DÝAGNOSTÝK TEDAVÝ SETÝ KULLANMA KILAVUZU SCORPION DENTAL OPTIMA

DÝAGNOSTÝK TEDAVÝ SETÝ KULLANMA KILAVUZU SCORPION DENTAL OPTIMA Model 405-7À

Ý Ç Ý N D E K Ý L E R UYGULAMA ALANLARI........... 3 I. SETÝN KURULUMU VE ÇALIÞMA PRENSÝBÝ...... 5 II. PULP TESTER (ELEKTROODONTODIAGNOSTIK)...... 11 III. APEKS LOKASYON........21 IV. LAZER TEDAVISI...... 27 V. IYONOFOREZ.........41 VI. GÜVENLÝ KULLANIM ÝÇÝN ÞARTLAR....51 2

Uygulama Alanlarý Scorpion Dental Optima Seti, iyi bilinen elektronik cihazlarýn birleþiminden oluþmaktadýr. Pulpitis, periodontitis, gingivitis ve diðer dental rahatsýzlýklarýn tedavisinin çeþitli aþamalarý için farklý metodlar sunmaktadýr. Bu setle sadece, taný ve tedavi metodlarýnýn uygulanmasýnda genel ve karþýt endikasyonlara ve yaygýn görüþlere aþina olan kalifiye diþhekimleri çalýþabilir. Bu bölümde biz, hastalarýn tedavisinde elektronik cihazlarýn kullanýmýný benimseyen hekimlerin üzerinde duracaðýz. Diagnostik ve tedavide kullanýlan elektronik cihazlar, kalp pili olan veya baþka medikal elektronik cihazlarý kullanan hastalarda kullanýlmamalýdýr ki bunlar; vücudun elektrik akýmýný etkileyebilir. Elektrik akýmýyla yapýlan taný ve tedaviler gebe kadýnlarda, panik atak hastalarda, açýk yarasý olan hastalarda ve kalp rahatsýzlýklarý bulunanlarda kullanýlmamalýdýr. Elektronik yöntemlerin; kanserli olan hastalarda, kanamalý diatezli bazý kan hastalýklarý olanlarda ve ilerlemiþ doku sertleþmesi rahatsýzlýklarý olanlarda uygulanmamasý tavsiye olunur. Sinus Karotiis üzerinde transit beyin kanamasý olanlarda ve kaynaðý belli olmayan aðrýsý olanlarda elektrik akýmý ile taný ve tedavi yapýlmamalýdýr. Lazer tedavisi, lökoplakinin tüm çeþitlerinde, aðýz mukozasýnda üreme karakterinde mutasyonlar olduðunda, papiliamatosis, hiperkeratosis, romboid glossitis vakalarýnda uygulanmamalýdýr. Genel hastalýklar içerisinde de, habis ur oluþumlarýnda, kafa ve boyun tümörleri olanlarda ve bazý kan hastalýklarýnda kullanýlamaz. Lazerin direk göze temasý sakýncalýdýr. Optica Laser olarak, koruyucu gözlük kullanýlmasýný tavsiye ediyoruz. Optica Laser, setle çalýþma esnasýnda, diþhekiminin hem fakültede öðrendiði genel taný ve tedavi yöntemlere baðlý kalmasýný hem de kullaným kýlavuzunu rehber almasýný önermektedir. 3

4

I. SETÝN KURULUMU VE ÇALIÞMA PRENSÝBÝ Entegre SCORPÝON DENTAL OPTÝMA seti, ana bir modülden ve bir dizi özel akseuarlardan oluþur. Setin temel parametreleri: güç tedariði 230 VAC, 50 Hz; tüketilen güç 24 VA; koruma seviyesi IP20; çalýþma modu sürekli; setin aðýrlýðý yaklaþýk 3 kg; ( taþýyýcý arabasý olmadan) setin ölçüleri 230 x 250 x 120 mm; (taþýyýcý arabasý olmadan) Operasyonel gereklilikler: çalýþma ýsýsý 10 C ila 40 C; nýsbi nem %30 ila %75 arasýnda olmalýdýr; atmosfer basýncý 700mmHg ila 1060mmHg arasýnda olmalýdýr; Set, -15 C ila +45 C arasýnda ve %85 e kadar nemde saklanabilir ve taþýnabilir. Set þunlarý içermektedir: Pulpa testi (elektroodontodiagnostik cihaz) hasta reaksiyonundan diþin pulpasýnýn canlý olup olmadýðýný tespit eder. Apeks Lokatör kök kanalýnýn tedavi ve obturasyon sýnýrýnýn belirlenmesini saðlar. Komplike tedavi için lazer cihazý görülebilen kýrmýzý spektrumda emisyon ile. Endodontun elektronik sterilizasyonu ve iyonoforezi için cihaz elektronik filtreleme ve iyonlarýn çekilmesi içindir, çoðunlukla endodont bölgesinde, 6mA 'ya kadar galvanik akýmla. 5

APEX TENS P A L I PULP TESTER APEX LOCATOR LASER IONOPHORESIS DENTAL THERAPY SET 1 3 5 7 9 2 4 8 0 +/- F CLR 6 ENT START STOP START STOP 1. DÝAGNOSTÝK TERAPÝ SETÝNÝN, SCORPÝON DENTAL OPTÝMA, YAPISI VE ÇALIÞMA PRENSÝPLERÝ 1.1.YAPI Cihaz, ana bir üniteden ve özel aksesuar setinden oluþmaktadýr. lazer probu pulpa testi için prob apeks lokasyon ve iyonoforez probu ýþýðý ýleten uçular LASER ELTHER EOD güç kablosu uzaktan kumanda START/STOP lazer tedavisi için koruyucu gözlük ªekil 1 yoðunluk için uzaktan kumanda Eðer cihazýn bulunacaðý odada yer sýkýntýsý varsa, cihaz standýn üzerine kurulabilir (ªekil 2) veya raflarý olan bir ayaklý taþýyýcý da (ªekil 3) kullanýlabilir ki bu taþýyýcýda aksesuarlar için bölüm, lazer verilmesi için özel bir verici ve aksesuarlarýn asýlabileceði bir yer bulunmaktadýr. ªekil 2 ªekil 3 6

P A L I PULP TESTER APEX LOCATOR LASER IONOPHORESIS DENTAL THERAPY SET 1 3 5 7 9 2 4 6 8 0 +/- F CLR ENT START STOP START STOP 1.2. KURULUM baðlantýlar için soketler güç kablosu ana plak main block ana anahtar gizli anahtar uzaktan kumanda START/STOP klavye ªekil 4 yoðunluk için uzaktan kumanda Ana blok, þoka karþý dirençli olan plastikten yapýlmýþ bir gövdeye yerleþtirilmiþtir. Ön bölümde, koruyucu bir jelatinin altýnda; seçilmiþ olan diagnostik veya tedavi operasyon modunu ve programlanmýþ parametreleri, diagnostik ölçüm sonuçlarýný veya iyileþme sürecinde gerekebilecek diðer bilgileri gösteren bir gösterge bulunmaktadýr. Göstergenin altýnda, diþ hekimi ve set arasýndaki iletiþimi saðlayan fleksýbýl bir klavye bulunur. Ana elektronik plak, plastik gövdenin içine sabitlenmiþtir. Ana elektronik plaðýn üzerine, bir voltaj transformatörü ve ilgili perifer ile mikroiºlemci bir sistem yerleºtirilmiºtir. Sað tarafa, yetkili olmayan kiþilerin setle çalýþmasýný engelleyebilmek için, özel bir gizli anahtar konulmuþtur. START STOP Ayrýca setin; baþlatma/durdurma fonksiyonlarý için ve ) ve de tedavi iþlemlerinin mevcut yoðunluklarýnýn ayarlanmasý için ( ve ) olmak üzere 2 adet uzaktan kumandasý bulunmaktadýr. 1.3. SETÝN KULLANILMASI Cihazýn çalýþtýrýlmasý Gerekli aksesuarlar baðlantý soketlerine takýlýr. Güç kablosu(elektrik kablosu) fiþe takýlýr (230V, 50Hz). Ana anahtar açýlýr. Açýldýðýnda da ýþýk yanar. Güvenlik anahtarý ile de açýlýp kapanabilir. Ana voltaj açýldýktan sonra, kýsa bir sinyal sesi duyulur, ilgili dilde servis mesajý verilir ve göstergede aþaðýdaki cümle belirir: TEÞHÝS VE TEDAVÝ SETÝ SCORPION DO - 405-7A 7

Ýlgili modun programlanmasý klavye yoluyla yapýlmaktadýr (ªekil 5) P A DENTAL THERAPY SET PULP TESTER 1 3 2 4 APEX LOCATOR 5 6 7 9 8 0 L I LASER IONOPHORESIS +/- F CLR ENT ªekil 5 START STOP Klavyede 3 adet kolon bulunmaktadýr; ilk kolon uygulanacak tedaviye göre modun seçilmesi içindir ve ikinci ve üçüncü kolonlarda veri giriºi ve cihaz kontrolü içindir. Düðmelere parmaðýn yumuþak yeriyle ve hafifçe basmak, cihaz tarafýndan algýlanmasý için yeterlidir. FARKLI BUTONLARIN FONKSÝYONEL AMAÇLARI Buton Buton Buton P A L - PULP TETER butona basýnca pulpa vitalometresi devreye girer. - APEX LOCATOR butona basýnca apeks ölçüm cihazý devreye girer. - LASER Lazer terapi devreye girer. Buton I - IONOPHORESIS Endodonton elektronik sterilizasyonu, iyonoforez cihazý devreye girer. Sayýsal butonlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ve 0 farklý fonksiyonlarýn programlanmasý sýrasýnda veri giriþi için kullanýlýr. +/- Buton - Ýyonoforez fonksiyonu için aktif ve pasif elektrodlarýn kutuplarýný deðiþtirmek için kullanýlýr. Buton F - fonksiyonel bir buton. 8

CLR Buton en son girilmiþ verinin silinmesi için kullanýlýr. Programlamanýn yapýldýðý en son sýradaki deðer 0'a döner. Buton ENT veri giriþi yapmak için kullanýlýr. Buton ve akým yoðunluðunu ayarlamak için kullanýlýr. START STOP Buton ve iþlemin baþlatýlmasý ve durdurulmasý. GENEL PROGRAMLAMA KURALLARI 1. Setin kullanýcý dostu olan bir programlama þemasý vardýr. Setin herhangibir fonksiyonu çalýþtýrýldýðýnda, cihazýn operasyon modunu tanýmlayan parametreler yazýlý formatta ekran üzerinde gösterilmektedir. Doktor tarafýndan yapýlan programlama sadece, farklý parametreler üzerinde BASAMAK DEÐÝÞTÝRME den oluþmaktadýr. 2. Fonksiyon seçildikten sonra, o fonksiyonda en son yapýlmýþ iþlemin parametreleri START göstergede belirir. Eðer doktor parametreleri aynen kullanmak istiyorsa, sadece düðmesine basmasý yeterlidir. Eðer ki tek bir parametre bile deðiþtirilmek isteniyorsa tüm parametrelerin basamaklarý sýrayla konfirme edilmeli ve deðiþtirilmek istenen de deðiþtirilmelidir. 3. Onaylanmasý veya yeniden programlanmasý gereken parametrelerin basamaklarý gösterge üzerinde yanýp sönerek gösterilmiº olur. 4. Onaylanmasý veya yeniden programlanmasý gereken parametrelerin basamaklarý gösterge üzerinde yanýp sönerek gösterilmiº olur. Örneðin: süre 2 dakika 30 saniye 02.30; güç 8mW ise - 08 olarak belirtilir. ENT 5. Her sýradaki programlanan deðer butonuna basýlmak suretiyle kaydedilir. CLR 6. Veri giriþi sýrasýnda bir veri silinmek ve deðiþtirilmek istendiðinde tuþuna basýlýr. Yeniden programlanmasý gereken bu deðer 0 olarak görülür. P A L I 7. Yeni program(henüz baþlatýlmamýþ olan) fonksiyonel bir butona:,,, ya, basýlarak silinebilir; yani girilen veriler saklanmamýþ olur. Böylece ilgili fonksiyonun en son hafýzada kalmýþ olan verileri geçerliliðini korur. 8. Lazer verilmesinin veya galvanik akýmýn sürekli modu 000Hz olarak programlanýr. P 9. (PULP TESTER) fonksiyonu seçilip çalýþtýrýldýktan sonra butonuyla durdurulup ve yeni bir fonksiyon seçilebilir. STOP 8 9

10. Konuþma asistanýnýn açýlýp kapatýlmasý ve ses seviyesinin ayarlanmasý. CLR sadece setin açýlmasýndan ve butonuna basýldýktan sonra yapýlýr. START STOP CLR... 10.1. ve butonlarýna basýldýktan sonra konuþma asistanýnýn sembolü yanýp sönecektir. ENT butonuna basýlmasýyla konuþma asistanýnýn devrede olmasý onaylanmýþ olacaktýr. Sembolün yani hoperlörün üzerinde çarpý iþareti varsa kapatýlmýþ demektir, yoksa da açýktýr. Ses asýstaný kapatýldý ise, sadece seçilen cýhazlarýn isimlerini söylemektedir: APEX LOCATOR, PULP TESTER. 10.2. Ses seviyesinin ayarlanmasý - ses asistaný Ses seviyesi aþaðý ve yukarý butonlarla ayarlanýr ve bu süreç göstergede dikey bir bar olarak görülür. CLR CLR START veya STOP ENT 11. Konuþma asistanýnýn hangi dilde konuþacaðýnýn seçilmesi. Bu sadece cihazýn ilk defa açýlýp çalýþtýrýlmasýndan hemen sonra yapýlabilecek bir iþlemdir. Önce F ENT butonuna basýlýr ve listenen dilin 2 haneli dijital kodu girilir ve butonuna basýlýr. Dijital kodlar: veya Bulgarca Ýngilizce Rusça Ukraynaca Sýrpça Rumence Türkçe F 0 1 ENT F 0 2 ENT F 0 3 ENT F 0 4 ENT F 0 5 ENT F 0 6 ENT F 0 7 ENT Setin hazýr olduðunu secilen dilde söylerek çalýþmaya baþlar. Set çalýþmaya hazrdýr. 10

P A L I PULP TESTER APEX LOCATOR LASER IONOPHORESIS DENTAL THERAPY SET 1 3 5 7 9 2 4 8 0 +/- F CLR 6 ENT START STOP II. PULP TESTER (ELEKTROODONTODIAGNOSTIK) Assoc. Prof. Dr. Sl.Dimitrov D.D.Sc. Assoc. Prof. Dr. St.Vladimirov D.D.Sc. Dipl. Eng. D.Roshkev Elektroodontodiagnostik (EOD) metodu ki bu yöntem PULP TESTER-VÝTALOMETRE olarak bilinen cihazlarla adýný duyurmuþtur, hassas pulpa sinirlerinin tespitine veya eþik irritasyonunu provoke eden minimum akým yoðunluðunun kaydedilmesine dayanmaktadýr.dental pulpa elektriðinin herekete geçirilmesi ile ilgili çalýþma; komplike çürüklerin, pulpitisin, pulpa nekrozunun, periodonsiyumun patalojik süreçlerinin vs, tanýsýnda yardýmcý olmaktadýr. Elektriðin harekete geçirilmesinin araþtýrýlmasý, farklý tanýlarý da destekleyebilir örneðin; aðýrlaþmýþ paradontisis ve ilerlemiº periodontitis arasýnda, trigeminus nöralji ve ciddi total pulpitis, maksillar sinüsü arasýnda vb. Bazý patalojik süreçlerin ilerleyiþinin izlenmesiyle(travmalar ve diþte ve çene kemiðindeki fraktürler), pulpitisin biyolojik olarak tedavisinden ve lokal anestezinin etkilerinden doðabilecek sonuçlarýn öngörülebilmesi de mümkündür. Metodunun çok deðerli taný olanaðý saðladýðýna dair karþý görüþlerde olmakla birlikte; bu yöntem pulpa canlýlýðýný ölçebilen ve iyileþme sürecinin incelenebildiði bir yöntem olarak kabul görmüþ bulunmaktadýr. PULP TESTER AKSESUARI Pulpa Testi ana ünite (ªekil1) ve aksesuardan oluþmaktadýr. PULP TESTER probu güç kablosu EOD ana anahtar gizli anahtar P butonu ªekil1 Ana ünite doktor ile diyaloðu saðlar, akým palslarýný oluºturur ve uygulanan muayene ile ilgili bilgileri gösterir ve iºler. 11

Pulpa Testi probu (ªekil 2) için aktýf elektrod, sabitleme için bir konektör, kablo, ve gövdesinde bulunan elektrik baðlantýlarý ve doktor tarafýndan aktive edilmesi için bir START butonunu içerir. Aktýf elektrod içinde, tanýda kullanýlacak ucun gireceði bir yapý bulunmaktadýr ki koruyucu çerçeve ile de bunlar sabitlenmiþ olmaktadýr. uç baºlýk halka Start buton aktif elektrod izolasyon metal kýsým iletken kauçuk hasta butonu pasif elektrod ªekil 2 Pasif elektrod metal bir silindir þeklindedir ve üzerinde hastanýn reaksiyonunu görmek için de bir buton vardýr. Pulpa Testinde, ana olan uç elektrik akýmýný iletici kauçuða sahip olanýdýr. Bu, halkaya girecek silindirik bir parça, hastanýn yanaðýný izole etmek için izolasyon tüpü ve iletken kauçuðun yerleþtirildiði özel bir forma sahip uçtur. Uzun bir süre kullanýmdan sonra bu iletken kauçuðun deðiþtirilmesi gerekir. Uçlar yýkandýktan sonra, kauçuk malzemeleri çözmeyen farklý kimyasal solüsyonlarla dezenfekte edilebilir- örneðin, %5 SEKUSEPT FORTE, %4 INCIDIN LIQUID gibi. Uçlar formalin buharýnda da steril edilebilir. CÝHAZIN HAZIRLANMASI Ana anahtar açýlarak (yandaki düðmeye basýlarak) cihazýn açýlmasý saðlanýr. Güvenlik anahtarý da açýk olmalýdýr. Göstergede ºu belirir: P butonuna basýlýr. VITALOMETRE AKIM 0 ìà 0 20 60 100 150 250 geçen akým deðeri verilen akýmýn grafiksel deðeri Pulpa testi modunda, parametreler programlanmaz. 12

MUAYENENÝN GERÇEKLEÞTÝRÝLMESÝ 1. Pulpanýn duyarlýlýðý ölçülebilmesi için, hastanýn pasif elektrodu, sað eliyle sýkýca tutmasý gerekir. Dikkat: Bazý hastalarýn deri rezistansý yüksektir ve bu durum sonuçlarda yanlýþlýða yol açar. Bu tip hastalarýn kuru ve soluk renkte derileri olur. Bu etkiyi bertaraf etmek ve deri rezistansýný azaltmak için, hastanýn eli veya pasif elektrod fizyolojik solüsyon veya suyla ýslatýlmalýdýr. 2. Ýletken kauçuk, diþin kesici tarafýna veya tüberkülün üzerine (yani hassas noktalara) pozisyonlandýrýlýr. Kontakt rezistansýný azaltmak için, muayene öncesinde, ucun fizyolojik bir solüsyona batýrýlmasý gerekir özellikle ucun uzun süre kullanýlmadýðý durumlarda. Suya sokulmasý iþleminde, iletken kauçuðun üzerine birkaç kere bastýrýlmasý önerilir ki böylelikle; fizyolojik solüsyon ucun duvarlarýnýn ve iletken kauçuðun arasýna iþleyebilsin. Uç, muayene edilecek diþin üzerine bastýrýlýr ve parmakla sürekli START butonuna basýlý tutulur. Cihaz, ölçüm için artan elektrik pals serisini oluºturmaya baºlar. Hasta, elektrik akýmýndan kaynaklanan irritasyonu ilk hissettiðinde butona basmalýdýr ki bunun akabinde cihaz A' da geçen akýmýn, eþik irritasyonuna sebep olan deðerini göstersin. PULP TESTER CURRENT 20 ìà 0 20 60 100 150 250 geçen akým deðeri verilen akýmýn grafiksel deðeri STOP butonuna bastýktan sonra yeni ölçüm yapýlabilir. Eðer iþlem sýrasýnda, hasta ile baðlantý kesilirse, göstergedeki akým deðeri 0' a dönüþür(cihaz diþten hiçbir akýmýn geçmediðini gösterir). Verilen akýmýn sürekli olarak arttýðý görülürse, cihaz doktora doðru ölçümlemenin yapýlmadýðýna dair bir sinyal vermektedir. Bu durumda ölçümün durdurulmasý ve baðlantýnýn yenilenmesi önerilir. Baðlantý kesintisinin nedenleri genellikle, el parçasýnýn ucu ile diþle temas ettiði bölge arasýndaki kötü kontakt veya ucun iletken parçalarýndaki kötü kontakt olmaktadýr. Geçen akýmýn deðeri, ölçüm esnasýnda verilen akýmýn ölçülen sýnýrlý deðerinden oldukça düþük ise; cihaz muayene edilen diþin yüksek içsel elektrik direnci olduðuna iþaret etmektedir. Sýklýkla elektrik akýmýnýn deðiþmesi, obturasyonun mevcut olmasýnýn, yýkýcý pulpa deðiþiklikleri ve sklerotik dentin veya periodonsiyum deðiþiklikleri olmasýnýn bir sonucudur. 13

ÖLÇÜM KESÝNLÝÐÝNÝN ARTTIRILMASI ÝÇÝN GEREKLÝ ÞARTLAR Pulpa testi, hastanýn sesten ve diðer rahatsýz edici faktörlerden izole edildiði bir odada yapýlmalýdýr. Ölçüm öncesinde hasta, merkezi veya periferal sinir sistemini uyaracak veya bastýracak ilaçlar kullanmamalýdýr. Diþ temizlenmeli, plak ve tartar kaldýrýlmalý ve daha sonra kurutulmalý, tükürükten arýndýrýlmalýdýr ki böylece akým gingivaya ve komþu diþlere geçmemelidir. Hasta þu konuda uyarýlmalýdýr; diþine doðru geçen akýmdan dolayý az bir aðrý bile oluþtuðunu hisseder hissetmez, elinde tuttuðu pasif elektrodun butonuna basmalýdýr. Hastaya, elektrik akýmýnýn provoke ettiði rahatsýzlýk hissi hakkýnda ipucu vermek ve hastanýn reaksiyonunu test etmek için, belirli olmayan dokunulmamýþ bir diþin elektroeksitasyonu(elektriðin harekete geçirilmesi) ölçülmelidir. Diþlerin farklý bölgelerindeki mine ve dentin kalýnlýklarý ve mineralizasyon seviyeleri ayný olmadýðý için, elektroeksitasyonu(elektriðin harekete geçirilmesini) ölçerken aktif elektrodun nereye yerleþtirileceði çok önemlidir. Gingival köþenin 1-2 mm üzerine serviks bölgeye ki; burasý pulpanýn en yoðun olduðu yerdir, konulmalýdýr. Obturasyonu büyük olan veya çürükler yüzünden oldukça yýpranmýþ diþlerin elektroeksitasyonunu(elektriðin harekete geçirilmesini) ölçmek için uygundur bu bölge. Bu durumda, diþin iyice kurulanmasý kadar, elektrik akýmýnýn plaktan gingivaya geçmesini engellemek için önce plaðýn kaldýrýlmasý gerekmektedir. Tedavi, diþin kesici yüzeyinde veya tüberkülün üzerinde yapýldýðýnda daha iyi sonuçlar elde edilecektir. Diþlerin, minimum akým geçtiðinde bile reaksiyonun oluþabileceði hassas bölgeleri bulunmaktadýr. Bu bölge, insizör ve kaninlerde kesici yüzeyin tam ortasýdýr; premolarlarda bukkal tüberkülün köþesi ve molarlarda da mediobukkal tüberkülün köþesidir. Histomorfolojik araþtýrmalar gösterir ki; pulpa kornu ve odont sinir baðlantýsýnýn altý en kalýn yerdir ve dolayýsýyla en çok hassasiyet bu bölgelerdedir.ayrýca, akýmýn; mine prizmasý, pulpa boyunca dentin kanallarýyla apikal foramen arasýndan pasif elektroda en kýsa yoldan gittiði varsayýlýr. Bu yüzden, sinirin yanýbaþýndan irritasyon gerçekleþir ve bu da en fazla olanýdýr. Büyük çürükler veya obturasyon olduðunda ve hassas tüberkül zarar gördüðünde; ölçüm korunmuþ diðer tüberkülün üzerinden veya diþ bölgesinden yapýlýr. Diþlerin elektrik uyarlýganlýðý, 2-3 noktadaki en düþük deðer kabul edilerek belirlenir. Pulpa testi yapýlýrken elektrod obturasyon üzerine konulmamalýdýr çünkü bazýlarýnýn(siman, kompozit, plastik malzemeler) izolasyon özelliði vardýr veya gingivaya veya komþu diþe akým geçebilir(metal obturasyon). Ayný sebepten ötürü kuron yapýlmýþ diþin elektroeksitasyonu (elektriðin harekete geçirilmesini) ölçülemez. 14

PULPA TESTÝ ESNASINDA NORMAL VE PATOLOJÝK DEÐERLER Vitalite testi, hasatanýn sübjektif reaksiyonuna baðlý olan bir yöntemdir. Hastalarýn dirençleri farklýdýr; fiziksel özellikleri, sinir sistemleri, hassasiyetleri ve reaksiyon hýzlarý farklýdýr. Araþtýrma sübjektif hasta reaksiyonuna dayalý olduðundan, baþka kurallar hesaba katýlmalýdýr: 1. EOD önceden varsayýlmýþ taný spesifikasyonuna hizmet eder. Bu sebepten sadece taný ve tedaviyi yapan doktor uygun testleri uygulayabilir ve sonuçlarý doðru biçimde analiz edebilir. 2. Hastanýn reaksiyonu büyük oranda kiþisel özelliklerine dayalý olduðundan; tanýnýn diðer aþamasýna geçilmelidir. Ölçüm ilk olarak herhangi bir canlý diþte yapýlýr böylece hasta irritasyon hissini tanýr; Daha sonra, normal hasta reaksiyonunun belirlenmesi için simetrik olan canlý bir diþte(ya da ayný gruptan baþka bir diþte) de kontrol ölçümü yapýlýr; Ancak bu aþamalardan sonra, elektroodontodiagnostik asýl ilgilendiðimiz diþ üzerinde yapýlabilir. Sonuçlar daha önce simetrik diþlerde yapýlanlarla karþýlaþtýrýlýr. Sonuçlarýn yorumlanmasý, aþaðýda tarif edildiði þekilde, farklý hastalýklarýn deðerleriyle konfirme edilir. ÝNTAKT DݪLERDE PULPA UYARILGANLIÐI Saðlýklý insanlarýn dokunulmamýþ diþlerinin pulpalarý hassas noktalarda genelde 2-20µA e reaksiyon gösterir. Akýmla provoke edilmiþ irritasyonun en düþük deðerleri, tek köklü diþlerin muayenesinde görülmektedir. Çok köklü diþlerde büyük ihtimalle akýmýn daha çok kanala daðýlmasý olasýlýðýndan ötürü, bu deðerler birkaç kat fazla olabilir. Genellikle, üst çenedeki diþler alttakilerle kýyaslanýrsa daha yüksek akým deðerlerine reaksiyon gösterir. Akýl diþlerinde, genelde üst çenede olanlarda, elektroeksitasyon(elektriðin harekete geçirilmesi) daha düþüktür. Tüberkül kötü bir geliþim göstermiþse de, elektroeksitasyon(elektriðin harekete geçirilmesi) düþük olacaktýr. Dokunulmamýþ bir diþin(aslýna irrite edici akýmýn yüksek deðerlerini kabul ederler) harekete geçirilebilirliði þu durumlarda azalacaktýr: Ýndirekt dentin birikimi ve pulpanýn atrofisi olan orta yaþlý hastalar; Diþlerin henüz geliþimini tamamlayamadýðý çocuklar; Aðýr genel hastalýklarý olanlar ve organizmanýn toksiklenmesi durumunda; Dental çizginin dýþýnda olan diþlerde; Çok köklü diþlerde- çünkü akým daha çok kanala daðýlacaktýr; Geliþimleri, mineralizasyonlarý farklý olduðundan özellikle üst çenedeki aralýk diºler; Ortodontik braket olan diºlerde; Travmatik oklüzyonu olan diºlerde. Eðer test esnasýnda 250µA akýma, hasta tepki vermez ise diþ tamamen devitalize sayýlýr. 15

PULPÝTÝS VAKALARINDA UYARILGANLIK Bu metod, pulpa enfeksiyonunun farklý aþamalarýna taný koymayý saðlar. Ciddi bir pulpa enfeksiyonu olmasý durumunda, pulpa elektrik ile irrite edildiðinde, normal pulpadan daha düþük deðerlerde reaksiyon gösterir. Pulpa hiperemiasý ile eþik normal olur veya biraz daha düþer. Akut pulpitis vakalarýnda, patalojik sürecin safhasýna baðlý olarak azalan uyarýlganlýk, elektriðin harekete geçirilmesi(daha yüksek rahatsýz edici akým) görülür. 35µA`e kadar uyarýlganlýkda(elektriðin harekete geçirilmesinde), biyolojik tedavinin yapýlabileceði kabul edilir. Kronik pulpitisi düþündüðümüzde, pulpadaki dejeneratif iþlemler yüzünden uyarýlganlýk(elektriðin harekete geçirilmesi) azalmýþtýr. Kronik pulpitiste, uyarýlganlýk(elektriðin harekete geçirilmesi) 30-60µA`e kadar düþer. Çok köklü diþlerde aðýrlaþmýþ pulpitiste, kronik pulpitise göre çok daha düþüktür, 80-90µA`e kadar. Bu, akut ve aðýrlaþmýþ pulpitisin diferansiyel diagnostiðinde oldukça önemlidir. Tek baþýna uyarýlganlýk(elektriðin harekete geçirilmesi) ölçümü, akut veya kronik enfeksiyon süreci vakasý olup olmadýðýný belirlemede kriter olamaz. Enfeksiyon sürecinin çeþidini de belirleyemez çünkü aðrý eþiði ve histopatalojik durum arasýnda korelasyon yoktur. Pulpitiste pulpa canlýlýðý testi yardýmcý bir yöntemdir. Akut pulpitiste, süreç lokasyonu ile iliþkin olarak diferansiyel diagnostikte yardýmcý olur ve biyolojik tedavi, ampütasyon veya ekstirpasyon yöntemi seçimini destekler. PARODONTISIS CHRONICA GERALISATA (PAR.CHR.GEN.) VAKALARINDA UYARILGANLIK Par. chr. gen. 'in ilk safhasýnda uyarýlganlýk normal seviyededir ya da çok az yüksektir. Ön diºler 5µA`rin altýnda reaksiyon gösterir. Artmýþ eksitasyon (elektriðin harekete geçirilmesi) pek çok vakada klinik semptomlara öncülük eder ve bu yüzden de erken tanýda test niteliðinde olabilir. Parodontal zayýflýðýn artmasýyla birlikte uyarýlganlýk azalýr; ölçülen deðerler dokunulmamýþ diþteki deðerleri önemli ölçüde aþabilir. Diº uyarýlganlýðýndan alýnan verilerle, sinirlerin hastalýðýn farklý safhalarýndaki morfolojik durumunu karþýlaþtýrarak; kesin bir iliþki olduðu görülmüþtür-hastalýðýn ilerlemiþ safhalarýnda uyarýlganlýðýn düþmesiyle, sinirlerdeki morfolojik deðiþiklikler ciddileþmeye baþlar. Pulpadaki deðiþikliklerin ikincil olduðu ispatlanmýþtýr. TRAVMALAR VE DÝÐER CERRAHÝ HASTALIKLARDA UYARILGANLIK Diþ travmalarý ve kök veya kuron farktürleri vakalarýnýn incelenmesi, diagnostik ve klinik uygulamanýn ilgi alanýndadýr. Baþlangýçta uyarýlganlýk, pulpada ve periapeksteki hematom yüzünden düþebilir. Böyle durumlarda, haematoma resorbsiyonundan 3-4 hafta sonra, pulpanýn gerçek durumunu görmek için yeni bir ölçüm yapýlmalýdýr. Fragmanlarýn kök farktür konsolidasyonu beklenebilir düþük uyarýlganlýka (elektriðin harekete geçirilmesine) raðmen. N. mandibularis' in nevrtinde uyarýlganlýk ya düºüktür ya da diþin ayný bölümünde hiç yoktur. Enfeksiyon azalmaya baþladýkça, uyarýlganlýk yavaþ yavaþ normale döner. Tekrar ölçüm yapmak, tedavinin etkinliðini takip edebilmeyi saðlar. 16

Maksillar sinüsünde, etkilenmiº molar ve premolarlarýn uyarýlganlýðýnda azalma görülür. Çenenin karþý tarafýnda da, az olmakla beraber, deðerde biraz düþüþ görülür. Radikal bir operasyon sonrasýnda, diþin etkilenmiþ tarafýndaki uyarýlganlýk düþebilir ya da tamamen yok olabilir. Ýyileþme sonrasýnda yavaþ yavaþ normale döner. Periyodik kontrollerle, patalojik sürecin ve tedavi etkinliðinin dinamikleri takip edilebilir. Osteomyelitis te uyarýlganlýk sýklýkla olmaz; özellikle de nevrit de mevcutsa. Tedavi esnasýnda mukozanýn ve derinin hassasiyeti tedavi edilmiþ fakat uyarýlganlýkyoksa yine de bu demektir ki pulpa nekrozu vakasýdýr ve tedavi edilmelidir. Diðer vakalarda, osteomyelitisin ve de nevritin iyileþmesi sabýrla beklenmelidir ve uyarýlganlýkzamanla normale döner. Birkaç diºi birden etkileyen büyük çene kistleri vakalarýnda (X-ray de görülür), enfeksiyona neden olan diº veya, uyarýlganlýðýn ölçülmesiyle belirlenir. Uyarýlganlýk komºu diºte, kist baskýsýndan dolayý düþük olabilir. Operasyondan sonraki 10-20 gün içinde normale dönmeyen ve hatta daha da düþen vakalarda, bu durum travma sonucu pulpa nekrozu olduðunun bir göstergesidir. Fasiyal ve çene bölgelerindeki travma vakalarýnýn %60' ýnda, etkilenmiþ diþin uyarýlganlýðýn düþtüðü gözlemlenmiþtir. Bu durum, muhtemelen sinir çizgisindeki damarlarýn zarar görmesinden kaynaklanmaktadýr. Doktor, diþ travmasýnda bahsedildiði þekilde hareket etmelidir. Akýl diþlerinin travma sonrasý çekilmesinde, komþu diþin uyarýlganlýðý düºer ve 3-5 gün sonra da tekrar normale döner. Bu süreçte hasta, yüzün etkilenmiþ bölümünün hissiz olduðunu farkeder. Mandibulardaki travma ve etkilenmiþ bölgedeki hiperpati ile, uyarýlganlýk molarlarda yükselecektir. Hiperpati, 2-5 ay kadar sürer ve uyarýlganlýk6 ay sonra normale döner. Sigotomik kemiðin ve diðerlerinin alveolar uç kýrýklarý, röntgenden taný koymak için zor alanlardýr. Diþin etkilenen tarafýndaki artan veya azalan uyarýlganlýk ve derinin ve mukoza membranýnýn zarar görmüþ hassasiyeti taný için büyük önem taþýmaktadýr. Fasiyal ve kemik bölgesindeki neoplazma herhangi bir dýþ semptom olmadan da mevcuttur ve odontalji ve parestezi erken ortaya çýkan semptomlardýr. Diðer bir erken semptom da ayný tarafta bulunan bir grup diþin azalan uyarýlganlýðýdýr. Korpus mandibul çatlamalarý vakalarinda, uyarýlganlýk ya tamamen olmadýðý ya da çok düþük olduðu görülür. Tedaviyle birlikte yavaþ yavaþ artar ve hatta normale döner. Çatlamanýn olduðu yerdeki saðlýklý diþlerin kaderi, uyarýlganlýklarýn düzelene kadar periyodik olarak kontrol edilmeleriyle belirlenir. Fasiyal ve kemik bölgesindeki aðrý ve acýnýn yoðun olduðu zamanlarda, etkilenmiþ bölgedeki diþlerin uyarýlganlýðý ölçülmesi yoluyla, bu aðrýnýn odontogenik orijinli olup olmadýðý belirlenebilir ve hasta ona göre tedaviye yönlendirilir. 17

Muayene Þemasý 1 I. Hastanýn hazýrlanmasý 1.Hasta rahatça oturtulur. Hastanýn, pasif elektrodu sað eliyle tutmasý(poz.1) ve elektrik akýmý kaynaklý irritasyonu ilk hissettiðinde elektrodun üzerindeki düðmeye(poz.2) basmasý istenir. /Eðer hastanýn eli kuruysa, fizyolojik bir solüsyonla nemlendirilmelidir. Hastaya, iþlem sýrasýnda iyi bir kontaðýn saðlanmasý için elektrodu sýkýca tutmasý gerektiði söylenmelidir./ 2 4 2. Muayene edilecek diº temizlenir, kurutulur ve izole edilir. 3.Hekim steril sondayý (poz.3), aktýf elektroda sabitler ve kapaðý (poz.4)sýkarak güvene alýr. STOP 4.Cihazýn klavyesindeki butonuna basýlýr. Bundan sonra cihaz, Yeni ölçmeye geçebilirsiniz mesajýný verir. 3 II. Ölçümün Yapýlmasý 1.Aktif elektrodun sondasý (poz.3), diºin kesici yüzeyinin üzerine veya tüberkülüne (hassas noktalar) yerleºtirilir. 2. Aktif elektrod muayene edilen diºe hafifçe bastýrýlýr ve üzerindeki butona sürekli basýlý tutulur (poz.5). Cihaz ölçüm için bir dizi artan elektrik palslar oluºturmaya baºlar. 3. Elektriksel iðne hissi oluþur oluþmaz, hasta elindeki pasif elektrodun üzerindeki butona basmalýdýr(poz.2). Cihaz, X µa'i söyler ve gösterir. 5 3 Bu, diþin reaksiyon gösterdiði GEÇEN akýmýn gücüdür. Not: 1. Hasta irritasyon olduðunda butona basmak suretiyle (poz.2) reaksiyonunu göstermezse, hekim butona basmayý býrakýr (poz.5) ve elektriksel baðlantýda bir kesilme söz konusu olur. III.Göstergenin Okunmasi 1.Diþin iletkenliði normal ise, GEÇEN akým deðeri ile VERÝLEN akým deðeri eþit olur. 2. Diþin iletkenliði iyi deðillse, GEÇEN akým deðeri VERÝLEN akým deðerinden düþük olur. VÝTALOMETRE AKIM 20 ìà 0 20 60 100 150 250 geçen akým deðeri verilen akýmýn grafiksel deðeri 18

ÖLÇÜMÜN DOÐRULUÐUYLA ÝLGÝLÝ SIKÇA SORULAN SORULAR Soru 1: Normal bir araþtýrmaya yönlendirilmektedir. Hastanýn reaksiyonundan sonra kaydedilmiþ sonuçlar, rehberde gösterildiðinden önemli ölçüde farklýdýr. Cevap: Uzun araþtýrmalardan sonrasýnda, incelenen diþlerin %20'sinden fazlasýnýn hassasiyet eþiðinin ortalama istatistiki deðerlerden (uygulama kýlavuzu ve ilgili yazýndakilerden) farklýlýk gösterdiði ortaya çýkmýþtýr. Bu nedenle, incelenen diþin deðerleri ile, simetrik olan en yakýn dokunulmamýþ diþin deðerleri karþýlaþtýrýlmalýdýr. Soru 2: Normal bir teþhis yapýlmaktadýr. Diþ normal reaksiyon gösteriyor. Üst nümerik skala kesin bir deðer gösteriyor ve alt skalada birkaç kat daha yüksek deðer gösteriyor. Cevap: Pulp Tester, akýmý diþe doðru geçirir ve hastanýn reaksiyon verdiði zamanki akýmýn deðerini ölçer. Akýmýn geçmesi için, cihaz karakteristik olmayan çok daha yüksek voltajlardan yararlanýr ki bu aparat ve incelenen diþin arasýndaki kontak bölgesinde artan direnç veya incelenen diþte yüksek direnç açýða çýkarýr. Ne yapýlmasý gerekir? Böyle bir durumda, muayene edilen diþin tekrar kurutulmasý ve komþu yumuþak dokulardan izole edildiðinden emin olunmasý iyi olur. Sondanýn kauçuðunun temas yüzeyi, ýslak yüzeye veya hastanýn tükürüðüne dokundurularak hafifçe ýslatýlýr ve çok hafif bir baský ile ölçüm tekrarlanýr. Ýki skaladaki iþaretler hala yoksa, bu muayene edilen diþin yüksek fakat karakteristik olmayan direncinin kaydedilmesi için kategorik bir bilgidir. Obturasyonun mevcut ise, destrüktif pulpa deðiþiklikleri ve sklerotik dentin veya periodonsiyum deðiþiklikleri varsa, diþin direncinin yüksek olmasý provoke edilmiþ olur. Soru 3: Hekim, muayene için tüm koþullarý doðru bir þekilde gerçekleþtirdiðinden emin olduðu halde cihaz ölçme saðlanmamýþtýr mesajý veriyor. Cevap: Bu demektir ki cihaz en çok izin verilebilir voltajla çalýþmaktadýr fakat geçen akýmý kaydedememektedir. Ne yapýlmasý gerekir? Cihazýn durumunu gözden geçir, ucun akým kauçuðuna handýlýn metal tarafýyla dokun ve test ölçümü yap. Eðer cihaz ve probu düzgün çalýþýyorsa, aktýv probun akým kauçuðunu önceden nemlendirerek ölçümü yinele ve el parçasýný muayene edilen diþin üzerine biraz daha bastýr. Cihaz hala ölçme saðlanmamýþtýr mesajý veriyorsa, diþin ölçümü yüksek dirençle sonuçlanmýþtýr (30MÙ üzeri) ki bunun nedeni obturasyon veya yýpratýcý deðiþikliklerin meydana gelmesidir. Tüm olasýlýklarda, simetrik veya en yakýn simetrik dokunulmamýþ diþi de kontrol edin. 19

Soru 4: Hekim tarafýndan dokunulmamýþ olarak tanýmlanan diþ muayeneye alýnýr. Ölçüm sýrasýnda, cihaz iki skalanýn da normal olarak dolduðunu (akýmýn normal bir þekilde geçmesi) gösterir fakat hasta herhangibir irritasyon belirtisi göstermez. Cevap:Cihaz normal olarak akýmýn geçtiðini gösterir yani cihaz düzgün çalýþmaktadýr. Ýyice kurutulmamýþ veya diþin duvarlarýnýn yumuþak dokudan iyi izole edilememiþ olmasý ve akýmýn buraya geçmiþ olmasý mümkündür. Ya da, akým kökün iç kýsmýna doðru (özellikle çok köklü diþlerde) geçmiþtir ki burada düþük elektrik direnci söz konusudur. Ne yapýlmasý gerekir? Diþ iyice temizlenir ve kurulanýr ve pelvik dokudan kuru rulo pamuklarla izole edilir. Akým kauçuðunu nemlendir ve ölçümü tekrarla. Simetrik olan dokunulmamýþ diþle karþýlaþtýr ma yapýlýr. Sonuç tekrar yinelenirse, diþ yapýsýnýn bir karakteristiði söz konusudur veya pulpada dejeneratif deðiþiklikler olmuþtur. 20

III. APEKS LOKATÖ R Assoc. Prof. Dr. St. Vladimirov D.D.Sc. Assoc. Prof. Dr. Sl. Dimitrov D.D.Sc. Dipl. Eng. D.Roshkev Dipl. Eng. P.Todorov Endodontik tedavinin baþarýsý, büyük ölçüde kök kanallarýnýn uygun tedavisine ve obturasyonuna baðlýdýr. Tedavi ve doldurma için ideal sýnýr, fizyolojik apekstir. Bu sýnýrýn tedaviye baþlamadan önce lokalize edilmesi veya doldurma iþlemi için kök kanal boyunun belirlenmesine apeks ölçümü denir. Bu boyun belirlenmesi karmaþýk bir süreçtir ki bu süreçte; hekimin yeteneði ve tecrübesi, röntgenden elde edilen veriler ve elektriksel ölçüm sonucu(elektronik apeks ölçümü) önemli rol oynar. Kanalýn apikal sýnýrý Genelde kök kanalýnýn en geniþ olan belirgin kanalý endodontik tedavinin amacý olmaktadýr. Yan kanallara- varsa eðer- ulaþýlmasý çok zordur ve ana kanal iyi bir þekilde tedavi edilip doldurulursa tedavinin baþarýsý açýsýndan sorun teþkil etmezler. Fizyolojik Apikal Açýlým (Foramen Physiologicum) Kanalýn apikal ucu dentin ve sement duvarýndan oluþmaktadýr (þekil 1). Kum saati þeklindedir, çoðunluðunu dentin oluþturur, daha küçük kýsmýný da sement-sement ve sement ile dentin sýnýrýndaki daralma (CDL) oluþturmaktadýr. Bu daralmaya fizyolojik(biyolojik) açýlým adý verilir. CDL bölgesindeki kanalýn ortalama yarýçapý, kök yüzeyindeki apikal açýlýmýn kök yüzeyindeki ortalama yarýçapýndan iki kat daha küçüktür. Apikal daralma açýlýmdan yaklaþýk 0.5-0.7 mm' dedir. Kanalýn sement kýsmý pulpa ve periodontal dokudur ki bunun büyük rejeneratif etkinliði vardýr. Bu yüzden de fizyolojik açýlým, tedavi ve obturasyon içim optimal olarak son noktadýr. G E Ç T Ý FORAMEN APICALE A P E X FORAMEN PHISIOLOGICUM 1 mm 2 mm B Ý R Ý K Ý apeks öncesi bölge CEMEN DENTIN D E N T I N Þekil 1 Anatomik Apikal Açýlým (Foramen Apicale) Anatomik apikal açýlým, kanal yüzeyinde kanalýn en son noktasý demektir. Vakalarýn yaklaþýk olarak %55'inde kökün üstündedir ve diðerlerinde kök yüzeyinin yanýndadýr, deviasyon yaklaþýk 0.6-0.72 mm dir. Deviasyon vestibüler veya oral kök yüzeyi boyunca olduðunda, kanalýn sonu röntgenle belirlenemez. Kanalýn ucuna yerleþtirilmiþ bir eðe ile röntgen çekildiðinde röntgende gözüken apeksten daha yukarýda olunduðudur. Fakat buna dayanarak eðeyi biraz daha ilerletirsek periodonsiyuma zarar veririz (þekil 2). Çoðu vakada röntgen kanallarý gerçekte olduðundan daha uzun göstermektedir. 21

X-rays X-ray image Þekil 2. Þekilde diþe sokulmuþ eðe göstermektedir (röntgen filminde eðenin apekse varmadýðýný göstermekte) Kanalýn koroner sýnýrý Koroner sýnýr hekim tarafýndan belirlenir. Kanal boyunun ölçülmesine baþlanýlan ilk noktadýr. Apikal açýlýmýn lokalizasyonu buna baðlý olduðundan koroner referans noktasý olarak adlandýrýlýr. Her kanala, silikon stopper takýlý bulunan bir eðe ile girilerek belirlenir. Stopper kuron bölgesindeki en yüksek noktaya deðene kadar hareket ettirilir. Bundan önce bir tüberküle, kesici köþeye ya da fraktür duvara da temas edebilir. Koroner referans noktasý öncelikli olarak kaydedilir çünkü belirlenmiþ kanal boyunun tekrarlanmasý söz konusu olabilir. Apeks ölçümü gerçekleþtirilebildiðinde endodontik tedavinin safhalarý 1. Kök kanalýnýn hazýrlanmasýndan önce: nekrotik veya anestetik pulpanýn alýnmasý istenir. 2. Hazýrlýk sýrasýnda: Kanal geniþleticiyi tutan özel pensler elektrod görevini görerek tedavi esnasýnda daralmaya ulaþýp ulaþmama konusunda sürekli bir kontrol saðlarlar. 3.Gutta percha kullanýlarak kanal doldurulur. SETÝN APEKS ÖLÇME FONKSÝYONUNUN DONANIMI Dental terapi setin apeks ölçme fonksiyonu, kanalýn nemliliðine baðlý olarak kendini adapte eden bir software ile gerçekleþmektedir. Cihaz, apeks ölçüm ve iyontoforez uygulamalarý için iki aparatla konfigüre edilir. Pasif elektrodun siyah soketine steril bir uç takýlýr (hastanýn dudaðýna konularak devre tamamlanýr) ve aktif elektrodun kýrmýzý soketine, ucuna eðenin takýlacaðý kýrmýzý bir kablo takýlýr. pasif electrodun siyah soketi uç kýrmýzý klip aktif elektrodun kýrmýzý soketi kýrmizi plug ªekil 3 eðe 22

Dudak aparatý yýkanabilir, bilindik tüm dezenfektanlarla dezenfekte edilebilir ve 300 C 'ye kadar steril edilebilir. Kýrmýzý olan da yýkanabilir, dezenfektanlarla dezenfekte edilebilir veya formalin buharla steril edilebilir. Setin apeks ölçer versiyonunun görüntüsü ªekil 4' de verilmiºtir. güç kablosu ana anahtar gizli anahtar DENTAL THERAPY SET Apex Lokatör probu P PULP TESTER A APEX LOCATOR 1 3 5 7 9 2 4 6 8 0 A butonu L LASER I IONOPHORESIS +/- F CLR ENT START STOP ªekil 4 Cihazýn hazýrlanmasý ve ölçümün yapýlmasý Elektronik apeks ölçümü, diþin kanalýna yerleþtirilen eðenin çevresindeki dokularýn elektriksel karakteristiðine dayanýr. Endodontun durumunun kesin olarak karakteristiði ve eðenin ucunun apikal daralmadaki gerçek durumu birçok faktöre dayanarak belirlenebilir; hekimin bilgisi, röntgen veya diðer cihazlar, hekimin pratikteki tecrübeleri ve el hissi ve de doðru ölçüm yapan bir elektronik apeks ölçerin verdiði bilgi. Cihaz ana düðmeden açýlýp kapatýlýr. Gizli anahtar da açýk olmalýdýr. basýldýðýnda Apeks Ölçer devreye girer. A butonuna Göstergenin, þekilde I ile gösterilen bölümünde eðenin ulaþtýðý bölge yazar. Göstergenin, ºekilde II ile gösterilen bölümünde eðenin kanalýn neresinde olduðu temsili olarak gösterilir. II APEKS LOKATÖR I 23

Kýrmýzý kablonun ucuna plastik tutma yeri olan bir eðe (10 veya 15 numara) takýlýr. Kýrmýzý kablonun ucu eðenin en yukarýsýna takýlýr. Cihazla çalýþýrken, eðe yavaþca kanalýn içine doðru sokulurken, silikon stopper da aþaðýya doðru itilir.steril uç da(dudak aparatý) aðýz mukozasýna temas edecek þekilde hastanýn aðzýna yerleþtirilir. Dikkat: Ölçüm sýrasýnda, sözlü mesajlarýn takip edilmesi tavsiye olunur çünkü böylelikle doktor dikkatini hastadan ayýrmadan ve bir asistanýnýn yardýmýna ihtiyaç duymadan gerekli bilgiyi edinmiþ olur. rubber stop file with plastic insulating handle Eðe kanala girdiðinde, göstergede eðenin ulaþtýðý bölge görülür ve göstergenin yanýsýra cihaz sesli ve sözlü bilgi vererek mesajý belirginleþtirir. Eðenin ucunun bulunduðu yerin grafiksel, sözel ve sesli olarak bildirimi Gösterge Sesli mesaj Eðenin lokasyonunun tanýmý APEKS LOKATÖR Dentin Eðenin ucu kanalda, apeksten önce DENTIN APEKS LOKATÖR 2 iki Ýkinci bölgede, FIZYOLOJIK FORAMENDEN önce APEKS LOKATÖR 1 bir Birinci bölgede, FIZYOLOJIK FORAMENDEN önce 24

APEKS LOKATÖR sinyal ve artan frekans FIZYOLOJIK FORAMEN bölgesine girmek üzere APEKS LOKATÖR FORAMEN PHYSIOLOGICUM Apeks FIZYOLOJIK FORAMEN bölgesinde APEKS LOKATÖR APEKS Apeks Apeks APIKAL FORAMENLE, FIZYOLOJIK FORAMEN arasýnda,göstergede penetrasyon safhasý alt safhalara bölünmüºtür APEKS LOKATÖR FORAMEN APICALE geçtiniz ANATOMIK APIKAL FORAMEN geçilmiºtir Apeksin geçildiði durumlarda, eðe yavaþca çýkartýlmalý ve stopperýn da yeri ona göre deðiþtirilmeli; koroner referans noktasýna göre ayarlanarak ölçüm tekrarlanmalý. Ölçüm yapýldýktan sonra, stopper ayarlanýr ve onun durumuna göre endodontik bir cetvel kullanýlarak kanalýn boyu belirlenir ve tedavide kullanýlacak tüm eðeler buna göre seçilir. 25

KANALIN DURUMU VE ÖZELLÝKLERÝYLE ÝLGÝLÝ EK BÝLGÝLER 1. Perforasyon olduðunda, en geniþ yan kanal veya pulpa residiumu Kanala doðru penetre edildikçe, böyle bir durum olduðu zaman, cihaz normal sýra takip ederek uyarý vermez ( DENTIN, IKI, BIR ve APEKS sýrasý gözlemlenmez).gözlemlenmez) 2. Bir eþiðin varlýðý Ölçüm sürecinde, hekim eðe penetrasyonunda bir zorluk hisseder ve cihaz IKI ve BIR bölgelerini gösterir sadece. (apeksten önceki bölgenin dokusuyla karakterize edilen özdirençler). eþik 3. Dentin dolgusu veya önceden yapýlmýþ obturasyondan kalma apikal blokaj Kanala doðru penetre edildikçe, hekim kanal daralmasý kaynaklý bir direnç hisseder. Hasta, periodonsiyum dokunulmuþ gibi acý hisseder ve cihaz apeksten önceki bölgenin elektriksel karakteristiðini yansýtarak ona göre mesaj verir. apikal blokaj 26

IV. LAZER TEDAVÝSÝ Assoc.Prof.Dr.Ts.Uzunov D.D.Sc. Assoc. Prof.Dr.M.Vasileva D.D.Sc. Dipl.Eng. D.Roshkev 1. LAZERÝN BÝYOLOJÝK ETKÝSÝ Kýrmýzý ýþýn tayfýnda çalýþan lazerler; 630-670 nm, kendi kendine veya baþka tedavi yöntemleri ile kombine olarak geniþ uygulama alaný bulmuþtur. Bu ýþýnlarýn en önemli ve ispatlanmýþ olan tedavi etkilerinden birincisi dokularýn rejenerasyonunu stimüle etmesidir; ardýndan anti-enflamatuar ve analjezik etkisi gelir. Iþýnlanan sahada kan sirkülasyonu artar, protein ve nükleik asit sentezi yükselir, hücre içi metabolizmasý ve immünitesi güçlenir. Çok önem arzeden immun sistemi(baðýþýklýk sistemi) aktivasyonu; baðýþýklýk sisteminin yapýtaþlarý olan hücrelerin bölünmesinin, lenfositöz ve lökosit yoðunlaþtýrýlmasý ve imunoglobulin proteinlerin oluþturulmasý ile olur. Kanda G-sýnýfý imunoglobulinlerin ve yapýtaþlarýnýn hemolitik aktivitelerinin arttýðý; tedavi esnasýna kadar azalmýþ olan baðýþýklýk sisteminin yapýtaþlarý olan hücrelerin-limfositler- normal seviyeye döndüðü görülmüþtür. Baðýþýklýk sistemi aktivasyonu, bir organizmanýn belirsizlik reaksiyonunu optimal þekilde etkiler ve koruyucu adaptasyon reaksiyonlarýný arttýrýr. Lazer enerjisi, dokularýn yenilenme sürecinin aktif olarak uyarýlmasýný provoke eder. Daha iyi bir tedavinin yapýlabilmesiyle, metabolizma süreçlerinin aktivasyonuyla, nükleon asitlerinin ve proteinlerinin hýzlandýrýlmýþ senteziyle ve humoral ve hücre baðýþýklýðý üzerindeki etkileriyle baðlantýlýdýr. Gecikmiþ doku rejenerasyonu süreciyle ilgili yapýlan klinik ve deneysel araþtýrmalara göre doku rejenerasyonunun hýzlandýrýlmasý þöyle yapýlanýr; fibrogenesanýn hýzlandýrýlmasý, baðlantý dokularýnýn olgunlaþmasý, vasküler sistemin rejenerasyonu ve epitelizasyonun aktif stimülasyonu. Sayýsýz araþtýrma þu varsayýmý güçlendirmektedir; lazerin, kýrýlmýþ rejenerasyon süreçlerine pozitif etkisinin bir mekanizmasý da, oksijen dengesini pozitif olarak etkilemesi þeklindedir. Oksijen gerekliliðinin aktivasyonunun mekanizmalarýný aydýnlatmak amacýyla, solunumu fermentlerin aktivitesini incelemek için araþtýrmalar yapýlmýþtýr. Oksijenleþmerejenerasyon süreçlerinde rol oynayan ferment katalizidir. Katalizin bir hücrenin yapýsýna oksijen taþýdýðý varsayýlmaktadýr. Lazer tedavisinin seanslarý arttýrýldýkça; katalizin aktivitesinin de arttýðý, enerji-deðiþken süreçlerin aktive olduðu yani ATP aktivitesinin arttýðý görülmüþtür. DÜÞÜK YOÐUNLU LAZERDE TEDAVÝ ENDÝKASYONLARI Kýrmýzý spektrumda lazer tedavisi þu vakalarda kombine tedavi olarak uygulanýr; stomatit, parodontopathy, pulpitisin biyolojik tedavisi, periodontitis, alveolit ve perikoronarit, apse ve flegmonlar, tempora-mandibular birleþimin artizi ve artroz, siyalodokit ve siyaladenit, nöralji ve nevrit, operasyonlar ve kemik farktürleri sonrasýnda iyileþmeyi hýzlandýrma. 27

LAZERLE TERAPÝ ÝÞLEMÝNÝN KONTRA-ENDÝKASYONLARI: Lökoplakinin tüm formlarý. Genel rahatsýzlýklardan kontra-endikatif olanlarý; malignant formasyonlarý, kafa ve boyun tümörleri ve bazý kan hastalýklarý. Technival parameters of the laser beam, used for therapy procedures. 1. DALGA BOYU - ë= 630 670 nm, lazer kaynaðýnýn spektrumunu belirler. 2. GÜÇ (W) - 1 ila 25 mw arasýndadýr ve bir zaman kesimi içerisinde hücreye verilen enerji miktarýný belirler. 3,GÜÇ YOÐUNLUÐU (P)- yüzeye uygulanan ýþýn gücü. Yüzeye düþen güçle olan iliþkiyi belirler. 2 P=W/S (mw/cm olarak ölçülür, W-enerji miktarý, S ise ýþýnlanan yüzeydir. 4.PALS FREKANSI - süreye düþen pals sayýsýný gösterir. Hz olarak ölçülür. Lazerin tedavi etkisi ýþýn gücüne, uygulanan güç yoðunluðuna, maruz kalýnan süreye, uygulanan tedavi sayýsýna ve bunlarýn arasýndaki zamana baðlýdýr. 2.LAZER TEDAVÝSÝ ýþýný ilgili alana iletme yollarý Tedavi seti birkaç yol göstermektedir: Prob Ýle direk ýþýnlama Frontal ýþýk çubuðu ile Sert ýþýk çubuðu þaftý ile Diod Lazer oluþturan ýþýn ile direk ýþýnlama ªekil 1 Bu tedavi yönteminde, lazer verici ile hasta arasýnda kontakt olmadýðýndan, optik aygýtlarýn sterilizasyonuna ihtiyaç yoktur. Nispeten düþük lazer ýþýn daðýlýmý olduðundan; yayýlan bölgenin yüzeyinin sabit olduðu varsayýlýr, bundan da þu çýkar, 0,2 mm ye kadar olan mesafeler için güç yoðunluðunun sabit olduðu varsayýlýr veya P=W/a.b=sabit sayý (bknz. p.3, güç yoðunluðu). Bu formülde görüldüðü gibi, a ve b sabit olduðunda güç yoðunluðu sadece lazerin programlanmýþ gücüne baðlýdýr. Kolaylýk için, bir tablo kullanýlabilir. Lazerin programlanmýþ gücü Yaklaþýk güç yoðunluðu mw 1 5 10 12 15 20 25 2 mw/cm 8 40 80 100 120 160 200 28

Frontal ýþýk çubuðu ile Lazer Tedavisi Iþýk çubuðu optik bir maddedir, iki adet düz cilalanmýþ tarafý olan ve dýþarý yansýtma yapan silindirik bir yüzeyi olan bir silindirdir. Lazer verilimi, ýþýk çubuðu girdisinden - C yüzeyi, çýktýsýna doðru - D yüzeyi, (þekil 2) ýþýnýn geometrik özelliklerinde herhangibir deðiþiklik olmadan gönderilir. C D ªekil 2 Optik ýþýk çubuðu - (þekil 3, þekil 4), proba doðru (poz.3) baþlýðý söker gibi bir hareketle (poz.2) yarý bir dönüþ yaparak sabitlenir. Daha sonra ýþýk çubuðu (poz.1), yerleþtirilir ve baþlýðýn arka tarafýnýn (poz.2) proba doðru (poz.3) çevirerek sabitlenir. 1 ªekil 3 D yüzeyinin çýktýsýndaki transverse bölümünün lazer ýþýnýnýn þeklinin, vericiden yayýlan ýþýðýn etkili yüzeyinin þekliyle aþaðý yukarý eþit olduðu kabul edilir. (bknz. teknik lazer parametrelerine (þekil 1) - a x b). Bu tip ýþýk çubuðunun, daha uzun süreli bir tedavi gerçekleþtirmenin anlaþýldýðý vakalarda uygulanmasý gereklidir. Iþýnýn tedavi edilecek yüzeye tam olarak sabitlenmesini saðlar. Çoðu vakada, hastanýn lazer probunu tutmasý tavsiye edilir ki böylece, hekimin iþi kolaylaþýr ve tedavisi yapýlan dokuda ek travma oluþmasýndan kaçýnýlmýþ olunur. 29

Sert ýþýk çubuðu þaftý ile Lazer Tedavisi Gönderim için büyük bir açý gerekli olduðu vakalarda uygulanýr. Sert ýþýk çubuðu þaftý, düz giriþ ve çýkýþ yüzeyleri olan þaft optik fiberlerden yapýlmýþtýr, apertür 5 mm ve geçirgenlik katsayýsý %80 in üzerindedir. 3 2 1 ªekil 4 Optik aksesuarlarýn ve lazer vericisinin temizlenmesi, bakýmý, dezenfeksiyonu ve sterilizasyonu 1) Uzun kullanýmdan kaynaklanan baðýl deðiþikliði yüzünden ýþýk çubuklarýnýn zarar görmesini ve lazer baþlýða yapýþmasýný engellemek için, ýþýk çubuðunun her iþlemden sonra yavaþ bir rotasyon hareketiyle çýkarýlmasý tavsiye edilir. 2) Iþýk çubuklarýný sterilizasyon ve saklama için konteynýrlara koyarken, yüzeyinde çizikler oluþmamasý veya kýrýlmamasý için þok yükleme yapmaktan kaçýnýlmalýdýr. Iþýk çubuklarýnýn dikkatlice kullanýlmasý onlarýn pratik olarak uzunca bir süre kullanýmýný garanti eder. 3) Kullanýmdan sonra ýþýk çubuklarý aþaðýdaki yöntemlerle dezenfekte veya sterilize edilebilir: a) %2'lik klorineksidin biglukonat(15 ml klorineksidinbiglukonat, 10 ml alkol vini-%95 ve 1 litreye kadar su). b) )Formaline buharý sonrasýnda alkol-su solüsyonunda bekletilebilir; c) Sterilizasyon sýrasýnda camý çözmeyen diðer ürünler; d) 170 C' ye kadar yüksek ýsý sterilizasyonu. 4) Birçok sterilizasyon tekrarý sonrasýnda, ýþýk çubuklarýnýn uçlarýnda kaplama görülebilir ki bu geçirgenliðin katsayýsýný oldukça fazla azaltabilir. Bu durumda ýþýk çubuðu bir soap solüsyonuna koyulmalý ve sonrasýnda da pamuk bir bezle hafifce baský yaparak kurulanmalýdýr. 5) Uzun zaman kullanýmdan sonra, lazer probunun boyun kýsmýnda toz birikebilir ve kontaminasyon oluþabilir ki bu da lazer ýþýnýnýn gözle görülür ölçüde düþmesine neden olur. Bu durumda, lazer probunun içindeki optik yüzey, uzuna pamuk dolanmýþ ve suyla ýslatýlmýþ tahta bir çubuk yardýmýyla temizlenir. 3. LAZER TEDAVÝSÝ ÝÇÝN CÝHAZIN HAZIRLANMASI VE PROGRAMLANMASI Gerekli olan optik ýþýk çubuðu sabitlenir. Ana ve gizli açma-kapama düðmeleri açýlýr. L LAZER butonuna basýlýr. Cihazýn göstergesinde, en son yapýlmýþ lazer tedavisinin deðerlerini gösteren, lazer tedavi ve parametreleriyle ilgili bir tanýmlama gözükmelidir. LAZER TEDAVÝSÝ LAZER GÜÇÜ (mw) 15 SÜRE (dak.s) 02.00 FREKANS (Hz) 000 30

Eðer yine mevcut deðerlerle bir iþlem yapmak gerekiyorsa, sadece basýnýz. butonuna Eðer ki yeni iþlem için tek bir parametrenin bile deðiþtirilmesi gerekiyorsa sýrayla gidilerek deðiþtirlmeyecek olan parametreler de konfirme edilmelidir. Örnek: Cihazýn tüm parametrelerinin yeni yapýlacak tedaviye göre yeniden ayarlanmasý Varsayalým ki en son yapýlan ve hafýzaya kaydedilmiþ olan tedavinin parametre deðerleri þunlardýr: -güç: 15 mw, süre: 2 dak. ve frekans 0Hz(sürekli mod). Ve yeni tedavi için þu parametreler gerekli: -güç: 12 mw, süre: 5 dak 30 sn ve frekans 150 Hz. Sýrayla aþaðýdaki butonlara basýlýr: tedavi tipi güç süre frekans bekliyor START L 1 2 ENT 0 5 3 ENT 1 5 ENT START 4. LAZER TEDAVÝ UYGULAMASI START butonuna basýlarak tedavi sürecine baþlanýr, tedavi edilecek yüzeyde lazer ýþýnýný görülür ve göstergede geriye sayým baþlanýr. Göstergenin altýnda, iþaretlenmiþ dikdörtgen bir bölge belirir ve diktörtgenin içi siyahla dolmaya baþlar tedavi esnasýnda geçen süreyle orantýlý olarak. LAZER TEDAVÝSÝ LAZER GÜÇÜ (mw) 15 SÜRE (dak.s) 02.00 FREKANS (Hz) 000 Programlanan zaman geçtikten sonra, SEANS SONA ERMÝÞTÝR duyulur, ýþýný durur ve cihaz yeni iþlem için resetler kendini. Eðer doktor ayný parametrelerle tedaviyi yinelemek istiyorsa sadece basmasý yeterli olur. butonuna Eðer yeni parametreler girerek iþlem yapmak istiyorsa programlama adýmlarýný takip etmelidir. Tedavi esnasýnda, doktor STOP düðmesine basarak iþlemi istediði zaman durdurabilir. Bir sinyal sesi duyulur ve Lazer ýþýný durur. Göstergede ne kadar süre kaldýðý görülür. START START veya L butonuna basarak da tedavi yeniden baþlatýlýr. 31

4. TEDAVÝ METODOLOJÝSÝ - genel öneriler Terapi etkinliðinin baðlý olduðu ana parametreler dalga uzunluðu, tek bir alandaki tedavi süresi ve uygulanan güç yoðunluðu. dalga boyu parametresi üretici tarafýndan sabitlenir (ë=630-670 nm). tedavi süresi tablodaki parametrelere uyumlu olarak programlanýr. üçüncü parametre olan güç yoðunluðu ana parametredir ve birim bölgeye geçen photonlarýn sayýsýný belirler ki tedavi etkinliði buna baðlýdýr. Güç yoðunluðu programlanan güce baðlýdýr ki buna göre farklý optik aksesuarlar taklýlýr ve form spotunun büyüklüðü ve saha üzerine enerji daðýlým þekli belirlenir. Hekimin her iþlem öncesinde hesap yapmamasý için, belirlenmiþ aksesuarlar kullanýldýðýnda ve cihaz önerilen güce göre programlandýðýnda, güç yoðunluðu üretici tarafýndan garanti edilmiþ olur. Lazer tedavisi etkisinin kesin etkisi ortaya çýkar ve lazer pals modlarý farklý frekanslarla uygulanýr. Yani, örneðin en sýk karþýlaþýlan etkileri þunlardýr: antispazmodik analjezik ötrofi (skatris) antiinflamatuar 1 ila 8 Hz; 15 ila 50 Hz; 200 ila 500 Hz; 900 ila 1000 Hz Pals modundaki tedavi etkisinin konfirmasyonu bir süreçtir, bir çok klinik muayenenin uzun bir süre içinde yapýlmasý ve uzun yýllarýn gözlemi ile baðlantýlýdýr. Þu an için, sonuçlarýn stabilliði, sürekli modun kullanýmý (0Hz), güç yoðunluðunun dozu ve maruz kalma süresi ile kanýtlanmýþtýr. Bu yüzden, bu kullaným kýlavuzunda farklý hastalýklar için gösterilmiþ parametreler sürekli modda (0Hz) kullanýlmalýdýr. Çeþitli hastalýklar için genel önerilerde, tedavi bölgesi ve saha terimleri kullanýlýr. Tedavi bölgesi teriminden tedavisi yapýlacak bölgenin tamamý anlaþýlýr. Tedavi sahasý ise, Lazer ýþýný ile ýþýnlanacak doku anlaþýlýr. Tedavi setinde, Lazer ýþýnýnýn gücü ile optik aksesuarlarýn yarýçapýnin kombinasyonu öyle bir dizayn edilmiºtir ki tek bir saha tek bir diºi veya diºin içi bölgesini kapsar. 5.1. KRONÝK AFTOZ STOMATÝT Lazer tedavisinin residiv aftoz stomatite karþý etkili olduðu gözlemlenmiþtir eðer prodormal safhadaysa veya aft oluþumundan sonraki ilk 24 saat içindeyse. 100-110 mw/ cm² yoðunluðunda tedavi edilir. Tedavi süreci, inflamasyon sürecinin dinamikleri ile tanýmlanýr. En fazla 14 tedavi tekrarlanabilir. Residiv aftoz stomatit tedavisinde, acý ve aðrýnýn azalmasý ve genel durumun iyiye gitmesi, 2-3 tedavi iþleminden sonra görülür. Aft epitelizasyonunun genel geliþim süresinden birkaç gün daha erken oluþtuðu görülür. Tedavi edilen hastalýklarda, 1-2 yýllýk süreçte residivler görülmez. Diðer hastalýklar için, recedivesler arasýndaki periyodlar birkaç ay uzar ve oluþmuþ aftlarýn sayýsý azalýr. 32