174

Transkript

1 DERİ İŞLEME, SARACİYE VE AYAKKABI İMALATI Hazırlayan Ömür GENÇ ESAM Müdür Yardımcısı

2 174

3 1. SEKTÖRÜN TANIMI Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 19 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde 2 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 3 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 191 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi; Bavul, el çantası, saraçlık ve koşum takımı imalatı) 1911 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi) 1912 (Bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı) 192 (Ayakkabı imalatı) 1920 (Ayakkabı imalatı) Sektör, NACE REV sınıflandırmasına göre ise aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: 19 (Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı) 191 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi) 1910 (Derinin tabaklanması ve işlenmesi) 192 (Bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı) 1920 (Bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı) 193 (Ayakkabı, terlik vb. imalatı) 1930 (Ayakkabı, terlik vb. imalatı) 175

4 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmaların önemli bir bölümü İstanbul bölgesinde bulunmaktadır. İstatistikî Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre (devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre), Türkiye genelinde 19 no lu sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 305 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının 2,7 sini oluşturmaktadır. Sektör genelinde yer alan 305 adet işyeri sayısının, 53,4 ü İstanbul bölgesinde yer almakta iken, 13,4 ü İzmir, 8,2 si Tekirdağ, 5,9 u Bursa, 4,3 ü Manisa ve 4,3 ü de Ankara bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu bu altı Düzey 2 bölgesi, Türkiye genelindeki firma sayısının 85,2 sini kapsamaktadır. Ülke genelinde yedi Düzey 2 bölgesinde (Antalya, Adana, Kırıkkale, Zonguldak, Kastamonu, Şanlıurfa ve Mardin) ise, faaliyet gösteren herhangi bir firma bulunmamaktadır yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun 51 i İstanbul bölgesinde, 13,9 u Tekirdağ, 7,6 sı Bursa, 7 si İzmir, 6,4 ü Manisa, 2,2 si de Samsun bölgesindeki firmalara aittir. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin 0,5 ini teşkil etmektedir. Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise kişi olan sektör ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının 1,5 ini oluşturduğu görülür. Yıllık ortalama çalışan sayısının 56,3 ünü İstanbul bölgesindeki firmalar oluşturmakta iken, 10,2 si Tekirdağ, 9 u İzmir, 4,3 ü de Manisa bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 208,3 milyon YTL olup ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin 0,5 ini oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin 60,1 i İstanbul bölgesindeki firmalara ait olup bunu sırasıyla 9,5 ile Tekirdağ, 7,7 ile Balıkesir, 7 ile İzmir, 4,4 pay ile de Ankara bölgesi izlemektedir. 176

5 Tablo 1: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma sayısı Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul , , , ,1 Tekirdağ 25 8, , , ,5 Balıkesir 4 1, , , ,7 İzmir 41 13, , , ,0 Aydın 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Manisa 13 4, , , ,6 Bursa 18 5, , , ,7 Kocaeli 2 0,7 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ankara 13 4, , , ,4 Konya 3 1, , , ,0 Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Hatay 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 8 2, , , ,6 Trabzon 3 1,0 55 0, , ,1 Erzurum 1 0, , , ,1 Ağrı 1 0, , , ,1 Malatya 1 0,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 1 0, , , ,9 Gaziantep 5 1, , , ,3 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TÜRKİYE , , , ,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 177

6 3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe üretim endeksi genel olarak düşüş eğilimi göstermektedir de 100 olan endeks değeri döneminde hiçbir zaman bu değerin üzerine çıkamayarak, 2006 yılında (ilk üç çeyrek dönem ortalaması) 84,6 düzeyine gerilemiştir. Aynı dönemde imalat sanayiine ait genel endeks değeri ise 136,2 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks Endeks ,0-100,0-100,0-100, ,1 0,1 85,8-14,2 92,1-7,9 79,9-20, ,9-4,2 86,6 0,9 101,0 9,7 73,4-8, ,1 6,5 92,4 6,7 126,5 25,2 61,3-16, ,4-9,5 73,1-20,9 98,7-22,0 49,8-18, ,5 10,9 84,1 15,0 105,6 7,0 64,6 29, ,0 9,3 82,8-1,5 119,9 13,5 52,2-19, ,7 10,4 92,9 12,2 124,6 3,9 61,3 17, ,6 4,8 75,0-19,3 93,2-25,2 58,3-4, * 136,2 5,1 84,6 12,8 92,5-0,8 77,5 33,0 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Tablodan da görüldüğü gibi, sektör üretim endeksinde en fazla düşüş, 192 no lu sanayi dalı ayakkabı imalatında olmuştur döneminde sektör üretim endeksinde 15,4 oranında bir gerileme olurken, ayakkabı imalatında 22,5, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatında ise 7,5 oranında bir düşüş yaşanmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii üretim endeksinde 36,2 oranında bir artış olmuştur. Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii

7 Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de 58,6 olan sektör üretim endeksinin, inişli çıkışlı bir yapı göstererek, Mart 2006 da en yüksek değeri olan 104,4 e çıktığı ve bu aydan sonra kademeli olarak düşüş kaydederek Temmuz 2006 da 80,1 seviyesine gerilediği görülmektedir. Temmuz 2005 de endeks değeri bir önceki yılın aynı ayına göre 42,7 oranında azalış gösterirken, Temmuz 2006 da, bir önceki yılın aynı ayına göre 34,2 oranında bir artış göstermiştir. Temmuz 2006 da endeks değeri bir önceki aya göre ise 1,1 oranında azalış kaydetmiştir. Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre değişme) Aylar İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks Endeks 2005/1 116,6-58,6-73,9-44,6-2005/2 112,1-3,9 70,1 19,6 96,5 30,5 46,0 3,2 2005/3 130,1 16,0 77,7 10,8 91,6-5,0 64,9 41,2 2005/4 129,3-0,6 84,4 8,6 79,3-13,5 89,0 37,1 2005/5 133,6 3,4 64,3-23,8 80,0 0,9 50,0-43,8 2005/6 134,1 0,3 68,7 6,7 88,8 10,9 50,3 0,6 2005/7 128,8-3,9 59,7-13,0 85,5-3,6 36,1-28,2 2005/8 130,2 1,1 70,9 18,8 88,7 3,7 54,7 51,5 2005/9 142,6 9,5 86,0 21,2 100,9 13,8 72,4 32,3 2005/10 131,3-7,9 71,2-17,2 87,5-13,3 56,3-22,2 2005/11 129,2-1,6 89,1 25,1 124,4 42,2 56,8 0,7 2005/12 137,0 6,0 98,7 10,8 121,2-2,6 78,2 37,8 2006/1 107,4-21,6 67,8-31,3 78,1-35,5 58,4-25,3 2006/2 118,5 10,3 85,5 26,1 89,3 14,3 82,1 40,5 2006/3 143,0 20,7 104,4 22,0 104,7 17,2 104,1 26,8 2006/4 139,0-2,8 76,8-26,4 76,8-26,6 76,8-26,2 2006/5 146,2 5,2 78,4 2,0 81,1 5,6 75,9-1,2 2006/6 148,8 1,8 81,0 3,4 92,5 14,0 70,6-7,0 2006/7 141,1-5,2 80,1-1,1 102,8 11,2 59,4-15,8 179

8 Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı sektörünün alt sektörlerindeki (191 ve 192) üretim endeksindeki gelişmeler incelendiğinde; derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı alt sektör (191) üretiminin, Ocak 2005-Temmuz 2006 döneminde 39,1, ayakkabı imalatı sektör üretiminin (192) de 33,2 oranında artış gösterdiği görülür. Başka bir deyişle, bu iki alt sektör üretim endeksindeki artışlar sektör üretim endeksine paralel bir performans göstermiştir. Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6, ,2 6,7 15,0-1,5 12,2-19,3-42,7 34,2-27,2 18, ,9 25,2 7,0 13,5 3,9-25,2-33,6 20,2-32,1 5, ,1-16,5 29,7-19,2 17,4-4,9-53,6 64,4-15,3 38, Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) civarında seyretmektedir. Sektör genelinde gerçekleşen bu KKO ları, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO nın (75-80) puan daha altındadır. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO, 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatında gerçekleşmektedir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinden çok az yüksek olduğu gibi, istikrarlı bir görünüm de sergilemektedir. Bu sektöre ait kapasite kullanım oranları döneminde ortalama olarak 66 olarak gerçekleşmiştir. 192 kodlu ayakkabı imalatında gerçekleşen KKO oranı ise ortalama olarak 61 civarında olmakla 180

9 birlikte, kapasite kullanım oranı, son yıllarda önemli artışlar göstererek, 2003 de 73, 2004 te 68,1, 2005 de 66,9 ve 2006 ilk üççeyrek dönemi kapsayan dokuz aylık dönemde ise ortalama olarak 70 düzeyine yükselmiştir. Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) Yıllar İmalat Sanayii ,8 57,3 68,3 50, ,8 63,7 75,5 49, ,2 62,0 66,5 56, ,0 64,5 64,4 64, ,4 69,6 68,6 70, ,6 65,5 67,2 65, ,9 61,8 61,2 62, ,6 60,8 68,9 56, ,0 63,2 67,1 60, ,4 67,1 68,2 66, ,5 58,7 64,8 55, ,4 56,8 64,2 51, ,9 60,8 65,1 57, ,9 56,4 56,1 57, ,4 60,4 62,8 57, ,4 69,7 64,7 73, ,3 65,0 60,2 68, ,3 66,4 65,8 66, * 80,6 68,1 66,0 69,9 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, İmalat Sanayii

10 Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı sektöründe KKO 66,2 iken, Temmuz 2006 da 67,4 düzeyine yükselmiştir yılı ortalama KKO 66,4 düzeyinde iken, 2006 yılının yedi aylık döneminde ortalama KKO 68,8 olmuştur. imalat sanayii genelinde ise Ocak 2005 de 76,6 olan KKO nın, Temmuz 2006 da 82,2 seviyesine yükseldiği görülürken, 2005 yılı genelinde imalat sanayii genelinde ortalama KKO 80,3, 2006 yedi aylık dönemde ise 80,5 oranında gerçekleştiği dikkati çekmektedir. Alt sektörlerden 191 no lu sektörde 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde 65,8 oranında bir KKO gerçekleşirken, 192 no lu sektörde 71,1 oranında KKO gerçekleşmiştir. Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Aylık, ) Aylar İmalat Sanayii Ocak ,6 66,2 66,5 65,8 Şubat ,1 69,5 68,2 70,4 Mart ,5 65,5 63,2 67,4 Nisan ,8 65,8 63,1 67,7 Mayıs ,3 63,3 62,7 63,8 Haziran ,4 63,5 60,0 66,0 Temmuz ,6 63,6 65,3 62,5 Ağustos ,8 67,8 66,5 68,8 Eylül ,7 67,3 66,7 67,8 Ekim ,3 67,3 67,3 67,3 Kasım ,9 67,5 71,1 64,7 Aralık ,7 69,9 68,9 70,8 Ocak ,4 70,4 71,3 69,7 Şubat ,2 68,2 66,4 69,7 Mart ,7 72,1 70,9 73,0 Nisan ,3 69,3 66,4 71,6 Mayıs ,6 67,7 62,9 71,6 Haziran ,1 66,7 58,5 72,7 Temmuz ,2 67,4 64,4 69,4 182

11 GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam 763 milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin 62,8 lik bölümünü ayakkabı üretimi oluştururken, 37,2 lik kısmını derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatı teşkil etmektedir. Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde, 19 no lu sektörün ülke imalat sanayii üretimi içindeki payının 0,4-0,5 arasında olduğu görülürken, bu payın zaman içinde azaldığı dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 de imalat sanayii üretim değeri içinde 19 no lu sektörün payı 0,52 iken, bu pay, 1996 da en yüksek seviyesi olan 0,61 e yükselmiş, ancak bu yıldan sonra sürekli olarak azalış göstererek 2005 de 0,43 düzeyine gerilemiştir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 183

12 Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Not: Bazı yıllarda alt sektörler itibariyle toplam işyeri sayısının sektör geneli işyeri sayısı ile tutmamasının nedeni, bir firmanın birden fazla alt sektörde faaliyet göstermesinden kaynaklanmaktadır. Üretim değeri USD bazında değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının, imalat sanayiinin geneline oranla daha düşük kaldığı görülür. Nitekim, döneminde imalat sanayii genelinde toplam üretim artışı 82,8 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sektöründe üretim değeri 34,5 oranında artış göstermiştir yılında 423 milyon USD olan sektör üretimi, 2001 de en düşük seviyesi olan 256 milyon USD değerine düştükten sonra devamlı olarak yükseliş kaydederek, 2005 de en yüksek seviyesi olan 569 milyon USD düzeyine yükselmiştir. Üretim değerindeki artış alt sektörler itibariyle incelendiğinde ise, her iki alt sektörde de üretim değerinin incelenen dönemde sektör geneline paralel bir gelişim gösterdiği dikkati çekmektedir döneminde 191 kodlu alt sektördeki üretim artışı 35 iken, 192 kodlu sektör üretimi, aynı dönemde, 34,2 oranında artış göstermiştir. Dolar cinsinden üretim değerindeki değişme ayrıntılı olarak incelendiğinde; 2001 krizinin ve 1998/1999 Uzakdoğu ve Rusya krizlerinin sektörel üretim üzerindeki olumsuz etkileri açıkça görülmektedir. Buna göre 1998 ve 1999 yıllarında, derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sektörü üretim değeri (dolar cinsinden) bir önceki yıla göre, sırasıyla 16,7 ve 1,2 oranında düşerken, 191 kodlu sektör 1,7 ve 12 oranında düşüş kaydetmiştir. 192 kodlu sektör üretimi ise 1998 de 25,6 oranında değer kaybı yaşarken, 1999 da üretim değeri dolar bazında 7,2 oranında artmıştır. 1998/1999 krizine göre, makro-ekonomik parametreler üzerinde oldukça sarsıcı sonuçlar yaratan 2001 krizinde ise sektörel üretim değeri bir önceki yıla göre 30,9 oranında düşerken, 191 kodlu sektör üretim değeri 28,7 ve 192 kodlu sektör 184

13 üretim değeri de 32,9 oranında azalış göstermiştir ve 2001 yıllarında imalat sanayiinin geneline ait üretim değeri (USD bazında) ise sırasıyla 8,1 ve 21,2 oranlarında azalış kaydetmiştir. Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve ) Yıllar Milyon USD Milyon USD Milyon USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 185

14 4. DIŞ TİCARET DURUMU Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe, 1995 yılı itibariyle 431 milyon USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle artış göstererek 2005 yılında 1,2 milyar USD düzeyine yükselmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi döneminde 180 oranında artış göstermekle birlikte, ayakkabı alt sektörü dış ticareti, incelenen dönemde 292 gibi oldukça yüksek bir oranda artış göstererek, 160,2 milyon USD olan dış ticaret hacmini, 628,4 milyon USD seviyesine çıkarmıştır. İncelenen dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün dış ticareti ise 114 oranında artarak, 270,3 milyon USD den 578,9 milyon USD ye yükselmiştir. Tablo 9: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir yılı itibariyle toplam 1.207,4 milyon USD olan dış ticaret hacminin yarıdan fazla kısmını (52 sini) ayakkabı oluştururken, 48 ini derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörü oluşturmaktadır. 186

15 4.1. İhracattaki Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 2005 yılı itibariyle 370 milyon USD düzeyinde bir ihracat gerçekleşmiş olup bunun 58 ini ayakkabı, 42 sini de derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörü oluşturmaktadır döneminde sektör genelinde ihracat değeri 105 oranında bir artış gösterirken, aynı dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı ihracatı 134, ayakkabı ihracatı ise 88 oranında artış göstermiştir. Tablo 10: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT

16 Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörünün toplam ihracatımız ve imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ihracat değerinin gerek toplam ihracat içindeki payının gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payının sürekli olarak azalış gösterdiği dikkati çekmektedir. Nitekim 1995 de toplam ihracat içinde 0,83 olan sektör ihracatının payı 2005 de 0,50 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ihracatı içinde 0,94 olan payı da 0,54 düzeyine inmiştir. Aynı şekilde döneminde, alt sektörlere ait ihracat değerlerinin gerek toplam ihracatımız içinde gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payı devamlı şekilde azalış göstermiştir. Özellikle, ayakkabı sektöründeki azalış daha dramatik bir şekilde olmuştur yılında toplam ihracat içinde 0,53 olan ayakkabı sektörünün payı, 2005 de 0,29 a gerilerken, imalat sanayii ihracatı içinde 0,59 olan payı ise 0,31 düzeyine inmiştir. Tablo 11: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı () Yıllar ,83 0,94 0,30 0,34 0,53 0, ,95 1,08 0,30 0,34 0,65 0, ,14 1,28 0,34 0,39 0,80 0, ,01 1,13 0,32 0,35 0,69 0, ,68 0,76 0,27 0,30 0,41 0, ,68 0,74 0,27 0,30 0,41 0, ,68 0,73 0,27 0,30 0,40 0, ,59 0,64 0,23 0,24 0,37 0, ,60 0,64 0,22 0,23 0,39 0, ,52 0,55 0,19 0,21 0,32 0, ,50 0,54 0,21 0,22 0,29 0, * 0,50 0,53 0,22 0,23 0,28 0,30 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki payı (2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı 188

17 4.2. İthalattaki Gelişmeler Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe ithalat miktarı ihracata oranla daha yüksek seviyededir yılı itibariyle, sektörde 837,4 milyon USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bunun 49 unu ayakkabı, 51 ini de derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı ürünleri oluşturmaktadır. Sektörde, 1995 yılında 250 milyon USD olan ithalat, döneminde 235 oranında artış göstermesine rağmen, artış oranı ayakkabıda 805 gibi oldukça yüksek bir oranda olurken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımında 108 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 12: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD Bin USD Bin USD , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT

18 Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii ithalatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının çok fazla bir değişiklik göstermediği dikkati çekmektedir. Nitekim 1995 de toplam ithalat içinde 0,70 olan sektör ithalatının payı, 2005 de 0,72 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ithalatı içinde 0,88 olan payı da 0,89 düzeyine çıkmıştır döneminde, alt sektörlerden ayakkabı sektörüne ait ithalat değerlerinin gerek toplam ithalat içinde gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payı devamlı şekilde yükseliş gösterirken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün payı azalış göstermiştir döneminde ayakkabı sektörünün toplam ithalat içindeki payı 0,13 ten 0,35 e yükselirken, imalat sanayii ithalatı içindeki payı da 0,16 dan 0,44 e çıkmıştır. Aynı dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün toplam ithalat içindeki payı ise 0,57 den 0,36 düzeyine gerilemiştir. Tablo 13: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı () Yıllar ,70 0,88 0,57 0,72 0,13 0, ,80 0,99 0,57 0,71 0,23 0, ,74 0,90 0,46 0,56 0,28 0, ,67 0,79 0,39 0,46 0,28 0, ,51 0,61 0,31 0,37 0,20 0, ,57 0,71 0,36 0,44 0,21 0, ,65 0,82 0,45 0,57 0,20 0, ,64 0,80 0,42 0,52 0,23 0, ,63 0,78 0,35 0,44 0,28 0, ,63 0,77 0,32 0,39 0,31 0, ,72 0,89 0,36 0,45 0,35 0, * 0,77 0,98 0,39 0,49 0,39 0,49 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ithalat içindeki payı (2): İmalat sanayii İthalatı içindeki payı 190

19 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe dış ticaret dengesi, Türkiye nin aleyhine yönelik bir gelişim göstermektedir yılı itibariyle sektör genelinde 69,7 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı söz konusu iken, bu açık, 2004 te 290,6 milyon USD, 2005 te ise 467,5 milyon USD seviyesine yükselmiştir yılında 72 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı (ihracat/ithalat), 1998 de en yüksek seviyesi olan 89 düzeyine yükselmiş olmasına rağmen, daha sonraki yıllarda devamlı bir düşüş göstererek 2004 te 53, 2005 de ise en düşük seviyesi olan 44 düzeyine gerilemiştir. Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () X-M (Bin USD) X / M () * (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Dış ticaret dengesindeki mevcut durum alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde, döneminde özellikle ayakkabıda dış ticaret fazlasının verildiği görülmektedir. Bu alt sektörde döneminde ihracat/ithalat oranı 100 ün üzerinde iken, 2003 ten itibaren ihracatın ithalatı karşılama oranı hızlı bir şekilde düşüş göstererek, 2005 yılında 52 olmuştur. Başka bir ifadeyle bu alt sektörde de dış ticaret dengesi açık vermeye başlamıştır yılında ayakkabı sektöründe 98,4 milyon USD düzeyinde bir açık gerçekleşirken, 2005 de bu açık 196 milyon USD seviyesine çıkmıştır. Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe ise ihracat/ithalat oranı daima 100 ün altında (ortalama olarak 30-35) olup sektör 2005 yılı itibariyle 270,5 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı vermiştir. 191

20 dönemi itibariyle imalat sanayii genelinde ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselirken, aynı şekilde Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da artış kaydetmiştir. Nitekim 1996 da 58 olan imalat sanayii ihracat/ithalat oranı, 2005 de 73 e çıkarken, Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da 53 den 63 e yükselmiştir GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 19 no lu derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörüne ait RCA değerlerinin döneminde devamlı artış gösterdiği ve 1995 de 17,4 olan RCA değerinin 1998 de 41,1 düzeyine çıktığı görülmektedir yılından itibaren sürekli azalan sektörel RCA değerleri, 2001 de 3,8 e, bu yıldan sonra ise eksi değerlere inerek, 2005 de 35,4 düzeyine gerilemiştir. Sektörün dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 5; dönemi itibariyle ise 17,8 dir. Sektör, bu iki döneme ait ortalama endeks değerleriyle sınırda bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50 den büyük, 50 den küçük olması) sahip olmakla birlikte, her iki dönem itibariyle sektörün rekabet gücünün azalma yönünde bir eğilim gösterdiği dikkati çekmektedir. 192

21 Tablo 15: Derinin Tabaklanması, İşlenmesi ve Ayakkabı Sektörü RCA Ort. RCA Değerleri Yıllar ,4-63,2 142, ,5-64,2 105, ,3-29,7 105, ,1-20,5 90, ,8-14,1 74, ,5-28,2 65, ,8-49,2 68, ,9-60,3 48, ,1-49,6 34, ,0-50,6 4, ,4-55,0-18, * -43,5-58,1-30,9 Skoru 5,0-45,2 57,4 Değer Sınırda Sınırda Yüksek Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor RCA Eğilim Azalıyor Sabit Azalıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 19 no lu derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörü, dönemine ait ortalama RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 10 uncu en yüksek RCA değerine sahip olurken, son yılları kapsayan dönemindeki ortalama RCA değeriyle de 15 inci sırada yer alır. Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise, dönemi itibariyle 192 no lu ayakkabı sektörüne ait ortalama RCA skorunun 50 den büyük olduğu, başka bir ifadeyle yüksek rekabet gücüne sahip olduğu görülürken, rekabet gücüne ait bu eğilimin azaldığı dikkati çekmektedir. Bu alt sektörde RCA değerleri 2001 yılına kadar 50 nin üzerinde seyrederken, 2002 ve daha sonraki yıllarda bu değer 50 nin altına inmiş, 2005 ve 2006 da (Ocak-Temmuz dönemi) ise negatif değerlere düşmüştür. Ayakkabı sektöründe 2005 ve 2006 da RCA skorları sırasıyla - 18,6 ve 30,9 olarak gerçekleşirken, sektör bu skorlar ile sınırda bir rekabet gücüne (50>RCA>-50) sahiptir. 191 no lu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe ise, döneminde ortalama RCA değeri 45,2 olarak gerçekleşirken, sektör, bu ortalama endeks değeriyle sınırda bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50 den büyük, 50 den küçük olması) sahiptir. 191 no lu alt sektörün rekabet gücü, döneminde azalma yönünde bir eğilim sergilemekte iken, dönemi itibariyle sabit bir eğilim görünümü arz etmektedir. 193

22 Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0-50,0-100, VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, döneminde gerek imalat sanayii genelinde gerekse derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 15,2 oranında azalarak 82,2 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki azalma 54,6 olmuştur yılının ilk üççeyrek döneminde ise çalışanlar endeksi, imalat sanayii genelinde çok az bir oranda azalırken, sektör genelinde yükselmiştir. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,2 102,5 112,1 98, ,2 88,4 102,4 82, ,1 68,5 91,1 59, ,7 57,1 85,9 45, ,2 54,3 86,0 42, ,7 51,0 83,9 38, ,4 49,4 87,1 35, ,8 45,4 84,8 31, * 84,3 52,5 86,6 36,6 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 194

23 Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Alt sektörler itibariyle çalışanlar endeksi incelendiğinde, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı sektöründe çalışanlar endeksinin sektör geneline ve diğer alt sektörlere oranla daha az düşüş gösterdiği görülürken, ayakkabı sektöründe önemli oranda bir azalmanın olduğu dikkati çekmektedir döneminde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe çalışanlar endeksi 15,2 oranında azalış gösterirken, ayakkabı sektöründe 68,3 oranında bir düşüş meydana gelmiştir Üretimde Çalışılan Saat Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışılan saat endeksi döneminde, çalışanlar endeksinde olduğu gibi, gerek imalat sanayii genelinde gerekse derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997 de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 16,3 oranında azalarak 83,7 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki azalma 51,3 olmuştur yılının ilk üççeyrek döneminde ise çalışılan saat endeksi, imalat sanayii genelinde azalırken, sektör genelinde yükselmiştir. 195

24 Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,5 105,1 113,4 101, ,2 88,6 100,5 83, ,1 72,1 96,5 61, ,0 58,5 88,8 45, ,7 56,4 85,5 44, ,3 53,4 85,5 40, ,6 51,4 87,0 36, ,7 48,7 86,9 34, * 82,7 55,3 87,0 39,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, İmalat Sanayii Alt sektörler itibariyle çalışılan saat endeksi incelendiğinde, yine çalışanlar endeksinde olduğu gibi, bütün alt sektörlerde çalışılan saat endeksi de düşüş göstermiştir. Ancak, bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı sektöründe çalışılan saat endeksinin sektör geneline ve diğer alt sektörlere oranla daha az düşüş gösterdiği görülürken, ayakkabı sektöründe önemli oranda bir azalmanın olduğu dikkati çekmektedir döneminde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe çalışılan saat endeksi 13,1 oranında azalış gösterirken, ayakkabı sektöründe 65,6 oranında bir düşüş meydana gelmiştir. 196

25 5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi, döneminde, gerek imalat sanayii genelinde gerekse derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe artış eğilimi göstermiştir de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 52,9 oranında artarak 152,9 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 53,8 oranında artarak 153,8 olmuştur. Çalışan başına üretim endeksi, 2006 yılının ilk üççeyrek döneminde de, gerek imalat sanayii genelinde gerekse sektör genelinde yükseliş kaydetmiştir. Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,0 83,7 82,4 81, ,2 98,4 99,2 89, ,5 137,6 139,2 106, ,1 128,6 114,9 109, ,6 155,4 122,8 154, ,8 177,3 143,8 173, ,8 189,1 140,0 175, ,9 153,8 111,8 174, * 161,6 161,0 106,8 211,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Alt sektörler itibariyle çalışan başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının ayakkabı sektöründe olduğu dikkati çekmektedir döneminde ayakkabı sektöründeki çalışan başına üretim endeksi 74,1 oranında artarken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründeki endeks değeri 11,8 oranında artmıştır. 197

26 Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, İmalat Sanayii Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Çalışmada verimlilik analizi için kullandığımız bir başka gösterge olan üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, döneminde, hem imalat sanayii genelinde hem de derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe artış eğiliminin olduğu görülür de 100 olan endeks değeri, döneminde, imalat sanayii genelinde 54,8 oranında artarak 154,8 olurken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 44,1 oranında artarak 144,1 olmuştur. Üretimde çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksi, 2006 yılının ilk üççeyrek döneminde de, gerek imalat sanayii genelinde gerekse sektör genelinde yükseliş göstermiştir. Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıllar İmalat Sanayii ,0 100,0 100,0 100, ,7 81,6 81,6 78, ,5 98,2 101,2 88, ,7 130,4 130,8 103, ,9 125,6 111,3 109, ,9 150,0 123,8 147, ,1 169,5 141,9 165, ,1 182,3 140,7 167, ,8 144,1 109,5 162, * 164,5 153,1 106,3 196,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 198

27 Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0, İmalat Sanayii Alt sektörler itibariyle çalışılan saat başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının ayakkabı sektöründe olduğu dikkati çekmektedir döneminde ayakkabı sektöründeki çalışılan saat başına üretim endeksi 62,6 oranında artarken, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe 9,5 oranında bir artış meydana gelmiştir. Üretim endeksindeki artışın daha zayıf olduğu (hatta üretim endeksinde gerilemenin olduğu döneminde) derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki verimlilik artışının kaynağına indiğimizde dikkati çeken en önemli nokta; döneminde 25 oranında üretimde bir gerileme olmasına rağmen, bu dönemde istihdamda (üretimde çalışanlar endeksinde) 54,6 azalmanın, çalışılan saatte ise 51,3 oranında bir azalışın yaşanmasıdır. Başka bir ifadeyle, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe, döneminde, üretimdeki azalmadan daha fazla bir oranda, istihdamda ve çalışılan saatte bir azalma meydana gelmiştir. Söz konusu bu durum ise; sektörde birim üretim başına daha az sayıda işçinin daha fazla çalışmış olduğunu göstermektedir. Nitekim, sektörde 1997 yılında kişi başına çalışılan saat sayısı, yıllık ortalama olarak iken, 2005 te ye yükselmiştir. 6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki fiyat değişimleri incelendiğinde, döneminde, sektör genelindeki fiyat artışlarının hem imalat sanayiinin hem de genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artıştan daha düşük düzeyde olduğu görülür. Nitekim Ocak 1995 de 148,5 olan TEFE değeri (1994=100), Aralık 2004 te 8.403,8 olmuştur. Başka bir ifadeyle döneminde genel TEFE değeri 55,6 kat artmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii endeks değeri 54,7 kat artarken, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki fiyat değişimi 50,8 kat olmuştur. 199

28 Tablo 20: TEFE deki (1994=100) () Yıllar Genel TEFE İmalat Sanayii ,0 91,2 83,2 98,6 64, ,3 47,1 52,9 40,3 71, ,9 76,7 45,6 43,0 48, ,7 29,4 42,1 49,4 33, ,6 96,1 67,6 61,3 75, ,8 29,7 47,6 39,9 56, ,9 12,6 7,4 3,8 11, ,8 14,8 8,0 12,0 4,1 GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, Genel TEFE İmalat Sanayii Alt sektörler itibariyle TEFE deki değişim incelendiğinde, döneminde bütün alt sektörlerdeki fiyat artışının sektör geneline oldukça yakın bir seviyede gerçekleştiği görülür. İncelen dönemde derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektöründe fiyat artışı 52,1 kat olurken, ayakkabı sektörü fiyat endeksindeki değişim 49,5 kat olmuştur. Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle değerlendirildiğinde ise, derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründeki fiyat artışlarının hem genel ÜFE, hem de imalat sanayiindeki fiyat artışlarının gerisinde kaldığı dikkati çekmektedir. Bu dönemde fiyat endeksi (2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi-ÜFE) derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektöründe 5,2 oranında artış gösterirken, genel ÜFE 15,2 oranında, imalat sanayii fiyat endeksi ise 18,1 oranında artmıştır. 200

29 Tablo 21: Aylar İtibariyle ÜFE Değeri (2003=100) Aylar Genel TEFE İmalat Sanayii Ocak ,6 117,5 113,5 117,4 107,8 111,7 Şubat ,8 117,7 114,0 118,2 108,5 111,9 Mart ,3 119,5 115,3 116,3 111,6 115,1 Nisan ,7 121,8 116,4 122,2 112,3 113,1 Mayıs ,0 121,3 119,2 125,5 110,5 116,2 Haziran ,4 121,8 113,4 113,8 115,3 112,9 Temmuz ,5 121,4 110,1 109,2 112,8 110,4 Ağustos ,7 123,2 112,0 110,2 111,1 113,4 Eylül ,7 125,1 110,4 106,9 121,5 111,2 Ekim ,5 125,6 111,0 107,7 122,2 111,6 Kasım ,4 123,2 110,8 108,9 126,1 110,0 Aralık ,3 122,5 110,7 110,2 121,3 109,6 Ocak ,7 123,7 114,1 111,0 128,4 113,7 Şubat ,0 123,8 114,7 111,1 129,5 114,5 Mart ,3 124,4 115,8 112,5 123,5 116,3 Nisan ,8 126,8 115,3 112,9 127,6 114,8 Mayıs ,3 130,6 118,5 117,0 127,8 118,0 Haziran ,6 137,7 121,3 120,0 130,9 120,6 Temmuz ,8 139,7 122,7 119,8 130,6 123,0 Ağustos ,7 138,8 119,4 117,9 128,7 118,8 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. Bu dönemde, Nace Revize 1.1. sınıflandırmasına göre 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi alt sektöründe fiyat endeksi 0,4 oranında artış göstermesine karşın, 193 kodlu ayakkabı sektöründeki fiyat artışı 6,4 olmuştur. 192 kodlu bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörü fiyat endeksindeki değişim ise, hem genel ÜFE deki artıştan hem de imalat sanayii ve sektör genelindeki artıştan daha yüksek olup 19,4 oranında gerçekleşmiştir. 201

30 Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 Ağustos-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii Tablo 22: Aylar İtibariyle ÜFE Değerindeki (2003=100) Aylar Genel TEFE İmalat Sanayii Ocak Şubat ,1 0,1 0,4 0,7 0,6 0,2 Mart ,3 1,5 1,2-1,7 2,9 2,9 Nisan ,2 2,0 1,0 5,1 0,7-1,7 Mayıs ,2-0,4 2,4 2,7-1,6 2,7 Haziran ,5 0,4-4,8-9,3 4,4-2,8 Temmuz ,7-0,4-2,9-4,1-2,2-2,3 Ağustos ,0 1,5 1,7 0,9-1,6 2,7 Eylül ,8 1,5-1,4-3,0 9,4-1,9 Ekim ,7 0,4 0,5 0,7 0,6 0,3 Kasım ,9-1,9-0,1 1,1 3,2-1,4 Aralık ,0-0,6-0,1 1,2-3,8-0,4 Ocak ,0 1,0 3,0 0,7 5,9 3,8 Şubat ,3 0,1 0,5 0,1 0,8 0,6 Mart ,2 0,5 1,0 1,2-4,6 1,6 Nisan ,9 2,0-0,5 0,4 3,3-1,3 Mayıs ,8 3,0 2,8 3,7 0,2 2,7 Haziran ,0 5,4 2,3 2,5 2,4 2,2 Temmuz ,9 1,5 1,2-0,2-0,3 2,0 Ağustos ,7-0,7-2,7-1,5-1,4-3,4

31 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı (191) ve ayakkabı (192) imalatından oluşan derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı imalatı (19) sektörü, Türkiye de başta İstanbul olmak üzere Tekirdağ, İzmir, Bursa, Manisa ve Ankara Düzey 2 bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Sektörün üretim endeksi (üretim değeri ağırlıklı olarak), genel itibariyle düşüş eğilimi göstermekle birlikte, özellikle 191 no lu alt sektöre ait üretim endeksi artış eğilimi göstermektedir. Alt sektörler itibariyle üretim endeksindeki en fazla düşüş ise ayakkabı sektöründe olup 1997=100 bazlı endeks değeri, 2005 de ortalama olarak 58,3 düzeyine inmiştir yılının ilk üççeyreğinde ise ayakkabı sektörünün ortalama üretim endeksi 77,5 olarak gerçekleşmiştir. Sektörde kapasite kullanım oranı civarında olup imalat sanayiine ait genel KKO nın (75-80) altında bulunmaktadır. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO, 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı imalatında gerçekleşmektedir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinden çok az yüksek olduğu gibi, istikrarlı bir görünüm de sergilemektedir. Bununla birlikte son yıllarda özellikle ayakkabı sektöründe kapasite kullanım oranı önemli oranlarda artış göstererek, 2003 te 73, 2004 te 68,1, 2005 de 66,9 ve 2006 ilk üç çeyrek dönemi kapsayan dokuz aylık dönemde ise ortalama olarak 70 düzeyine yükselmiştir. Sektör, üretim değeri itibariyle, imalat sanayii üretim değerinin 0,4-0,5 lik küçük bölümünü oluşturmaktadır. Sektör üretim değerinin 63 ünü 192 no lu ayakkabı sektörü üretim değeri oluştururken, 37 sini 191 kodlu derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası ve benzerleri ile saraçlık ve koşum takımı alt sektörünün üretim değeri oluşturmaktadır. 19 no lu sektörün dış ticaret hacmi, yıllar itibariyle sürekli bir şekilde artış göstererek 2005 de 1,2 milyar USD seviyesine çıkmıştır. Dış ticaret hacminin 70 gibi önemli bir bölümü ise ithalattan oluşmaktadır de sektörde 837 milyon USD ithalat, 370 milyon USD ihracat yapılırken, ihracatın ithalatı karşılama oranı 44,2 dir. Sektörün dış ticaretteki rekabet gücü incelendiğinde, rekabet gücünün sınırda olduğu görülürken, eğiliminin azaldığı ve rekabet gücü olmayan bir konuma doğru bir gelişim gösterdiği dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle 192 no lu ayakkabı sektörünün rekabet gücünün yüksek olduğu, ancak bu sektörde de rekabet gücü eğiliminin azaldığı görülmektedir. Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, sektör genelinde gerek üretimde çalışanlar endeksinin gerekse üretimde çalışılan saat endeksinin devamlı olarak düştüğü görülürken, 1997 de 100 olan endeks değerlerinin, 2005 de sırasıyla 45,4 e ve 48,7 ye gerilediği dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle 191 no lu sektörde her iki endeks değeri çok az bir düşüş gösterirken, 192 no lu ayakkabı sektöründe ise dramatik düşüşlerin olduğu görülür. 203

32 Kısmi verimlilik endekslerinde ise hem kişi başına üretimin, hem de çalışılan saat başına üretim endekslerinin, imalat sanayiinin genelinde olduğu gibi, arttığı görülürken, endeks rakamının 2005 de sırasıyla 153,8 ve 144,1 düzeyine yükseldiği dikkati çekmektedir döneminde sektörde, üretimdeki azalmadan daha fazla bir oranda, istihdamda ve çalışılan saatte bir azalma meydana gelmiştir. Söz konusu bu durum; sektörde birim üretim başına daha az sayıda işçinin daha fazla çalışmış olduğunu göstermektedir. Nitekim, sektörde 1997 yılında kişi başına çalışılan saat sayısı, yıllık ortalama olarak iken, 2005 te ye yükselmiştir döneminde sektördeki fiyat artışları, hem imalat sanayiindeki hem de genel fiyat artışlarından daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Alt sektörler itibariyle fiyat artışları, sektör geneline paralel bir gelişim göstermiştir. Sektör genelinde ve özellikle 192 ve 191 no lu sektörlerde ithalatın yüksek olması, fiyat artışlarının genel endeks ve imalat sanayiindeki fiyat artışlarına kıyasla sınırlı kalmasını doğurmaktadır. Sonuç olarak, sektörde üretim endeksinin imalat sanayiinin geneline kıyasla düşük olmasına karşın son yıllarda artış eğilimine girmesi ve kapasite kullanım oranlarında buna bağlı olarak bir artışın olması, sektörel üretim düzeyinin de artmasına işaret etmektedir. Sektördeki bu üretim artışı başlangıçta verimlilikte sağlanan artışlarla karşılanması nedeniyle, sektörün istihdam yapısında değişim olmadığı gibi, istihdam miktarında az da olsa düşüşler meydana gelmiştir. Ancak üretim endeksinde ve dolayısıyla kapasite kullanım oranlarındaki artışların devam etmesiyle birlikte, istihdamda da artışların olacağı tahmin edilmektedir. Yine sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranının düşmekle birlikte dış ticaret hacminin artış göstermesi, sektörün önemini önümüzdeki yıllarda daha da belirgin hale getirecektir. 204