T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) İNŞAAT TEKNOLOJİSİ ÇATI ÇİZİMİ 2 ANKARA, 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1. ÇATI MAKASLARININ ÇİZİLMESİ...3 1.1. Tanımı...3 1.2. Çatı Makası Çeşitleri...3 1.2.1. Oturtma Çatı Makasları...3 1.2.2. Asma (Askılı) Çatı Makasları...11 UYGULAMA FAALİYETİ...20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...22 ÖĞRENME FAALİYETİ 2...23 2. ÇATI PLANININ ÇİZİLMESİ...23 2.1. Çatı Planı ve Kesiti Çizimi...23 2.2. Planda Eğik Mahyanın Çizilmesi...27 2.3. Farklı Çatı Plan ve Kesitleri...29 UYGULAMA FAALİYETİ...31 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...33 MODÜL DEĞERLENDİRME...34 CEVAP ANAHTARLARI...36 KAYNAKÇA...41 i
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 582YIM153 ALAN İnşaat Teknolojisi DAL/MESLEK Betonarme Demir Kalıpçılık ve Çatıcılık MODÜLÜN ADI Çatı Çizimi 2 MODÜLÜN TANIMI Çatı makası ve çatı planını kapsayan öğretim materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Çatı Çizim 1 modülünü başarmış olmak. YETERLİK Çatı çizimi yapmak MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Genel Amaç: Gerekli ortam sağlandığında, çatı makası ve planını tekniğine uygun çizebileceksiniz. Amaçlar: Çatı makasını kuralına uygun çizebileceksiniz. Çatı planını kuralına uygun çizebileceksiniz. Çizim masası, resim kağıdı, T cetveli, gönye, pergel, hesap makinesi, yapıştırma bandı, çizim kalemleri, silgi Bu modüldeki her faaliyet sonrasında verilen, ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek, kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından hazırlanan ölçme aracı ile kazandığınız bilgi ve beceriler ölçülerek değerlendirilecektir. ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenciler; Tabiattaki canlıları incelediğiniz zaman tüm canlıların vücudunu ayakta tutan bir iskelet sisteminin olduğunu gözlemlemekteyiz. İnsanlarda ve hayvanlarda sert kemikten yaratılmış bir omurga sistemi, balıklarda ise kılçık ismini verdiğimiz bir sistem gibi. Bu tür omurga sistemi eğer canlılarda olmasaydı canlı vücudunun dik durması beklenemezdi. Yapılarda da aynı işlevi görmekteyiz. Büyük binalarda taşıyıcı sistemi kolon ve kirişlerden oluşan karkas yapılar buna örnek olarak verilebilir. Bina çatılarına hiç dikkat ettiniz mi? Çatı içerisine girip kendi yüküyle beraber kar yüklerini taşıyabilen, rüzgâr kuvvetine karşı koyabilen sistemi incelediğinizde nelerle karşılaşıyorsunuz? İşte bu modülde bina çatılarını ayakta tutan çatı iskelet sistemini, yani çatı makaslarını, makaslarda kullanılan elemanları, çeşitlerini ve çatı çizim kurallarını ve çatı çizim uygulamalarını öğreneceksiniz. Başarılar Dileriz. 1
2
AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Uygun ortam sağlandığında çatı makaslarını ve çatı planını kuralına uygun çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA Makasların çatıdaki taşıyıcı fonksiyonunu araştırınız. Edindiğiniz bilgileri sınıf ortamında tartışınız. 1. ÇATI MAKASLARININ ÇİZİLMESİ 1.1. Tanımı Çatının meyilli yüzeylerinden aldığı yükleri taşıyan ve bunları mesnetlere ileten sistemlerdir. Çatı makasları çatının esas taşıyıcı kısmını oluşturur ve yapılarda 2.00 3.00 m aralıklarla tanzim edilir. 1.2. Çatı Makası Çeşitleri Kullanılan malzemeye göre Ahşap çatı makasları Çelik çatı makasları Yükleri taşıma ve nakletme şekillerine göre Oturtma çatı makasları Asma (askılı) çatı makasları Çatı makasları ister çelik, ister ahşap malzeme esaslı olsun yükleri taşıma venakletme şekillerine göre oturtma veya asma yöntemiyle dizayn edilirler. 1.2.1. Oturtma Çatı Makasları Bu tür çatılar, taşıyıcı duvarlar veya kirişler ya da betonarme bir döşeme üzerine oturtulur. Oturtma çatı makasları tanzim edilen dikme sayısına göre isim alır. 3
Oturma çatılar, taşıyıcı duvarlar veya kirişler ya da betonarme bir döşeme üzerine oturtulur. Çatının taşıyıcı duvar veya kirişler üzerine oturtulması durumunda mesnet açıklığının en fazla 4.00 metre olması gerekir. Oturtma çatının yapımına, betonarme döşeme ve yoksa taşıyıcı duvarlar üzerine, döşeme varsa, üzerine yastık kirişleri döşenerek başlanır. Sonra sırasıyla bırakma kirişleri, damlalık aşıkları ve mahya aşığı, eğik mahyalar, göğüslemeler, mertekler, örtü altı malzemesi ve son olarak da çatı örtüsü yerleştirilir. Aynı düzlem üzerinde bırakma kirişi, dikmeler, aşıklar, kuşaklar, göğüslemeler ve merteklerden oluşan üçgen sisteme çatı makası denir. En çok kullanılan çatı makası ve çatı tipleri oturtma çatılardır. Oturma çatılarda, merteklerden aşıklara gelen yükler dikmeler aracılığı ile bağlantı kirişlerine veya betonarme plak gibi taşıyıcı elemanlara aktarılır. Eğer altta döşeme, plak, kiriş gibi taşıyıcı elemanlar yoksa yük aktarımı bir makas çalışması ile kenarlarda bulunan kolonlara, duvarlara veya kirişlere iletilmesi gerekiyorsa, asma çatı makasları kullanılır. Ahşap oturtma çatı makaslarında kullanılan malzeme ve ebatları genellikle şunlardır: Bırakma kirişi (Betonarme Döşeme) Dikme (8x8, 10x10, 12x12 cm) Mertek (5x10 cm ) Aşık (8x10, 10x12, 12x14 cm) Kuşak (5x10 cm) Göğüsleme (5x10 cm) Yastık (5x20 cm) Oturtma çatı makasları tanzim edilen dikme sayısına göre isim alırlar. Çatı açıklığı ile dikme sayısı arasındaki aşağıda verilen ilişki vardır: 4 6 m uzunlukta bir dikmeli, 6 8 m uzunlukta iki dikmeli, 8 11 m uzunlukta üç dikmeli, 11 13 m uzunlukta dört dikmeli, 13 14 m uzunlukta beş dikmeli, olarak tanzim edilirler. 4
Damlalık Aşığı 10x12 Yastık 5x20 Mertek 5x10 Kusak 2x5x10 Tepe Aşık 10x12 Göğüsleme 5x10 Dikme 10x10 Orta Aşık 10x12 Bırakma Kirişi m m m m Şekil 1.1: Üç dikmeli bir ahşap oturtma çatı makası ve makas elemanları Not: Asma çatı makasları açıklık mesafesi az olan mekânlarda (L<4m) sundurma çatı şeklinde inşa edilirler. 1.2.1.1. Bir Dikmeli Oturtma Çatı Makası Kuşak (2x5x10) A Aşık (8x10) Mertek (5x10) B Göğüsleme (5x10) Dikme (8x8) Yastık (5x20) Damlalık Aşığı (8x10) 40 30 Betonarme Döşeme 400-600 Şekil 1.2: Bir dikmeli oturtma çatı makası ve makas elemanları 5
A Tepe Aşık Mertek Mertek B Damlalık Aşığı Yastık Kuşak Göğüsleme Hatıl Bırakma kirişi Dikme 40 30 Şekil 1.3: Bir dikmeli çatı makasına ait A ve B detayı Tek dikmeli oturtma çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. x x 1 M ertek 5x10 1 x 30 40 30 Bırakma Kirişi L/2 B ırakm a K irişi Verilen açıda b.kirişine eğimli çizgi çizerek makas meyilini oluşturunuz. (simetrik şekilde) Eğimli çizgiye verilen ölçüde paralel çizgi çizerek merteği oluşturunuz. Tepe Aşık 10x12 1 x 2 x x x x x Dikme 10x10 Yastık 5x20 Mertek 5x10 Bırakma Kirişi x Göğüsleme 5x10 x x Tepe Aşık 8x10 x Kuşak 5x10 Dikme, tepe aşık ve yastığı çiziniz. Makasın tepe birleşim yerinden merkez çizgisi çizerek dikme ve tepe aşığını çiziniz. 6
k 5k x x Damlalık Aşığı 10x12 Yastık 5x20 40 30 Kuşak (2x5x10) Göğüsleme (5x10) Betonarme Döşeme Aşık(8x10) Mertek(5x10) Dikme(8x8) Yastık(5x20 ) DamlalıkAşığı (8x10) 200 200 Makasın her iki köşesine şekildeki gibi damlalık aşığını ve onun altına yastığı yerleştiriniz. Gerekli düzenlemeleri yaparak tek dikmeli ahşap oturtma çatı makasını oluşturunuz. 1.2.1.2. İki Dikmeli Oturtma Çatı Makası A Orta Aşık 8x10 Mertek 5x10 Damlalık Aşığı 8x10 Dikme 8x8 Yastık 5x20 Çift Kuşak 2x5x10 Göğüsleme 5x10 40 30 600-800 Şekil 1.4: İki dikmeli oturtma çatı makası ve makas elemanları A Mertek Orta Aşık Çift Kuşak Dikme Göğüsleme 7
Şekil 1.5: İki dikmeli çatı makasına ait A detayı İki dikmeli oturtma çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. 1 2 A B 40 30 k k k Verilen açıklık mesafesini 3 eşit parçaya bölerek 1 ve 2 no lu dikme yerlerini belirleyiniz. 1 x Mertek Orta Aşık x Dikme B.kirişi Kuşak 5x10 Göğüsleme 5x10 x x Dikme merkezine kuralına uygun dikme, aşık ve yastık elemanlarını çiziniz. Aynı işlemi 2 no lu dikme merkezinde de uygulayınız. Orta Aşık 8x10 Dikmeleri tamamladıktan sonra her iki dikmeyi aşık altlarından kuşaklarla birbirine bağlayınız. Mertek 5x10 Daml. Aşığı 8x10 Dikme 8x8 Yastık 5x20 Çift Kuşak 2x5x10 Göğüsleme 5x10 40 30 250 250 250 Gerekli düzenlemeleri yaptıktan sonra iki dikmeli çatı makasını tamamlayınız. Not: Bundan sonraki çatı makaslarında bir ve iki dikmeli çatı makas çizimlerinde uygulanılan yöntem ve teknikleri kullanınız. 8
1.2.1.3. Üç Dikmeli Oturtma Çatı Makası Orta Kusak 2x5/10 800-1100 Şekil 1.6: Üç dikmeli oturtma çatı makası 1.2.1.4. Dört Dikmeli Oturtma Çatı Makası Şekil 1.7: Dört dikmeli oturtma çatı makası 1.2.1.5. Beş Dikmeli Oturtma Çatı Makası 1300-1400 Şekil 1.8: Beş dikmeli oturtma çatı makası Basit Sundurmalı Oturtma Çatı Makası 9
Sundurmalı oturtma ahşap çatılar, açıklık mesafesi az olan mekânlarda (L<4m), komşu bina duvarına dayalı veya müstakil olarak inşa edilirler. Bu tür çatılar basit sundurmalı, bir dikmeli vb. şekillerde yapılırlar. Aşağıdaki şekillerde bazı sundurma çatı şekillerini görmektesiniz. Basit sundurmalı oturtma çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. 200 200 30 30 50 Verilen açıklığı 2 eş parçaya ayırarak dikme yerini belirleyiniz. Dikme 10x10 200 Yastık 5x20 x Aşık10x12 200 30 50 Şekildeki gibi dikme, aşık ve yastığı çiziniz. Mertek Kuşak Kuşak 5x10 Göğüsleme 5x10 Göğüsleme Yastık Dikme DamlalıkAşığı 200 200 Aşığın altına kuşak çizerek dikme ve merteği birbirine bağlayınız. 30 50 200 200 Gerekli düzenlemeleri yaparak bir dikmeli sundurma çatı makasını tamamlayınız. 30 50 Bir Dikmeli Sundurmalı Oturtma Çatı Makası Bir dikmeli sundurmalı çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. 10
30 Dikme 10x10 Yastık 5x20 x Aşık10x12 200 200 30 50 Verilen açıklığı 2 eş parçaya ayırarak dikme yerini belirleyiniz. 200 200 30 50 Şekildeki gibi dikme, aşık ve yastığı çiziniz. Mertek Kuşak Kusak 5x10 Göðüsleme 5x10 Göğüsleme Yastık Dikme D.Aşığı 200 200 30 50 200 200 30 50 Aşığın altına kuşak çizerek dikme ve merteği birbirine bağlayınız. Gerekli düzenlemeleri yaparak bir dikmeli sundurma çatı makasını tamamlayınız. 1.2.2. Asma (Askılı) Çatı Makasları Çatı üzerine gelen yükleri taşıyıcı sistemlere aktaran çatılara asma çatılar denir. Çatıyı taşıyan mesnetler arasındaki açıklığın 4, 00 m yi geçtiği durumlarda asma (askılı) çatı uygulanır. Asma çatılarda, oturtma çatılarda kullanılan makas elemanları mevcuttur. Ancak asma çatılarda betonarme döşeme olmadığından (bırakma kirişi) çatının yükünü mesnetlere oturtulan ahşap gergi kirişleri taşır. Ayrıca asma çatılarda payanda ve yanlamalar vardır. Makas sistemi içerisinde, bırakma kirişi ve askılar genellikle çekmeye, yanlama ve payandalar ise basınca çalışır. Askılı çatılarda makas elemanları, gerektiği yerlerde lama, bulon, U demiri vb. kancalarla birbirine, sıkıca kenetlendirilir. 11
Mertek 5x10 Lama Askı (Dikme) 10x10 Yanlama 10x14 U Demiri Gergi Kirişi k k k k Şekil 1.9: Üç dikmeli bir ahşap askılı çatı makası ve makas elemanları Asma çatılar da oturtma çatılar gibi tanzim edilen dikme (askı) sayısına göre isim alır. Çatılarda dikme sayısı, tanzim edilecek açıklığa göre değişir. Buna göre asma çatı makasları; 4 6 m uzunlukta bir askılı, 6 10 m uzunlukta iki askılı, 10 12 m uzunlukta üç askılı olacak şekilde tanzim edilirler. Not: Asma çatı makasları açıklık mesafesi az olan mekânlarda sundurma çatı şeklinde inşa edilirler. (bkz. Sundurmalı asma çatılar) 1.2.2.1. Bir Askılı Çatı Makası A Yanlama 10x14 B U Demiri Askı (Dikme) 40 30 Bulon 400-600 Gergi Kirişi 10x14 Yastık Kirişi 8x12 Şekil 1.10: Bir askılı asma çatı makası ve makas elemanları 12
Mertek Tepe Aşık 30-50 Bulon Göğüsleme Askı (Dikme) Yanlama 12x14 Gergi Kirişi 10x14 Yastık Kirişi 8x14 Damlalık Aşığı A Detayı B Detayı Şekil 1.11: Bir askılı çatı makasına ait detaylar Bir askılı çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. 40 30 k Gergi Kirişi 10x14 k Yastık Kirişi 8x12 Verilen açıya göre mertekleri çizerek tepe noktasından dikme ve aparatlarını (aşık, göğüsleme) çiziniz. Yanlama 10x14 Yanlama Bulon Yard. Çizgi Gergi Kirişi 10x14 Saçak kenarından belli bir mesafe alarak ( 50 cm) uygun bir eğimle (30 vb) yanlamayı çiziniz. Gergi Kirişi Askı (Dikme) Yanlamanın oturduğu yerlere şekildeki gibi dikkat ediniz. Yanlama ve gergi kirişini bulonla birleştiriniz. 13
Yanlama 10x14 40 30 k Gergi Kirişi 10x14 k Gerekli düzenlemeleri yaparak bir askılı asma çatı makasını oluşturunuz. Yastık Kirişi 8x12 1.2.2.2. İki Askılı Çatı Makası Üst Gergi 10x14 200 200 200 1.2.2.3. Üç Askılı Çatı Makası Şekil 1.12: İki askılı asma çatı makası ve makas elemanları B Payanda 10x12 A D C 1000-1200 Şekil 1.13: Üç askılı asma çatı makası ve makas elemanları 14
Yanlama Dikme Göğüsleme Yanlama Payanda 10x12 Gögüsleme Lama Lama Dikme A Detayı B Detayı Dikme Payanda Bulon Bulon U Demiri C Detayı Gergi Kirisi D Detayı Şekil 1.14: Bir askılı çatı makasına ait detaylar Üç askılı çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. 2 1 3 k k k k Verilen mesafeyi eşit parçalara bölerek askıları çiziniz. (k=200 300) 15
yanlama payanda Yanlamayı kuralına uygun çiziniz. (bkz. Bir askılı çatı makası) Yardımcı çizgi aracılığıyla payandayı çiziniz. Gerekli düzenlemeleri yaparak üç dikmeli ahşap asma çatı makasını oluşturunuz. 1.2.2.4. Askılı Sundurma Çatı Makasları Bu tür makasları, normal askılı çatı makaslarında olduğu gibi 2,00 3,00 m aralıklarla iki ucu mesnedin üzerine oturtularak bütün yükü bu mesnede nakledecek şekilde inşa edilirler. Mesnetler arası; 5,00 m ye kadar olanlarda askısız (Şekil 1.15.a) 4 6 m arasında olanlarda tek askılı (Şekil 1.15.b) 6 9 m arasında olanlarda iki askılı (Şekil 1.15.c) 9 12 m arasında olanlarda üç askılı (Şekil 1.15.d) olacak şekilde inşa edilirler. Şekil 1.15: a 16 Şekil 1.15: c
Kusak Payanda Askı 400-600 900-1200 Şekil 1.15: b Şekil 1.15: d Şekil 1.15: Askılı sundurma çatı makasları İki Askılı Sundurma Çatı Makası Duvar Kusak A Mertek Yanlama B C 600-900 Şekil 1.16: İki askılı sundurma çatı makası ve elemanı A Detayı B Detayı C Detayı Şekil 1.17: İki askılı sundurma çatı makası detayları 17
İki askılı çatı makası çizimi işlem sırası aşağıdaki gibidir. 1 1 mertek5x10 2 kusak5x10 2 gogusleme 5x10 dikme10x10 gergi kirisi 35 gergi kirisi 250 250 250 Mertekleri çizdikten sonra dikme yerlerini belirleyiniz. 250 250 250 Dikme, kuşak ve göğüslemeleri çiziniz. 1 2 20-30 yanlama 10x14 dikme orta kusak 10x14 20-30 30 30 20-30 Yanlama yerlerini tayin ediniz. Yanlama ve orta kuşağı çiziniz. Aşık Kuşak Yanlama Dikme Lama Gergi Kirişi Mertek U Demiri 250 250 250 Gerekli düzenlemeleri yaparak iki askılı ahşap sundurma atı makasını oluşturunuz. 18
Çok Açıklıklı Ahşap Askılı Çatı Makasları İki ya da daha fazla açıklıklı yapılarda ahşap askılı çatı makaslarının uzunluğuna göre bir, iki veya üç askılı olarak her açıklık yerinde ve devamlılığı sağlayacak şekilde inşa edilirler. Bu çatılar atelye, hangar, depo ve kapalı pazar yeri olarak inşa edilen binalarda yapıldığında genellikle tavan kaplamasına ihtiyaç duyulmaz. Kullanılan ahşap malzemenin kesitleri normal ahşap çatı makaslarından daha büyüktür. (Şekil 1.18) Şekil 1.18: a Şekil 1.18: b Şekil 1.18: c Şekil 1.18: Çok açıklıklarda ahşap çatı makasları Şekil 1.18: d Not: Şekil 1.18 de makasların düğüm noktaları diğer askılı çatı makasları ile aynı olduğundan kroki olarak gösterilmiştir. 19
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ A B Şekil 1.19: Tek dikmeli oturtma çatı makası A ve B detayı şematik gösterim Şekil 19 daki çatı makasında A detayını 1/20 ölçeğinde çizerek çatı elemanlarını isimlendiriniz. (Çatı elemanlarında genel ölçüler esas alınacak). Şekil 19 daki çatı makasında B detayını 1/20 ölçeğinde çizerek çatı elemanlarını isimlendiriniz (Çatı elemanlarında genel ölçüler esas alınacak). Mesnetler arası 6,00 m olan oturtma çatıya uygun çatı makasını 1/100 ölçeğinde çiziniz (Çatı eğimi 30). Dikmeler arası 200 cm olan üç dikmeli bir oturtma çatı makasını 1/100 ölçeğinde tek çizgi şeklinde çiziniz ( Çatı eğimi 30). Mesnetler arası 500 cm bir asma çatıya uygun çatı makasını 1/100 ölçeğinde çiziniz (Çatı eğimi 30). Dikmeler arası 200 cm olan üç askılı çatı makasını 1/100 ölçeğinde tek çizgi şeklinde çiziniz (Çatı eğimi 33). Askısız sundurma çatı makasını, tek çizgi şeklinde serbest ölçüde çiziniz. Şekil 20 de verilen askılı çatı makasında A detayını 1/20 ölçeğinde çizerek makas elemanlarını isimlendiriniz (Eğim 30 0 olup elemanlarda genel ölçüler kullanılacaktır). Şekil 1.20: Askılı çatı makası A detayı şematik gösterim 20
PERFORMANS DEĞERLENDİRME Mesnetler arsındaki açıklığı 12 m lik bir Betonarme döşeme üzerine çatı kesiti modelini 1/50 ölçeğinde çiziniz. Kullanılan malzemeleri çizim üzerinde gösteriniz (Eğim oranı 1/3, saçak payı 50cm, döşeme kalınlığı 12 cm, duvar kalınlığı 30 cm). Performans Testi Dersin adı Çatı ve Kalıpçılık Meslek Resmi Öğrencinin Konu Çatı makaslarını çizebilme Adı soyadı Amaç Çatı makaslarını kuralına göre çizme becerilerinin ölçülmesi Sınıf Nu AÇIKLAMA: Bu faaliyeti gerçekleştirirken aşağıdaki kontrol listesini bir arkadaşınızın doldurmasını isteyiniz. Sadece ilgili alanı doldurunuz. Aşağıda listelenen davranışların her birinin arkadaşınız tarafından yapılıp yapılmadığını gözlemleyiniz. Eğer yapıldıysa evet kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. Yapılmadıysa hayır kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır 1. Çizim kâğıdınızı yapıştırdınız mı? ( ) ( ) 2. Çizim araç gereçlerinizi kontrol edip temizlediniz mi? ( ) ( ) 3. Çatı makaslarının yapılış amacını öğrendiniz mi? ( ) ( ) 4. Çatı makası elemanlarını ebatlarıyla birlikte öğrendiniz mi? ( ) ( ) 5. Çatı sisteminin oturtma mı yoksa askılı makastan mı olduğunu belirlediniz mi? ( ) ( ) 6. Verilen mesnetler ölçüsüne uygun dikme sayısına göre çatı makasını belirlediniz mi? ( ) ( ) 7. Makas eğimini çizebildiniz mi? ( ) ( ) 8. Makas elemanlarını standart ölçülerine uygun çizdiniz mi? ( ) ( ) 9. Makas elemanlarını, ölçüleriyle birlikte proje üzerinde gösterdiniz mi? ( ) ( ) 10. Çiziminizi kontrol ederek öğretmeninize teslim ettiniz mi? ( ) ( ) 11. Çizim araç-gereçlerinizi toplayarak masanızı temizlediniz mi? ( ) ( ) DEĞERLENDİRME Değerlendirme ölçütlerine göre, Hayır cevabınız varsa öğretmeninize danışarak modülün ilgili konularını tekrar ederek eksikliklerinizi gideriniz. Tüm cevaplarınız Evet ise ölçme değerlendirmeye geçiniz. 21
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen boş bırakılan yerlere doğru kelimeleri yazınız. 1. Çatı makasları çatının... kısmını oluşturur ve yapılarda... metre aralıklarla yapılırlar. 2. Aşıklardan aldıkları yükü duvar, kiriş ya da döşemelere aktaran çatı makası elemanına... denir. 3. Aşıklar makas içerisinde konuldukları yere göre... aşığı,... aşık ve... aşığı isimlerini alır. 4. Çatı makasında kuşak;...,... ve... çift yüzeyden birbirine bağlayarak rüzgâra karşı direnç oluşturur. 5. İki mesnet arasındaki mesafe 7,50 m olan bir yapıda oturtma çatı makasları... dikmeli olarak inşa edilirler. 6. Mesnetler arasındaki mesafenin fazla olduğu durumlarda (en az 4,00 m) çatı makasları... tarzında inşa edilirler. 7. Dikme kesitleri genellikle...,... cm, mertekler ise... cm ölçülerindedir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 22
AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Uygun ortam sağlandığında çatı planını kuralına uygun çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizdeki binalar için inşa edilen çatıların yapımına dikkat ediniz. Henüz örtü malzemesi ile kaplanmayan çatıların üsten görünüşünü kafanızda canlandırınız (maket çatı da olabilir). Gördüğünüz ayrıntıları sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. ÇATI PLANININ ÇİZİLMESİ 2.1. Çatı Planı ve Kesiti Çizimi için; Mimari projelerde çatı planının da çizilmesi gerekmektedir. Çatı planının çizilebilmesi Bina boyutları ve saçak mesafesi Makasta kullanılacak dikme sayısı gibi bilgilerin verilmesi gerekmektedir. Uzun kenarı a, kısa kenarı b olan ve A-A kesiti verilen bir binaya bir dikmeli beşik çatıyı, işlem basamaklarına dikkat ederek çatı planını ve B-B kesitini çizelim. Çatı makasından yola çıkarak bina ve saçak sınırlarını belirleyiniz. (Şekil 2.1) Aşıkları (damlalık ve tepe aşığı) çatı sınırları içerisine taşıyınız (1), mertek çizgilerini belirleyiniz. (2), (Şekil 2.3) 23
Şekil 2.1: Çatı sınırlarının belirlenmesi Şekil 2.2: Aşıkların taşınması ve mertek sınırlarının belirlenmesi 24
Mertekleri çizerek 300 cm aralıklarla makasları tanzim ediniz. Şekil 2.3: Çatı makaslarının tanzim edilmesi Plandan yola çıkarak B-B kesitini çiziniz. 25
a. Mertek, b. Damlalık Aşığı, c. Tepe (mahya) Aşığı, d. Dikme, e. Göğüsleme Şekil 2.4: Plandan B-B kesitinin çizilmesi Gerekli düzenlemeleri yaparak beşik çatı planını tamamlayınız. 26
a. Dikme, b. Tepe (mahya) aşığı, c. Mertek, d. Kuşak, e. Göğüsleme, f. Damlalık aşığı Şekil 2.5: Beşik çatı planının çizilmesi 2.2. Planda Eğik Mahyanın Çizilmesi Eğik mahya, kırma çatılarda iki meyilli yüzey arasındaki 45 0 eğimli bir iskelet sistemidir. Eğik mahyalar merteklere göre daha büyük kesitlidirler. Mertek 5/10 cm veya 6/12 cm ölçülerinde ise eğik mahya 8/14 cm, 10/14 cm veya 10/16 cm kesitinde yapılır. Eğik mahya merteklerin ara kesiti görevini üstlendiği için üst yüzeyi merteklerin üst yüzeyleri ile aynı hizadadır. 27
Şekil 2.6: Kırma çatıda eğik mahya Şekil 2.7: Eğik mahyanın taşınması 28
2.3. Farklı Çatı Plan ve Kesitleri f b c c a d d e A-A Kesiti e e d c d a e e c b h c b f d b f b B-B Kesiti Plan Şekil 2.8: Basit kırma çatı planının çizilmesi 29
A-A kesiti B-B kesiti Plan Şekil 2.9: L şekilli askılı çatının kırma çatı şeklinde planlanması 30
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ 200 200 30 50 Şekil 2.11: Tek dikmeli sundurma çatı Şekil 2.11 de verilen sundurma çatının 1/50 ölçeğinde planını çiziniz? (Planda iki kuşak arasını çizmek yeterlidir. Kuşaklar arası mesafe 250 cm). Şekil 2.11 de verilen sundurma çatının kalkan duvarına ait plan görünüşünü 1/50 ölçeğinde çiziniz. Şekil 2.12: Çatı plan kroki Şekil 2.12 deki çatı planında damlalık ve tepe aşığını, yastık kirişini ve eğik mahyayı 1/50 ölçeğinde çizerek gösteriniz (Y. Kirişi 5/20, damlalı ve tepe aşığı 12/12). Şekil 2.12 deki çatı planına 50 cm ara ile uygun mertekleri yerleştiriniz. Yukarıdaki şekilde B-B kesiti verilen çatının planını 1/50 ölçeğinde çiziniz (Çatının A-A kesiti bir dikmelidir-plan ölçülerinde yaklaşık ölçüler alınabilir). Şekil 2.13: Oturtma Çatı Makası Kesiti 31
PERFORMANS DEĞERLENDİRME Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizin ya da arkadaşınızın yaptığı çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre Evet/Hayır seçeneklerinden uygun olanı kutucuğa işaretleyiniz. Performans Testi Dersin adı Çatı ve Kalıpçılık Meslek Resmi Öğrencinin Amaç Çatı planını kuralına göre çizme becerilerinin ölçülmesi Adı soyadı Konu Çatı planı ve kesiti çizebilme Sınıf Nu Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır 1. Çizim kâğıdınızı yapıştırdınız mı? ( ) ( ) 2. Çizim araç gereçlerinizi kontrol edip temizlediniz mi? ( ) ( ) 3. Çatı makasındaki (en kesit) elemanları verilen ölçülerdeki plan içerisine taşıdınız mı? ( ) ( ) 4. Açıortay yoluyla planda eğik mahyaları çizdiniz mi? ( ) ( ) 5. Damlalı aşıklarını ve varsa yastık kirişlerini plan boyunca çizdiniz mi? ( ) ( ) 6. Planda makasları çizerek makas arası mesafeleri belirlediniz mi? ( ) ( ) 7. Planda saçak yerlerine dikkat ettiniz mi? ( ) ( ) 8. Plandaki elemanları taşıyarak çatının boy kesitini (B-B kesiti) çizdiniz mi? ( ) ( ) 9. Projedeki çatı elemanlarını isimlendirdiniz mi? ( ) ( ) 10. Makas elemanlarını, ölçüleriyle birlikte proje üzerinde gösterdiniz mi? ( ) ( ) 11. Çiziminizi kontrol ederek öğretmeninize teslim ettiniz mi? ( ) ( ) 12. Çizim araç-gererlerinizi toplayarak masanızı temizlediniz mi? ( ) ( ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 32
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Şekil 2.10: Oturtma çatı makası kesiti Yukarıda verilen iki dikmeli oturtma çatı makası A-A kesitine göre aşağıda verilen soruları cevaplayınız. 1. A-A kesitinde verilen (f) harfi ile gösterilen çatı makası elemanının ismi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dikme B) Çaprazlama C) Kuşak D) Göğüsleme 2. A-A kesitinde verilen (d) harfi ile gösterilen çatı makası elemanının ismi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dikme B) Damlalık Aşığı C) Kuşak D) Göğüsleme 3. A-A kesitinde verilen (b) harfi ile gösterilen çatı makası elemanının ismi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dikme B) Çaprazlama C) Kuşak D) Orta Aşık 4. A-A kesitinde verilen (c) harfi ile gösterilen çatı makası elemanının ismi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dikme B) Mertek C) Kuşak D) Göğüsleme 5. A-A kesitinde verilen (e) harfi ile gösterilen çatı makası elemanının ismi aşağıdakilerden hangisidir? A) Yastık B) Çaprazlama C) Kuşak D) Göğüsleme DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 33
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıda ölçüleri ve krokisi verilen oturtma çatı planını ve A-A kesitini 1/50 ölçeğinde çiziniz. 50 700 A-A Kesiti Krokisi 50 A A 1000 Oturtma Çatı Plan Krokisi 34
PERFORMANS DEĞERLENDİRME Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre kendinizin ya da arkadaşınızın yaptığı çalışmayı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre evet/hayır seçeneklerinden uygun olanı kutucuğa işaretleyiniz. Performans Testi Dersin adı Çatı ve Kalıpçılık Meslek Resmi Öğrencinin Konu Çatı planı ve kesiti çizebilme Adı soyadı Amaç Çatı planını kuralına göre çizme becerilerinin ölçülmesi Sınıf Nu Gözlenecek Davranışlar Evet Hayır 1. A4 çizim kâğıdınızı yapıştırdınız mı? ( ) ( ) 2. Çizim araç gereçlerinizi kontrol edip temizlediniz mi? ( ) ( ) 3. Çatı makasındaki (en kesit) elemanları verilen ölçülerdeki plan içerisine taşıdınız mı? ( ) ( ) 4. Açıortay yoluyla planda eğik mahyaları çizdiniz mi? ( ) ( ) 5. Damlalık aşıklarını ve varsa yastık kirişlerini plan boyunca çizdiniz mi? ( ) ( ) 6. Planda makasları çizerek makas arası mesafeleri belirlediniz mi? ( ) ( ) 7. Planda saçak yerlerine dikkat ettiniz mi? ( ) ( ) 8. Plandaki elemanları taşıyarak çatının boy kesitini (B-B kesiti) çizdiniz mi? ( ) ( ) 9. Projedeki çatı elemanlarını isimlendirdiniz mi? ( ) ( ) 10. Makas elemanlarını, ölçüleriyle birlikte proje üzerinde gösterdiniz mi? ( ) ( ) 11. Çiziminizi kontrol ederek öğretmeninize teslim ettiniz mi? ( ) ( ) 12. Çizim araç-gererlerinizi toplayarak masanızı temizlediniz mi? ( ) ( ) DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 35
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1. Taşıyıcı 2,00 3,00 2. Dikme 3. Mahya aşığı, orta aşık ve damlalık aşığı 4. Dikme, aşık mertekleri 5. İki 6. Asma çatı 7. 8x8, 10x10 5x10 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1. C 2. B 3. D 4. B 5. A 36
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN UYGULAMA FAALİYETİ CEVAPLARI 1. Kuşak (2x5x10) Aşık (8x10) Mertek (5x10) 2. Göğüsleme (5x10) Dikme (8x8) Mertek 5x10 Damlalık aşıgı 10x12 Yastık 5x20 40 30 Bırakma kirişi 3. 4. 37
5. 6. 7. 8. Mertek 5x10 Lama Orta Aşık 10x12 Yanlama 10x14 Göğüsleme 5x10 Aşkı10x10 38
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN UYGULAMA FAALİYETİ CEVAPLARI 1. Kusak(2x5x10) Mertek (5x10) Aşık (10x12) 2. 3. kalkan Duvar Eğik Mahya 4. Damlalık Aşığı Yastık Kirisi Tepe Asık 39
5. 40
KAYNAKÇA KAYNAKÇA ARIK Murat, Yapı Ressamlığı Atelye Ders Notları Yayımlanmamış, 2007 ARIK Suat, Yapı Ressamlığı Atelye Ders Notları Yayımlanmamış, 2007 DANIŞ İsmet, İnşaat Teknik Resmi Temel Ders Kitabı, MEB Yayınları, İstanbul, 2004 OYMAEL Sabit, Yapı Bilgisi (Cilt II), MEB Yayınları, İstanbul, 2003 ÖKSÜZOĞLU Halim, Naim YAMAN, Ümit YEGÜL, İş ve İşlem Yaprakları 2 (Ahşap), MEB Yayınları, İstanbul, 2001 TAYMAZ Haydar, Yapı Bilgisi (Cilt II), MEB Yayınları, İstanbul, 2001 YILMAZ Levent, Yapı Atelye Ders Notları Yayımlanmamış, 2007 41