COĞRAFÎ İŞARETLERE İLİŞKİN ÇOK TARAFLI BİR BİLDİRİM VE SİCİL SİSTEMİ KURULMASI KONUSUNDA DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ NEZDİNDE YÜRÜTÜLEN MÜZAKERELER, GÖRÜŞÜLEN TASARILAR İLE ÜLKEMİZİN BU KONUDAKİ YAKLAŞIMI Burçak YILDIZ* ÖZET DTÖ, TRIP de sonuca bağlanamamış olan hususların çözülmesi amacıyla, 2001 de yeni müzakere turunu: Doha Kalkınma Gündemi ni başlatmıştır. Bu tur kapsamındaki müzakere konularından biri de, şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulmasıdır. Müzakerelerde temel olarak üç Tasarı görüşülmektedir. Bunlardan ilki, AB üyeleri, İsviçre gibi devletler tarafından savunulan ve bir coğrafî işaretin tescilinin, o işaretin tüm üye devletlerde korunduğuna ilişkin aksi ispatlanabilir bir karine etkisi yarattığı, hukukî bağlayıcılığı yüksek bir bildirim ve sicil sistemi kurulmasını hedefleyen Tasarıdır. İkinci Tasarı, ABD, Japonya, Kanada, Şili gibi devletler tarafından savunulan, hukukî bağlayıcılığı bulunmayan, sicilden çok, veri bankası niteliği taşıyacak bir sistemin kurulmasını amaçlayan Tasarıdır. Üçüncü Tasarı ise, ilk iki Tasarıyı uzlaştırmayı hedefleyen ve Hong Kong ile Çin tarafından sunulmuş Tasarıdır. Tasarıları destekleyen üye devletler arasında, kurulacak sisteme tescilin (özellikle sisteme katılmayan üye devletler açısından) yaratacağı hukukî etki konusunda temel görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Üye devletlerin bu Tasarılardan hangisinin kabul edileceği hususunda görüş birliğine varamamaları, müzakerelerin sonuçsuz kalmasına ve Doha Kalkınma Gündemi sürecinin uzamasına yol açmaktadır. Ülkemiz 2002 de AB Tasarısına açık destek vermiş olup; adı, DTÖ kayıtlarında bu Tasarıyı destekleyen devletler arasında sayılmaktadır. Bununla birlikte, artık Dış Ticaret Müsteşarlığı, söz konusu Tasarının desteklenmesinin ülkemizin menfaatine olmadığı görüşündedir. Müsteşarlık, önümüzdeki dönemdeki müzakerelerde, ülkemizin, hukukî bağlayıcılığı yüksek bir sistemin kurulması yönünde öncü konumda olmaması gerektiği kanaatindedir. * Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı.
Yıldız PLÂN I. GENEL OLARAK A- Uruguay Müzakere Turu ve Doha Kalkınma Gündemi Hakkında B- TRIP in Coğrafî İşaretler Konusunda Getirdiği Müzakere Yükümlülüğü II. MÜZAKERELER A- Doha Öncesi Konferanslar B- Doha Bakanlar Konferansı C- Doha Sonrası Konferanslar ve Müzakerelerde Son Durum III. TASARILAR A- Tasarılar Hakkında Genel Bilgi B- AB Tasarısı 1. Genel Olarak 2. Sisteme Katılım 3. Bildirim Konusu Coğrafî İşaretler 4. İtiraz a- İtiraz Süresi ve Makamı b- İtiraz Hakkı Sahibi c- İtiraz Gerekçeleri d- İtirazın Sonucu 5. Tescil 6. Tescilin Doğurduğu Hukukî Sonuçlar a- Genel Olarak 54 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim b- Tescilin, Sadece Sisteme Katılan Üye Devletler İçin Doğuracağı Hukukî Sonuçlar c- Tescilin, Tüm Üye Devletler İçin Doğuracağı Hukukî Sonuçlar 7. Bildirim Başvurusunda ve Sicil Kayıtlarında Değişiklik 8. Bildirim Başvurusunun Geri Alınması - Sicilden Terkin C- Karma Tasarı 1. Genel Olarak 2. Sisteme Katılım 3. Bildirim Konusu Coğrafî İşaretler 4. Sisteme Kayıt 5. Sisteme Kaydın Doğurduğu Hukukî Sonuçlar 6. Bildirimde Değişiklik ve Sistemden Çıkma D- Hong Kong - Çin Tasarısı 1. Genel Olarak 2. Sisteme Katılım 3. Bildirim Konusu Coğrafî İşaretler 4. Tescil 5. Tescilin Ardından Diğer Katılan Devletlere Bildirim 6. Tescilin Doğurduğu Hukukî Sonuçlar 7. Sicil Kayıtlarında Değişiklik ve Sicilden Terkin E- Tasarıların Karşılaştırılması 1. Kurulacak Sistemin Niteliği Yönünden 2. Sisteme Kaydedilecek Coğrafî İşaretlerin İlişkin Olduğu Mal Türleri Yönünden 3. Tescilden Önce Bildirimin Yayımlanması ve İtiraz Mekanizması Yönünden 4. Tescilin Doğurduğu Hukukî Sonuçlar Yönünden 5. Tescilin Katılmayan Üye Devletler Üzerindeki Bağlayıcılığı Yönünden IV. ÜLKEMİZİN BU KONUDAKİ YAKLAŞIMI Sayı: 2009 / 3 55
I. GENEL OLARAK Yıldız A- Uruguay Müzakere Turu ve Doha Kalkınma Gündemi Hakkında Dünya Ticaret Örgütü Kurucu Sözleşmesi nin 1 1C numaralı eki olan Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları Sözleşmesi (TRIP) 2, 1995 te yürürlüğe girmiştir 3. Kurucu Sözleşme ve eki TRIP, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) tarafından 1986-1994 yılları arasında yürütülmüş olan Uruguay Müzakere Turu (Uruguay Round) sonucunda kabul edilmiştir. Ancak Uruguay Müzakerelerinde, bazı konularda sonuca varılamamıştır. TRIP, bunlarla ilgili olarak nihaî düzenleme yapmaktan ve son noktayı koymaktan kaçınmış; söz konusu hususların yeni başlatılacak müzakerelerde görüşülerek karara varılmasını öngörmüştür. TRIP de hükme bağlanamayan konuların müzakeresi sürecine ilişkin en önemli adım, 2001 de Doha da düzenlenen DTÖ Dördüncü Bakanlar Konferansında atılmıştır. Anılan Toplantının ardından yayımlanan Bildiri ile Doha Kalkınma Gündemi (Build-in Agenda/Doha Development Agenda) olarak adlandırılan yeni müzakere turu başlatılmıştır 4. Doha Kalkınma Gündemi Müzakere Turunun sonucunda, tıpkı Uruguay Müzakere Turunun ardından olduğu gibi, tüm üye devletler açısından bağlayıcı olacak bir metnin kabul edilmesi amaçlanmıştır 5. Ancak 2001 de başlatılan bu müzakere turu, hâlâ sonuçlandırılamamıştır. Sekiz yıldan fazla süren bu tur, DTÖ nün tüm müzakere turları arasında en uzun süren müzakere niteliğini şimdiden kazanmıştır 6. B- TRIP in Coğrafî İşaretler Konusunda Getirdiği Müzakere Yükümlülüğü TRIP Sözleşmesi, tüm mal türleri üzerindeki coğrafî işaretleri 7 korumaktadır 8 (m. 1 Agreement Establishing the World Trade Organization. Dünya Ticaret Örgütü Kurucu Sözleşmesi, çalışmamızda Kurucu Sözleşme olarak anılacaktır. Sözleşme metni için bkz. http:// www.wto.org (Çalışmamızda internet adreslerine atıf yapan linklerin tamamı, -aksi belirtilmedikçe- 04.04.2009 tarihi itibariyle günceldir). 2 Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights. Sözleşme metni için bkz. http://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/27-trips.pdf; RG. 25.01.1995, S. 22213 Mükerrer. 3 Sözleşme, 15 Nisan 1994 de Marakeş te kabul edilmiştir. 4 Bkz. aşağıda II. B- Doha Bakanlar Konferansı başlığı altındaki açıklamalar. 5 Bu husustaki açıklamalar için bkz. DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı): Doha - Türkiye Açısından Değerlendirme, DTÖ IV. Bakanlar Konferansı, Katar/Doha (9-14 Kasım 2001), www.dtm.gov. tr/dtmweb/index.cfm?action=detay&yayinid=171&icerikid=270&dil=tr. 6 Bkz. DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum, http://www.dtm.gov.tr/ dtmadmin/upload/anl/coktaraflianlasmadb/yeninotson1.doc. 7 Coğrafî işaret kavramı, menşe adını da kapsayan, üst kavramdır. Çalışmamızda coğrafî işaret kavramı, hem menşe adlarını hem mahreç işaretlerini ifade eden üst kavram olarak kullanılacaktır. Bu itibarla, coğrafî işarete ilişin açıklamalarımız, açıkça belirtilmese dahi, menşe adları için de geçerlidir. 8 TRIP Sözleşmesi nin coğrafî işaretlere ilişkin düzenlemeleri hakkında ayrıntılı açıklamalar 56 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim 22). Bunun yanı sıra, şaraplar ve distile (damıtılmış) alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ek koruma sağlamaktadır (m. 23). Söz konusu korumanın devamı olarak, şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi 9 kurulması amaçlanmıştır 10. Bu doğrultuda, Sözleşme m. 23.4 hükmünde, çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması amacına yönelik olarak müzakereler yürütülmesi zorunlu kılınmıştır. Böylelikle, korunmaya değer/elverişli/hak kazanmış bulunan (şaraplar ve distile alkollü içkilerin üzerindeki) coğrafî işaretlerin kaydedildiği ve sürekli güncellendiği güvenilir bir bilgi kaynağı oluşturulmasının sağlanması hedeflenmiştir. Kurulacak bu bildirim ve sicil sistemi aracılığıyla, DTÖ ne üye devletlerin 11 ülkelerinde korunan coğrafî işaretlerin, diğer devletlerce de öğrenilmesi; böylelikle de anılan coğrafî işaretlere tanınan korumanın artırılması, kolaylaştırılması 12 sağlanacaktır 13. TRIP m. 23.4 hükmünde, sadece şaraplar üzerindeki coğrafî işaretleri konu edinen bir bildirim ve sicil sistemi kurulması öngörülmüştür. Hükümde her ne kadar sadece şaraplar üzerindeki coğrafî işaretlerden söz edilmişse de, müzakereler, aşağıda görüleceği gibi 14, distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretleri de kapsamaktadır. Çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemine ilişkin müzakerelerin nasıl yürütüleceği hususu ise, TRIP m. 24.1 de düzenlenmiştir. Bu hükme göre; üye devletler, m. 23.4 kapsamına giren coğrafî işaretlerin korunmasını artırmak amacıyla müzakerelere katılmayı kabul etmiş sayılmaktadırlar. Sözleşme anılan konuda müzakere yapıliçin bkz. Yıldız, Burçak: Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları Sözleşmesi nde (TRIP de) Coğrafî İşaretlere İlişkin Düzenlemeler, FMR 2008, C. 8, S. 3, s. 45-106. 9 A multilateral system of notification and registration of geographical indications. 10 Ancak müzakereler sonucunda kabul edilecek sistemin, TRIP in coğrafî işaretler için getirmiş olduğu koruma düzeyinden daha yüksek düzeyde bir koruma sağlıyor olması zorunlu değildir. Bkz. Vivas-Eugui, David: Negotiations on Geographical Indications in the TRIP Council and Their Effect on the WTO Agricultural Negotiations: Implications for Developing Countries and the Case of Venezuela, JWIP 2001, Vol. 4, s. 707. Karş. TRIP+ kavramı, aşağıda dn. 70. 11 Nisan 2009 itibariyle, DTÖ nün 153 üyesi bulunmaktadır. 12 TRIP m. 23.4 hükmünde yer alan facilitate kavramının nasıl yorumlandığı hususunda bkz. Cortés Martin, José Manuel: TRIP Agreement: Towards a Better Protection for Geographical Indications?, Brook. J. Int l L. 2004, Vol. 30, s. 133. 13 Coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulmasına ilişkin TRIP m. 23.4 hükmü ve bu hüküm uyarınca DTÖ tarafından yürütülen müzakere sürecinin, coğrafî işaretlerin uluslararası boyutta korunması amacına yönelik olarak Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü (WIPO) tarafından 1974 ten beri sürdürülen çalışmalara sekte vurduğu yönündeki görüş için bkz. Blakeney, Michael: TRIP After the Doha Ministerial Declaration, Intellectual Property Harmonisation within ASEAN and APEC (Ed.: Antons, Christoph/Blakeney, Michael/Heath, Christopher), The Hague; London: Kluwer Law International, 2004, s. 14; Coğrafî işaretlerin uluslararası boyutta korunması amacına yönelik olarak WIPO tarafından sürdürülen çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Yıldız, Burçak: WIPO nun Coğrafî İşaret Hukuku Alanındaki Faaliyetleri ile Paris, Madrit ve Lizbon Sözleşmelerinde Coğrafî Köken Gösteren İşaretlere İlişkin Düzenlemeler, FMR 2008, C. 8, S. 1, s. 45 vd. 14 Bkz. aşağıda II. A- Doha Öncesi Konferanslar başlığı altındaki açıklamalar. Sayı: 2009 / 3 57
Yıldız masını ve üye devletlerin bu müzakerelere katılmasını zorunlu kılmaktadır 15. Bununla beraber, üye devletlerin, müzakereler sonucunda kabul edilecek bildirim ve sicil sistemine katılımları, ihtiyarî olacaktır. Sözleşme, müzakerelerin en son ne zamana kadar tamamlanması gerektiğine ilişkin bir tarih belirtmemiştir. Aşağıda görüleceği gibi 16, Doha Bildirisi, müzakerelerin 1 Ocak 2005 tarihine kadar sonuçlandırılmasını öngörmüş; ancak bu tarih hedefine uyulamamıştır. Günümüzde müzakereler hâlâ sürmektedir. Doha Kalkınma Gündemi kapsamında, coğrafî işaretlere ilişkin müzakereler, temel olarak iki başlık üzerinden ilerlemektedir. Bunlardan ilki: m. 23.4 te öngörüldüğü gibi, (şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki) coğrafî işaretlere ilişkin olarak çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulmasına yöneliktir. -TRIP m. 23.4 hükmünde bu konuda bir müzakere yükümlülüğü getirilmemiş olmakla beraber- DTÖ müzakerelerinde görüşülen diğer husus ise, Sözleşme nin sadece şarap ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretler için tanıdığı ek koruma düzeyinin, tüm mal türleri üzerindeki coğrafî işaretler için genişletilmesi konusundadır 17. Çalışmamızda, coğrafî işaretlere ilişkin olarak müzakere edilmekte olan bu iki husustan, sadece ilki, çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusu ele alınmaktadır. 15 Doktrinde, Sözleşme nin sadece müzakere yapılması yükümlülüğü getirdiği, buna karşın müzakereler sonucunda çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemine ilişkin görüş birliğine varılması ve bu tür bir sistemin kurulması yükümlülüğü bulunmadığı da, haklı olarak ileri sürülmektedir. Bkz. Rangnekar, Dwijen: Geographical Indications: a Review of Proposals at the TRIP Council - Extending Article 23 to Products Other Than Wines And Spirits, UNCTAD/ICTSD Capacity Building Project on Intellectual Property Rights and Sustainable Development, Issue Paper No. 4, June 2003, http://ictsd.net/i/publications/11767, s. 22. Müzakerelerin olumlu sonuçlanamaması ve TRIP de öngörülen çok taraflı bildirim ve sicil sisteminin kurulamaması hâlinde, bu sistemle ulaşılması hedeflenen amaca (üye) devletler arasında akdedilecek ikili anlaşmalarla ulaşılabileceği yönündeki görüş için bkz. Ribeiro de Almeida, Alberto F.: The TRIP Agreement, The Bilateral Agreements Geographical Indications and the Philosophy of the WTO, EIPR 2005, Vol. 27, No. 4, s. 151. 16 Bkz. aşağıda II. B- Doha Bakanlar Konferansı başlığı altındaki açıklamalar. 17 Her ne kadar bu konular birbirinden bağımsızsa da, doktrinde söz konusu iki konuyu birbiriyle bağlantılı olarak ele almak gerektiğini savunan bir görüş bulunmaktadır. Bu görüşün temelinde ise, Sözleşme m. 23.4 hükmünün geniş yorumlanması yer almaktadır. Şöyle ki; müzakere konusu edilen coğrafî işaretler, m. 23.4 de Anlaşmaya taraf devletlerde korunmaya değer şaraplar üzerindeki coğrafî işaretler şeklinde ifade edilmiştir. Anılan görüş, bu hükümde sözü edilen müzakere kavramını, m. 23 de şarap ve distile alkollü içeceklere ilişkin olarak tanınmış olan geniş kapsamlı korumanın tüm mal/ürün türleri için uygulanacak şekilde genişletilmesi müzakeresi şeklinde yorumlamaktadır. Bkz. O Connor, Bernard: The Law of Geographical Indications, London: Cameron May Ltd., 2004, s. 59, dn 90. Temmuz 2008 de, aralarında ülkemizin de yer aldığı bazı DTÖ üyesi devletler, müzakereler kapsamında, coğrafî işaretlere ilişkin bildirim ve sicil sistemi kurulması konusu ile genişleme (distile alkollü içeceklere ilişkin olarak tanınmış olan geniş kapsamlı korumanın tüm mal/ ürün türleri için uygulanacak şekilde genişletilmesi) konularının birlikte ele alınması gerektiği yönünde görüş bildirmişlerdir. Bkz. Draft Modalities for TRIP Related Issues, 19 July 2008, TN/C/W/52, http://docsonline.wto.org. Ancak TRIP de öngörülen müzakere yükümlülüğünün sadece bildirim ve sicil konusunda olduğunu, buna karşın genişleme konusunda müzakere yükümlülüğü öngörülmediğini savunan diğer bazı üye devletler, iki konu üzerindeki müzakerelerin birleştirilmesi talebine karşı çıkmışlardır. Bkz. www.wto.org. 58 FMR Cilt:9
II. MÜZAKERELER Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim TRIP de sonuca bağlanmayan ve müzakere edileceği belirtilen hususlar, esas olarak 18, DTÖ nün Bakanlar Konferanslarında 19 görüşülmektedir. İlki 1996 da düzenlenmiş olan Konferansların sonuncusu 2005 te gerçekleştirilmiştir. Aşağıda bu Konferanslar ve bu Konferansların coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil kurulması konusuna ilişkin sonuçları ele alınmaktadır. A- Doha Öncesi Konferanslar Bakanlar Konferanslarının ilki, 9-13 Aralık 1996 da Singapur da düzenlenmiştir. Singapur I. Bakanlar Konferansı olarak adlandırılan bu toplantının ardından yayımlanan Singapur Bildirisi nde, şaraplar üzerindeki coğrafî işaretlerin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemine bağlanmasına ilişkin olarak açık bir ifade yer almamaktadır 20. Ancak Bildiri de, söz konusu sistem açısından dolaylı olarak önem arz eden bir hüküm bulunmaktadır. Şöyle ki; Bildiri de, müzakere süreci kapsamında, DTÖ ne bağlı kurumlar tarafından yayımlanan raporların dikkate alınacağı ifade edilmiştir (m. 19). Söz konusu raporlar kapsamına, TRIP Konseyi nin 1996 Yılı Yıllık Raporu da girmektedir 21. Anılan Rapor da ise, TRIP m. 23.4 hükmü çerçevesinde şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin müzakere çalışmalarının başlatılması gereğinden söz edilmiştir (m. 34). Görüldüğü gibi, söz konusu Yıllık Rapor, TRIP m. 23.4 hükmünde öngörülmemiş olmakla beraber 22, distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretleri de, bildirim 18 Konu, ayrıca Bakanlar Konferanslarındaki müzakere ve kararlara temel teşkil eden Ticaret Müzakereleri Komitesi özel oturumlarında da görüşülmektedir. Bkz. aşağıda II. B- Doha Bakanlar Konferansı başlığı altındaki açıklamalar. 19 DTÖ Kurucu Sözleşmesi uyarınca en az iki yılda bir düzenlenmekte olan Bakanlar Konferansları, Dünya Ticaret Örgütü nün en üst düzeydeki karar organıdır. Bu toplantılara DTÖ nün bütün üyeleri katılabilmektedir. Toplantılarda, çok taraflı ticaret sözleşmeleri ile ilgili her konuda karar alınabilmekte; Örgüt ün çalışma programı belirlenmektedir. Bu toplantıların işleyişi hakkında bkz. www.wto.org. Son Bakanlar Konferansından bu yana dört yıl geçmiş olmasına rağmen, yedinci Bakanlar Konferansı hâlâ düzenlenmemiştir. 20 Singapur Bildirisi için bkz. Singapore Ministerial Declaration, Adopted on 13 December 1996, WT/MIN(96)/DEC, 18 December 1996, World Trade Organization, Ministerial Conference, Singapore, 9-13 December 1996, http://docsonline.wto.org. 21 Bkz. IP/C/W/8 sayılı DTÖ belgesi, http://docsonline.wto.org. 22 TRIP m. 23.4 hükmünde, şaraplardan farklı olarak, distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sisteminin öngörülmemiş olması, doktrinde, söz konusu mal türleri üzerindeki coğrafî işaretlerin sayısının azlığına bağlanmış; bunlara sicil aracılığıyla koruma sağlanmasına gerek duyulmadığı ifade edilmiştir. Bkz. Knaak, Roland (Çev.: Wright, David): The Protection of Geographical Indications According to the TRIP Agreement, From GATT to TRIP: The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, (Ed.: Beier, Friedrich-Karl/Schricker, Gerhard), VCH, Weinheim, New York 1996, s. 117 vd. Sayı: 2009 / 3 59
Yıldız ve sicil sistemi müzakereleri kapsamında değerlendirmiştir. Böylelikle, anılan raporu dikkate alma yükümlülüğü getiren Singapur Bildirisi, dolaylı yoldan da olsa 23, distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretleri, müzakere kapsamında kabul etmiştir 24. 20 Mayıs 1998 de Cenevre de (İsviçre): Cenevre II. Bakanlar Konferansı düzenlenmiş; bu toplantının ardından Cenevre Bildirisi yayımlanmıştır 25. Ancak söz konusu Konferans ta, coğrafî işaretlerin çok taraflı bildirim ve tesciline ilişkin olarak herhangi bir sonuca varılamamış ve Bildiride de bu yönde bir hükme yer verilmemiştir. Bakanlar Konferanslarının üçüncüsü 30 Kasım-3 Aralık 1999 da Seattle da (Washington, Amerika Birleşik Devletleri (ABD)) düzenlenmiştir. Ancak Seattle III. Bakanlar Konferansı, tam bir başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Öyle ki; Konferansta hiçbir konu üzerinde görüş birliğine varılamadığından, toplantıdan sonra bir bildiri dahi yayımlanamamıştır. Dolayısıyla, Seattle Bakanlar Konferansından da coğrafî işaretlerin çok taraflı bildirimi ve tescili konusuna ilişkin bir sonuç çıkmamıştır. B- Doha Bakanlar Konferansı Dördüncü Bakanlar Konferansı, 9-13 Kasım 2001 de, Katar ın Doha şehrinde düzenlenmiştir. Doha IV. Bakanlar Konferansı nın ardından yayımlanan Doha Bildirisi 26 ile Doha Kalkınma Gündemi (Build-in Agenda) süreci başlatılmıştır 27. 23 Bu konudaki tereddütler, daha sonra Doha Bildirisi ndeki açık ifadeler ile sona erdirilmiştir. Bkz. aşağıda II. B- Doha Bakanlar Konferansı başlığı altındaki açıklamalar. 24 de Sousa, Dariel: Protection of Geographical Indications under the TRIP Agreement and Related Work of the World Trade Organization (WTO), Symposium on the International Protection of Geographical Indications, Organized by the World Intellectual Property Organization (WIPO) and the National Directorate for Industrial Property (DNPI), Ministry of Industry, Energy and Mining of Uruguay, Montevideo, November 28 and 29, 2001, http://www.wipo.int/edocs/mdocs/ geoind/en/wipo_geo_mvd_01/wipo_geo_mvd_01_2.pdf, s. 5; Rangnekar, s. 29; WIPO: Historical Background, Nature of Rights, Existing Systems for Protection and Obtaining Protection in Other Countries, Document SCT/6/3 Rev. on Geographical Indications, Standing Committee on the Law of Trademarks, Industrial Designs and Geographical Indications, Eighth Session, Geneva, May 27 to 31, 2002, SCT/6/3, www.wipo.int/edocs/mdocs/sct/en/sct_6/sct_6_3.pdf, s. 22; Wager, Hannu: Introduction to Geographical Indications and Recent Developments in the World Intellectual Property Organization (WIPO) and the World Trade Organization (WTO), Worldwide Symposium on Geographical Indications, Organized by the World Intellectual Property Organization (WIPO) and the United States Patent and Trademark Office (USPTO), San Francisco, California, July 9 to 11, 2003, http:// http://www.wipo.int/edocs/mdocs/geoind/en/ wipo_geo_sfo_03/wipo_geo_sfo_03_2_rev.pdf, s. 3. 25 Cenevre Bildirisi için bkz. Geneva WTO Ministerial 1998: Ministerial Declaration, Adopted on 20 May 1998, http://www.wto.org/english/thewto_e/minist_e/min98_e/mindec_e.htm. 26 Doha Bildirisi için bkz. Ministerial Declaration, Adopted on 14 November 2001, WT/MIN(01)/ DEC/1, 20 November 2001, Ministerial Conference, Fourth Session, Doha, 9-14 November 2001, http://docsonline.wto.org. 27 Söz konusu müzakere turu, Doha Gelişme Turu (Doha Development Round) olarak da anılmaktadır. Bu hususta ve ayrıca Doha Kalkınma Gündemi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Su- 60 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim Yeni bir müzakere turunu ifade eden Doha Kalkınma Gündemi, Uruguay Müzakere Turunda sonuca bağlanamamış hususları konu etmektedir. Anılan süreç sonunda, bu hususlar üzerinde ortak bir karara varılması ve tüm üye devletler açısından bağlayıcı olacak bir metnin kabul edilmesi amaçlanmıştır 28. Doha Kalkınma Gündemi kapsamına, diğer müzakere konularının yanı sıra, şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusu da dâhil edilmiştir. Ancak Doha Bakanlar Konferansı nda, söz konusu bildirim ve sicil sistemine ilişkin olarak kesin bir sonuca varılamamıştır. Konferans sonunda yayımlanan Doha Bakanlar Bildirisi nin 18. paragrafının ilk cümlesi, bu konuya ayrılmıştır. Anılan düzenlemede: şarap ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlerin çok taraflı bildirim ve tesciline ilişkin bir sistem kurulması konusundaki müzakerelerin, bir sonraki Bakanlar Konferansına: 5. Bakanlar Konferansına bırakılmasına ve bu konudaki müzakere sürecinin anılan toplantıda tamamlanmasına karar verildiği ifade edilmiştir 29. Doha Bildirisi nin coğrafî işaretlerin bildirimi ve tescili konusunda önem arz ettiği hususlardan ilki, distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretleri de, müzakerelere açıkça dâhil etmiş olmasıdır. Her ne kadar Singapur Bildirisi nde distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretler dolaylı yoldan da olsa müzakere kapsamına alınmış ise de, bu konuda üye devletler arasında tereddütler oluşmuştur 30. Söz konusu tereddütler, Doha Bildirisi nin açık ifadesi karşısında ortadan kalkmıştır. Doha Bildirisi nin bir diğer önemli sonucu ise, müzakereleri izlemek üzere Ticaret Müzakereleri Komitesi (Trade Negotiations Committee - TNC) kurulmasını öngörmesidir 31. Şarap ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlerin çok taraflı bildirimi ve tesciline ilişkin müzakereler, bu Komite nezdinde TRIP Konseyi tarafından yürütülen özel oturumlarda gerçekleştirilmektedir 32. Söz konusu oturumlar, DTÖ Bakanlar Konferanslarındaki müzakere ve kararlara temel teşkil bedi, Surya P.: The Road from Doha: The Issues for the Development of the WTO and the Future of International Trade, ICLQ 2003, Vol. 52, s. 425 vd. 28 Bu husustaki açıklamalar için bkz. DTM: Doha - Türkiye Açısından Değerlendirme, www.dtm. gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=detay&yayinid=171&icerikid=270&dil=tr. 29 Ancak Beşinci Toplantıda da bir sonuca varılamamıştır. Bkz. aşağıda II. C- Doha Sonrası Konferanslar ve Müzakerelerde Son Durum başlığı altındaki açıklamalar. 30 Bu konuda bkz. Escudero, Sergio: International Protection of Geographical Indications and Developing Countries, Trade-Related Agenda, Development and Equity (T.R.A.D.E.) Working Papers 10, http://www.southcentre.org/index.php?option=com_content&task=view&id=88&ite mid=67, s. 30. Singapur Bildirisi ndeki düzenleme için bkz. yukarıda II. A- Doha Öncesi Konferanslar başlığı altındaki açıklamalar. 31 Bkz. Doha Bildirisi m. 46. Komite nin kurulması ve faaliyetlerinde uyulacak esaslar hakkında bkz. DTM: Ticaret Müzakereleri Komitesi, http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=d etay&yayinid=123&icerikid=228&dil=tr. 32 Bkz. DTM: Ticaret Müzakereleri Komitesi, http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=d etay&yayinid=123&icerikid=228&dil=tr. Sayı: 2009 / 3 61
etmektedir 33 34. Yıldız C- Doha Sonrası Konferanslar ve Müzakerelerde Son Durum Bakanlar Konferanslarının beşincisi 10-14 Eylül 2003 de Meksika, Cancún da gerçekleştirilmiştir. Yukarıda belirtildiği gibi, Doha Bildirisi nde, şarap ve distile alkollü içecekler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusundaki müzakerelerin, bu Konferansta sonuçlanması kararlaştırılmıştır. Ancak Cancún V. Bakanlar Konferansı nda, konunun sonuçlandırılması bir yana, anılan konu üzerinde resmî bir müzakere dahi gerçekleştirilememiştir. Başarısızlıkla sonuçlanan Cancún Bakanlar Konferansı nda, hiçbir konuda görüş birliğine varılamamıştır. Dolayısıyla şarap ve distile alkollü içecekler üzerindeki coğrafî işaretler için çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusunda da beklenen sonuç sağlanamamıştır 35. Konferans sonunda yayımlanan Cancún Bildirisi nde, üst düzey memurların Cenevre de en geç 2003 Aralık ayına kadar bir araya gelerek bundan sonraki yol haritasını oluşturmaya çalışmalarına ve teknik müzakerelerin devam etmesine karar verilmiştir 36. Ancak sözü edilen teknik müzakereler gerçekleştirilmiş olmasına rağmen, bunlardan da coğrafî işaretler için çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemine ilişkin herhangi bir karar çıkmamıştır 37. 33 Örneğin Altıncı Bakanlar Konferansı gerçekleşmeden kısa bir süre önce, TRIP Konseyi Özel Oturum Başkanı, Ticaret Müzakereler Komitesi ne sunulmak üzere bir rapor yayımlamıştır. Bu Rapor da müzakerelerin Doha Bakanlar Bildirisi nde sözü edilen genel müzakere paketi içinde sonuçlandırılacak şekilde hızlandırılması tavsiye edilmiştir (Bkz. Report by the Chairman, Ambassador Manzoor Ahmad, to the Trade Negotiations Committee, Special Session of the Council for TRIP, TN/IP/14, 3 November 2005, World Trade Organization, Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, Special Session, http://docsonline.wto.org). Söz konusu tavsiye kararı, Altıncı Bakanlar Toplantısı sonunda yayımlanan Bildiri de de dikkate alınmış ve tavsiye kararında önerilen şekilde bir karar yayımlanmıştır (Bkz. Hong Kong Bildirisi m. 29). 34 Coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusunda, Ticaret Müzakereleri Komitesi nezdinde özel oturumlarda yürütülen müzakereler hâlen devam etmektedir. Ancak, Bakanlar Konferanslarında olduğu gibi, Ticaret Müzakereleri Komitesi özel oturumlarında da bu konuyla ilgili olarak henüz bir görüş birliğine varılamamış ve esaslı bir adım atılamamıştır. Üstelik yakın dönemde de, taraf konumundaki üye devletlerin konuya ilişkin tutumlarında ciddi ve yapıcı değişiklikler beklenmediği belirtilmektedir. Bkz. DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/anl/ CokTarafliAnlasmaDb/yeninotson1.doc; DTM: DTÖ ile Koordinasyon Kurulu V. Toplantısı, 12 Nisan 2006, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/anl/coktaraflianlasmadb/kitapciknisan2006.doc, s. 53-54. 35 Bu hususta bkz. DTM: Gelişmeler, http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=detay&yay inid=158&icerikid=261&dil=tr (19.09.07); DTM: Türkiye Açısından Değerlendirme, DTÖ V. Bakanlar Konferansı, Cancun (10-14 Eylül 2003); http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?actio n=detay&yayinid=158&icerikid=261&dil=tr (19.09.07); Addor, Felix: Geographical Indications - Where now after Cancún?, ORIGIN 2nd Meeting - Assessing Cancún and Beyond, Alicante/Spain, 27-28 November 2003, www.ige.ch/e/jurinfo/documents/j10401e.pdf (19.09.06), s. 4. 36 Cancún Bildirisi için bkz. Ministerial Statement, Adopted on 14 September 2003, WT/ MIN(03)/20, http://docsonline.wto.org. 37 Bkz. DTM: V. Bakanlar (Cancun) Konferansı Sonrası Gelişmeler, http://www.dtm.gov.tr/ dtmweb/index.cfm?action=detay&yayinid=158&icerikid=261&dil=tr. 62 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim Altıncı Bakanlar Konferansı ise 13-18 Aralık 2005 de Hong Kong da düzenlenmiştir. Hong Kong VI. Bakanlar Konferansı sonunda yayımlanan Hong Kong Bildirisi 38, TRIP m. 23.4 de öngörülen müzakere yükümlülüğü ile ilgili de hüküm içermektedir 39. Bildiri de, bu alandaki müzakerelerin Doha Bakanlar Bildirisi nde sözü edilen genel müzakere paketi içinde sonuçlandırılacak şekilde hızlandırılması konusunda anlaşmaya varıldığı ifade edilmiştir 40. Doha Kalkınma Gündemi kapsamında yürütülen müzakerelerin (genel müzakere paketinin) ise, 2006 yılı sonuna kadar başarıyla tamamlanmasının amaçlandığı belirtilmiştir 41. Ancak müzakereler, Hong Kong Bildirisi nde öngörüldüğünün aksine, tamamlanmak bir yana, 2006 yılı Temmuz ayında askıya alınmıştır 42. 2007 de tekrar başlatılan müzakerelerin 43, 2008 yılı sonuna kadar tamamlanmasının hedeflendiği ifade edilmiş 44 ; ancak bu hedefe de ulaşılamamıştır. DTÖ nden yapılan açıklamalarda, Bakanlar Konferansı düzeyindeki müzakerelerin sonuçsuz kalmasının Doha Kalkınma Gündemi nin sonu anlamına gelmediği belirtilmiştir 45. DTM ise, müzakerelerde, evrensel bir bildirim sistemi kurulması 38 Hong Kong Bildirisi için bkz. Ministerial Declaration, Adopted on 18 December 2005, WT/ MIN(05)/DEC, 22 December 2005, Ministerial Conference, Sixth Session, Hong Kong, 13-18 December 2005, http://docsonline.wto.org. 39 Bkz. Hong Kong Bildirisi m. 29. 40 Bkz. yukarıda dn. 33. 41 DTM: Hong Kong - Türkiye Açısından Değerlendirme, DTÖ VI. Bakanlar Konferansı, Hong Kong (13-18 Aralık 2005), http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/yazicidostu.cfm?dokuman=pdf&ac tion=detay&yayinid=296&icerikid=396&dil=tr. 42 2001 yılı Kasım ayında, Doha Bakanlar Konferansı nda alınan bir kararla başlatılan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Doha Kalkınma Gündemi müzakerelerinde ülkelerin pozisyonlarındaki farklılıklara bağlı olarak oluşan tıkanıklık henüz aşılamamıştır. Müzakerelerde bir açılım sağlanması yönündeki çabalar ise gerek DTÖ Genel Müdürü, gerekse önemli ticari partner konumundaki ABD, AB, Hindistan, Brezilya, Japonya ve Avustralya nın oluşturduğu ve müzakerelere yön veren ülkelerin (G-4, G-6) temasları ile sürdürülmeye çalışılmıştır. Bu durum çerçevesinde, DTÖ Genel Müdürü Pascal Lamy başkanlığında 24 Temmuz 2006 tarihinde gerçekleştirilen gayrı resmi Ticaret Müzakereleri Komitesi toplantısında, tüm müzakere sürecinin askıya alınması kabul edilmiştir. (DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum dan naklen, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/anl/coktaraflianlasmadb/ yeninotson1.doc, 19.08.08). 43 (T)ekrar başlatılan süreç, 24-28 Ocak 2007 tarihlerinde Davos ta gerçekleşen Dünya Ekonomik Forumu kapsamında G-6 Grubu üyeleri ABD, AB, Brezilya, Hindistan, Avustralya ve Japonya nın da dahil olduğu DTÖ üyesi 26 ülkenin Doha Kalkınma Müzakerelerinin tekrar başlatılması yönündeki ortak kararı ile ivme kazanmıştır. DTÖ Genel Müdürü, 31 Ocak 2007 tarihinde gayri resmi bir Ticaret Müzakereleri Komitesi toplantısı düzenleyerek, görüşmelerin şeffaf ve katılımcı bir yaklaşımla sürdürülebilmesi için Doha Kalkınma Gündemi müzakerelerine resmi olarak başlanması kararını açıklamıştır. (DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum dan naklen, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/anl/coktarafli- AnlasmaDb/yeninotson1.doc, 19.08.08). 44 DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum, http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/anl/coktaraflianlasmadb/yeninotson1.doc. 45 www.wto.org. Sayı: 2009 / 3 63
Yıldız konusunda bir sonuca varılması nın beklendiğini beyan etmektedir 46. Günümüzde bu kapsamdaki müzakereler halen Ticaret Müzakereleri Komitesi nezdinde, TRIP Konseyi nin özel oturumlarında sürdürülmektedir 47. Zaman hedeflerinde ardada başarısızlık yaşanması üzerine, artık coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi konusundaki müzakerelerin sonuçlandırılmasına ilişkin özel bir takvim ve son tarih hedefi belirlenmesinden kaçınılmaktadır. Bu konu, hâlen Doha Kalkınma Gündeminin tamamlanmasına ilişkin genel zaman hedefi kapsamında değerlendirilmektedir 48. III. TASARILAR A- Tasarılar Hakkında Genel Bilgi TRIP m. 23.4 ve m. 24.1 hükümleri uyarınca coğrafî işaretlere ilişkin çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması hedefine yönelik olarak yürütülen müzakerelere, temel olarak, üç Tasarı konu olmaktadır: AB tarafından sunulan TN/IP/W/11 sayılı Tasarı, TN/IP/W/10 sayılı Karma Tasarı ile Hong Kong-Çin tarafından sunulan TN/IP/W/8 sayılı Tasarı 49. Tasarıları destekleyen üye devletler arasında, coğrafî işaretlerin bildirim ve tescili için ne tür bir sistem kurulacağı konusunda bir kutuplaşma oluştuğu görülmektedir. Bu kapsamda, bir tarafında yeni dünya ülkelerinin, karşı tarafında ise eski dünya ülkelerinin yer aldığı bir çekişme sergilenmektedir 50. 46 DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum dan naklen, http://www.dtm.gov. tr/dtmadmin/upload/anl/coktaraflianlasmadb/yeninotson1.doc, 04.04.09). 47 Bakanlar Konferanslarında coğrafî işaretler üzerinde çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusunda yürütülmüş müzakere süreci hakkında ayrıntılı açıklamalar için bkz. Hughes, Justin: Champagne, Feta, and Bourbon - The Spirited Debate About Geographical Indications, Cardozo Legal Studies Research Paper No. 168, Hastings LJ 2006-2007, Vol. 58, No. 2, s. 321 vd.; ITC, s. 5 vd. 48 Bkz. www.wto.org. 49 Ayrıca bu konuda, Uluslararası Markalar Birliği INTA (The International Trademark Association) tarafından 2003 te sunulan bir Tasarı da mevcuttur. Bu Tasarı metni için bkz. http://www. wto.org/english/forums_e/ngo_e/posp31_e.htm; söz konusu Tasarı hakkındaki açıklamalar için bkz. Srivastava, Suresh C.: Geographical Indications and Legal Framework in India, EPW 2003, Vol. 38, s. 4026; O Connor, s. 398-399; Adegbonmire, Arinolayemi A./Arnold, L. Taylor: Origin, Prominence, Profit, and Consumer Confusion: An Analysis of the Global Debate on Geographical Indication Protection Systems, Wake Forest Intell. Prop. L.J. 2004, Vol. 4, s. 82 vd.; Goebel, Burkhart: Geographical Indications and Trademarks: The Road From Doha, TMR 2003, Vol. 93, No. 4, s. 982 vd.; MacPherson, Bruce: Collapse in Cancun, A Needed Rest Stop on the Doha Road, TW 2003, Vol. 162, s. 65. 50 Bu konuda bkz. Bullbrook, Jane: Geographical Indications within GATT, JWIP 2004, Vol. 4, s. 508 vd. 64 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim Söz konusu görüş ayrılıkları, özellikle kurulacak sistemin üye devletlere getireceği yükümlülükler ve bu sisteme tescilin yaratacağı hukukî etkiler konularında düğümlenmektedir. AB üyeleri, İsviçre gibi bazı devletler, hukukî bağlayıcılığı yüksek bir bildirim ve sicil sistemi kurulması konusunda görüş bildirmektedirler. Ülkemiz de, bu görüşü somutlaştıran TN/IP/W/11 sayılı AB Tasarısına açıkça destek vermiştir 51. Buna karşın ABD, Japonya, Kanada, Şili gibi bazı devletler, TN/IP/W/10 sayılı Tasarı ile, hukukî bağlayıcılığı bulunmayan, sicilden çok, veri bankası niteliği taşıyacak bir sistemin kurulmasını savunmaktadırlar. Hong Kong ve Çin tarafından sunulmuş TN/IP/W/8 sayılı Tasarı ise, birbirinden temel noktalarda ayrılan bu iki Tasarıyı uzlaştırmayı amaçlamaktadır. Üye devletlerin bu Tasarılardan hangisinin kabul edileceği hususunda görüş birliğine varamamaları, müzakerelerin sonuçsuz kalmasına ve Doha Kalkınma Gündemi sürecinin uzamasına yol açmaktadır. Söz konusu müzakerelerde sekiz yıldır kayda değer bir ilerleme sağlanamamış olmasının temel nedeni, kurulacak sistemin özelliklerine ilişkin olarak başını ABD nin çektiği grupla, başını AB nin çektiği grup arasındaki görüş ayrılıklarıdır. Bu konudaki tartışmaların, ancak tarafların pozisyonlarını yeniden gözden geçirmeleri ve özellikle AB ve ABD nin aralarındaki farklılıkları ortadan kaldırmak adına yapıcı bir çaba sergilemeleri sonucunda sona erdirilebileceği belirtilmektedir 52. Bununla birlikte anılan iki grup arasında yakın gelecekte bir uzlaşma sağlanmasının beklenmediği de ifade edilmektedir. Aşağıda, müzakerelere konu olan bu üç Tasarı incelenmektedir. B- AB Tasarısı 1. Genel Olarak AB tarafından 1998 de hazırlanan IP/C/W/107 sayılı Tasarı 53, 2000 yılında gözden geçirilmiştir 54. 51 Bkz. aşağıda III. B. 1. Genel Olarak başlığı altındaki açıklamalar. 52 Bkz. DTM: Doha Kalkınma Gündemi Müzakerelerinde Son Durum dan naklen (http://www. dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/anl/coktaraflianlasmadb/yeninotson1.doc, 19.08.08). 53 AB tarafından sunulan IP/C/W/107 sayılı ve 1998 tarihli ilk Tasarı metni için bkz. Proposal for a Multilateral Register of Geographical Indications for Wines and Spirits Based on Article 23.4 of the TRIP Agreement, Communication from the European Communities and their Member States, IP/C/W/107, 28 July 1998, World Trade Organization, Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, http://docsonline.wto.org. 54 AB tarafından sunulan IP/C/W/107/REV.1 sayılı ve 2000 tarihli gözden geçilmiş Tasarı metni için bkz. Revised Proposal by the European Communities and Their Member States, Establishment of a Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications, Implementation of Article 23.4 of the TRIP Agreement Relating to the Establishment of a Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications, Communication from the European Communities and Their Member States, Revision, World Trade Organization, Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, IP/C/W/107/REV.1, 22 June 2000, Attachment, http://docsonline.wto.org. Sayı: 2009 / 3 65
Yıldız Bu Tasarıya ilk olarak 2000 de -o tarihte henüz Avrupa Birliği üyesi sıfatını kazanmamış olan- Macaristan dan destek gelmiştir 55. Ardından da 2002 de, aralarında ülkemizin de bulunduğu on beş devlet 56 tarafından daha AB nin Tasarısı na açık destek verilmiştir 57 58. 2005 yılında ise, Tasarıya son hâli verilmiştir 59. AB Tasarısı 60 ile, hukukî bağlayıcılığı yüksek bir coğrafî işaret sicili kurulması önerilmekte olup, bu sistemin veri bankası niteliğinin ötesine geçmesi plânlanmaktadır 61. Tasarının en önemli özelliği; kurulması önerilen bildirim ve si- 55 Adı geçen devlet tarafından 2000 yılında sunulan IP/C/W/234 sayılı belge ile, Tasarıya destek verildiği belirtilmiş; bunun yanı sıra, Tasarının geliştirilmesi amacıyla, özellikle itiraz usulüne ilişkin olarak bazı eleştiri ve öneriler getirilmiştir (IP/C/W/234 sayılı belge için bkz. Opposition/ Challenge Procedure in the Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications, Communication from Hungary, IP/C/W/234, 11 December 2000, http://docsonline. wto.org. Bu konuyla ilgili olarak ayrıca bkz. Lôrincz-Fejes, Anna: Protection of Geographical Indications: Point of View of the Hungarian Government, Worldwide Symposium on Geographical Indications, Organized by the World Intellectual Property Organization (WIPO) and the United States Patent and Trademark Office (USPTO), San Francisco, California, July 9 to 11, 2003, http:// www.wipo.int/edocs/mdocs/geoind/en/wipo_geo_sfo_03/wipo_geo_sfo_03_6.doc, s. 4 vd.). Anılan eleştiri ve öneriler, Tasarı sahibi AB tarafından dikkate alınmış ve 3 Mayıs 2001 tarih ve IP/C/W/255 sayılı belge ile AB nin Tasarısı, bu eleştiri ve öneriler göz önünde tutularak yeniden düzenlenmiştir (IP/C/W/255 sayılı belge için bkz. Incorporation of Elements Raised by Hungary in IP/C/W/234 into the Proposal by the European Communities and Their Member States on the Establishment of a Multilateral System Notification and Registration of Geographical Indications, Communication From Hungary, IP/C/W/255, 3 May 2001, http://docsonline.wto.org). Macaristan tarafından sunulan eleştiri ve önerileri, o dönem (2001 de) yürürlükte olan AB Tasarısı ve Karma Tasarı ile karşılaştırmalı olarak inceleyen çizelge için bkz. Establishment of a Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications under Article 23.4 of the TRIP Agreement, Comparative Table of the Main Proposals Submitted to Date, Communication from the European Communities and Their Member States, IP/C/W/259, 31 May 2001, World Trade Organization, Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, http://docsonline.wto.org. Macaristan tarafından sunulan görüşlerin, 2002 de yürürlükte olan AB Tasarısı ve Karma Tasarı ile karşılaştırmalı olarak incelenmesi için ise bkz. Questions And Answers, Comparison of IP/C/W/107/Rev.1 ( EC Proposal ), IP/C/W/133/Rev.1 ( Joint Proposal ), IP/C/W/255 ( Proposal by Hungary ), Communication From the United States, TN/IP/W/1, 9 April 2002, World Trade Organization, Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, Special Session, http://docsonline.wto.org. 56 Bu devletler: Bulgaristan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Gürcistan, İzlanda, Malta, Moritanya, Moldovya, Nijerya, Romanya, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Sri Lanka, İsviçre ve Türkiye dir. 57 Communication from Bulgaria, Cyprus, the Czech Republic, the European Communities and Their Member States, Georgia, Hungary, Iceland, Malta, Mauritius, Moldova, Nigeria, Romania, the Slovak Republic, Slovenia, Sri Lanka, Switzerland and Turkey, TN/IP/W/3, 24 June 2002, World Trade Organization, Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights Special Session, http://docsonline.wto.org. 58 Bu destek hakkındaki açıklamalar için bkz. O Connor, s. 396. Ülkemizin desteği hususunda bkz. aşağıda IV. Ülkemizin Bu Tartışmalardaki Yeri başlığı altındaki açıklamalar. 59 Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications, Geographical Indications, Communication from the European Communities, WT/GC/W/547 - TN/C/W/26 - TN/IP/W/11, 14 June 2005, World Trade Organization, General Council Trade Negotiations Committee Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, Special Session, http://docsonline.wto.org, s. 11 vd. Çalışmamızda da, Tasarının bu hâli dikkate alınmaktadır. 60 Çalışmamızda bu Tasarı, AB Tasarısı olarak anılacaktır. 61 Tasarı, coğrafî işaret siciline ilişkin düzenlemeyi, TRIP Sözleşmesi ne bir Ek (Annex) getire- 66 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim cil sisteminin hem (sisteme) katılan hem de (sisteme) katılmayan üye devletler için hukukî etki doğuracak olmasıdır 62. 2. Sisteme Katılım AB Tasarısı na göre, DTÖ üyesi devletlerin kurulacak sisteme coğrafî işaretlerini bildirmeleri ve tescil ettirmeleri, zorunlu değil, ihtiyarîdir 63. Sisteme katılım, sadece coğrafî işaretlerin sicile bildirimi ve tescili yoluyla olmaktadır. Buna göre; üye devletlerden bu sisteme katılmayı seçenler, coğrafî işaretlerini sicile bildirmekte ve tescil ettirmekte; tescilin ardından katılan üye sıfatını kazanmaktadırlar 64. Sicile herhangi bir coğrafî işaret bildirmemiş ve tescil ettirmemiş olan üye devletlerin ise, sisteme katılmamayı seçtikleri kabul edilmektedir. Bu devletler Tasarıda katılmayan üye olarak adlandırılmaktadır 65. Bununla birlikte, sisteme katılmayan üye devletler de, sicile kaydın doğurduğu bazı hukukî sonuçlardan etkilenmektedirler 66. 3. Bildirim Konusu Coğrafî İşaretler Sisteme katılmayı tercih eden devletler, Tasarıda belirtilen şartları taşıyan coğrafî rek ve m. 23.4 te de bu Ek e atıf vererek gerçekleştirmeyi önermektedir. Bkz. Draft Text for the Modifications of Section 3 of the TRIP Agreement on Geographical Indications to Take Account of Extension and for the Inclusion of an Annex Establishing a Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications, Multilateral System of Notification and Registration of Geographical Indications, Geographical Indications, Communication from the European Communities, WT/GC/W/547 - TN/C/W/26 - TN/IP/W/11, 14 June 2005, World Trade Organization, General Council Trade Negotiations Committee Council for Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, Special Session, http://docsonline.wto.org, s. 6 vd. 62 AB Tasarısı nın, bildirim ve sicil sistemine dahil olan coğrafî işaretlere, diğer Tasarılara oranla, geniş kapsamlı bir koruma öngörüyor olmasının temelinde, AB üyesi devletlerin coğrafî işaret bakımından zenginliği yatmaktadır. Sadece bu devletlerin iç hukuk düzenlerinde korunmakta olan coğrafî işaret sayısının 6000 i aştığı ifade edilmektedir. Bkz. Rangnekar, s. 11. 63 AB Tasarısı na göre, üye devletlerin ihtiyarında olan husus, sadece kurulacak sisteme coğrafî işaretlerini bildirmeleri ve tescil ettirmelerinden ibarettir. Bir üye devlet, söz konusu tescil işlemlerini gerçekleştirmese ve dolayısıyla sisteme katılmasa bile, diğer üye devletlerin coğrafî işaretlerini sicile tescil ettirmelerinden doğan bazı hukukî sonuçlardan etkilenmektedir. Bu itibarla, AB Tasarısı nda sisteme katılımın ihtiyarî olarak öngörüldüğü yönündeki açıklamalar dikkatle ele alınmalı; söz konusu hususun sadece sisteme katılmakla, daha açık bir deyişle, coğrafî işaretlerini sicile bildirmek ve tescil ettirmek ile sınırlı olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu konuda bkz Dinwoodie, Graeme B./Hennessey, William O./Perlmutter, Shira: International Intellectual Property Law and Policy, Newark, NJ: LexisNexis, 2001, s. 346; Gervais, Daniel: The TRIP Agreement, Drafting History and Analysis, 2nd Edition, London: Sweet & Maxwell, 2003, s. 199. 64 Tescil harçları için bkz. AB Tasarısı m. 9. 65 AB Tasarısı m. 1. Bu konuda ayrıca bkz. Meltzer, Eleanor: Geographical Indications: Point of View of Governments, Worldwide Symposium on Geographical Indications, Organized by the World Intellectual Property Organization (WIPO) and the United States Patent and Trademark Office (USPTO), San Francisco, California, July 9 to 11, 2003, http://www.wipo.int/edocs/ mdocs/geoind/en/wipo_geo_sfo_03/wipo_geo_sfo_03_3.doc, s. 5, dn. 7. 66 Bkz. aşağıda III. B. 6. c- Tescilin, Tüm Üye Devletler İçin Doğuracağı Hukukî Sonuçlar başlığı altındaki açıklamalar. Sayı: 2009 / 3 67
Yıldız işaretlerini, sicil kayıtlarını tutmakla görevli makama (idare makamına) 67 bildirmektedirler 68. Tasarı, sadece belli şartları sağlayan coğrafî işaretlerin sicile bildirimi ve tesciline izin vermektedir. Buna göre; bir coğrafî işaretin tescil edilebilmesi için, öncelikle TRIP m. 22.1 deki coğrafî işaret tanımına uygun nitelik taşıması zorunludur. Anılan hüküm, coğrafî işaret kavramını; bir malın ülke devletlerden birinin ülkesinden ya da bir üye devlet ülkesindeki bölge ya da yöreden kaynaklandığına işaret eden, malın belirtilen bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri açısından esas itibariyle bu coğrafî kökene göndermede bulunan gösterge şeklinde tanımlamıştır. Sicile tescil için, ayrıca, işaretin kaynak ülkede korunmakta olması şartı da aranmaktadır. Tasarının, TRIP m. 24.9 daki düzenlemeyi tekrarlayan bu hükmü uyarınca, kaynak ülkedeki kullanımın hâlen sürüyor olması, sona ermemiş bulunması zorunludur 69. AB Tasarının en önemli özelliklerinden biri, bu Tasarıda öngörülen bildirim ve sicil sisteminin, şarap ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlerle sınırlanma- 67 Tasarıda, sicilin hangi kurum tarafından yürütüleceği hususu henüz hükme bağlanmamış, düzenlemenin bu makamı gösteren kısmı, sonradan belirlenecek şekilde boş bırakılmıştır. Bkz. AB Tasarısı m. 2.1. 68 Bildirim kapsamında yer verilecek bilgiler, Tasarıda sayılmıştır. Bkz. AB Tasarısı m. 2. Bildirim kapsamında yer verilecek bilgilere ilişkin olarak özellik arz eden husus, markalara ilişkin ihtiyarî bildirimlerdir. Şöyle ki; bir coğrafî işaretin bildirimi ve tescili sırasında, o coğrafî işaretin sicile tescili için gereken bildirimler dışında da bazı bildirimler söz konusu olabilmektedir. Coğrafî işaretin bir markadan ibaret olduğu ya da bir markayı içerdiği durumlarda, coğrafî işaretin sicile tescili için gereken bildirimler dışında kalan bildirimler önem kazanmaktadır- Bildirim yapan devlet, bildirimi sırasında, bu coğrafî işaretten oluşan ya da bu coğrafî işareti içeren markaların bulunduğu üye devletlerin, bu durumu bildirmelerini talep edebilmektedir (AB Tasarısı m. 3.3) (Coğrafî işaretin sicile kaydı amacıyla yapılan bildirimler dışında kalan ve markalara ilişkin olan bu bildirimler, idare makamına iletildiği zaman, idare makamı, bu bildirimleri de, tıpkı coğrafî işaretlerin kaydı için yapan bildirimler gibi, diğer üye devletlere iletmek ve internet üzerinden yayınlamak zorundadır. Bkz. AB Tasarısı m. 2.6, c. 2) Söz konusu bildirim, sadece diğer üye devletlerin bilgi vermesi amacıyla öngörülmüş olup, itiraz gerekçesi olarak değerlendirilmemektedir. Tescil başvurusu yapan kişi tarafından söz konusu talep hakkı kullanılmışsa, üye devletler, coğrafî işaretin sicile kaydına ilişkin bildirim kendilerine iletildikten sonra, -varsa- itirazlarının yanı sıra, sözü edilen özellikteki markaları da, idare makamına -sadece bilgi verilmesi amacıyla- bildirmektedirler. İdare makamı, bildirilen bu markaları da, -tıpkı sicile kayıt bildirimi gibi-, derhal tüm üyelere iletmek ve internet üzerinden yayınlamak zorundadır (AB Tasarısı m. 2.6, c. 2) Söz konusu bildirim, AB Tasarısı m. 3.3, 4.c, 5.b hükümleri uyarınca gerçekleştirilmektedir. Bildirim yapan devlet, bildirimi sırasında, ayrıca, coğrafî işaretin sicile tescili için başvuru yapıldıktan ya da bu coğrafî işaret sicil tescil edildikten sonra, bu coğrafî işaretten oluşan ya da bu coğrafî işareti içeren markaların tesciline ilişkin herhangi bir başvuru yapılırsa, üye devletlerin, bu durumu bildirmelerini de talep edebilmektedir.söz konusu talep şartı sağlanmış ve ardından da markanın tescili başvurusu gerçekleşmişse, üye devletler, bu durumu idare makamına bildirmek zorundadırlar. Söz konusu bildirim yükümlülüğü, sisteme katılmış olsunlar ya da olmasınlar, tüm üye devletler için geçerlidir (Bkz. aşağıda III. B- 6. c- Tescilin, Tüm Üye Devletler İçin Doğuracağı Hukukî Sonuçlar başlığı altındaki açıklamalar). Sadece coğrafî işaretin tesciline itiraz etmiş ve bu itirazını geri almamış olan devletler, bu nitelikteki marka tescil başvurularını bildirme yükümlülüğünden muaf tutulmuşlardır. Bkz. AB Tasarısı m. 4. C, 5. B. 69 Bkz. AB Tasarısı m. 2.1. 68 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim mış oluşudur 70. Tescile, tüm mal türleri üzerindeki coğrafî işaretler konu olabilmektedir 71. Yukarıda da belirtildiği gibi, TRIP m. 23.4 hükmü müzakerelerin sadece şaraplar üzerindeki coğrafî işaretlere ve Doha Bildirisi ise sadece şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin olarak yürütülmesi yükümlülüğünü getirmiştir. Nitekim AB Tasarısı nın ilk hâlinde de (1998 tarih ve IP/C/W/107 sayılı metinde 72 ), sadece şaraplar ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlere ilişkin bir düzenleme kabul edilmişti. Bununla birlikte, Tasarının kapsamı sonradan genişletilmiş 73 ; tüm mal türleri üzerindeki coğrafî işaretler kapsama dahil edilmiştir 74. 4. İtiraz a- İtiraz Süresi ve Makamı Tasarıda itiraz mekanizması ve buna olanak sağlamak üzere, bildirimin tescilden önce diğer üye devletlere iletilmesi ve yayımlanması yükümlülüğü öngörülmüştür. Bildirimi ve tescil başvurusunu alan idare makamı, bildirimi, tüm üye devletlere derhal iletmek ve internet üzerinden yayımlamak zorundadır 75. Söz konusu bildirimin, idare makamı tarafından, tüm üye devletlere iletilmesinin ve internet aracılığı ile yayımlanmasının ardından itiraz süresi başlamaktadır. Tasarıda tescile itiraz süresi, on sekiz ay olarak belirlenmiştir 76. İtiraz, idare makamına yapılmaktadır 77. 70 Kurulması hedeflenen bu sistem, geniş kapsamlı bir koruma sağlayacağından, hatta TRIP de öngörülen koruma yükümlülüğünün de üzerinde bir kapsama sahip olacağından, söz konusu Tasarıya TRIP+ (TRIP Plus) denmektedir. Bkz. Goldberg, Stacy D.: Who will Raise the White Flag?: The Battle Between the United States and the European Union over Protection of Geographical Indications, U. Pa. J. Int l Econ. L. 2001, Vol. 22, No. 1, s. 140. 71 Bu nedenle çalışmamızın başlığında Şarap ve Distile Alkollü İçkiler Üzerindeki (Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim ve Sicil Sistemi Kurulması Konusunda Dünya Ticaret Örgütü Nezdinde Görüşülen Tasarılar ile Ülkemizin Bu Konudaki Yaklaşımı) ifadesine yer verilmemiştir. 72 Bkz. yukarıda dn. 53. 73 Bkz. AB Tasarısı, III. The Amendments Regarding the Multilateral Register başlığı altındaki açıklamalar. 74 AB Tasarısı nda kurulması teklif edilen sicilin, tüm mal türleri üzerindeki coğrafî işaretleri kapsıyor oluşu, çok taraflı bir bildirim ve sicil sistemi kurulmasına ilişkin müzakerelerin, Sözleşme nin şarap ve distile alkollü içkiler için tanıdığı ek koruma düzeyinin, tüm mal türleri için genişletilmesi yönündeki müzakerelerle içiçe geçmesine yol açmaktadır. Bkz. yukarıda dn. 17; ayrıca bkz. Lang, Aaron C.: On the Need to Expand Article 23 of the TRIP Agreement, Duke J. Comp. & Int l L. 2006, Vol. 16, s. 489; Blakeney, Michael: Geographical Indications and TRIP, The Intellectual Property Debate: Perspectives from Law, Economics, and Political Economy, (Ed.: Pugatch, Meir Perez), Cheltenham, UK; Northampton, MA: Edward Elgar, 2006, s. 295. 75 Bkz. AB Tasarısı m. 2.6, c. 1. 76 Tasarının ilk hâlinde itiraz süresi bir yıl olarak kabul edilmişti. Bkz. 1998 tarih ve IP/C/W/107 sayılı metin m. III.1. 77 Bkz. AB Tasarısı m. 3.2. Sayı: 2009 / 3 69
b- İtiraz Hakkı Sahibi Yıldız Anılan süre içinde, her bir üye devlet, idare makamına, tescile itiraz amacıyla başvurabilmektedirler. İtiraz hakkına ilişkin olarak özellikle değinilmesi gereken husus, itiraz hakkının sisteme katılma şartına bağlanmadığıdır. Daha açık bir ifadeyle; sisteme katılmış olsun ya da olmasın, tüm üye devletlere itiraz etme olanağı tanınmıştır 78. c- İtiraz Gerekçeleri Tescile itiraz gerekçeleri, Tasarıda sınırlı sayıda sayılmıştır 79. İtiraz eden devlet, itirazında, bu gerekçelerden birinin gerçekleştiğini ve bu nedenle de bildirilen coğrafî işaretin korunamayacağı görüşünde olduğunu belirtir. Bunun yanı sıra, Tasarı, üye devletlere, itiraz gerekçelerinden birinin gerçekleştiği yönünde ciddi şüpheleri bulunduğu takdîrde dahi, itiraz etme hakkı tanımaktadır 80. Tasarıya göre, tescile itiraz, ancak şu üç gerekçeden birine dayanabilmektedir 81 : a- bildirilen coğrafî işaretin, TRIP deki (m. 22.1 deki) coğrafî işaret tanımı kapsamına girmediği 82, b- bildirilen coğrafî işaretin, kamuyu malın menşei konusunda aldatıcı nitelik taşıdığı 83, 78 Bkz. AB Tasarısı m. 3.2. 79 Yukarıda da belirtildiği gibi, bildirim yapan devlet, ayrıca, bildirimi sırasında, bu coğrafî işaretten oluşan ya da bu coğrafî işareti içeren markaları koruyan üye devletlerin, bu durumu bildirmelerini talep edebilmektedir (AB Tasarısı m. 3.3). Benzer şekilde, bildirimde bulunan devlet, bildirimi sırasında, ayrıca, coğrafî işaretin sicile tescili için başvuru yapıldıktan ya da bu coğrafî işaret sicile tescil edildikten sonra, bu coğrafî işaretten oluşan ya da bu coğrafî işareti içeren markaların tesciline ilişkin herhangi bir (ulusal) başvuru yapılırsa, üye devletlerin, bu durumu bildirmelerini de talep edebilmektedir (AB Tasarısı m. 4.C, 5. B). Bu yönde bir talep söz konusu ise, üye devletler, işte bu nitelikteki markaları idare makamına bildirmektedirler. Ancak söz konusu bildirimler, sadece bilgi verilmesi amaçlı olarak öngörülmüş olup, itiraz gerekçesi olarak değerlendirilmemektedir. Bkz. yukarıda dn. 68. 80 Bkz. AB Tasarısı m. 3.2. 81 Tasarı, TRIP Sözleşmesi m. 24.4 ve 24.5 hükümlerinin itiraz gerekçesi teşkil edemeyeceği hususunu da, açıkça belirtilmiştir (AB Tasarısı m. 3.2, f. 2). Tasarıda atıf yapılan TRIP m. 24.4 ve 24.5 hükümleri, coğrafî işaretlerle markaların birlikte varlığını sürdürdüğü iki istisna durumu düzenlemektedir. Bunlardan m. 24.5, tüm mal türleri için, m. 24.4 ise, sadece şarap ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretler için hüküm ifade etmektedir. Sözü edilen hükümlerden TRIP m. 24.5 hükmü, TRIP m. 22.3 hükmünün istisnasıdır. TRIP, kural olarak, kamuyu malın menşei konusunda yanıltabilecek nitelikteyse, markalarda, sahte veya aldatıcı coğrafî işaret kullanımı yasaklanmıştır (m. 22.3). Ancak marka sahibi iyiniyetli ise, coğrafî işaretle aynı ya da benzer eski markanın kullanımı engellenemez (m. 24.5) AB Tasarısı nda sözü edilen diğer hüküm olan TRIP m. 24.4 hükmü ise, TRIP m. 23.1 hükmünün istisnasıdır. TRIP m. 23.1 hükmü, şarap ve distile alkollü içkilerde sahte coğrafî işaret kullanımını - kamuyu yanıltıyor olup olmadığına bakmaksızın- yasaklamaktadır. Bu kurala istisna teşkil eden TRIP m. 24.4 hükmüne göre ise; başka bir üye devletin şarap ve distile alkollü içkiler üzerindeki coğrafî işaretlerinin aynı ya da ilgili mal veya hizmetler üzerinde iyiniyetle yahut eskiden beri kullanımı korunmaktadır (m. 24.4). 82 Bkz. AB Tasarısı m. 3.2.a. 83 Bkz. AB Tasarısı m. 3.2.b ve TRIP m. 22.4. 70 FMR Cilt:9
Coğrafî İşaretlere İlişkin Çok Taraflı Bir Bildirim c- bildirilen coğrafî işaretin, jenerik ad seviyesine düşmüş olduğu 84. d- İtirazın Sonucu On sekiz aylık itiraz süresi içinde, üye devletlerden birinin bildirime ve tescil başvurusuna itiraz etmesi hâlinde, tescil başvurusunda bulunan devletin, itiraz eden devletle müzakere etmeyi talep hakkı bulunmaktadır 85. Tescil başvurusunda bulunan devlet, bunu talep ettiği takdîrde, tescil başvurusunda bulunan devlet ile itiraz eden devlet, sorunun çözülmesi amacıyla müzakerelere başlamaktadırlar 86. Aşağıda ele alındığı gibi, itiraz tescili etkilememektedir. İtiraz, sadece itiraz eden devlet açısından hüküm ve sonuç doğurmaktadır. Şöyle ki; itirazda bulunmuş (ve itirazını geri almamış) olan devletler, tescilin ardından, sicil kaydının doğurduğu bazı hukukî sonuçlardan etkilenmemektedirler 87. 5. Tescil AB Tasarısı, hukukî bağlayıcılığı yüksek bir coğrafî işaret sicilinin kurulmasını öngörmektedir 88. On sekiz aylık itiraz süresinin bitiminde, idare makamı, bildirilen coğrafî işareti, sicile tescil etmektedir 89. Söz konusu süre içinde itiraz edilmiş olması, bildirim ve başvuru konusu coğrafî işaretin sicile tescilini önleyememektedir 90. Ancak eğer bildirime süresinde itiraz edilmiş ve süre sonuna kadar da itiraz geri alınmamışsa, bu durumda tescil yapılırken, sicil kaydına, söz konusu itiraza ilişkin bir şerh de konmaktadır 91. 84 Bkz. AB Tasarısı m. 3.2.c ve TRIP m. 24.6. 85 Bkz. TRIP m. 24.1. 86 Bkz. AB Tasarısı m. 3.4. 87 Bkz. aşağıda III. B- 6. Tescilin Doğurduğu Hukukî Sonuçlar başlığı altındaki açıklamalar. 88 Bu sicile, tüm üye devletlerin ve kamunun ücretsiz olarak ve serbestçe erişebilmesi mümkün kılınmaktadır. Sicilin, araştırmacılara arama olanağı sağlayan, çevrimiçi (online) bir veri bankası şeklinde oluşturulması öngörülmüştür (Bkz. AB Tasarısı m 3.6). AB Tasarısının sicile ilişkin düzenlemelerinin Menşe Adlarının Korunması ve Uluslararası Tescili Hakkında Lizbon Sözleşmesi (Lisbon Agreement for the Protection of Appellations of Origin and Their International Registration, http://www.wipo.int/treaties/en/registration/lisbon) ve Avrupa Birliği nin 510/2006 sayılı Tarım Ürünleri ve Gıda Maddelerinde Coğrafî İşaretlerin ve Menşe Adlarının Korunması Hakkında Tüzüğü Council Regulation (EC) No. 510/2006 of 20 March 2006 on the Protection of Geographical Indications and Designations of Origin for Agricultural Products and Foodstuffs, OJ L93/12, 31.03.2006, s. 12-25) hükümlerini temel aldığı hususunda bkz. Cortés Martin, José Manuel: The WTO TRIP Agreement - The Battle Between the Old and the New World over the Protection of Geographical Indications, JWIP 2004, Vol. 7, s. s. 304 89 Coğrafî işaret, sicile tescil edilirken, hangi bilgilerin sicile aktarılacağı hususu, AB Tasarısı m. 3.7 hükmünde sayılmıştır. 90 Söz konusu itiraz, sadece itiraz eden üye devletin sicil kaydının doğurduğu hukukî sonuçlardan ne oranda etkileneceği hususu ile ilgili sonuç doğurmaktadır. Bkz. aşağıda III. B- 6. c- Tescilin, Tüm Üye Devletler İçin Doğuracağı Hukukî Sonuçlar başlığı altındaki açıklamalar. 91 Bkz. AB Tasarısı m. 3.5.a-b. Coğrafî işaret sicile itiraz şerhi ile birlikte tescil edildikten sonra, itiraz eden devletin itirazını geri alması da mümkündür. Bu durumda, idare makamı sicildeki itirazı kaldırmaktadır (AB Sayı: 2009 / 3 71
Yıldız 6. Tescilin Doğurduğu Hukukî Sonuçlar a- Genel Olarak AB Tasarısı na göre, coğrafî işaretin sicile kaydı, kural olarak, DTÖ ye üye tüm devletler için hüküm ifade etmektedir. Anılan kuralın istisnasını, söz konusu bildirime itiraz etmiş olan devletler oluşturmaktadır. Buna göre, süresi içinde bildirime itiraz etmiş ve itirazını geri almamış üye devletler, tescille bağlı sayılmamakta; tescil, bu devletler açısından hüküm ve sonuç doğurmamaktadır. Coğrafî işaretin sicile tescili, itiraz etmemiş olmaları şartıyla, üye devletlerin tamamı için hukukî sonuç doğurmaktadır. Öyle ki; tescil, hem sisteme katılmış olan üye devletler için hem de katılmamış olan üye devletler için hüküm ifade etmektedir 92 93. Ancak -itiraz etmemiş olan- üye devletin sisteme katılmış ya da katılmamış olması, tescilin doğurduğu bazı sonuçlar açısından önem taşımaktadır. Tescilin, sisteme katılan üyelerle katılmayan üyeler açısından doğurduğu sonuçlar arasındaki tek fark; AB Tasarısı m. 4.a hükmünde düzenlenen karineye ilişkindir. Coğrafî işaret siciline tescilin, coğrafî işaretin korunmaya değer olduğuna ilişkin karine niteliği, sadece sisteme katılan üye devletler açısından söz konusu olmaktadır. Anılan karine, sisteme katılmayan üye devletler açısından bu yönde bir hukukî sonuç doğurmamaktadır 94. Tescilin doğurduğu hukukî sonuçlardan diğerleri ise, (itiraz etmemiş) üye devletlerden hem sisteme katılmış hem de katılmamış olanları için aynıdır. b- Tescilin, Sadece Sisteme Katılan Üye Devletler İçin Doğuracağı Hukukî Sonuçlar Coğrafî işaretin sicile tescili, sisteme katılan üye devletlerden bildirime süresi içinde itiraz etmemiş ya da itirazını geri almış olanlar açısından, bu işaretin korunmaya değer (eligibility) nitelik taşıdığı yönünde aksi ispatlanabilir bir karine yaratmaktadır. Sisteme katılmış ve bildirime süresi içinde itiraz etmemiş ya da itirazını geri almış olan her üye devlet, iç hukuk düzenlemesinde, ilgili tarafların tescil edilmiş olan coğrafî işareti, yukarıda sözü edilen nitelikte bir karineye dayanarak kullana- Tasarısı m. 3.5/c). 92 Bu nedenle AB Tasarısı nın, maksimalist yaklaşım ı benimsediği ileri sürülmektedir. Bkz. Cortés Martin, Battle, s. 304. 93 Coğrafî işaretin sicile kaydının sisteme katılmayan üye devletler için de hüküm ifade ediyor olması, doktrinde olumlu karşılanmıştır. Bkz. Cortés Martin, TRIP, 159 vd.; Martins, Pedro Velasco: The Doha Development Agenda: The EU Perspective, Fordham University School of Law; 11th Annual Conference on International Intellectual Property Law and Policy, April 24 & 25, 2003, Vol. 2, New York: Fordham University School of Law, 2003, s. 6 vd. 94 Tescilin sisteme katılmış olsun ya da olmasın tüm üye devletler için hukukî sonuç doğuracağına ilişkin düzenlemelerin, az gelişmiş üye devletlere ilişkin olarak yürürlüğe girebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu hususta bkz. AB Tasarısı m. 6. 72 FMR Cilt:9