HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI 06-09 HAZİRAN 2013 İSTANBUL Grup Adı Konu Grup Başkanı Grup Sözcüsü Rapor Heyeti : Özel Hukuk 3. Grup (Grup Samatya) : Aile hukuku : Yahya MEMİŞ (Yargıtay Üyesi) : Yahya MEMİŞ (Yargıtay Üyesi) :1- Hikmet ONAT (Ankara Hâkimi) 2-Vedat YILMAZ (Sincan Hâkimi) 3-Ahmet Hasan KILIÇ (Adalet Bakanlığı KGM Tetkik Hâkimi) Toplantıda aşağıda zikredilen hususlar ayrıntılarıyla tartışılmış, Aile Mahkemelerinde anılan konuların sıklıkla problem yaşanan hususlar olduğu belirtilmiş, çözüm önerileri gösterilmiştir. TARTIŞILAN KONULAR A) 6284 SAYILI KANUNUN UYGULAMALARI 6284 sayılı Kanun kapsamında verilen, tedbir kararlarına itiraza ilişkin düzenlemenin gözden geçirilmesi. Tedbir kararlarına itiraz halinde en yakın asliye hukuk mahkemesine itiraz yapılacağına ilişkin düzenleme; özel olarak aile mahkemesi sıfatıyla bakılacağı düzenlenmediğinden, uygulamada asliye hukuk mahkemesin aile mahkemesi sıfatıyla verdiği kararlara, aile mahkemesi bulunduğu halde, asliye hukuk mahkemesince incelenmesi sonucu doğmaktadır. Bu durumun 6284 sayılı Kanunun 9/2. madde ve fıkrasına en yakın aile mahkemesine, aile mahkemesi bulunmaması halinde, en yakın asliye hukuk mahkemesine cümlesinin eklenmesi ile düzeltilebileceği sonucuna varılmıştır. 6284 Sayılı Kanun kapsamında kimlik değiştirme tedbir kararıyla ilgili uygulamada karşılaşılan sorunlar. Aile mahkemesi tarafından şiddet mağdurunun, kimliğinin değiştirilmesine ilişkin tedbir kararları, idare tarafından mevzuat değişikliği gerektirdiği belirtilerek yerine getirilmediğinden, kanunun bu konuya ilişkin düzenlemesinin tekrar gözden geçirilmesinin uygun olacağı değerlendirilmiştir.
6284 sayılı Kanunun uygulaması nedeniyle aile mahkemelerinin iş yükü sorununun gözden geçirilmesi. Cumhuriyet savcılığınca müracaat bürolarına gelen her türlü şiddet olayının aile mahkemelerine gönderilmesi, yine kolluk ve mülki amirleri tarafından verilen tedbir kararlarının belirli süre içinde hâkim onayına sunulmasına ilişkin zorunluluk ve aile mahkemeleri tarafından verilen tedbir kararlarına itirazlarda, aile mahkemelerinin iş yükünü artırmaktadır. Aile mahkemelerindeki iş yoğunluğu, mahkemelerin asli yargılama işini yapmasına engel olabilmektedir. 6284 sayılı Kanunun uygulamasının getirdiği yoğun iş yükünün bertaraf edilmesi için, ayrı bir mahkeme kurulması veya birden fazla aile mahkemesinin bulunduğu yerlerde bir aile mahkemesinin, bu işlere bakmak üzere yetkilendirilmesinin yararlı olacağı sonucuna varılmıştır. B) BOŞANMA DAVALARI Boşanma davalarında fer i taleplerin yargılamanın hangi aşamasına kadar istenebileceği? 1086 Sayılı Kanunun yürürlükte olduğu dönemde boşanmanın fer i talepleri boşanma kararı verilinceye kadar istenebilmekteydi. Ancak, 6100 sayılı HMK'nın 119, 129 ve 141. maddeleri karşısında fer i taleplerin ancak dilekçelerin teatisi aşamasında, ön inceleme duruşmasında ise; diğer tarafın mazeretsiz olarak gelmemesi durumunda, ön inceleme aşamasından sonra ise; ıslah veya karşı tarafın açık muvafakati ile istenebileceği görüşü uygulamada ve doktrinde ağırlık kazanmıştır. Boşanmanın feri taleplerinin ön inceleme aşamasından sonra, ancak karşı tarafın açık muvafakati veya ıslah ile istenebilmesi yeni davaların açılmasına neden olabilecektir. Aile mahkemelerinde iş yoğunluğunun daha fazla artmaması bakımından boşanmanın ferisi olan yoksulluk nafakası ve tazminatların, boşanma kararı verilinceye kadar istenebilmesini sağlayacak, kanuni bir düzenleme yapılmasının uygun olacağı kanaatine varılmıştır. Davalı cevap dilekçesi vermediğinde, delil bildirme hakkının değerlendirilmesi. Davacının, dava dilekçesinde iddia ettiği vakıalar ve bunlara ilişkin sunduğu delillere karşı, davalı cevap dilekçesi vermemişse, ön inceleme duruşmasında davalının sadece inkâr ettiği vakıalar kapsamında delil sunabileceği, onun haricinde delil sunamayacağı, yine davacı dilekçesinde tanık delili veya diğer delilere dayanmamışsa artık ön inceleme aşamasında yeni delil listesi sunamayacağı şeklinde uygulama ve doktrinde bir görüş kabul görmektedir. HMK tarafların dava dilekçelerinde ve cevap dilekçelerinde iddia ve savunmalarını delileriyle birlikte bildirmelerini düzenlemiştir. Bu uygulama boşanma davalarında bir kısım sorunlara neden olmaktadır. Boşanma davalarında karar verilinceye kadar iddia ve savunmanın genişletilmesi yasağına, istisna tanıyacak kanuni bir düzenlemenin yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Boşanma davalarında açık yargılama ve yazılı yargılama usulünün tartışılması.
Aile hukukundan kaynaklanan davaların özelliği itibariyle, kişilerin özel yaşam alanına doğrudan temas eden konuları içerdiğinden, gizli yargılama yapılması, ayrıca yazılı yargılama usulü yerine ayrı bir yargılama yönteminin geliştirilmesinde yarar bulunduğu, ayrı bir yargılama usulünün oluşturulamaması halinde basit yargılama usulü uygulanmasının daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Boşanma davası devam ederken taraflar sadakat yükümlülüğünü ihlal ederse, mevcut davada bu husus değerlendirilebilir mi? Mevcut boşanma davasında sadakat yükümlülüğüne aykırı davranışların HMK nın 141.maddesinde düzenlenen yasakla karşılaşılmadan ileriye sürülebilmesi için kanuni düzenleme yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir. Boşanma davalarında, hüküm verildikten sonra feragat halinde, değerlendirilme yapılarak mahal mahkemesince karar tesisi mümkün olabilecek midir? Hâkim hüküm tesis ettikten sonra davadan el çekmektedir. Davacının açmış olduğu davadan feragat etmesi halinde hâkim kendi kararını ortadan kaldıracak şekilde bir karar veremez. Buna ilişkin HMK Yönetmeliğinin 57.maddesinde yer alan düzenlemenin kanuni dayanağı da bulunmamaktadır. İlk derece mahkemelerine feragat halinde karar verme imkânı tanıyacak yasal bir düzenleme yapılması ile sorunun aşılabileceği düşünülmüştür. Anlaşmalı olarak açılan boşanma davalarının, uyuşmazlık halinde çekişmeli boşanma davasına dönüşmesi. Anlaşmalı boşanma davasında, tarafların uyuşmazlığı halinde davayı ıslah etmeye gerek kalmadan, taraflara dayandıkları vakıalara ve delilere ilişkin, dilekçelerini sunmak üzere süre verilerek, çekişmeli boşanma davasına resen dönüşmesinin usul ekonomisi bakımından daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Karşı dava, süresinde açılmamış ise tefrik ve birleştirme konusu. Boşanma davalarında yasal cevap süresi içerisinde açılmayan, karşı davanın HMK nın 133/2.maddesi gereğince ayrılmasına ve HMK nın 166.maddesi gereğince bağlantı nedeniyle birleştirilmesine karar verilmesi gerekmektedir. Her iki davanın bağlantı nedeniyle birlikte görülmesine ilişkin zorunluluk ve usul ekonomisi dikkate alındığında boşanma davalarında, süresi içerisinde karşı dava açılmamasına rağmen, ayırma kararı verilmeden yargılamaya devam edilmesini sağlayacak yasal düzenlemeye ihtiyaç bulunduğu değerlendirmesi yapılmıştır. TMK 181/2. maddesinde düzenlenen kusur tespiti. TMK'nın 181/2 madde ve fıkrasındaki düzenleme; sağ kalan eşin ağır kusurunun ispat edilmesi halinde, ölen eşine mirasçı olamayacağı şeklinde yorumlamanın daha uygun olacağı sonucuna varılmıştır.
HMK nın 25. maddesinin boşanma davalarındaki yansımaları. Hâkimin, taraflardan birinin söylemediği şeyi veya vakıaları kendiliğinden dikkate alamayacağı ve onları hatırlatabilecek davranışlarda dahi bulunamayacağına ilişkin HMK 25. maddesindeki hüküm ile sulh ve arabuluculuğa ilişkin diğer hükümler birlikte değerlendirildiğinde; tarafları yönlendirebilecek ve usul ekonomisine katkı sağlayacak şekilde yeni düzenlemelere ihtiyaç bulunduğu, dolayısıyla bu hali ile hâkimin aile mahkemelerinde görülen davalarda sulh ve arabuluculuğa teşvik ve yönlendirmesinde sıkıntı yaşayabileceği göz önüne alındığında, alternatif uyuşmazlık yöntemlerinin bu doğrultuda geliştirilmesinin sorunun çözümüne katkı sağlayabileceği değerlendirilmiştir. Aile hukukuna ilişkin açılan davalarda hukuka aykırı yöntemle elde edilen delilin kullanılıp kullanılamayacağı sorunu. HMK nın 189/2. maddesinde, hukuka aykırı olarak elde edilmiş olan delillerin, mahkeme tarafından bir vakıanın ispatında dikkate alınamayacağı, TCK nın 133. ve 134. maddelerinde de eşler arasındaki hukuka aykırı olarak kişisel verilerin kaydedilmesi suç olarak düzenlenmiştir. Bu şekilde elde edilen delillerin delil olarak kabulüne ilişkin Yargıtay 2. HD nin yerleşik içtihatları ile HMK nın 189/2.maddesi ve TCK nın 133. ve 134. maddeleri arasında tam bir paralellik bulunmamaktadır. Boşanma davalarının özeliği ve tarafların müşterek yaşam alanlarının iç içe girdiği dikkate alındığında boşanmaya neden olacak özel hayata ilişkin vakıaların aydınlatılması amacıyla delillerin bu alanla sınırlı olmak üzere suç olarak kabul edilmeden dikkate alınabilmesi için yasal değişikliğe ihtiyaç bulunduğu değerlendirilmiştir. Boşanma davalarında ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz kararına ilişkin uygulama sorunu. HMK nın 389.maddesinde uyuşmazlık konusu hakkında ihtiyati tedbir konulabileceği düzenlenmiştir. Boşanma davası ile beraber tarafların tüm mal varlığına tedbir konulması hak ihlallerine neden olabilmektir. Boşanma davaları yönünden asıl alacak miktarının somut olmaması ve yargılama sonucu elde edebilecek bir menfaate ilişkin olması, üzerine ihtiyati tedbir konulacak değerin çekişmeli olmaması nedeniyle HMK nın 389.maddesi gereğince ihtiyati tedbir kararı verilemeyeceğine yönelik görüşler bulunmaktadır. Boşanma davalarında nafaka ve tazminat taleplerinin karşılıksız kalmaması bakımından mal kaçırmayı önleyecek özel bir düzenlemenin yapılmasının yararlı olacağı düşünülmüştür. Özel nedenlere dayalı olarak açılan boşanma davası TMK nın 166/1. maddesindeki çekişmeli boşanma davasına ıslahla dönüşebilir mi? Özel nedenlere dayalı olarak açılan boşanma davası, ancak ıslah edilmesi halinde TMK nın 166/1. maddesinde düzenlenen çekişmeli boşanma davasına dönüştürülebilmesinin uygun olacağı değerlendirilmiştir.
Özel boşanma nedenlerine dayalı olarak açılan davalarda davacının kusuru araştırılabilir mi? Özel boşanma nedenlerine dayalı olarak açılan davalarda, davacının kusurunun araştırılıp araştırılamayacağı konusunda mahkemeler arasında farklı uygulamalar bulunmaktadır. Bu nedenle, özel boşanma nedenlerine dayalı olarak açılan davalarda, karşı dava açılmadan da davacının kusuru araştırılarak, sonucu uyarınca taraflar yönünden boşanmanın feri hükümlerine ilişkin değerlendirme yapılabilmesinin uygun olacağı kanaati belirtilmiştir. HMK nın 139. 147. ve 186. maddeleri gereğince davetiye çıkarılması usulünün tartışılması. Aile hukuku davalarında tarafların ön inceleme, tahkikat ve sözlü yargılama duruşmalarına ayrı ayrı davet edilmeleri yargılama sürecini uzatmaktadır. HMK nın 139.maddesi uyarınca tarafların ön inceleme duruşması davetiyesine, gelmedikleri takdirde, ayrıca tebligata gerek kalmaksızın yokluklarında tahkikat duruşmasına geçileceği, tahkikat duruşmasından sonra ise, sözlü yargılamanın yapılacağına dair şerhin verilebilmesinin usul ekonomisine katkı sağlayacağı düşüncesiyle, HMK'nın 139., 147. ve 186. maddelerinde yasal düzenlemeler yapılmasının uygun olacağı dile getirilmiştir. C) KİŞİSEL İLİŞKİ DAVALARI Kişisel ilişki tespitine yönelik sorunların değerlendirilmesi. Müşterek çocuk ile velayet kendisine verilmeyen taraf arasındaki, yatılı şahsi münasebet düzenlemelerine esas alınabilecek yaş kriteri belirlemesinin uygulamada birliğin tesisine katkı sağlayacağı düşünülmüştür. D) VELAYET DAVALARI Ortak velayet konusunun değerlendirilmesi. TMK da, boşanma halinde velayetin eşlerden birine verilmesine yönelik hükümler bulunmaktadır. Eşlerin velayeti müşterek kullanmalarına imkân tanıyacak olası kanun değişikliğinin, Türk toplumunun geleneksel yapısı dikkate alındığında yeni sorunları ortaya çıkarabileceği, bu aşamada bu düzenlemeye ihtiyaç bulunup bulunmadığı konusunun ayrıntılı olarak müzakere edilmesi gerekliliği dile getirilmiştir. E) NAFAKA DAVALARI Yoksulluk nafakasında süre sorunu. TMK nın 175.maddesi gereğince, yoksulluk nafakasına, herhangi bir süre sınırlamasına tabi olmadan karar verilmektedir. Anayasa Mahkemesi konuyla ilgili kararında, anayasaya aykırılık
iddiasının reddine karar vermiş ise de; yapılacak yasal değişiklikle tarafların evli kaldıkları süre, sosyal ve ekonomik durumları gibi kriterlerle süre sınırlaması yapılmasının adil bir düzenleme olacağı değerlendirilmiştir. Nafaka davalarında vekâlet ücreti sorunu. Müstakil olarak açılan nafaka davalarında; avukatlık ücret tarifesinin 9. maddesinde, nisbi olarak takdir edilen ücretin maktu tarifeden az olamayacağına ilişkin düzenleme yer almaktadır. Hükmedilen nafaka miktarları dikkate alındığında bu uygulama mağduriyetlere neden olmakta, sırf bu nedenle davaların açılmasına sebebiyet vermektedir. Tarifenin 12. maddesindeki istisnaların kaldırılması ile sorunun giderilebileceği düşünülmüştür. F) MAL PAYLAŞIM DAVALARI Mal rejimlerinden kaynaklanan davalarda karşılaşılan sorunlar. TMK da mal rejimlerinden kaynaklanan davalarda, zamanaşımı süresi yönünden, açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Uygulamada bu süre 1 veya 10 yıl olarak kabul görmektedir. Bu davalarda zamanaşımı süresinin tayin ve tespitinin açıklığa kavuşturulması için yasal değişikliğine ihtiyaç bulunduğu değerlendirilmiştir. Mal rejiminden kaynaklanan davalarda uygulama birliğinin sağlanması amacıyla; aile hâkimlerine yönelik hizmet içi eğitim düzenlenilmesi ve belirli aralıklarla tekrarlanması ile bilirkişilerinde katılımının sağlanılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. G) AİLE MAHKEMELERİNDE GÖRÜLEN DİĞER DAVALAR Yargıtay ın uygulamaya yön verecek düşünce açıklaması şeklinde bir yöntemin etkinleştirilmesi. Yargıtay Kanunu ve 6100 sayılı HMK nın ilgili amir hükümleri dikkate alındığında böyle bir yöntemin uygulanması mümkün olmamakla birlikte, HMK'nın yürürlüğe girmesi nedeniyle ilk derece mahkemeleri ile Yargıtay uygulamaları arasında birliğin sağlanabilmesi ve usul ekonomisine katkı sağlanılması amacıyla, belli aralıklarla fikir alış verişi içeren müzakere toplantıları yapılmasının faydalı olacağı sonucuna varılmıştır. AİHM kararları ışığında evlilik birliği devam ederken kadının kızlık soyadının kullanmasına ilişkin belirsizliklerin giderilmesi sorunu. Evlilik birliği devam ederken kadının sadece kızlık soyadını kullanması mümkün değildir. Ancak AİHM in konuya ilişkin kararında, başvuran tarafa böyle bir hakkın tanınması gerektiği belirtildiğinden, buna ilişkin iç hukukta düzenleme yapılmasına ihtiyaç bulunduğu değerlendirilmiştir.
Aile konutu şerhi davalarında ipotek sorunu. Aile konutu şerhinin konulması ve ipoteğin kaldırılmasına ilişkin davalarda lehine ipotek tesis edilen banka veya şirketin basiretli tacir gibi davranarak diğer eşin açık yazılı rızasını alması, aksi halde davacının ipoteğin kaldırılması talebinin kabulünün, yerleşik uygulama haline getirilmesinin uygun olacağı dile getirilmiştir. Evlilik birliği sona erdiğinde nüfus kaydının ibrazıyla aile konutu şerhinin kaldırılmasına imkân tanıyacak şekilde bir düzenleme yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir. Çocuk tesliminin infazına ilişkin sorunlar. Çocuk ile eşler arasındaki, şahsi ilişkinin tesisine yönelik kararlarda, infazın uzman marifetiyle yapılmasının yararlı olacağı değerlendirilmiş, bu nedenle şahsi ilişki tesisinin, İcra ve İflas Kanunu hükümlerinden ziyade, tarafların ve müşterek çocukların en az maliyetle uzman yardımıyla görüşmesine imkan sağlayacak bir düzenlemeye ihtiyaç duyulduğu sonucuna varılmıştır. HMK nın 70. maddesinin uygulaması kapsamında Cumhuriyet savcısının açtığı davalara katılma sorunu. Cumhuriyet savcısının aile mahkemelerine açmış olduğu kamu düzenine ilişkin davaların duruşmasına katılma zorunluluğunun bulunup bulunmadığına yönelik uygulamada tereddütler bulunmaktadır. Dava açma, görüldü ve temyiz işlemleri yapma yetkisi bulunan iddia makamının, duruşmalara katılıp katılmamasının usul ekonomisine sağlayabileceği katkılar değerlendirildiğinde bu zorunluluğu ortadan kaldıracak şekilde bir yasal değişikliğin usul ekonomisine daha uygun olacağı değerlendirilmiştir. Aile avukatlığı, aile danışma merkezi kurulması, avukatla dava açılma zorunluluğunun değerlendirilmesi. Boşanma davalarının özelliği ve sosyal boyutu dikkate alındığında; Aile içi sorunların, dava açılmadan önce, aile danışma merkezlerinde değerlendirilmesi, Sorunların çözümünün burada mümkün olamaması halinde açılacak boşanma ve aile hukukundan kaynaklanan davaların avukatla takip edilebilmesini sağlayacak hukuki yardımların teminine yönelik, yasal düzenlemelerin yapılmasının mağduriyetlerin önlenilmesine katkı sağlayabileceği değerlendirilmesi yapılmıştır. İddet müddetinin kaldırılması davalarının gözden geçilmesi.
Boşanan eşlerin tekrar evlenmesi halinde iddet müddetinin kaldırılması davasına ihtiyaç duyulmadan, evlenme işlemleri yapabilmesine imkân tanıyacak yasal bir düzenlemenin, yargının hızlanması ve iş yükünün azaltılması bakından yararlı olabileceği düşünülmüştür. H) AİLE MAHKEMELERİNİN YAPISAL SORUNLARI Aile mahkemelerinde staj sorunu. Hâkim adaylarının, kamu düzenine ilişkin davaları bünyesinde barındıran aile mahkemelerinde staj yapmasına imkân tanıyacak düzenlemenin geri getirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Aile mahkemesinde çalışan uzmanların sorunlarının tespiti Aile mahkemelerinde görev yapan, uzmanların çalışma, görev ve yetkilerini belirleyen yönetmeliğin henüz yapılmamış olması uygulamada birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Uzmanların idari yapılanması ile görev kapsamlarının ayrıntılı olarak belirlenmesinin yararlı olabileceği değerlendirilmiştir. Tebligat Kanunun 21/2. Maddesinin gözden geçirilmesi. Boşanma davasının açılmasıyla ayrı yaşama hakkını elde eden eşlerin, farklı adreslere taşınmaları, fakat mernis adreslerini değiştirmemeleri halinde, kendilerine tebligat ne şekilde yapılabilecektir? Eşin evden ayrıldığı tespit edilmesi halinde, posta memuru 2 nolu haber kağıdını kapıya yapıştırarak Tebligat Kanunun 21. maddesi uyarınca tebliğ işlemlerini gerçekleştirebilecek midir? Bu şekilde yapılan tebliğden muhatap eşin haberdar olup olmadığına yönelik itirazının ne şekilde değerlendirileceği tartışma konusu olmuştur, Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi gereğince; evden ayrılan eşin, yeni adresini bildirme zorunluluğu bulunduğundan, adresini değiştirdiği halde değişikliği bildirmeyen eşin eski ve terk edilmiş olmakla birlikte mernis kayıtlarındaki adresine 7201 sayılı Kanun'un 21/2.maddesi uyarınca geçerli sayılması gerektiği konusunda fikir birliği dile getirilmiştir.