106

TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALAT SANAYİİ Hazırlayan A. Hakan ATİK Kıdemli Uzman

106

1. SEKTÖRÜN TANIMI Tekstil Ürünleri İmalatı, ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 17 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde 3 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 7 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 17 Tekstil Ürünleri İmalatı 171 Tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi 1711 Tekstil elyafının hazırlanması ve iplik haline getirilmesi; tekstil dokumacılığı 1712 Dokumanın aprelenmesi 172 Diğer tekstil ürünleri imalatı 1721 Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı 172 Diğer tekstil ürünleri imalatı 1722 Halı ve kilim imalatı 1723 Halat, ip, sicim ve ağ imalatı 1729 Başka yerde sınıflandırılmamış tekstil ürünleri imalatı 173 Trikotaj (örme) ürünleri imalatı 1730 Trikotaj (örme) ürünleri imalatı Sektör, NACE REV. 1.1. sınıflandırmasına göre üçlü düzeyde 7 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 21 alt sektörden oluşmakta olup aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: 17 Tekstil Ürünleri İmalatı 171 Tekstil elyafının hazırlanması ve eğrilmesi 1711 Doğal ve sentetik pamuk elyafının hazırlanması ve eğrilmesi 1712 Doğal ve sentetik yün elyafının hazırlanması ve eğrilmesi 1713 Doğal ve sentetik kamgarn elyafının hazırlanması ve eğrilmesi 1714 Doğal ve sentetik keten elyafının hazırlanması ve eğrilmesi 1715 Tarak döküntüsü dahil, ipek atılması ve işlenmesi; sentetik ya da yapay iplik elyafının atılması ve işlenmesi 1716 Dikiş ipliği imalatı 107

1717 Diğer tekstil elyaflarının hazırlanması ve eğrilmesi 172 Dokuma 1721 Pamuklu dokuma 1722 Yünlü dokuma 1723 Kamgarn dokuma 1724 İpekli dokuma 1725 Diğer dokumalar 173 Dokumanın aprelenmesi 1730 Dokumanın aprelenmesi 174 Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı 1740 Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı 175 Diğer tekstil ürünleri imalatı 1751 Halı ve kilim imalatı 1752 Halat, ip, sicim ve ağ imalatı 1753 Giyim eşyası hariç, dokuma olmayan kumaş ile bundan yapılan ürünlerin imalatı 1754 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer tekstil ürünlerinin imalatı 176 Trikotaj (örme) ve tığ-işi kumaş imalatı 1760 Trikotaj (örme) ve tığ-işi kumaş imalatı 177 Trikotaj (örme) ve tığ-işi ürünlerin imalatı 1771 Trikotaj (örme) ve tığ-işi çorap imalatı 1772 Trikotaj (örme) ve tığ-işi kazak, hırka vb. imalatı 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı (devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan) sonuçlarına göre, Türkiye genelinde Tekstil Ürünleri İmalatı sektöründe faaliyet gösteren firma sayısı 1.727 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının 15,2 sini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde imalat sanayiinde (10 ve üzerinde işçi çalıştıran) işyeri sayısı 2001 yılı sayım sonuçlarına göre 11.293 adet olup işyeri sayısı açısından sektör, gıda ve içki sektörünün önünde ilk sırada yer almaktadır. Tekstil ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren işyerleri, ülke geneline yayılmakla birlikte, firmaların önemli bir bölümü, İstatistiki Bölge Sınıflan- 108

dırması Düzey 2 ye göre, başta İstanbul olmak üzere Bursa, Aydın, Gaziantep, Tekirdağ ve İzmir bölgelerinde kurulu bulunmaktadır. Sektör genelinde yer alan 1.727 adet işyerinin 29,8 i İstanbul bölgesinde üretim yaparken, 17,5 i Bursa, 13,8 i Aydın, 7,7 si Gaziantep, 6,7 si Tekirdağ, 3,9 u İzmir ve 3,1 i de Adana bölgesinde faaliyette bulunmaktadır. Söz konusu bu yedi Düzey 2 bölgesi, Türkiye genelindeki firma sayısının 82,3 ünü teşkil etmektedir. 2001 yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi 1.882.267 Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun 27,1 i Bursa, 14 ü İstanbul, 9,8 i Adana, 9,4 ü Tekirdağ, 7,2 si Gaziantep ve 6,4 ü de Aydın bölgesindeki firmalarca sahiplenilmiş durumdadır. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin 13,5 ini teşkil etmektedir. Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde, 219.719 kişi olan sektör ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının 20,1 i gibi hayli yüksek bir yüzdesini oluşturduğu dikkati çekmektedir. Sektörde çalışanların (yıllık ortalama çalışan sayısının) 20 si İstanbul bölgesindeki firmalarca istihdam edilmekteyken, 18,1 i Bursa, 12,3 ü Aydın, 11,5 i Tekirdağ ve 8,4 ü de Gaziantep bölgesindeki firmalarda çalışmaktadır. Tekstil ürünleri sanayi kolu, istihdam ettiği kişi sayısı itibariyle Türkiye nin ikinci büyük imalat sektörüdür. 2001 yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 4,7 milyar YTL dır ve bu meblağ, ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin 11,7 sini oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin 19,5 i Bursa bölgesindeki firmalara ait olup bunu sırasıyla 16,8 ile İstanbul, 14,4 ile Gaziantep, 11,8 ile Tekirdağ, 9,4 ile Aydın ve 5,4 pay ile de Adana bölgesi izlemektedir. 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre, tekstil ürünleri imalatı sektörü, yaratılan katma değerin büyüklüğü açısından, petrol ürünleri sanayii, gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörlerinin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. 109

Tablo 1: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul 514 29,8 45.228 20,6 263.497 14,0 797.325.077 16,8 Tekirdağ 115 6,7 25.234 11,5 176.667 9,4 561.913.546 11,8 Balıkesir 4 0,2 389 0,2 3.281 0,2 22.424.371 0,5 İzmir 67 3,9 6.427 2,9 43.237 2,3 105.962.631 2,2 Aydın 238 13,8 27.025 12,3 120.800 6,4 446.610.667 9,4 Manisa 67 3,9 4.902 2,2 35.620 1,9 45.143.238 1,0 Bursa 302 17,5 39.853 18,1 509.728 27,1 926.557.530 19,5 Kocaeli 33 1,9 6.810 3,1 82.353 4,4 231.083.482 4,9 Ankara 28 1,6 3.014 1,4 12.893 0,7 49.022.094 1,0 Konya 8 0,5 1.081 0,5 1.550 0,1 13.613.861 0,3 Antalya 34 2,0 5.210 2,4 70.453 3,7 98.211.133 2,1 Adana 53 3,1 12.024 5,5 183.965 9,8 258.115.788 5,4 Hatay 41 2,4 6.970 3,2 56.751 3,0 111.332.610 2,3 Kırıkkale 8 0,5 1.554 0,7 41.383 2,2 50.921.582 1,1 Kayseri 28 1,6 8.241 3,8 74.708 4,0 249.267.699 5,2 Zonguldak 1 0,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 7 0,4 419 0,2 3.221 0,2 6.654.593 0,1 Samsun 7 0,4 946 0,4 17.458 0,9 8.012.995 0,2 Trabzon 2 0,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Erzurum 2 0,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 16 0,9 4.600 2,1 35.247 1,9 61.864.295 1,3 Van 2 0,1 303 0,1 722 0,0 79.769 0,0 Gaziantep 133 7,7 18.410 8,4 134.735 7,2 682.756.934 14,4 Şanlıurfa 17 1,0 731 0,3 8.338 0,4 10.606.933 0,2 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TÜRKİYE 1.727 100,0 219.719 100,0 1.882.267 100,0 4.751.905.062 100,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 110

3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Genel olarak değerlendirildiğinde, tekstil ürünleri imalatı sektörüne ilişkin üretim endeksinin, iniş-çıkışlı bir manzara sergilemekte olduğu görülmektedir. 1997 yılında 100 olan endeks değeri, 1997-2006 döneminde söz konusu iniş-çıkışlı seyre bağlı kalmış; 1999 yılında bir önceki yıla göre 7,1 lik azalış göstermesinin ardından, 2000 yılını 10 oranında bir yükselmeyle kapatmış; 2002 yılında ise incelenen dönem içindeki en yüksek artış oranına ulaşarak, 12,5 lik bir yüzde yakalamıştır. Endeks değeri 2003 yılında bir önceki yıla göre 2,1 oranında yükselmiş ve 104,4 değerini alarak 1997-2006 periyodunun zirve noktasına erişmiştir. İzleyen yıllarda ise endeks değerinde iniş yaşanmaya başlamıştır. Ele alınan 1997-2006 dönemi içinde sektör üretim endeksi 11,7 oranında azalmıştır. Sektöre ait üretim endeksi, incelenen imalat sanayiinin geneline ait endeks rakamının çok altında, negatif bir performans sergilemiştir. Oysa ki, 1997-2006 döneminde imalat sanayiine ait genel endeks değeri 36,2 oranında artmıştır. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim 1997 100,0-100,0-100,0-100,0-100,0-1998 100,1 0,1 93,6-6,4 92,6-7,4 97,8-2,2 94,1-5,9 1999 95,9-4,2 87,0-7,1 82,5-10,9 106,3 8,7 87,6-6,9 2000 102,1 6,5 95,7 10,0 91,6 11,0 116,3 9,4 90,1 2,9 2001 92,4-9,5 90,9-5,0 88,6-3,3 108,6-6,6 75,1-16,6 2002 102,5 10,9 102,3 12,5 102,0 15,1 110,3 1,6 88,3 17,6 2003 112,0 9,3 104,4 2,1 103,0 1,0 126,3 14,5 84,2-4,6 2004 123,7 10,4 102,9-1,4 97,0-5,8 149,9 18,7 81,7-3,0 2005 129,6 4,8 90,7-11,9 80,2-17,3 146,2-2,5 70,5-13,7 2006 * 136,2 5,1 88,3-2,6 74,7-6,8 149,8 2,4 83,6 18,6 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. 111

Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 160.0 140.0 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 Tekstil ürünleri imalatı sektörü alt dallar itibariyle değerlendirildiğinde şu tespitlere ulaşılmaktadır: Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalamalara göre hesaplanmış sektör üretim endeksinde en fazla yükseliş, 172 no lu sanayi dalı olan diğer tekstil ürünleri imalatında gerçekleşmiş; sektör geneline ait üretim endeksi 1997-2006 periyodunda 11,7 oranında azalırken, bu alt sektör aynı dönem içinde 49,8 oranında artış göstermiştir. Öte yandan, 171 no lu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü üretim endeksinde, incelenen dönem zarfında 25,3 oranında bir azalış olurken, 173 no lu trikotaj (örme) ürünleri konulu imalat dalı üretim endeksi 16,4 oranında değer yitirmiştir. Dolayısıyla, dokuma imalatında yaşanan üretim artışı, diğer iki alt sektördeki üretim azalışını telafi etmeye yetmediğinden, tekstil ürünleri imalatı sektörünün genelinde 11,7 oranında azalış yaşanması da kaçınılmaz olmuştur (Bkz. Tablo 2). Diğer taraftan, üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi konumunda bulunan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda (bir önceki aya göre) değerlendirildiğinde şu hususlar dikkat çekmektedir: Ocak 2005 de 90,6 olan sektör üretim endeksi, iniş-çıkışlı bir trend izleyerek Aralık 2005 de en yüksek değeri olan 98,5 e ulaşmış ve bu aydan sonra, inceleme dönemi itibariyle en düşük seviyesi olan 72,2 ye Ocak 2006 da oturmuş, izleyen aylarda ise artış eğilimi içine girerek, Mart 2006 da 94,2 seviyesine ulaşmış, daha sonra, Temmuz 2006 tarihi itibariyle de 87,4 oranında gerçekleşmiştir. Bu ay sonu itibariyle endekste gerçekleşen azalış 8,8 i bulmuştur. Sektöre ait endeks değeri, Nisan 2005 de bir önceki aya göre 12,4 oranında azalış gösterirken, aynı yılın Aralık ayında bir önceki aya göre 13,3 oranında artış gerçekleştirmiştir. 2006 yılının ilk yedi aylık dönemi itibariyle endeks değerinde bir önceki aya göre yaşanan en büyük azalış ocak ayında 26,8 ile gerçekleşirken, en büyük artış ise 14,5 ile mart ayında kaydedilmiştir. Diğer taraftan, imalat sanayii genelinde Ocak 2006 tarihinde ortaya çıkan üretim endeksi azalışı bir önceki aya göre 21,6 olmuş; yine aynı yıl içinde, mart ayı üretim endeksi değer artışı 20,7 yi bulmuştur (Bkz. Tablo 3). 112

Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre değişme) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim Endeks Değişim 2005/1 116,6-90,6-82,4-131,5-79,9-2005/2 112,1-3,9 89,5-1,2 80,9-1,7 136,5 3,8 69,3-13,3 2005/3 130,1 16,0 97,7 9,2 84,5 4,4 160,4 17,5 87,3 26,0 2005/4 129,3-0,6 85,6-12,4 75,2-11,0 139,3-13,2 67,5-22,6 2005/5 133,6 3,4 93,3 9,0 79,0 5,0 155,3 11,5 94,0 39,1 2005/6 134,1 0,3 93,5 0,2 80,8 2,3 161,4 4,0 66,9-28,9 2005/7 128,8-3,9 85,0-9,1 76,2-5,7 135,3-16,2 59,5-10,9 2005/8 130,2 1,1 84,8-0,3 75,2-1,3 135,2 0,0 66,2 11,2 2005/9 142,6 9,5 93,9 10,8 81,6 8,5 159,3 17,8 68,9 4,0 2005/10 131,3-7,9 89,2-5,0 81,4-0,3 137,7-13,5 58,9-14,5 2005/11 129,2-1,6 87,0-2,5 77,3-5,0 142,8 3,7 57,8-1,8 2005/12 137,0 6,0 98,5 13,3 87,7 13,4 159,5 11,7 69,6 20,4 2006/1 107,4-21,6 72,2-26,8 63,7-27,4 114,4-28,3 61,2-12,1 2006/2 118,5 10,3 82,2 14,0 71,1 11,6 133,2 16,5 77,7 26,9 2006/3 143,0 20,7 94,2 14,5 80,7 13,5 160,4 20,4 79,2 2,0 2006/4 139,0-2,8 85,7-9,0 72,5-10,1 147,5-8,0 76,7-3,3 2006/5 146,2 5,2 91,1 6,3 78,0 7,6 156,6 6,1 73,6-4,0 2006/6 148,8 1,8 95,8 5,2 80,6 3,3 167,9 7,2 84,3 14,6 2006/7 141,1-5,2 87,4-8,8 74,9-7,0 146,2-12,9 78,6-6,7 Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 180.0 160.0 140.0 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 113

Tekstil Ürünleri İmalatı sektörünün alt sektörlerine (171, 172 ve 173) ilişkin üretim endekslerindeki oransal gelişmeler, üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre incelendiğinde; Temmuz 2005 de hem imalat sanayiinin genelinde hem de tekstil ürünleri imalatı sektörünün bütününde ciddi azalışlar yaşandığı görülmektedir. Temmuz 2005 döneminde 173 kodlu trikotaj (örme) ürünleri imalatı alt sektörüne ait üretim endeksi 25,3 gibi önemli bir oranda düşmüş, tekstil ürünleri imalatına ait endeks değerindeki azalış ise 17,3 ü bulmuştur. Öte yandan, yedi aylık ortalamalar itibariyle 2005 yılında 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü üretim endeksi 18,6 oranında değer yitirmiştir. Dikkat çekici bir gelişme de 173 kodlu alt sektörün Temmuz 2006 döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre 32,1 oranında artış gerçekleştirebilmiş olmasıdır. Yedi aylık ortalamalara göre, imalat sanayiinin bütününe ait üretim endeksi 2006 da 6,7 oranında artış sağlarken, tekstil ürünleri imalatı sektörü üretim endeksi, söz konusu dönemde aynı oranda, fakat bu kez negatif bir değişim yaşamıştır (Bkz. Tablo 4). Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yıllık Temmuz Yedi Aylık Ortalama 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006 İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 17-6,4 10,0 12,5 2,1-1,4-11,9-17,3 2,9-12,6-4,2 171-7,4 11,0 15,1 1,0-5,8-17,3-19,5-1,7-18,6-6,7 172-2,2 9,4 1,6 14,5 18,7-2,5-15,1 8,1-4,3 0,6 173-5,9 2,9 17,6-4,6-3,0-13,7-25,3 32,1-4,9 1,3 3.2. Kapasite Kullanım Oranı ndaki (KKO) Gelişmeler Tekstil Ürünleri İmalatı sektöründe, kapasite kullanım oranı (KKO) 80 ler civarında seyretmektedir. Sektör genelinde gerçekleşen ortalama KKO ları, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO (75-80) ile paralellik arz etmektedir. Değerlendirmeye alınan 1988-2006 (üçüncü çeyrek) döneminde, sektör genelinde ulaşılan en yüksek KKO 83,6 ile 1988 yılında gerçekleşmiş, buna karşılık en düşük KKO ile çalışılan yıl ise 73,9 ile 1999 olmuştur. Alt sektörler itibariyle bakıldığında, diğer iki alt sektörden çok fazla bir sapma göstermemekle birlikte, sektörde en yüksek KKO nın 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi imalatında gerçekleştiği göze çarpmaktadır. 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü en yüksek kapasite kullanımını 83,7 ile yine 1988 yılında yakalamış; buna karşılık 73,1 ile 1999, KKO nın en düşük kaldığı yıl olarak kayıtlara geçmiştir. 173 kodlu trikotaj (örme) ürünleri imalatı alt sektörü, 1997 yılında 88,1 oranında gerçekleştirdiği kapasite kullanımı ile hem sektör genelinin hem de tüm imalat sanayiinin sergilediği performansın bir hayli üzerinde bir üretim 114

gerçekleştirmiştir. Alt sektörler itibariyle en zayıf performans, 1991 yılında 172 kod no lu diğer tekstil ürünleri imalatı tarafından 72,5 ile 1991 yılında sergilenmiştir. Kapasite kullanım oranının eğilimine ilişkin olarak yapılan tespitler, 1988-2006 inceleme döneminde, gerek sektör geneli itibariyle gerekse alt sektörler itibariyle sergilenen eğilimin sabit olduğu ve dikkat çekici artış ve azalışların yaşanmadığına işaret etmektedir. Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama,) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 1988 74,8 83,6 83,7 84,3 79,7 1989 72,8 81,4 82,1 78,0 79,9 1990 75,2 82,5 83,3 77,0 83,3 1991 74,0 75,7 76,0 72,5 77,8 1992 76,4 80,0 80,7 76,5 79,7 1993 79,6 81,3 81,8 81,0 77,2 1994 72,9 78,0 79,1 73,8 76,0 1995 78,6 81,4 81,8 79,3 79,4 1996 78,0 82,9 83,4 80,1 83,7 1997 79,4 83,1 83,3 80,4 88,1 1998 76,5 77,5 77,4 78,0 77,1 1999 72,4 73,9 73,1 75,7 79,8 2000 75,9 79,4 80,6 75,4 73,4 2001 70,9 76,3 77,0 73,2 77,0 2002 75,4 82,6 83,4 79,3 82,1 2003 78,4 81,0 80,6 82,1 83,7 2004 81,3 80,5 79,7 84,1 75,9 2005 80,3 80,8 80,0 83,6 72,8 2006 * 80,6 80,2 80,0 82,1 74,0 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 115

GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) 100.0 90.0 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 Aylık bazda kapasite kullanım oranları imalat sanayiinin bütünü açısından incelendiğinde, Ocak 2005 de 76,6 olan KKO nın, yıl içerisinde devamlı artış göstermesine (Mart 2005 de 80,5, Haziran 2005 te 81,4, Eylül 2005 de 82,7) rağmen, 2006 yılı Ocak ayında 75,4 oranına gerilediği, buna karşın 2006 yılının Mart-Temmuz döneminde bir artış eğilimi içerisine girerek, temmuz ayında 82,2 seviyesine çıktığı görülmektedir. Tekstil ürünleri imalatı sektörünün genelinde ve 171, 172 ve 173 kodlu tekstil alt sektörlerinde kapasite kullanım oranı aylar itibariyle dikkat çekici bir değişiklik sergilememekle birlikte, 173 kodlu trikotaj (örme) ürünleri imalatı sektöründe, kapasite kullanım oranının diğer iki alt sektöre göre bir miktar düşük kaldığı görülmektedir. Ele alınan Ocak 2005-Temmuz 2006 dönemi içinde; tekstil ürünleri imalatı sektörü Nisan 2005 de 82,0 oranında kapasite kullanarak en yüksek değerini almış, buna karşılık 171 kodlu alt sektör en yüksek kapasite kullanımını 81,5 ile Mayıs 2005 de, 172 kodlu alt sektör en yüksek kapasite kullanımını 85,7 ile Şubat 2005 de ve 173 kodlu alt sektör ise en yüksek kapasite kullanım oranını 79,6 ile Ocak 2005 de sergilemiştir. Tablo 6 da imalat sanayiinin geneline ve tekstil ürünleri imalatı sektörüne ilişkin (alt sektörler dahil) aylık KKO Ocak 2005-Temmuz 2006 dönemi itibariyle verilmektedir. 116

Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Aylık, ) Aylar İmalat Sanayii 17 171 172 173 Ocak-2005 76,6 81,4 80,8 82,9 79,6 Şubat-2005 77,1 81,6 80,1 85,7 72,1 Mart-2005 80,5 81,7 81,1 83,9 74,0 Nisan-2005 79,8 82,0 81,4 84,9 72,3 Mayıs-2005 81,3 81,1 81,5 82,1 69,5 Haziran-2005 81,4 81,0 80,1 84,5 71,8 Temmuz-2005 80,6 79,4 78,0 83,1 69,8 Ağustos-2005 79,8 78,9 77,9 82,0 71,7 Eylül-2005 82,7 80,9 79,8 84,0 74,2 Ekim-2005 82,3 80,3 80,3 81,4 74,1 Kasım-2005 80,9 81,1 79,7 84,6 74,3 Aralık-2005 80,7 80,4 79,3 84,1 70,4 Ocak-2006 75,4 78,8 78,0 81,8 71,1 Şubat-2006 77,2 80,1 80,0 82,5 70,3 Mart-2006 80,7 81,5 80,3 85,4 75,1 Nisan-2006 82,3 80,5 81,1 80,7 72,9 Mayıs-2006 82,6 80,4 81,0 80,6 71,7 Haziran-2006 83,1 80,6 80,3 82,7 72,8 Temmuz-2006 82,2 81,4 80,5 84,2 77,1 GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) 90.0 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 117

3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Tekstil Ürünleri İmalatı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam 12,9 milyar YTL değerinde bir üretim gerçekleştirilmiş olup bu üretim değerinin 64,9 luk bölümünü tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi üretimi oluştururken, 29,2 lik bölümünü diğer tekstil ürünleri imalatı, 5,9 luk bölümünü de trikotaj (örme) ürünleri imalatı sektörü meydana getirmektedir. Söz konusu oranlar, 1997 yılında, sırasıyla, 79,2, 16,1 ve 4,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. 1997 yılında tekstil ürünleri imalatı sektöründe 369 işyerinde cari fiyatlarla 1,10 milyar YTL tutarında bir üretim değerine ulaşılmışken, 2004 yılı sonunda elde edilen üretim değeri, 438 işyerinde 14,6 milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. 2005 yılına gelindiğinde ise, işyeri sayısının yaklaşık olarak 3,9 civarında artmasına karşılık üretim değeri 11,8 oranında gerileyerek, cari fiyatlarla 12,9 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılının ikinci çeyreğine ait üretim değerleri, tekstil sektöründe yaşanan ekonomik sıkıntıları gayet açık bir biçimde yansıtmaktadır. Elde edilen son verilere göre, bu dönemde faaliyet gösteren işyeri sayısı 409 a, üretim değeri 6,3 milyar YTL na düşmüştür. Tekstil ürünleri imalatı sektörünün genelinde yaşanan olumsuz hava, alt sektörlere ait üretim değerlerinde de aynı derecede kendisini hissettirmektedir. Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, sektörün ülke imalat sanayii üretimi içindeki payının 9-10 dolaylarında olduğu, bu payın zaman içinde 10 un bir miktar üzerine çıktığı, fakat ciddi oynamaların söz konusu olmadığı göze çarpmaktadır. Nitekim, 1995 de imalat sanayii üretim değeri içinde 17 no lu sektörün payı 10,6 ile en yüksek seviyesinde iken bu pay, 2000 de 9,0 seviyesinde gerçekleşmiş, 2002 yılında 10,5 e ulaşmış ve 2005 de de 7,2 ile incelenen dönem içindeki en düşük seviyesine inmiştir. 1995-2005 periyodunda, imalat sanayiinin genelinde gerçekleştirilen cari fiyatlarla üretim değerinde 16 kat artış sağlanırken, tekstil ürünleri imalatı sektöründe bu artış 12 kat olmuştur. Tekstil ürünleri imalatı sektöründe cari fiyatlarla üretim değeri gelişmeleri, 171, 172 ve 173 kodlu alt sektörleri de içerecek şekilde, Tablo 7 de verilmektedir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 118

Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı 17 171 172 173 Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL 1997 369 1.108 231 878 98 179 41 51 1998 362 1.724 227 1.321 97 318 40 85 1999 364 2.305 226 1.700 97 480 41 125 2000 376 3.979 241 2.944 98 843 38 192 2001 386 6.800 241 4.886 108 1.604 37 310 2002 431 11.222 275 8.041 114 2.627 42 554 2003 440 12.913 274 9.096 119 3.110 47 707 2004 438 14.650 271 9.309 123 4.497 49 844 2005 455 12.921 281 8.386 125 3.779 49 756 2006 * 409 6.386 247 4.063 115 1.924 47 399 (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Üretim değerine ilişkin rakamlar USD bazında değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının, imalat sanayiinin geneline oranla hayli düşük kaldığı görülmektedir. Nitekim, 1995-2005 döneminde imalat sanayii genelinde toplam üretim artışı 82,8 olurken, tekstil ürünleri imalatı sektöründe üretim değeri 31,7 oranında artış göstermiştir. 1997 yılında 7,3 milyar USD olan tekstil ürünleri sektörü üretimi, 2001 de en düşük seviyesi olan 5,5 milyar USD ye gerilemiş, daha sonra 2004 yılına kadar tekrar bir artış eğilimine girerek 10,2 milyar USD olmuştur. 2006 yılının ilk çeyreğine ilişkin veriler, sektör üretiminin önemli ölçüde azalarak 4,6 milyar USD seviyesine indiğini göstermektedir. Yıllar Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve Değişim) Milyon USD 17 171 172 173 Değişim Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim 1997 7.320-5.801-1.184-335 - 1998 6.630-9,4 5.082-12,4 1.221 3,1 328-2,2 1999 5.519-16,8 4.072-19,9 1.149-6,0 299-8,7 2000 6.378 15,6 4.719 15,9 1.351 17,6 308 3,0 2001 5.561-12,8 3.996-15,3 1.312-2,9 253-17,7 2002 7.458 34,1 5.344 33,7 1.746 33,1 368 45,5 2003 8.636 15,8 6.083 13,8 2.080 19,1 473 28,4 2004 10.298 19,3 6.544 7,6 3.161 52,0 593 25,4 2005 9.642-6,4 6.258-4,4 2.820-10,8 564-4,9 2006 * 4.609-2.932-1.389-288 - (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 119

USD bazında üretim değerindeki gelişmelerin, alt sektörler itibariyle seyrinde, şu noktalar dikkat çekici olmaktadır: 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründe, 1999 yılında bir önceki yıla göre 19,9 a varan bir düşüş olmuş, buna karşılık sektör, 2002 yılında 33,7 gibi önemli bir sıçrama gerçekleştirerek, 5,5 milyar USD değerinde üretim yapmıştır. 172 kodlu diğer tekstil ürünleri imalatı sektörünün, değerlendirmeye alınan dönem içinde, 2002 de 33,1 ve 2004 te 52,0 gibi iki önemli artış yakalaması ilgi çekicidir. Diğer taraftan, 173 kodlu trikotaj (örme) ürünler imalatı sektörü, 2001 yılında önceki yıla göre 17,7 oranında üretim daralması yaşamış ve fakat bir sonraki yıl sergilediği 45,5 oranındaki artışla önemli bir hamle gerçekleştirmiştir. Tekstil ürünleri imalatı sektörünün 1997-2005 dönemi itibariyle gerçekleştirdiği yabancı para cinsinden kümülatif üretim değeri 67,4 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. Bu tutarın içinde, 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü 71,0 oranında pay sahibi olmuştur. 4. DIŞ TİCARET DURUMU Önemli ihraç kalemlerimizin içinde yer aldığı tekstil ürünleri imalatı sektörünün, 1995 yılı itibariyle 5,0 milyar USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle artan bir trend sergileyerek, 2005 yılı sonunda 12,7 milyar USD düzeyine ulaşmıştır. Söz konusu büyüklük, 2006 yılının Ocak-Temmuz döneminde 7,0 milyar USD olarak kayıtlara girmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi 1995-2005 döneminde yıllık ortalama olarak 9,3 oranında artış gösterirken, 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü aynı dönemde yıllık ortalama 7,73, 172 kodlu diğer tekstil ürünleri imalatı alt sektörü yıllık ortalama 12,94 ve 173 kodlu trikotaj (örme) ürünleri imalatı alt sektörü yıllık ortalama 8,35 oranında gelişim sergilemiştir. İncelenen dönemde, imalat sanayii genelinde dış ticaret hacminin yıllık ortalama 12,3 oranında arttığı dikkate alınırsa; tekstil ürünleri imalatı sektörünün dış ticaret performansının genel imalat sanayiinin sergilediği performansın bir miktar altında kaldığı, buna karşılık 172 kodlu alt sektörün ise bu performansın az da olsa üzerine çıkma başarısı gösterdiği sonucuna ulaşılır. 120

Tablo 9: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi (1995-2006) Yıllar Milyon USD 17 171 172 173 Değişim Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim Milyon USD Değişim 1995 5.004-2.645-1.147-1.211-1996 5.700 13,9 2.745 3,8 1.452 26,6 1.503 24,1 1997 6.487 13,8 3.082 12,2 1.819 25,3 1.586 5,5 1998 6.798 4,8 3.193 3,6 1.905 4,7 1.700 7,2 1999 6.203-8,7 2.795-12,5 1.823-4,3 1.585-6,8 2000 6.467 4,2 2.944 5,3 2.001 9,7 1.522-4,0 2001 6.626 2,5 2.973 1,0 2.034 1,7 1.619 6,4 2002 8.033 21,2 3.727 25,3 2.411 18,6 1.895 17,0 2003 9.935 23,7 4.492 20,5 3.082 27,8 2.362 24,6 2004 11.784 18,6 5.497 22,4 3.707 20,3 2.580 9,3 2005 12.707 7,8 5.731 4,3 4.184 12,9 2.792 8,2 2006 * 7.096-3.307-2.324-1.465 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 2005 yılı itibariyle toplam 12,7 milyar USD olan tekstil ürünleri imalatı sektörü dış ticaret hacminin 45 ini tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü oluştururken, 33 ünü diğer tekstil ürünleri imalatı ve 22 sini de trikotaj (örme) ürünler imalatı alt sektörü meydana getirmektedir. 2006 yılı Ocak-Temmuz döneminde tekstil ürünleri imalatı sektörünün toplam dış ticaret hacmi 7,0 milyar USD civarında gerçekleşmiş olup bu tutarın 46,6 sına tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü katkı sağlamıştır. Tekstil imalatı sektörü dış ticaret hacminin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, 1995 yılında 10,4 olan oranın, zaman içinde azalış kaydederek 2000 de 9,2 ye, 2005 de 7,7 ye gerilediği görülmektedir. 171 kodlu alt sektörün 1995 yılı itibariyle imalat sanayii geneli içindeki payı 5,5 iken, bu oran 2005 yılı sonunda 3,5 e inmiş; 172 kodlu sektörün 1995 yılında 2,3 olan payı ise 2005 yılı sonunda 2,5 e yükselmiştir. 173 kodlu diğer alt sektörün 1995 yılı sonunda 2,5 olarak gerçekleşen Türkiye imalat sanayii içindeki payı, 2005 yılı sonunda 1,7 ye gerilemiştir. 4.1. İhracattaki Gelişmeler Tekstil Ürünleri İmalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 8,7 milyar USD düzeyinde bir ihracat gerçekleştirilmiş olup bunun 38,9 unu diğer tekstil ürünleri imalatı alt sektörü, 32,5 ini tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü ve 28,6 sını da trikotaj (örme) ürünleri alt sektörü teşkil etmektedir. 121

Tablo 10: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD 17 171 172 173 Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim 1995 3.406.044-1.315.739-949.833-1.140.473-1996 3.817.823 12,1 1.296.463-1,5 1.140.650 20,1 1.380.711 21,1 1997 4.450.117 16,6 1.555.082 19,9 1.446.563 26,8 1.448.473 4,9 1998 4.794.000 7,7 1.710.299 10,0 1.524.143 5,4 1.559.558 7,7 1999 4.557.626-4,9 1.595.945-6,7 1.486.600-2,5 1.475.081-5,4 2000 4.614.078 1,2 1.591.554-0,3 1.638.168 10,2 1.384.356-6,2 2001 4.943.497 7,1 1.728.685 8,6 1.709.415 4,3 1.505.397 8,7 2002 5.532.758 11,9 1.786.916 3,4 1.994.522 16,7 1.751.320 16,3 2003 6.841.165 23,6 2.118.367 18,5 2.563.124 28,5 2.159.674 23,3 2004 7.998.061 16,9 2.624.055 23,9 3.064.327 19,6 2.309.679 6,9 2005 8.737.367 9,2 2.843.654 8,4 3.393.102 10,7 2.500.612 8,3 2006 * 4.861.363-1.697.474-1.853.027-1.310.862 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD 10,000,000 9,000,000 8,000,000 7,000,000 6,000,000 5,000,000 4,000,000 3,000,000 2,000,000 1,000,000 0 GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 17 171 172 173 1995-2005 döneminde tekstil ürünleri imalatı sektörü genelinde ihracat değeri 156,5 oranında artış sağlarken, aynı dönemde diğer tekstil ürünleri imalatı ihracat değeri 257,2 oranında, trikotaj (örme) ürünleri alt sektörü ihracat değeri 119,2 oranında, tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü ihracat değeri ise 116,1 oranında artmıştır. İncelenen dönemde, imalat sanayiinin geneline ait ihracat değeri de 257,3 gibi hayli yüksek düzeyde bir gelişim göstermiştir (Bu dönemde, imalat sanayii genel ihracatı yıllık ortalama 12,7 oranında gelişme hızı kaydederken; tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi 7,7, diğer tekstil ürünleri 12,73 ve trikotaj (örme) ürünleri ihracatı da 7,85 oranında yıllık ortalama gelişme hızına ulaşmıştır). 122

Tekstil Ürünleri İmalatı sektörünün imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde, sektöre ait ihracat değerinin imalat sanayii ihracatı içindeki payının 1995-99 döneminde yükseldiği, daha sonra ise azalış eğilimine girdiği dikkat çekmektedir. Nitekim, 1995 yılında sektörün geneline ait ihracatın imalat sanayii ihracatı içindeki payı 17,6 iken, 1999 yılında 19,0 olmuş; 2005 yılı sonu itibariyle de 12,7 ye kadar gerilemiştir. Sektör ihracatının toplam ihracat içindeki payı da bu trende paralel bir seyir izlemiş; 1995 yılında 15,7 olan tekstil ürünleri imalatı sektörü ihracatının toplam ihracat içindeki payı, 1999 da 17,4 e yükselmiş ve 2005 yılı sonunda ise 11,8 seviyesine inmiştir. 1995-2005 döneminde, 171 kodlu alt sektörün imalat sanayii toplam ihracatı içindeki payı 6,83 ten 4,13 e, 173 kodlu alt sektörün payı 5,92 den 3,63 e gerilerken, 172 kodlu alt sektörün payının 4,93 seviyesinde değişmeden kalması dikkat çekmektedir. Söz konusu gelişmeler, Tablo 11 de ayrıntılı olarak verilmektedir. Tablo 11: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı () Yıllar 17 171 172 173 1 2 1 2 1 2 1 2 1995 15,74 17,68 6,08 6,83 4,39 4,93 5,27 5,92 1996 16,44 18,60 5,58 6,32 4,91 5,56 5,95 6,73 1997 16,95 19,09 5,92 6,67 5,51 6,21 5,52 6,21 1998 17,77 19,92 6,34 7,11 5,65 6,33 5,78 6,48 1999 17,14 19,02 6,00 6,66 5,59 6,21 5,55 6,16 2000 16,61 18,08 5,73 6,24 5,90 6,42 4,98 5,43 2001 15,78 17,15 5,52 6,00 5,46 5,93 4,80 5,22 2002 15,34 16,42 4,96 5,30 5,53 5,92 4,86 5,20 2003 14,48 15,42 4,48 4,77 5,42 5,78 4,57 4,87 2004 12,66 13,42 4,15 4,40 4,85 5,14 3,66 3,88 2005 11,89 12,70 3,87 4,13 4,62 4,93 3,40 3,63 2006 * 10,37 11,03 3,62 3,85 3,95 4,21 2,80 2,97 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki payı (2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı 4.2. İthalattaki Gelişmeler Tekstil Ürünleri İmalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 3,9 milyar USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bunun 72,7 sini tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü, 20,0 ını diğer tekstil ürünleri alt sektörü, 7,3 ünü de trikotaj (örme) ürünleri alt sektörüne ait ürünler teşkil etmektedir. 1995-2005 döneminde sektör genelinde ithalat değeri 148,4 oranında bir artış gösterirken, tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü 117,1, diğer tekstil ürünleri alt sektörü 301,1 ve trikotaj (örme) ürünleri alt sektörü 311,1 oranında ithalat artışı gerçekleştirmiştir. Bu artışlar, yerli imalatın ciddi bir dış rekabetle karşı 123

karşıya kaldığını göstermektedir. 1995-2005 döneminde imalat sanayiinin genelinde de 245,2 gibi hayli yüksek bir ithalat artışı olmuştur. (Bu dönemde, yıllık ortalama olarak imalat sanayii genel ithalatı 12,4 oranında gelişme hızı kaydederken; tekstil ürünleri imalatı sektörü 9,1, tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi alt sektörü 7,7, diğer tekstil ürünleri alt sektörü 13,8 ve trikotaj (örme) ürünleri alt sektörü 14,1 oranında ithalat artışı gerçekleştirmiştir.) Tablo 12: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD 17 171 172 173 Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim Bin USD Değişim 1995 1.597.684-1.329.688-197.243-70.752-1996 1.882.445 17,8 1.449.035 9,0 311.066 57,7 122.344 72,9 1997 2.036.637 8,2 1.526.472 5,3 372.415 19,7 137.750 12,6 1998 2.004.267-1,6 1.483.175-2,8 380.628 2,2 140.464 2,0 1999 1.645.807-17,9 1.199.020-19,2 336.663-11,6 110.124-21,6 2000 1.852.729 12,6 1.352.830 12,8 362.363 7,6 137.537 24,9 2001 1.682.881-9,2 1.244.626-8,0 324.409-10,5 113.846-17,2 2002 2.500.459 48,6 1.939.621 55,8 416.913 28,5 143.925 26,4 2003 3.094.036 23,7 2.373.186 22,4 518.748 24,4 202.101 40,4 2004 3.786.308 22,4 2.873.102 21,1 642.432 23,8 270.774 34,0 2005 3.969.368 4,8 2.887.271 0,5 791.196 23,2 290.901 7,4 2006 * 2.234.862-1.609.952-470.999-153.912 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 124

Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 4,500,000 4,000,000 3,500,000 3,000,000 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000,000 500,000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 17 171 172 173 Tekstil Ürünleri İmalatı sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii toplam ithalatı içindeki payı incelendiğinde, tekstil imalatı sektörüne ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının, birkaç istisnaî yıl dışında, devamlı olarak düşmekte olduğu görülmektedir. Nitekim, 1995 te toplam ithalat içinde 4,47 olan sektör ithalatının payı 2002 de 4,85 e yükselirken, 2005 yılı sonunda 3,4 seviyesine gerilemiştir. 1995, 2002 ve 2005 yılları için sektörün imalat sanayii ithalatı içindeki payı da, sırasıyla, 5,6, 6,04 ve 4,21 olarak kaydedilmiştir. 1995-2005 döneminde, alt sektörlerden tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektörünün hem toplam ithalat içindeki hem de imalat sanayii ithalatı içindeki payı azalmış; diğer tekstil ürünleri sektörünün ve trikotaj (örme) ürünleri alt sektörünün payları ise bir miktar artış göstermiştir. Öte yandan, 2006 yılının ilk yedi aylık dönemine ilişkin istatistikler, mevcut eğilimin devam edeceğine dair ipuçları vermektedir. 125

Tablo 13: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı () Yıllar 17 171 172 173 1 2 1 2 1 2 1 2 1995 4,47 5,60 3,72 4,66 0,55 0,69 0,20 0,25 1996 4,31 5,35 3,32 4,12 0,71 0,88 0,28 0,35 1997 4,19 5,12 3,14 3,84 0,77 0,94 0,28 0,35 1998 4,36 5,14 3,23 3,80 0,83 0,98 0,31 0,36 1999 4,05 4,85 2,95 3,53 0,83 0,99 0,27 0,32 2000 3,40 4,19 2,48 3,06 0,66 0,82 0,25 0,31 2001 4,07 5,15 3,01 3,81 0,78 0,99 0,27 0,35 2002 4,85 6,04 3,76 4,69 0,81 1,01 0,28 0,35 2003 4,46 5,56 3,42 4,26 0,75 0,93 0,29 0,36 2004 3,88 4,71 2,95 3,57 0,66 0,80 0,28 0,34 2005 3,40 4,21 2,47 3,06 0,68 0,84 0,25 0,31 2006 * 2,90 3,67 2,09 2,64 0,61 0,77 0,20 0,25 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki payı (2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Tablo 14 te yer alan veriler, tekstil ürünleri imalatı sektörünün yıllar itibariyle dış ticaret dengesini ve ihracatın ithalatı karşılama oranını yansıtmaktadır. Söz konusu istatistikler değerlendirildiğinde, bütün yıllarda, sektörde dış ticaret dengesinin Türkiye lehine gelişmiş olduğu görülmektedir. Başka bir ifadeyle, sektörün ödemeler dengesi üzerinde pozitif döviz kazandırıcı etkisi olmaktadır. Sektörün dış ticaret dengesinde gözlenen fazla, 1997 yılında 2,4 milyar USD, 2001 yılında 3,2 milyar USD ve 2005 yılında 4,7 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. 1995-2005 yılları arasında, alt sektörler arasında yer alan 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektörünün, özellikle 2002 yılından itibaren, dış açık vermekte olduğu görülmektedir. Bunun temel nedeni, uzak doğu (özellikle Çin) orijinli iplik ve dokumanın, yerli üretime kıyasla, emek girdisinin ucuzluğundan kaynaklanan büyük fiyat avantajına sahip olmasıdır. 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde sektör genelinde kaydedilen dış ticaret fazlası ise 2,6 milyar USD ye ulaşmış bulunmaktadır. Sektörde ihracat lehine gelişen dış ticaret sonucunda, ihracatın ithalatı karşılama oranı da yükselmiştir. Buna göre 1995 yılında 213 olan X/M parametresi, 1999 da 277 ye, 2001 de ise en yüksek seviyesi olan 294 e erişmiştir. 126

Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar X-M (Bin USD) 17 171 172 173 X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () 1995 1.808.360 213-13.949 99 752.590 482 1.069.720 1.612 1996 1.935.378 203-152.572 89 829.584 367 1.258.366 1.129 1997 2.413.480 219 28.609 102 1.074.148 388 1.310.723 1.052 1998 2.789.733 239 227.124 115 1.143.514 400 1.419.095 1.110 1999 2.911.819 277 396.925 133 1.149.937 442 1.364.957 1.339 2000 2.761.348 249 238.724 118 1.275.804 452 1.246.820 1.007 2001 3.260.616 294 484.059 139 1.385.006 527 1.391.551 1.322 2002 3.032.299 221-152.705 92 1.577.609 478 1.607.395 1.217 2003 3.747.129 221-254.820 89 2.044.376 494 1.957.573 1.069 2004 4.211.753 211-249.047 91 2.421.895 477 2.038.905 853 2005 4.767.999 220-43.617 98 2.601.906 429 2.209.710 860 2006 * 2.626.501 218 87.523 105 1.382.028 393 1.156.950 852 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 1,800.0 GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) 1,600.0 1,400.0 1,200.0 1,000.0 800.0 600.0 400.0 200.0 0.0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 17 171 172 173 Alt sektör bazında dış ticaret dengesi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları incelendiğinde, bütün sektörlerde dış ticaret dengesinin fazla verdiği ve X/M oranının yüksek olduğu görülmektedir. Ne var ki, tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründe, 2002 yılından itibaren, ihracatın ithalatı karşılamakta yetersiz kaldığı dikkat çekmektedir. Adı geçen sektörde 2001 yılı itibariyle 139 olan X/M oranı, 2004 te 91 e gerilemiş, 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde ise 105 düzeyinde gerçekleşmiştir. 1995-2005 döneminde, 172 ve 173 kodlu diğer iki alt 127

sektörün dış ticaret dengesinde sağlanan fazlalıklar yıllar itibariyle artış göstermiş ve buna bağlı olarak aynı dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı en yüksek düzeylere ulaşmıştır. 2005 yılı sonu itibariyle X/M oranı, diğer tekstil ürünleri sektöründe 429, trikotaj (örme) ürünleri sektöründe 860 olarak gerçekleşmiştir. 4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre, ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 17 no lu Tekstil Ürünleri İmalatı sektörüne ait RCA değerlerinin 1995-2006 döneminde (1999, 2000 ve 2002 yılları hariç olmak üzere) devamlı azalış gösterdiği ve 1995 de 217,9 olan RCA değerinin 2006 da 30,7 değerine indiği görülmektedir. Sektörün 1995-2006 dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 131,9, 2001-2006 dönemi itibariyle ise 123,2 dir. Sektör, bu iki döneme ait ortalama endeks değerleriyle yüksek bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50 den büyük olması) sahip olmakla birlikte, 1995-2006 dönemi itibariyle sektörün rekabet gücünün azalma yönünde bir eğilim gösterdiği, 2001-2006 döneminde ise sabit kaldığı dikkat çekmektedir. Tekstil ürünleri imalatı sektörü, hem 1995-2006 dönemine ait ortalama RCA değeri ile hem de son yılları kapsayan 2001-2006 dönemindeki ortalama RCA değeriyle, genel imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde üçüncü en yüksek RCA değerine sahip sektör konumunda yer almaktadır. Tekstil ürünleri imalatı RCA değerleri Tablo 15 de verilmektedir. 128

Tablo 15: Tekstil Ürünleri İmalatı Sektörü RCA Değerleri 1995-2006 RCA Ortalaması Yıllar 17 171 172 173 1995 125,8 49,0 207,3 328,1 1996 133,8 51,9 193,0 305,4 1997 139,6 63,3 197,2 296,8 1998 140,4 67,5 191,9 293,9 1999 144,4 71,1 191,0 302,0 2000 158,7 83,7 218,3 298,3 2001 135,6 60,7 194,0 286,1 2002 115,2 27,5 192,3 285,6 2003 117,7 27,0 198,1 275,2 2004 118,2 34,4 199,7 257,8 2005 125,2 44,8 191,9 261,5 2006 * 127,6 55,2 186,8 264,1 Skoru 131,9 53,0 196,8 287,9 Değer Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor Azalıyor 2001-2006 RCA Eğilimi Sabit Artıyor Azalıyor Azalıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 350.0 300.0 250.0 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 17 171 172 173 129

5. VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, 1997-2006 döneminde gerek imalat sanayii genelinde gerekse tekstil ürünleri imalatı sektöründe düşüş eğilimi içinde olmuştur. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, 1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde 15,7 oranında azalarak 84,3 olurken, tekstil ürünleri imalatı sektöründeki azalma 33,4 ü bulmuştur. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,2 97,1 95,4 101,8 101,5 1999 91,2 83,2 81,2 90,7 82,4 2000 89,1 82,2 79,8 91,6 80,3 2001 81,7 75,6 72,6 88,0 70,3 2002 82,2 80,0 76,7 93,6 74,9 2003 83,7 79,7 75,8 93,2 81,9 2004 85,4 76,4 70,1 96,2 83,0 2005 84,8 70,1 69,2 89,7 76,6 2006 * 84,3 66,6 65,5 85,4 74,6 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 Tekstil ürünleri imalatının alt sektörleri itibariyle çalışanlar endeksi incelendiğinde, tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründe çalışanlar endeksinin sektör endeksine yakın bir düşüş içinde olduğu görülürken, 172 kodlu diğer tekstil ürünleri imalatı imalat sanayii genelinde yaşanan düşüşe çok yakın değerde (14,6) değer yitirmiş; 173 kodlu trikotaj (örme)ürünleri imalatı sektöründe, endeks 25,4 oranında azalarak 74,6 ya inmiştir. 130

5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi Üretimde çalışılan saat endeks değerlerini gösteren Tablo 17 deki bulgular incelendiğinde, söz konusu bulguların, üretimde çalışanlar endeks değeriyle önemli benzerlikler taşımakta olduğu izlenimi edinilmektedir. Diğer bir ifade şekliyle, üretimde çalışılan saat endeks değerleri ile üretimde çalışanlar endeks değerleri arasında minimal düzeyde bir farklılık söz konusudur. 1997-2006 döneminde çalışılan saat endeksi, imalat sanayii genelinde 17,3 oranında azalırken, tekstil ürünleri imalatı sektöründe 34,7, tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründe 35,8, diğer tekstil ürünleri imalatı alt sektöründe 19,3 ve trikotaj (örme) ürünleri imalatı sektöründe de 25,4 oranında azalış meydana gelmiştir. Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 99,5 96,3 95,5 98,0 100,7 1999 89,2 80,9 79,9 85,1 79,6 2000 88,1 81,1 79,6 88,0 76,9 2001 79,0 73,9 72,1 82,5 67,4 2002 80,7 79,3 76,5 90,7 74,7 2003 82,3 78,7 75,2 90,3 79,9 2004 84,6 75,7 69,7 93,8 81,5 2005 83,7 69,0 68,1 85,8 75,1 2006 * 82,7 65,3 64,2 80,7 74,6 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Tekstil ürünleri imalatı sektörüne ilişkin üretimde çalışılan saat endeksinin gelişimi, Grafik 10 da verilmektedir. 131

Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmî Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmî verimlilik endeksi, 1997-2006 döneminde, gerek imalat sanayii genelinde gerekse tekstil ürünleri imalatı sektöründe artış eğilimi göstermiştir. 1997 de 100 olan endeks değeri, 1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde 61,6 oranında artarak 161,6 olurken, tekstil ürünleri imalatı sektöründe 32,9 oranında artarak 132,9 olmuştur. Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,0 96,5 97,0 96,4 93,0 1999 105,2 104,9 101,9 117,4 106,5 2000 114,5 116,4 114,8 126,8 112,4 2001 113,1 120,1 122,2 124,0 101,7 2002 124,6 127,9 133,0 117,8 117,7 2003 133,8 131,6 136,8 135,8 102,7 2004 144,8 134,8 135,9 156,2 98,8 2005 152,9 129,5 115,8 163,7 92,0 2006 * 161,6 132,9 114,3 176,0 112,2 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 132

Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 Alt sektörler itibariyle çalışan kişi başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının 172 kodlu diğer tekstil ürünleri imalatı sektöründe (76,0) olduğu dikkat çekmektedir. 1997-2006 döneminde tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründeki çalışan başına üretim endeksi 14,3 oranında artarken, trikotaj (örme) ürünleri imalatı sektöründeki artış ise 12,2 düzeyinde olmuştur. 5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Çalışmada verimlilik analizi için kullanılan bir diğer gösterge niteliğindeki üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, 1997-2006 döneminde, hem imalat sanayii genelinde hem de tekstil ürünleri imalatı sektöründe artış yaşandığı göze çarpmaktadır. 1997 de 100 olan endeks değeri, inceleme döneminin kapsayan 1997-2006 yılları arasında, imalat sanayii genelinde 64,5 oranında artarak 164,5 e yükselirken, tekstil ürünleri imalatı sektöründe 35,5 oranında artış göstermiş ve 135,5 olarak kayıtlara geçmiştir. 133

Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii 17 171 172 173 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,7 97,3 97,0 100,0 94,0 1999 107,5 107,4 103,3 124,9 110,3 2000 115,7 118,0 115,1 132,0 117,3 2001 116,9 122,8 123,0 131,9 106,2 2002 126,9 128,8 133,2 121,5 117,6 2003 136,1 133,3 137,9 140,0 105,3 2004 146,1 136,0 136,8 160,3 100,7 2005 154,8 131,5 117,7 171,0 93,7 2006 * 164,5 135,5 116,5 186,0 112,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 17 171 172 173 Alt sektörler itibariyle çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksi analiz edildiğinde, bütün sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, üretimde çalışanlar verimlilik endeksinde olduğu gibi, en yüksek verimlilik artışının 172 kodlu diğer tekstil ürünleri imalatı sektöründe (86,0) olduğu gözden kaçmamaktadır. Diğer taraftan, 1997-2006 periyodunda tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründe çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksi 16,5 oranında artarken, trikotaj (örme) ürünleri imalatı sektöründe 12,4 oranında artış gerçekleşmiştir. 134

6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Tekstil Ürünleri İmalatı sektöründeki fiyat değişimleri göstermektedir ki, 1995-2004 döneminde, sektör genelindeki fiyat artışları, hem imalat sanayiindeki hem de genel Toptan Eşya Fiyat Endeksi ndeki (TEFE) artışlara paralel bir gelişim gösterse de, bu artış oranlarının bir miktar altında kalmıştır. Nitekim, Ocak 1995 de 153,5 olan sektör TEFE değeri (1994=100), Aralık 2004 te 5.574,8 olmuştur. Başka bir ifadeyle 1995-2004 döneminde tekstil ürünleri imalatı sektöründeki fiyatlar 35,4 kat artmıştır. Oysa ki, aynı dönemde, genel TEFE değeri 55,6 kat artarken, imalat sanayii endeks değerindeki artış 54,7 katı bulmuştur. Tablo 20: TEFE deki Değişim (1994=100) () Yıllar Genel İmalat TEFE Sanayii 17 171 172 173 1997 91,0 91,2 74,3 72,8 105,4 77,2 1998 54,3 47,1 42,9 42,4 44,6 72,4 1999 62,9 76,7 52,9 53,1 51,4 47,6 2000 32,7 29,4 41,2 41,0 37,4 65,8 2001 88,6 96,1 99,2 100,2 74,4 120,8 2002 30,8 29,7 22,7 21,9 37,4 27,1 2003 13,9 12,6 16,3 16,6 13,2 8,1 2004 13,8 14,8 4,9 4,8 10,0-1,7 Alt sektörler itibariyle TEFE deki gelişmeler analiz edildiğinde, 1995-2004 döneminde en yüksek fiyat artışının 173 kodlu trikotaj (örme) ürünleri imalatı sektöründe olduğu görülür. İncelenen dönemde, bu sektördeki fiyat artışı 60,1 kat olup bu oran, hem sektör genelindeki hem de imalat sanayii ve genel TEFE deki fiyat artışlarından daha yüksek bir fiyat artışını temsil etmektedir. Aynı dönemde 172 kodlu diğer tekstil ürünleri imalatı sektöründeki fiyat artışları 45,7 kat, 171 kodlu tekstil iplikçiliği, dokumacılığı ve aprelenmesi sektöründeki fiyat artışları da 34,7 kat (35,3 olan sektör genelindeki fiyat artışına paralel bir artış) olmuştur. GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0-20,0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Genel TEFE İmalat Sanayii 17 171 172 173 135