde, dÿßÿk konsantrasyonda olsa da, Pb belirgin bir ßekilde šne ÝkmaktadÝr. Cu, Zn ve Cd anomalisi ve bunlarla uyumlu Co daûýlýmý bšlgede yer alan piritik masif sÿlfit cevherleßmesi ile ilgili olmalýdýr. Bu elementlerle benzer daûýlým sunmayan nikelin bazý šrnekleme lokasyonlarýndaki yÿksek konsantrasyonlarý volkano-sedimanter istif i erisindeki bazaltik volkanitler ve/veya peridodit olistolitlerinin temel deûer olarak yÿksek Ni i eriûi ile ilgili olmalýdýr. Benzer jeolojik, topografik ve iklimsel šzelliklere sahip ortamlar i in bu yšnlendirme alýßmasý ile elde edilen bulgular bir referans noktasý olabilir. ATI BELÜRTME Yazar, Doktora Tez DanÝßmanÝ Prof. Dr. Ahmet SaÛÝroÛluÕna (FÝrat niversitesi) katkýlarýndan dolayý teßekkÿr eder. AYNALAR AkgŸl, B., 99. Piran kšyÿ (eban) evresindeki magmatik kaya larýn petrografik ve petrolojik šzellikleri. Doktora Tezi, FÝrat niversitesi Fen Bilimleri EnstitŸsŸ,5 s (yayýmlanmamýß). Alcott, G.H., and Lakin, H.W., 978. Tabulation of geochemical data furnished by 9 laboratories for six exploration reference samples. U.S.Geological Survey, Open File Report, 78-6. Appleton, J.D., and Ridgway, J., 99. Drainage Geochemistry in Tropical Rain Forest Terrains In: M. Hale and J.A. Plant (eds.), Drainage Geochemistry, Handbook of Exploration Geochemistry, Elsevier, Amsterdam, -78. Asutay, H.J., 987. Baskil (ElazÝÛ) evresinin jeolojisi ve petrografik incelenmesi. MTA Dergisi,6, 55-6. Betinelli, M., Pastorelli, N., and Baroni, U., 986. Determination of trace metals in sediment standard reference materials by grafite-furnace atomic absorption spectrometry with a stabilized temperature platform. Analytical Chemical Acta,85, 9-7. BšlŸcek, C. 995. Baskil Magmatitleri ile ilißkili cevherleßmelerin jeokimyasal prospeksiyonu. Doktora Tezi, FÝrat niversitesi, Fen Bilimleri EnstitŸsŸ, 86 s (yayýmlanmamýß). BšlŸcek, C., ve SaÛÝroÛlu, A., 997. HacÝmustafa (Baskil-ElazÝÛ) cevherleßmelerinin šzellikleri ve kškeni. Sel uk niversitesi. YÝl Jeoloji Sempozyumu, Bidiriler itabý, 9-57. Bšlviken, B., ullerud, G., and Loucks, R.R., 99. Geochemical and metallogenic provinces: a discussion initated by results from geochemical mapping across northern Fennoscandia. Journal of Geochemical Exploration, 9, 9-9. Brenner, I.B., Lang, Y., LeMarchand, A., and Grosdaillan, P., 987. A versatile technique for multi element ICP-AES analysis of geological samples. American Laboratory, 7-. Chao, T.T., and Sanzolone, R.F.,99. Decomposition techniques. In G.E.M. Hall (ed.), Geoanalysis, Journal of Geochemical Exploration,, 65-6. Church, S.E., Mosier, E.L., and Motooka, J.M., 986. Mineralogical basis for the interpretation of multi-element (ICP-AES), oxalic acid, and aqua regia partial digestions of stream sediments for reconnaissance exploration geochemisry. In R.G.Garrett (ed.), Geochemical Exploration 985, Journal of Geochemical Exploration, 9, 7-.
BšlŸcek 6 aûatay, M.N., 98. Selective extraction techniques in exploration for volcano-genetic sulphide deposits, Eastern Black Sea Region, Turkey. Journal of Geochemical Exploration,, 7-9. Darnley, A.G., 99. International geochemical mapping: a new global project. Journal of Geochemical Exploration, 9, -. Fletcher, W.., 98. Analitical methods in geochemical prospecting. In: G.J.S.Govett (ed.), Handbook of Exploration Geochemistry, Elsevier, Oxford, 55 pp. Govett, G.J.S.,985. Rock Geochemistry in Mineral Exploration. G.J.S.Govett (ed.), Handbook of Exploration Geochemistry, Elsevier, New York, 6pp. šksoy, M. ve Top u, S., 976. Jeokimyasal prospeksiyonun tanýtýmý ve laboratuar teknikleri. M.T.A. EÛitim Serisi itaplarý,6, 96s. rauskopf,.b., 989. Introduction to Geochemistry. McGraw-Hill International Editions, Paris, 67pp. Learned, R.E., Chao, T.T., and Sanzolone, R.F., 985. A comparative study of stream water and stream sediment as geochemical exploration media in the Rio Tanoma Porphry copper district, Puerto Rico. Journal of Geochemical Exploration,, 7-95. Macalalad, E., Bayoran, R., Ebarvia, B., and Rubeska, I., 988. A concise analytical sheme for 6 trace elements in geochemical exploration samples using exclusively AAS. Journal of Geochemical Exploration,, 67-77. Maqueda, C., Rodriquez, J.L.P., and Justo, A., 986. Problems in the dissolution of silicates by acid mixtures. Analyst,, 7-8. Miesh, A.T., 98. Estimation of the geochemical threshold and its statistical significance. Journal of Geochemical Exploration, 6, 9-76. Mothersill, J.S., 977. Selected element concentrations in the post-glacial sediments of Thunder Bay, Lake Superior: distrubution and methods of analyses. Canadian Journal of Earth Science,, 5-6. Olade, M., and Fletcher,., 97. Potassium chlorate-hydrocloric acid; a sulfide selective leach for bedrock geochemistry. Journal of Geochemical Exploration,, 7-. Ottesen, R.T., and Theobald, P.., 99. Stream Sediments in Mineral Exploration. In: M. Hale and J.A. Plant (eds.), Drainage Geochemistry, Handbook of Exploration Geochemistry, Elsevier, Amsterdam, 7-8. Plant, J.A., and Moore, P.J., 979. Geochemical mapping and interpretation in Britain. Philos. TransactÝons of the Royal SocÝety of London, Ser. B, 88, 95-. Plant, J.A., Hale, M., and Ridgway, J., 988. Developments in regional geochemistry for mineral exploration. Transactions of the Institution of Mining and Metallurgy, 97, B6-B. Rose, A.W., Hawkes, H.E., and Webb, J.S.,979. Geochemistry in Mineral Exploration. Acedemic Press, New York, 657 pp. Rubeska, I., Ebarvia, B., Macalalad, E., Ravis, D., and Roque, N., 987. Multi- element preconcentration by solvent extraction compatible with an aqua regia digestion for geochemical exploration samples. Analyst,, 7-9. SaÛÝroÛlu, A., 986. ÝzÝldaÛ-ElazÝÛ cevherleßmelerinin šzellikleri ve kškeni. Jeoloji MŸhendisliÛi BŸlteni, 9, 5-. SaÛÝroÛlu, A.,99. Pertek -DemŸrek (Tunceli) skarn tipi manyetit ve ilißkili bakýr cevherleßmeleri. TJ BŸlteni, 5, 6-7. SchŸler, V.C.O., 97. Chemical Analysis and Sample Preparation. In: R.E.Wainerdi and E.A. Uken (eds.), Modern Methods of Geochemical Analysis, London, 5-7. Þaßmaz, A. ve SaÛÝroÛlu, A., 99. Billurik dere cevherleßmelerinin šzellikleri ve kškeni. MTA Dergisi,, 5-5. TŸfek i, M.Þ. ve DumanlÝlar,., 99 a. GŸneydoÛu Anadolu maden arama projesi genel tahkik ve detay jeokimya alýßmalarý raporu. Ankara, MTA Rapor No. 976, 5 s (yayýmlanmamýß). TŸfek i, M.Þ. ve DumanlÝlar,., 99 b. Malatya-Üspendere-Ýzmehmet ve ElazÝÛ-Baskil-NazarußaÛÝ arasýnda gšrÿlen cevherleßmelerin genel gšrÿnÿmÿ ve maden jeolojisi a- lýßmalarý raporu. MTA Rapor No. 979, 6 s (yayýmlanmamýß). Van Loon, J.C., and Barefoot, R.R., 989. Analytical Methods for Geochemical Exploration. Academic Press, New York, pp. Youden, W.J., 95. Statistical Methods for Chemists. John Wiley and Sons Inc, N.Y., 6-7.