Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi

Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi

Mineral nedir? Doğada bulunan, belirli bir kimyasal formüle sahip olan, genellikle katı ve anorganik olup, nadiren sıvı ve organik olabilen, parçasında bütününün özelliklerini taşıyabilen maddelerdir. Ekonomik öneme sahip ise cevher/maden, cevhere eşlik eden ancak ekonomik olmayan minerallere ise gang minerali denir.

DOĞAL KAYNAKLAR Yerkabuğunda yüzeyde ya da yeraltında, ekonomik olarak çıkarımı işletilebilir şekil ve miktarda bulunan katı, sıvı ya da gaz malzeme konsantrasyonudur.

DOĞAL KAYNAKLAR Metalik kaynaklar (demir, bakır, çinko vb) Metalik olmayan kaynaklar (kum, çakıl, kırılmış taş, tuz, kükürt vb) Enerji kaynakları (petrol, doğal gaz, kömür, uranyum)

MALAKİT/MALAHİT http://en.wikipedia.org/wiki/file:malachitesample2.jpg palaminerals.com Kimyasal Bileşimi, CuCO 3.Cu(OH) 2 Kristal Sistemi, Monoklinik Kristal Biçimi, Çok nadir ve küçük kristalli, genellikle lifsi ve ışınsal, iğnemsi, kısa-uzun prizmatik; çoğunlukla masif, böbreğimsi İkizlenme, {100} yüzeyinde olağan Sertlik, 3.5-4 Özgül Ağırlık, 4-4.05 Dilinim, {-201} Renk ve Seffaflık, Parlak yeşil, siyahımsı yeşil; yarı şeffaf-opak Çizgi Rengi, Soluk yeşil Parlaklık, İğnemsi kristalleri ipeğimsi, masif olanlar donuk-mat, diğerleri elmas parıltılı, camsı Ayırıcı Özellikleri, Rengi, böbreğimsi formu ve HCl'de çözünülürlüğü

AZURİT http://www.sifalitaslar.com/azurit.html rockhounds.com Kimyasal Bileşimi, Cu 3 (CO 3 )2 (OH) 2 Kristal Sistemi, Monoklinik Kristal Biçimi, Genellikle levhamsı yada kısa prizmatik kristalli; masif, böbreğimsi İkizlenme, Nadir Sertlik, 3.5-4 Özgül Ağırlık, 3.773 Dilinim, {011} belirsiz-zayıf Renk ve Şeffaflık, Açık mavi, lacivert, çivit mavisi; şeffaf-opağa yakın Çizgi Rengi, Mavi Parlaklık, Camsı Ayırıcı Özellikleri, Rengi, nitrik yada hidroklorik asitte çözünebilirliği Bulunuşu, Malahit gibi ikincil bir bakır mineralidir. Bakır yataklarının oksidasyon zonunda oluşur. Malahit'in aksine çok iyi kristal formları sergiler. Malahit kadar yaygın değildir.

HEMATİT cs.wikipedia.org fr.wikipedia.org Kimyasal Bileşimi, Fe 2 O 3 Kristal Sistemi, Trigonal Kristal Biçimi, Genellikle ince yada kalın levhamsı kristaller, rombohedral, piramidal ve nadiren de prizmatikdir. İkizlenme, Penetrasyon ikizi tipikdir. Sertlik, 5-6 Özgül Ağırlık, 5.26 Renk ve şeffaflık, Çelik grisi-siyah, opak Çizgi Rengi, Kırmızı-kırmızımsı kahverengi Parlaklık, Metalik Ayırıcı Özellikleri, Kırmızı çizgi rengi ve sertliği, kristal şekli ayırıcı özellikleridir. Bulunuşu, Yaygın olarak bulunan hematit, önemli bir demir mineralidir. Hidrotermal damarlarda ve magmatik kayalarda aksesuar minerali olarak bulunabilir. Volkanik kayalarda, birçok metamorfik kayada, kontakt metamorfik yataklarda, birincil veya ikincil olarak sedimanter kayalarda yaygın olarak oluşabilir.

KROMİT Kimyasal Bileşimi, FeCr 2 O 4 Kristal Sistemi, Kübik Kristal Biçimi, Çok nadir bulunan kristalleri oktahedral;masif, tanesel Sertlik, 5.5 Özgül Ağırlık, 4.5-4.8 Renk ve Şeffaflık, Siyah; opak Çizgi Rengi, Kahverengi Parlaklık, Metalik Ayırıcı Özellikleri, Çizgi rengi ve zayıf manyetiklik özelliği Bulunuşu, Kromit, peridotit ve diğer ultrabazik kayalar ile serpantinitlerde yaygın olarak bulunur. Magmatik diferansiyasyon sonucu, magmadan itibaren soğuma sırasında, kromit'in ilk olarak ayrılması ile zengin kromit yatakları oluşur. madenkentisivaszirvesi2.com

FLUORİT (Endüstriyel Hammadde) de.wikipedia.org Kimyasal Bileşimi, CaF 2 Kristal Sistemi, Kübik Kristal Biçimi, Çoğunlukla kübik, bazen de oktahedronlar, dodekahedronlar şeklinde kristallere sahip İkizlenme, {111} yüzeyinde sıkça interpenetrasyon ikizlerine rastlanır. Sertlik, 4 Özgül Ağırlık, 3.180 Dilinim, {111} mükemmel Renk ve Şeffaflık, Morun değişik tonları, mavi, yeşil, sarı, beyaz, pembe, kahverengi, mavimsi siyah; şeffafyarı şeffaf Parlaklık, Camsı Ayırıcı Özellikleri, Ultraviyole ışık altında mavi, sarı, beyaz ve kırmızımsı renkler gösterir. Kalsitten daha serttir. Sülfirik asitte çözünür. Bulunuşu, Hidrotermal maden yataklarında yaygın olarak oluşan bir mineraldir. Sedimanter kayaların boşluklarında, pnömatolitik yataklarda, sıcak su kaynaklarının oluşturduğu çökellerde, Alpin tipi damarlarda, bazı granitlerde ve çok nadir olarak pegmatitlerde oluşabilir. Birçok metalik maden yatağının gang minerali olarak da gözlenebilir.

PİRİT jemad.com.tr thegorgeousdaily.com Kimyasal Bileşimi, FeS 2 Kristal Sistemi, Kübik Kristal Biçimi, Genellikle kübik, oktahedral, piritohedral kristalli İkizlenme, {011} yüzeyinde bazen çapraz ikizlerine rastlanır. Sertlik, 6-6.5 Özgül Ağırlık, 5-5.028 Dilinim, {100} belirsiz Renk ve Şeffaflık, Metalik pirinç sarısı, opak Çizgi Rengi, Yeşilimsi siyah Parlaklık, Metalik Ayırıcı Özellikleri, Daha soluk renkli ve daha sert olmasıyla kalkopiritten ayrılır. Kırılganlığı ve sertliği, altından ayırıcı özelliğidir. Bulunuşu, Pirit, yaygın olan bir sülfit mineralidir. Magmatik ayrımlaşma ile oluşabilir. Magmatik kayalarda, kontakt metamorfik yataklarda, hidrotermal damarlarda, birincil ve ikincil olarak bazı sedimanter kayalarda bulunur.

KALKOPİRİT Kimyasal Bileşimi, CuFeS 2 Kristal Sistemi, Tetragonal Kristal Biçimi, Tetrahedral kristaller seklinde, genellikle masif İkizlenme, {112} ve {012} yüzeylerinde yaygın Sertlik, 3.5-4.0 Özgül Ağırlık, 4.35-4.40 Dilinim, {011} Renk ve Şeffaflık, Pirinç sarısı; opak Çizgi Rengi, Yeşilimsi, siyah Parlaklık, Metalik Ayırıcı Özellikleri, Rengi, çizgi rengi; yumuşaklığı ile pritten, sertliği ile altından ayrılır Bulunuşu, Birincil olarak mağmatik kayaçlarda ve hidrotermal damarlarda pirit, pirotin, kassiterit, sfalerit, galenit gibi cevher mineralleri ve kuvars, kalsit, dolomit gibi gang mineralleri ile birlikte bulunur. "Porfiri bakır" yataklarında oluşan önemli mineraldir.

ZİNOBER Kimyasal Bileşimi, HgS Kristal Sistemi, Hegzagonal Kristal Biçimi, Kristalleri rombohedral veya kalın levhamsı, ayrıca kısa prizmatik, genellikle masif, ince taneli İkizlenme, {0001} olağan Sertlik, 2.0-2.5 Özgül Ağırlık, 8.09-8.187 Dilinim, {1010} mükemmel Renk ve Şeffaflık, Kırmızı-kahverengimsi kırmızı; Şeffaf-yarı şeffaf, opağa yakın Çizgi Rengi, Kankırmızı-kahverengimsi kırmızı Parlaklık, Yarı metalik Ayırıcı Özellikleri, Rengi, çizgi rengi, yüksek özgül ağırlığı ve mükemmel dilinimi Bulunuşu, Volkanik aktivite ve sıcak su kaynaklarının yakınındaki sedimanter kayaların kırık ve çatlaklarında pirit, stibnit, realgar ve kalsedon, kalsit, kuvars, barit gibi gang mineralleri ile bulunabilir.

BARİT Kimyasal Bileşimi, BaSO 4 Kristal Sistemi, Ortorombik Kristal Biçimi, Çoğunlukla ince-kalın levhamsı kristalli, kısa-uzun prizmatik; bazen lifsi yada lamelli; tanesel Sertlik, 3-3.5 Özgül Ağırlık, 4.5 Dilinim, {001} mükemmel Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, gri, sarımsı, kahverengimsi, yeşilimsi, kırmızımsı; şeffafyarışeffaf Çizgi Rengi, Beyaz Parlaklık, Camsı Ayırıcı Özellikleri, Yüksek özgül ağırlığı, dilinimi, kristal şekli, asitte çözünmezlik Bulunuşu, Orta-düşük sıcaklıkta meydana gelen hidrotermal damarlarda yaygın olarak bulunan bir baryum mineralidir. Bakır, kurşun, çinko, nikel ve gümüş yataklarında, kalsit, kuvars, fluorit, dolomit ve siderit ile birlikte bulunur.

KOLEMANİT yunus.hacettepe.edu.tr Kimyasal Bileşimi, CaB 3 O 4 (OH)3 H 2 O Kristal Sistemi, Monoklinik Kristal Biçimi, Çoğunlukla eşboyutlu ve kısa prizmatik kristalli; masif, kompakt, tanesel Sertlik, 4.5 Özgül Ağırlık, 2.42 Dilinim, {010} Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz; şeffafyarı şeffaf Parlaklık, Camsı Ayırıcı Özellikleri, Kristal formu, mükemmel dilinimi, diğer boratlardan daha sert olması Bulunuşu, Kurak iklim bölgelerindeki playa ve tuz göllerinde boraks ile birlikte oluşur.

MAGNEZİT madenciyim.com Kimyasal Bileşimi, MgCO 3 Kristal Sistemi, Hegzagonal Kristal Biçimi, Kristalleri yaygın değildir; genellikle rombohedral; nadiren prizmatik; levhamsı, masif, kompakt, orta-ince taneli, tebeşirimsi, bazen lamelli yada lifsi Sertlik, 3.5-4.5 Özgül Ağırlık, 3.0-3.1 Dilinim, { 10-11} mükemmel Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, gri, sarımsı kahverengi; şeffaf-yarı şeffaf Çizgi Rengi, Beyaz Parlaklık, Camsı-donuk-mat Ayırıcı Özellikleri, Kalsitte olduğu gibi, soğuk seyreltik HCl' den etkilenir ve köpürerek çözünür. Bulunuşu, Manyezit, kalsite göre daha az bulunur ve genellikle sedimanter kayalarda oluşur. Magnezyumca zengin metamorfik ve magmatik kayaların karbonik asit içeren sularla altere edilmesi sonucu meydana gelir. Serpantinleşmiş kaya kütlelerinde sıkça rastlanır. Talkşist gibi magnezyumca zengin metamorfik kayalardaki damarlarda da oluşur.

OPAL otantiktas.com Opal (Si02.nH20), Sulu silis grubundan bir mineraldir. Amorf yapıdadır. Sertlik: 6 Özgül Ağırlık, 2.1 Dilinim yoktur. Kırılma yüzeyi midye kabuğu şeklindedir. Renksiz, beyaz (süt opal), gri (dumanlı opal), ateş kırmızısı jasp opal), sarı, yeşil renkte olabilir. queen-of-gems.com ritchardgems.com hyperphysics.phy-astr.gsu.edu

BOKSİT Değişik alüminyum-demir oksit ve hidroksitlerden (boehmit, gibbsit, diyaspor gibi minerallerden) oluşan bir karışımdır. Alüminyumsilikat içeren kayaların, tropikal koşullar altında yağmur suyunun filtrasyonu ve yıkamasıyla ikincil olarak konkresyonlar şeklinde oluşur. Yeşil, kahverengi, kırmızı ve gri renklerde gözlenirler. sierrabauxite.com

ANTİMONİT cevsam.comu.edu.tr jh2.sweb.cz Kimyasal Bileşimi, Sb 2 S 3 Kristal Sistemi, Ortorombik (Rombusal) Kristal Biçimi, İnce-uzun prizmatik kristalli, düşey yönde çiziklere sahip, iğnemsi kristalleri genellikle ışınsal gruplar oluşturur İkizlenme, {130} ve {120} yüzeylerinde nadir Sertlik, 2 Özgül Ağırlık, 4.63-4.66 Dilinim, {010} mükemmel Renk ve Şeffaflık, Kurşun grisi, mavimsi, siyahımsı; opak Çizgi Rengi, Gri-koyu gri Parlaklık, Metalik Ayırıcı Özellikleri, Mükemmel dilinimi, düşük sertliği, rengi (kurşun grisi), kibrit yada mum alevinde eriyebilmesi) Bulunuşu, Düşük sıcaklıklı hidrotermal damarlarda yada sıcak su kaynaklarında oluşur.

GALENİT Kimyasal Bileşimi, PbS Kristal Sistemi, Kübik Kristal Biçimi, Kübik, oktohedral kristaller halinde; levhamsı, masif, bölünebilir, tanesel, lifsi İkizlenme, {111}, {114}, {144} yüzeylerinde penetrasyon veya kontakt ikizleri Sertlik, 2.5 Özgül Ağırlık, 7,4 Dilinim, {001} mükemmel Renk ve Şeffaflık, Kurşun grisi; Opak Çizgi Rengi, Kurşun grisi Parlaklık, Metalik Ayırıcı Özellikleri, Rengi, metalik parlaklığı, mükemmel dilinimi ve yüksek özgül ağırlığı Bulunuşu, Sfalerit, pirit, markazit, kalkopirit, seruzit, anglezit, dolomit, kalsit, kuvars, barit ve fluoritle birlikte metal sülfit damarlarında yaygın olarak bulunur.

METAMORFİK KAYAÇ MİNERALLERİ

DİSTEN web.itu.edu.tr http://www.takitaslari.com/taslar/disten_kiyanit.png Kimyasal Bileşimi, Al 2 SiO 5 Kristal Sistemi, Triklinal Kristal Biçimi, Kristalleri ince-uzun, yassı, yapraklanmalı; c-eksenine paralel uzamış; masif, bazen lifsi; ışınsal agregatlar halinde. İkizlenme, {100} yüzeyinde yaygın. Sertlik, 4 (uzun eksen)- 7.5 (kısa eksen) Özgül Ağırlık, 3.53-3.67 Dilinim, {100} mükemmel, {010} belirgin Renk ve Şeffaflık, Çoğunlukla mavi; bazen beyaz, gri, yeşil, sarı, pembe ve siyaha yakın; şeffaf-yarı şeffaf Çizgi Rengi, Renksiz Parlaklık, İnci parıltılı, camsı Ayırıcı Özellikleri, Mavi rengi, laminalı kristal formu, yönlere göre değişen sertliği ve mükemmel dilinimi Bulunuşu, Disten, tipik olarak bölgesel metamorfik şist ve gnayslarda, granat, stavrolit, mika ve kuvars mineralleri ile birlikte bulunur. Ayrıca, pegmatitlerde ve kuvars damarlarında da oluşabilir.

http://www.mta.gov.tr/v2.0/madenler/mineraller/index.php yunus.hacettepe.edu.tr http://tr.wikipedia.org/wiki/kolemanit http://geologie.vsb.cz/praktikageologie/kapitoly/2_mineralogie/2 _MINERALOGIE_SULFIDY.htm