Transkript

1 KOK KÖMÜRÜ, RAFİNE EDİLMİŞ PETROL ÜRÜNLERİ VE NÜKLEER YAKIT İMALATI Hazırlayan Seher OZAN DÜNDAR Kıdemli Uzman

2 302

3 1. SEKTÖRÜN TANIMI Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 23 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Sektörün NACE REV. 1.1 deki sınıflandırması da bire bir örtüşmektedir. Bu grup altında 3 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler ise aşağıdaki gibidir: 231 (Kok fırını ürünleri imalatı) 2310 (Kok fırını ürünleri imalatı) 232 (Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı) 2320 (Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı) 233 (Nükleer yakıtın elde edilmesi) 2330 (Nükleer yakıtın elde edilmesi) 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların önemli bir bölümü Kocaeli bölgesinde bulunmaktadır. İstatistikî Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre (devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre), Türkiye genelinde 23 no lu sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 40 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının 0,35 ini oluşturmaktadır. Sektör genelinde yer alan 40 adet işyeri sayısının, 40 ı Kocaeli bölgesinde yer almakta iken, 22,5 i İzmir, 15 i İstanbul, 5 i Tekirdağ, 5 i Adana, 5 i Bursa, 2,5 i Aydın, 2,5 i Kırıkkale ve 2,5 i de Mardin bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu bu üç (Kocaeli, İzmir ve İstanbul) Düzey 2 bölgesi, Türkiye genelindeki sektörde faaliyet gösteren firma sayısının 77,5 ini kapsamaktadır. Ülke genelinde onyedi Düzey 2 bölgesinde (Balıkesir, Manisa, Ankara, Konya, Antalya, Hatay, Kayseri, Zonguldak, Kastamonu, Samsun, Trabzon, Erzurum, Ağrı, Malatya, Van, Gaziantep ve Şanlıurfa) ise, faaliyet gösteren herhangi bir firma bulunmamaktadır yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun 36,1 i İzmir bölgesinde, 31,3 ü Kırıkkale, 25,8 i Kocaeli ve 1,3 ü ise İstanbul bölgesindeki firmalara aittir. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin 2,59 unu oluşturmaktadır. Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise kişi olan sektör ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının 0,7 sini oluşturduğu görülür. Yıllık ortalama çalışan sayısının 34 ünü Kocaeli bölgesindeki firmalar oluşturmakta iken, 30,4 ü İzmir, 14,5 i Kırıkkale, 7,4 ü İstanbul ve 6,4 ü de Mardin bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir. 303

4 Tablo 1: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt İmalatı Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul 6 15, , , ,6 Tekirdağ 2 5,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Balıkesir 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 İzmir 9 22, , , ,4 Aydın 1 2,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Manisa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Bursa 2 5,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kocaeli 16 40, , , ,7 Ankara 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Konya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 2 5,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Hatay 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 1 2, , , ,1 Kayseri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Trabzon 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gaziantep 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 1 2, , , ,7 TÜRKİYE , , , ,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 304

5 2001 yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 6.603,1 milyon YTL olup ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin 16,2 sini oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin 37,4 ü İzmir bölgesindeki firmalara ait olup bunu sırasıyla 36,7 ile Kocaeli, 13,1 ile Kırıkkale, 0,7 ile Mardin, 0,6 pay ile de İstanbul bölgesi izlemektedir. 3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt üretimi sektöründe üretim endeksi genel olarak bir miktar düşüş eğilimi içersindedir de 100 olan endeks değeri döneminde 1998, 2002 ve 2003 yıllarında 100 ün üzerinde gerçekleşirken diğer yıllarda 100 ün altında kalmış olup 2006 yılı üçüncü çeyrek döneminde 98,4 düzeyine gerilemiştir. Aynı dönemde imalat sanayiine ait genel endeks değeri ise 136,2 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks ,0-100,0-100, ,1 0,1 102,1 2,1 102,1 2, ,9-4,2 98,0-4,0 98,0-4, ,1 6,5 86,8-11,4 86,8-11, ,4-9,5 92,0 6,0 92,1 6, ,5 10,9 100,4 9,1 100,4 9, ,0 9,3 103,5 3,1 103,5 3, ,7 10,4 98,7-4,6 98,7-4, ,6 4,8 98,6-0,1 98,6-0, * 136,2 5,1 98,4-0,2 98,5-0,1 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Tablodan da görüldüğü gibi, sektör üretim endeksine alt sektör açısından bakıldığında sadece 232 no lu sanayi dalı olan rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı endeksine ulaşılabilmiş ve dönemi için sektörün geneli ile aynı seyrin söz konusu olduğu görülmüştür. Bu dönemde sektör üretim endeksinde 0,2 oranında bir gerileme olurken, rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektöründe ise 0,1 oranında bir düşüş yaşanmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii üretim endeksinde 36 oranında bir artış olmuştur. Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Temmuz 2005 de 105,4 olan sektör üretim endeksinin 4,6 oranında artarak Temmuz 2006 da 110,2 ye yükseldiği dikkati çekmektedir. Temmuz 2006 da, endeks değeri bir önceki aya göre ise 3,2 oranında artış kaydetmiştir. 305

6 Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre değişme) Aylar İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks Ocak ,6-90,3-90,3 - Şubat ,1-3,9 84,2-6,8 84,2-6,8 Mart ,1 16,0 94,6 12,3 94,6 12,3 Nisan ,3-0,6 96,0 1,5 96,0 1,5 Mayıs ,6 3,4 102,4 6,7 102,4 6,7 Haziran ,1 0,3 103,1 0,7 103,2 0,7 Temmuz ,8-3,9 105,4 2,2 105,5 2,2 Ağustos ,2 1,1 106,6 1,1 106,6 1,1 Eylül ,6 9,5 103,9-2,5 104,0-2,5 Ekim ,3-7,9 103,2-0,7 103,2-0,7 Kasım ,2-1,6 100,4-2,7 100,4-2,7 Aralık ,0 6,0 92,7-7,7 92,7-7,7 Ocak ,4-21,6 85,6-7,7 85,6-7,7 Şubat ,5 10,3 64,3-24,9 64,3-24,9 Mart ,0 20,7 91,3 42,1 91,3 42,1 Nisan ,0-2,8 102,9 12,7 102,9 12,7 Mayıs ,2 5,2 104,6 1,6 104,6 1,6 Haziran ,8 1,8 106,8 2,1 106,8 2,1 Temmuz ,1-5,2 110,2 3,2 110,2 3,2 306

7 Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 23 2,1-11,4 9,1 3,1-4,6-0,1 1,0 4,5-4,5-1, ,1-11,4 9,0 3,1-4,6-0,1 1,0 4,5-4,5-1, Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) civarında seyretmektedir. Sektör genelinde gerçekleşen bu KKO ları, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO nın (75-81) 5-10 puan daha üstündedir. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO 232 kodlu ve ağırlıklı paya sahip olan rafine edilmiş petrol ürünleri imalatında gerçekleşmektedir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinin bazı yıllardaki 0,1-0,5 oranlık farklarla altında olması haricinde neredeyse aynı düzeyde olduğu görülmektedir. Sektör üretimi içinde çok düşük düzeyde paya sahip olan 231 nolu kok kömürü imalatı sektöründe ise sadece 2005 ve 2006 yılları için elde edilmiş olan gerçekleşen KKO nın ortalama olarak 90 civarında olduğu görülmektedir. 307

8 Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) Yıllar İmalat Sanayii ,8 75,6 0,0 75, ,8 68,8 0,0 68, ,2 73,6 0,0 73, ,0 74,1 0,0 73, ,4 76,7 0,0 76, ,6 81,1 0,0 80, ,9 78,0 0,0 78, ,6 84,4 0,0 84, ,0 79,6 0,0 79, ,4 81,7 0,0 82, ,5 80,2 0,0 80, ,4 80,3 0,0 80, ,9 77,5 0,0 77, ,9 81,8 0,0 81, ,4 81,9 0,0 81, ,4 85,3 0,0 85, ,3 88,3 0,0 88, ,3 90,4 90,2 90, * 80,6 90,6 90,1 90,6 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) İmalat Sanayii Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe KKO 84,3 iken, Temmuz 2006 da 95,6 düzeyine yükselmiştir

9 yılı ortalama KKO 90,4 düzeyinde iken, 2006 yılının yedi aylık döneminde ortalama KKO 89 olmuştur. İmalat sanayii genelinde ise Ocak 2005 de 76,6 olan KKO nın, Temmuz 2006 da 82,2 seviyesine yükseldiği görülürken, 2005 yılı genelinde imalat sanayii ortalama KKO 80,3, 2006 yedi aylık dönemde ise 80,5 oranında gerçekleştiği dikkati çekmektedir. Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, ) Aylar İmalat Sanayii Ocak ,6 84,3 90,0 84,3 Şubat ,1 84,1 90,0 84,1 Mart ,5 87,8 90,0 87,8 Nisan ,8 87,0 92,0 87,0 Mayıs ,3 92,0 90,0 92,0 Haziran ,4 94,5 90,0 94,5 Temmuz ,6 96,0 90,0 96,0 Ağustos ,8 94,6 90,0 94,6 Eylül ,7 93,4 90,0 93,4 Ekim ,3 93,8 90,0 93,8 Kasım ,9 90,9 90,0 90,9 Aralık ,7 85,8 90,0 85,8 Ocak ,4 81,5 90,0 81,5 Şubat ,2 82,9 90,0 82,9 Mart ,7 82,8 90,0 82,8 Nisan ,3 93,0 90,0 93,0 Mayıs ,6 93,6 91,0 93,6 Haziran ,1 94,2 90,0 94,3 Temmuz ,2 95,6 90,0 95,6 GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii

10 3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin 99,9 luk bölümünü rafine edilmiş petrol ürünleri üretimi oluştururken, 0,01 lik kısmını kok kömürü imalatı alt sektöründen kaynaklanmaktadır. Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, 23 no lu sektörün ülke imalat sanayii üretimi içindeki payının 8,9-17 arasında değiştiği görülürken, bu payın zaman içinde dalgalı bir seyir izlediği dikkati çekmektedir. Örneğin, 2002 de imalat sanayii üretim değeri içinde 23 no lu sektörün payı en yüksek değer olan 17 iken bu pay, 2003 de 16,8 e düşmüş bu düşüş devam ederek 2004 de 13,8 olmuş ve 2005 yılında ise büyük bir azalış göstererek 8,86 ya düzeyine kadar gerilemiştir. Üretim değeri USD bazlı değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının imalat sanayi geneline oranla bazı yıllar daha az bazı yıllar daha çok olduğu görülmektedir yılında sektörün üretim değerindeki artış 30,5 iken imalat sanayi için bu oran 27,3 olmuştur. Son üç yılda ise sektörün üretim değerindeki artış imalat sanayi üretim değerinin artış oranının oldukça gerisinde kalmış ve 2005 yılında 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 310

11 imalat sanayi üretim değeri 5,72 oranında artarken 23 nolu sektör üretim değerinde 32,3 lük bir azalış olduğu görülmektedir. Üretim değerindeki artış alt sektörler itibariyle incelendiğinde ise, ağırlıklı paya sahip rafine edilmiş petrol ürünleri sektörünün döneminde sektörün geneli ile benzer bir seyir izlediği görülmektedir. Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (Milyon UDS) () Yıllar İmalat Sanayi Milyon USD Milyon USD Milyon USD , ,01-4, , , ,73-8, , , ,98 11, , , ,31-21, , , ,07 27, , , ,41 31, , , ,02 35, , , ,28 5, , ,3 4. DIŞ TİCARET DURUMU Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe, 1995 yılı itibariyle milyon USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle artış göstererek 2005 yılında milyon USD düzeyine yükselmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi döneminde 669 oranında artış göstererek yedi katına ulaşmıştır. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt dış ticareti, incelenen dönemde alt sektörlerden 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri konusundaki dış ticaret hacmi 687 oranında artarak 1001 milyon USD iken, artarak milyon USD seviyesine çıkarmıştır. Sektörde ikinci en yüksek artış ise 231 nolu kok kömürü dış ticaretinde yaşanmış ve 1995 yılında 33,8 milyon USD dış ticareti, döneminde 225 oranında artarak 109,9 milyon USD düzeyine yükselmiştir. Son olarak 233 nolu nükleer yakıt dış ticaret hacmi ise 1995 yılında 6 milyon USD iken 39 oranında artarak 2005 yılında 8,6 milyon USD düzeyine çıkmıştır. 311

12 Tablo 9: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir yılı itibariyle toplam 7.999,3 milyon USD olan dış ticaret hacminin ağırlıklı kısmını (98,5 ini) rafine edilmiş petrol ürünleri oluştururken, 1,4 ünü kok kömürü ve 0,1 ini de nükleer yakıt imalatı alt sektörü oluşturmaktadır İhracattaki Gelişmeler Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle milyon USD düzeyinde bir ihracat gerçeklemiş olup bunun 99,88 ini rafine edilmiş petrol ürünleri, 0,09 unu kok kömürü ve 0,03 ünü de nükleer yakıt imalatı alt sektörü oluşturmaktadır döneminde sektör genelinde ihracat değeri 807 oranında bir artış gösterirken, aynı dönemde rafine edilmiş petrol ürünleri ihracatı 807, kok kömürü ihracatı 427 oranında artış göstermiştir. İncelenen dönemde nükleer yakıt ihracatı ise USD den USD ye yükselmiştir. 312

13 Tablo 10: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 62-3, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 3,000,000 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000, , Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünün toplam ihracatımız ve imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ihracat değerinin gerek toplam ihracat içindeki payının gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payının sürekli olarak iniş çıkışlı bir seyir izlediği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 yılında toplam ihracat içinde 1,28 olan sektör ihracatının payı 2005 de 3,42 seviyesine yükselirken, imalat sanayii ihracatı içinde 1,44 olan payı da 3,66 düzeyine çıkmıştır. Aynı şekilde döneminde, alt sektörlerden 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri ihracat değerlerinin gerek 313

14 toplam ihracatımız içinde gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payı da iniş çıkışlı olmakla birlikte, 1995 yılında toplam ihracat içindeki payı 1,28 iken 2005 yılında 3,42 olmuş ve yine imalat sanayi ihracatı içinde 1,44 olan sektörün payı, 2005 de 3,65 e çıkmıştır. 231 nolu kok kömürü imalatı alt sektörünün payı ise hem toplam ihracat içersinde hem de imalat sanayi içersinde yok denecek düzeyde olup 0,01 düzeyinde gerçekleşmiş olduğu gözlenmektedir. Tablo 11: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı () Yıllar ,28 1,44 0,00 0,00 1,28 1, ,12 1,26 0,00 0,00 1,11 1, ,68 0,77 0,00 0,01 0,68 0, ,89 1,00 0,01 0,01 0,88 0, ,19 1,32 0,01 0,01 1,18 1, ,08 1,18 0,01 0,01 1,07 1, ,33 1,44 0,01 0,01 1,32 1, ,86 1,99 0,00 0,00 1,85 1, ,02 2,15 0,01 0,01 2,01 2, ,16 2,29 0,00 0,00 2,16 2, ,42 3,66 0,00 0,00 3,42 3, * 1,82 1,94 0,00 0,00 1,82 1,93 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ihracat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay 314

15 4.2. İthalattaki Gelişmeler Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünün ithalat miktarı ihracata oranla daha yüksek seviyededir yılı itibariyle, sektörde 5.484,1 milyon USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bunun 97,9 unu rafine edilmiş petrol ürünleri, 1,96 sını kok kömürü ve 0,15 ini de nükleer yakıt ithalatı oluşturmaktadır. Tablo 12: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 6,000,000 5,000,000 4,000,000 3,000,000 2,000,000 1,000,

16 Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii ithalatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının çok az bir düşüş kaydettiği dikkati çekmektedir. Nitekim 1996 da toplam ithalat içinde 0,80 olan sektör ithalatının payı 2005 de 0,72 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ithalatı içinde 0,99 olan payı da 0,89 düzeyine inmiştir döneminde, alt Sektörde, 1995 yılında 763 milyon USD olan ithalat, döneminde 618 oranında artış göstermesine rağmen, aynı dönem için alt sektörler itibarı ile bu artış oranı rafine edilmiş petrol ürünlerinde 641, kok kömürü ithalatında 223 ve nükleer yakıt ithalatında ise 28 oranında artış olarak gerçekleşmiştir. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünün toplam ithalat ve imalat sanayi ithalatı içersindeki payının inişli çıkışlı bir seyir izlemiş olduğu görülmektedir. Sektör 1995 yılında toplam ithalattan 2,14 lük bir pay alırken artarak 2005 yılında bu pay 4,7 e yükselmiş olup imalat sanayi ithalatından aldığı pay ise 1995 yılında 2,67 iken 2005 yılında 5,82 ye yükselmiştir. Alt sektörler itibarı ile baktığımızda, 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri sektörünün toplam ithalattan aldığı pay 1995 yılında 2,03 iken, artarak 2005 yılında 4,6 ya yükselmiş olup aynı alt sektörün imalat sanayi ithalatından aldığı pay ise 1995 yılında 2,53 iken 2005 yılında 5,70 e yükselmiştir. 231 nolu kok kömürü ithalatı 1995 yılında toplam ithalattan 0,09 luk bir pay alırken bu pay 2005 yılında da aynı düzeyde kalmış olup imalat sanayi ithalatından aldığı pay ise 1995 yılında 0,12 iken, 2005 yılında 0,11 e düşmüştür. 233 nolu nükleer yakıt sektörü ithalatının toplam ithalattan aldığı pay, 1995 yılında 0,02 iken, 2005 yılında 0,01 e düşmüş ve imalat sanayi ithalatından aldığı pay ise 1995 yılında 0,02 lik bir paya sahipken, 2005 yılında 0,01 e düşmüş olduğu görülmektedir. 316

17 Tablo 13: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı () Yıllar ,14 2,67 0,09 0,12 2,03 2,53 0,02 0, ,45 3,04 0,10 0,12 2,34 2,90 0,02 0, ,37 2,90 0,14 0,16 2,23 2,72 0,01 0, ,11 2,48 0,12 0,15 1,97 2,32 0,01 0, ,16 3,78 0,09 0,10 3,05 3,66 0,02 0, ,75 5,85 0,11 0,14 4,63 5,70 0,01 0, ,34 5,50 0,12 0,15 4,22 5,34 0,01 0, ,25 5,30 0,12 0,15 4,13 5,14 0,01 0, ,09 5,09 0,08 0,10 4,00 4,98 0,01 0, ,89 4,72 0,10 0,12 3,79 4,59 0,01 0, ,70 5,82 0,09 0,11 4,60 5,70 0,01 0, * 5,43 6,88 0,01 0,02 5,41 6,86 0,01 0,01 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe dış ticaret dengesi, Türkiye nin aleyhine yönelik bir gelişim göstermektedir yılı itibariyle sektör genelinde 486,03 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı söz konusu iken, bu açık, 2004 te 2.432,4 milyon USD, 2005 te ise 2.968,8 milyon USD seviyesine yükselmiştir yılında 36 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı (ihracat/ithalat), 2005 de en yüksek seviyesi olan 46 düzeyine yükselmiş olmasına rağmen, daha önceki yıllarda dalgalı bir seyir izlemiş olup 2000 yılında da en düşük değeri olan 12 ye kadar gerilemiştir. 317

18 Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Dış ticaret dengesindeki mevcut durum alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde, döneminde özellikle rafine edilmiş petrol ürünleri konusunda ciddi bir dış ticaret açığının olduğu göze çarpmaktadır yılında 446,9 milyon USD lık bir açık varken, 2005 yılında artarak bu açık milyon USD ına kadar çıkmış olduğu görülmektedir. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise 1995 yılında 38 iken, ara yıllarda dalgalanmalar olmasına rağmen, 2005 yılında 47 ye kadar yükselmiştir. En yüksek değerini 47 ile 2005 yılında alırken, 2000 yılında da en düşük değer olan 12 ye kadar gerilemiştir. Kok kömürü konusunda ise 1995 yılında 32,9 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı verirken, 2005 yılında bu açık 105,3 milyon USD a çıkmıştır dönemi için ihracatın ithalatı karşılama oranı ise 1-6 arasında değişmektedir. Nükleer yakıt sektörü de dış ticaret açığı vermekte olup 1995 yılında 6 milyon USD olan açık artarak 2005 yılında 7,3 milyon USD a çıkmıştır. Bu alt sektör açısından dönemi için ihracatın ithalatı karşılama oranı ise 1-8 arasında değişmekte olduğu görülmektedir dönemi itibariyle imalat sanayii genelinde ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselirken, aynı şekilde Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da artış kaydetmiştir. Nitekim 1995 de 67,45 olan imalat sanayii ihracat/ithalat oranı, 2005 de 73,04 e çıkarken, Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da 60,59 dan 62,9 a yükselmiştir. 318

19 50.0 GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 23 no lu kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörüne ait RCA değerlerinin döneminde 31,6 ile 147,8 arasında değerler almış ve bu dönem içersinde oldukça iniş çıkışlı bir seyir izlemiş olduğu görülmektedir yılındaki en yüksek RCA değeri olan 31,6 olmuş ve bu yıl için rekabet gücü sınırda (50>RCA>-50) şeklinde yorum yapılabilirken bunun dışındaki yıllarda RCA ların -50 den küçük olduğu ve rekabet gücünün düşük olduğu sonucuna varılmaktadır. 23 no lu kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörü, dönemine ait ortalama RCA değeri 88,1 olup imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 16 ıncı sırada yer alır. Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise, dönemi itibariyle 231 ve 233 no lu sektörlere ait ortalama RCA skorlarının -50 den küçük olduğu, diğer bir ifadeyle düşük rekabet gücüne sahip olduğu görülürken, 232 nolu sektör olan rafine edilmiş petrol ürünleri sektörü RCA ları ise döneminde 29,6 ile 146,5 arasında değişmekte; 2005 yılındaki 29,6 olan RCA değeri rekabet gücü sınırda iken, diğer bütün yıllarda RCA değerleri 50 nin altında olup rekabet gücünün düşük olduğu görülmektedir dönemi için rekabet gücündeki düşüşün azaldığı dikkati çekmektedir. 319

20 Tablo 15: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıtı Sektörü RCA Değerleri Yıllar ,2-384,2-46,0-877, ,7-424,5-74,0-506, ,7-337,1-119,0-554, ,9-281,1-80,1-422, ,0-256,1-95,1-450, ,8-211,9-146,5-371, ,5-247,3-116,2-524, ,7-349,8-79,9-409, ,5-260,8-68,7-325, ,9-418,0-56,3-256, ,6-339,1-29,6-202, * -109,4-348,7-109,1-212,8 Skoru -88,1-321,6-85,0-426, Değer Düşük Düşük Düşük Düşük RCA Ort. Eğilim Artıyor Sabit Sabit Artıyor RCA Eğilim Artıyor Azalıyor Artıyor Artıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Skor 0.0 GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ

21 5. VERİMLİLİK DURUMU 5.1. Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, döneminde gerek imalat sanayii genelinde gerekse kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 15,7 oranında azalarak 84,3 olurken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe 15,4 oranında azalarak 84,6 olmuştur. Alt sektörler itibariyle çalışanlar endeksi incelendiğinde, 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe çalışanlar endeksinin de azalarak 84,4 e düştüğü görülürken, 231 nolu kok kömürü sektöründe ise dönemi için elde edilen üretimde çalışanlar endeksinin de düşüş göstererek 67 ye indiği dikkati çekmektedir. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,2 96,1 94,9 96, ,2 96,1 90,8 96, ,1 93,7 67,0 93, ,7 88,7 0,0 89, ,2 81,9 0,0 82, ,7 78,0 0,0 78, ,4 85,3 0,0 85, ,8 84,4 0,0 84, * 84,3 84,6 0,0 84,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 321

22 Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışılan Saat Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışılan saat endeksi döneminde, çalışanlar endeksinde olduğu gibi, gerek imalat sanayii genelinde gerekse kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 17,3 oranında azalarak 82,7 olurken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründeki azalma 21,2 ve endeks değeri 78,8 olmuştur. Alt sektörler bazında bakıldığında da benzer bir eğilimin geçerli olduğu gözlenmektedir. Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,5 95,6 101,2 95, ,2 94,9 99,1 95, ,1 90,4 72,5 90, ,0 84,7 0,0 85, ,7 78,6 0,0 79, ,3 74,8 0,0 75, ,6 81,9 0,0 82, ,7 77,8 0,0 77, * 82,7 78,8 0,0 78,7 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 322

23 Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi, döneminde, imalat sanayii genelinde sürekli bir artış eğilimi olmakla birlikte kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründe 2000 yılında düşmüş, diğer yıllarda da 1997 yılına göre artmakla birlikte dalgalanmalar söz konusu olmuştur de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 61,6 oranında artarak 161,6 olurken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründe 16,1 oranında artarak 116,1 olmuştur. Alt sektörler itibariyle çalışan başına üretim endeksi incelendiğinde, 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe endeks değerinin 2000 yılındaki 92,6 ya düşüşü haricinde diğer yıllarda iniş çıkışlı durum sektördeki eğilimle aynı olmuştur yılında 100 olan endeks değeri, döneminde 16,4 oranın da artarak 116,4 olmuştur. 323

24 Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100, ,0 106,2 106, ,2 102,1 102, ,5 92,7 92, ,1 103,9 103, ,6 122,6 121, ,8 132,8 132, ,8 115,7 115, ,9 116,7 116, * 161,6 116,1 116,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışılan saat başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi ise, döneminde, imalat sanayii genelinde sürekli bir artış eğilimi olmakla birlikte, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründe 2000 yılında düşmüş, diğer yıllarda da 1997 yılına göre artmakla birlikte dalgalanmalar söz konusu olmuştur de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 64,5 oranında artarak 164,5 olurken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründe 24,6 oranında artarak 124,6 olmuştur. Alt sektör bazında bakıldığında ise 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe de benzer bir eğilim olduğu gözlenmektedir. 324

25 Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii ,0 100,0 100, ,7 106,7 106, ,5 103,4 103, ,7 96,1 96, ,9 108,8 108, ,9 127,7 127, ,1 138,5 137, ,1 120,6 120, ,8 126,7 126, * 164,5 124,6 124,9 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründeki fiyat değişimleri incelendiğinde, döneminde, sektör genelindeki fiyat artışlarının 1997, 1999, 2001, 2002 ve 2004 yılında hem imalat sanayiinin hem de genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artıştan daha yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. 1998, 2000 ve 2003 yıllarında ise sektör genelindeki fiyat artışları hem imalat sanayii hem de Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artıştan daha az olmuştur. Ayrıca 1995 de 148,5 olan TEFE değeri (1994=100), Aralık 2004 te 8.403,8 olmuştur. Başka bir ifadeyle döneminde genel TEFE değeri 55,6 kat artmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii endeks değeri 54,7 kat artarken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt 325

26 sektöründeki fiyat değişimi 101,6 kat olmuştur. Alt sektörler itibarı ile TEFE deki değişim incelendiğinde en yüksek fiyat artışının 231 nolu kok kömürü sektöründe olduğu ve fiyat artışının döneminde 118,6 kat olduğu görülmüştür. 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri üretim sektöründe ise fiyat artışı 101,5 kat olmuştur. Tablo 20: TEFE deki (1994=100) () Yıl Genel TEFE İmalat Sanayii ,0 91,2 112,4 96,6 112, ,3 47,1 20,2 30,1 20, ,9 76,7 176,3 79,8 176, ,7 29,4 18,1 51,1 18, ,6 96,1 110,4 106,7 110, ,8 29,7 36,3 20,4 36, ,9 12,6 7,1 22,4 7, ,8 14,8 29,7 92,5 29,5 GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, Genel TEFE İmalat Sanayii Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle değerlendirildiğinde ise, 2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nin genel olarak 18,1 puan, imalat sanayii endeks değerinin 21,3 puan ve kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründeki fiyat endeksinin de 111,1 puan arttığı dikkati çekmektedir. Bu dönemde alt sektörler itibarı ile bakıldığında, 231 nolu kok kömürü sektörünün 2005 Ocak ayında 160,7 olan ÜFE endeksi 4,8 puan artarak Ağustos 2006 da 165,5 olmuş, rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe 2005 Ocak ayında 127,8 iken 113,2 puan artarak, Ağustos

27 tarihinde ÜFE değerinin 236 olduğu görülmektedir. Sektörde genel anlamda fiyatlarda artış olduğu anlamına gelmektedir. Tablo 21: Aylık ÜFE Değerleri (2003=100) Aylar Genel ÜFE İmalat Sanayii Ocak ,6 117,5 123,4 160,8 122,8 Şubat ,8 117,7 128,7 156,4 128,2 Mart ,3 119,5 143,9 151,2 143,8 Nisan ,7 121,8 158,4 162,6 158,4 Mayıs ,0 121,3 148,9 157,6 148,7 Haziran ,4 121,8 162,7 152,8 162,9 Temmuz ,5 121,4 168,0 149,2 168,3 Ağustos ,7 123,2 175,3 150,1 175,8 Eylül ,7 125,1 188,3 149,3 189,0 Ekim ,5 125,6 188,9 152,3 189,6 Kasım ,4 123,2 166,2 150,7 166,5 Aralık ,3 122,5 162,2 151,5 162,4 Ocak ,7 123,7 171,0 151,1 171,4 Şubat ,0 123,8 173,3 147,9 173,8 Mart ,3 124,4 174,6 148,2 175,2 Nisan ,8 126,8 192,1 150,8 193,0 Mayıs ,3 130,6 210,5 151,0 211,8 Haziran ,6 137,7 238,4 174,9 239,7 Temmuz ,8 139,7 249,9 176,5 251,5 Ağustos ,7 138,8 234,5 165,5 236,0 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. 327

28 Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 Ağustos-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii Yıl Tablo 21: Aylık ÜFE i (2003=100) Genel ÜFE İmalat Sanayii Ocak Şubat ,1 0,1 4,3-2,7 4,5 Mart ,3 1,5 11,8-3,4 12,1 Nisan ,2 2,0 10,1 7,6 10,1 Mayıs ,2-0,4-6,0-3,1-6,1 Haziran ,5 0,4 9,3-3,0 9,5 Temmuz ,7-0,4 3,3-2,4 3,4 Ağustos ,0 1,5 4,4 0,6 4,4 Eylül ,8 1,5 7,4-0,5 7,5 Ekim ,7 0,4 0,3 2,0 0,3 Kasım ,9-1,9-12,0-1,1-12,2 Aralık ,0-0,6-2,4 0,5-2,5 Ocak ,0 1,0 5,5-0,3 5,6 Şubat ,3 0,1 1,3-2,1 1,4 Mart ,2 0,5 0,8 0,3 0,8 Nisan ,9 2,0 10,0 1,7 10,2 Mayıs ,8 3,0 9,5 0,1 9,7 Haziran ,0 5,4 13,3 15,8 13,2 Temmuz ,9 1,5 4,8 0,9 4,9 Ağustos ,7-0,7-6,2-6,2-6,2 328

29 2003=100 bazlı aylık ÜFE endeksindeki değişim yüzdesi cinsinden bakıldığında; Ocak2005-Ağustos 2006 döneminde Genel ÜFE de 14,4, imalat sanayiinde 16,9 ve kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe ise 69,4 oranında artış olduğu görülmektedir. Ocak 2005-Ağustos 2006 arasındaki 20 aylık döneminde kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründeki fiyat artışı, hem fiyatlar genel düzeyinden hem de imalat sanayiindeki toplam fiyat artışından daha yüksek seviyede gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründeki fiyat artışlarının önemli bir kısmı, sırası ile 232 ve 231 nolu alt sektörlerdeki fiyat artışlarından kaynaklanmıştır. 232 nolu sektörde bu dönemde fiyat artışı 70,7 iken, 231 nolu sektördeki fiyat artışı 4,8 olmuştur. 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Kok kömürü (231), rafine edilmiş petrol ürünleri (232) ve nükleer yakıt (233) imalatından oluşan kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı (23) sektörü, Türkiye de başta Kocaeli, İzmir ve İstanbul olmak üzere Tekirdağ, Adana, Bursa, Aydın, Kırıkkale ve Mardin Düzey 2 bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Sektörün üretim endeksi (üretim değeri ağırlıklı olarak), genel itibariyle birkaç yıl hariç düşüş eğilimi göstermektedir. Alt sektörler itibariyle ağırlıklı paya sahip 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe de 1998, 2002 ve 2003 yılındaki artışlar hariç, diğer yıllarda üretim endeksinde bir miktar düşüş olmuştur. Bu alt sektörde 1997=100 bazlı endeks değeri, 2005 de ortalama olarak 98,6 düzeyine inmiştir üçüncü çeyrek itibarı ile sektörünün ortalama üretim endeksi 98,5 olarak gerçekleşmiştir. Sektörde kapasite kullanım oranı civarında olup imalat sanayiine ait genel KKO nın (75-81) üzerinde bulunmaktadır. Alt sektörler itibariyle en yüksek KKO, 232 no lu sektörde (75-91) gerçekleşmekte iken, 231 no lu sektörün KKO civarındadır. Sektör, üretim değeri itibariyle, imalat sanayii üretim değerinin 8,9-17 lik bir bölümünü oluşturmaktadır. Sektör üretim değerinin neredeyse tamamını 232 no lu rafine edilmiş petrol ürünleri sektörü üretim değeri oluşturmaktadır. 23 no lu sektörün dış ticaret hacmi, yıllar itibariyle sürekli bir şekilde artış göstererek 2005 de milyon USD seviyesine çıkmıştır. Dış ticaret hacminin 68,6 gibi önemli bir bölümü ise ithalattan oluşmaktadır de sektörde milyon USD ithalat, milyon USD ihracat yapılırken, ihracatın ithalatı karşılama oranı 46 dır. Sektörün dış ticaretteki rekabet gücü incelendiğinde, rekabet gücünün sınırda olduğu, 2005 yılı hariç, diğer yıllarda rekabet gücünün düşük olduğu görülürken, eğiliminin azaldığı ve rekabet gücünün sınırda olma durumuna yaklaştığı dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle 231, 232 ve 233 no lu sektörlerin rekabet gücünün de benzer şekilde düşük olduğu ve eğilimin azaldığı görülmektedir. 329

30 Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, sektör genelinde gerek üretimde çalışanlar endeksinin gerekse üretimde çalışılan saat endeksinin devamlı olarak düştüğü görülürken, 1997 de 100 olan endeks değerlerinin, 2006 da sırasıyla 84,6 ve 78,8 e gerilediği dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle hem 232 no lu sektörde hem de 231 nolu sektörde endeks değerinin düştüğü görülmektedir. Kısmi verimlilik endekslerinde ise hem kişi başına üretimin, hem de çalışılan saat başına üretim endekslerinin, imalat sanayiinin genelinde olduğu gibi (2000 yılındaki düşüş hariç), arttığı görülürken, endeks rakamının 2006 da sırasıyla 116,1 ve 124,6 düzeyine yükseldiği dikkati çekmektedir. Sektörde hem üretimde çalışanlar endeksi hem de üretimde çalışanların verimliliği yükselmiştir. Dolayısı ile sektörde istihdam artışı ile verimlilik artışı beraber gerçekleşmiştir döneminde sektördeki fiyat artışları, 1997, 1999, 2001, 2002 ve 2004 yıllarında hem imalat sanayiindeki hem de genel fiyat artışlarından daha yüksek düzeyde gerçekleşmiştir. Diğer yıllarda ise daha gerisine kalmıştır. Alt sektörler itibariyle 231 no lu sektördeki fiyat artışları, sektör genelinden daha yüksek olduğu halde 232 nolu sektörünki sektör genelinin biraz altında kalmıştır. Sonuç olarak, sektörde üretim endeksinin imalat sanayiinin geneline kıyasla düşük olmasına karşın son yıllarda artış eğiliminde olması ve kapasite kullanım oranlarında buna bağlı artışın olması, sektörel üretim düzeyinin artmasına işaret etmektedir. Sektördeki bu üretim artışı sektörel verimlilikte ve sektörel istihdamdaki artışlarla sağlanmıştır. Son yıllarda sektörün ihracatının ithalatı karşılama oranının yükselmesi de, dış ticaret hacminin artış göstermesi ve sektörün, düşük olan rekabet gücünün artarak rekabet gücü sınırda durumuna yaklaşması, önümüzdeki yıllarda sektörün önemini bir miktar daha artıracaktır. 330