Ek 1 2013 YILI ÇANKIRI ÇORAKYERLER KAZI RAPORU Çankırı Çorakyerler 2013 yılı kazı çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür ve Tabiat Varlıkları Müzeler Genel Müdürlüğü 17 Haziran 2013 tarih ve 118347 sayılı kazı ruhsatıyla Birinci bölüm 08.07.2013 tarihinde başlamış olup 09.09.2013 tarihinde tamamlanmıştır. Çorakyerler 2013 yılı Çalışmalarına Bakanlık temsilcisi olarak Afrodisias Müzesinden Vedat MUTLU katılmıştır. Bu süreç içerisinde ödeneğin yetmiyeceğinin anlaşılması üzerine 13.08.2013 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nden ek ödenek talep edilmişti. Ancak ek ödeneği, kazı çalışmalarımı tamamlayıp depoların kapatıldığı 09.09.2013 tarihinde tahsis edildiğinin bildirilmesiyle birlikte Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile yapılan yazışmalar neticesinde, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün 27.09.2013 tarih ve 94949537-160.01.01 (18)-188245 sayılı tarafıma gönderilen Ödenek Kullanımı yazısında istinaden Çankırı Müzesi Müdürlüğü Denetiminde ek ödeneğin Kazı evi tadilat işlemlerinde kullanılmasında bir sakınca olmadığı belirtildikten sonra Çorakyerler Çalışmalarının ikinci bölümü gerçekleştirilmiştir. Bu bölümde Bakanlık temsilcisi yer almamıştır. Çankırı İl Merkezine yaklaşık 4 km. mesafede Çankırı-Yapraklı Yolu üzerinde yer alan Çorakyerler omurgalı fosil lokalitesinde 2013 yılı kazı çalışmaları süresince ekip, 2012 yılında Çankırı Valiliği tarafından Çorakyerler Kazısına tahsis edilen kazı evinde ikamet etmiştir. 2013 yılı Çorakyerler Kazı heyeti; Başkan Prof. Dr. Ayla SEVİM EROL, Başkan Yardımcısı Yrd. Doç. Dr. Serpil ÖZDEMİR ÖZBEY, Yrd. Doç. Dr. Ümit KEBAPÇI, Yrd. Doç. Dr. Arzu DEMİREL, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Tolga ÇIRAK, Arş. Gör. Alper Yener YAVUZ, Arş. Gör. Derya KANIK, Arş. Gör. Ahmet İhsan AYTEK, Dr. Özgür BULUT; yüksek lisans öğrencilerinden Gülçin ÇOŞKUN, Çilem SÖNMEZ, Olcay AÇAR, Kaan ÜRKER ve lisans öğrencilerinden Çiğdem Burcu ÖZTÜRK, Erhan TARHAN, İbrahim Semih ONUR, Ahmet ANKUL, Zeynep GÖV, Müge AYDEMİR, Faruk Cihan GEYHAN, Serdar YURDAGÜL, Uğur AYYILDIZ, Melike YILDIRIM, Feyza
OLUTAŞ, Gamze ERDOĞAN, Dilber SAĞDIÇ ve kazı evi görevlisi oluşmuştur (Resim1). Emine YENİKÖSE den Resim 1: 2013 Çorakyerler Kazı Ekibi üyelerinin bir kısmı Çorakyerler 2013 Yılı çalışmaları iki ayrı bölümde gerçekleştirildi: A-Birinci bölüm 08.07. 2013 tarihinde başlayarak 09.09.2013 tarihine kadar Afrodisias Müzesi araştırmacılarında Vedat MUTLU nun temsilciliğinde arazi, laboratuar ve tadilat çalışmaları olmak üzere üç faklı grup çalışması şeklinde gerçekleştirildi. 13.. Ekibin bir bölümü arazide fosil çıkarma çalışmalarını yürütmüştür (Resim 2-3). 2013 yılı Çorakyerler kazı çalışmaları, her yıl olduğu gibi 2012 yılında da, zararlı dış etkenlere karşı korunması amacıyla, kapatılan alan üzerindeki sedimanın temizlenmesiyle başlamıştır. Bu sezonun kazı çalışmaları, 40 metre uzunluğunda ortalama 1,5 metre yüksekliğinde bir alanda, 2x2 metre ebatlarında 0-P, 0-R, 1-P, 1-R, 2-P, 2-R, 3-P, 4-M, 4-N, 4- O, 5-L, 5-M, 5-N, 6-K, 6-L ve 7-J olmak üzere toplam 15 açmada devam etmiştir (Çizim 1). 2
Çizim 1: ÇO 2013 Çalışılan Karelerin Çizimi 2013 yılı kazı çalışmalarında, envanterlik olabilecek nitelikte eklemli bütün bir iskelet bulunmamakla birlikte, etütlük mahiyette paleoantropoloji biliminde önemli 108 adet etütlük fosil bulgu ele geçmiştir. Buluntular tür ve genus tanımlaması yapılabilecek nitelikte olup, bunlardan bazıları da önceki yıllarda bulunmuş olanları tamamlayıcı niteliktedir. Buluntular Önceki yıllarda ele geçenlerle de deneştirilerek paleontolojik değerlendirmelerinin yapılması işlemleri devam etmektedir. Çalışmalarda fosiller bulunduktan sonra insitu halde gerekli belgeleme, çizim ve fotoğraflama çalışmalarının ardından, toprak altından nemli çıktıkları için yumuşak havlu kağıda sarılarak zararlı ışınlara karşı jelatinle kaplandıktan sonra taşınma esnasında zarar görmemeleri için uygun kaplara konularak laboratuarlara taşınmıştır. Laboratuvarlara taşınan kazı buluntuları, ayrı bir ekip tarafından hafta içi, tüm ekip elemanlarıyla da hafta sonu ve geceleri, sedimanlarından temizlenerek onarılıp sağlamlaştırıldıktan sonra tür ve genus tayinleri yapılarak, bilimsel ön değerlendirmeleri de yapılmıştır. Kazı sezonunun tamamlanmasıyla birlikte, Çankırı Müzesi Müdürü ve araştırmacıları ile Çorakyerler Bakanlık temsilcisiyle birlikte tutanak tutma, buluntuların kontrolü gibi prosedürler yerine getirildikten sonra, 2013 yılı buluntuları ilk kez bu yıl kazı evinde oluşturulmuş olan depoya konularak mühürlenmiştir. 3
Resim 2-3 : Çorakyerler Kazı Alanından Çalışmalar Kazı alanında çalışmalar devam ederken her yıl olduğu gibi yöre halkından, yerel yönetici ve basın mensuplarından da alanı sık sık ziyaret edenler olmuştur (Resim 8-9) (Konuya ilişkin ayrıntılar çorakyerler.com adresinde basında biz bölümünde yer almaktdır). Resim 4-5 : Çorakeyerler Kazı Alanından Görüntüler 2. 2013 yılı çalışmalarının bir bölümü de Çankırı Müzesi Fosil Deposunda bulunan fosillerin güçlendirilmesi, arşivlenmesi ve biyometrik ölçülerinin alınarak bilimsel çalışmalara yönelik yapılan çalışmaların devamı. Fosil deposunda bulunan fosillerin her yıl yeniden gözden geçirilerek, güçlendirilmesi gerekenler çeşitli kimyasallarla güçlendirilmesi için gerekli işlemler uygulanmıştır. Bunun yanı sıra müzedeki çalışmalarda aile bazında tayinleri ve morfolojik yapıları hakkında da bilimsel değerlendirmeler yapılmış, yine müzenin deposunda korunmakta olan etraf buluntularının temizlenmesi ve tasnifi çalışmaları da gerçekleştirilmiştir (Resim 6-7). 4
Resim 6-7 : Çankırı Müzesinden Çalışmalar 3. Diğer yandan ekibin bir kısmı da, bu yıl alandan ele geçen fosillerin, kazı evinde oluşturulan laboratuarda, temizlik-onarım ve değerlendirmelerini yapmıştır (Resim 8-9). Çorkyerler 2013 yılı kazı çalışmalarında çıkarılan buluntuların değerlendirilip tasniflemesi yapılarak Kazı evinde bu yıl oluşturulan depoya yerleştirilmesi işlemleri de yapılmıştır Resim 8-9: Çorakyerler Kazı Evi Çalışmaları Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla ilgili yapılacak Yüzey Araştırması, Sondaj ve Kazı çalışmalarının Yürütülmesi hakkında yönergenin ortak hükümler bölümünün 4. Maddesinin ğ bendinde yer alan hüküm doğrultusunda, 05-12 Ağustos 2013 tarihleri arasında Ramazan Bayramı için 2013 yılı Çorakyerler kazı çalışmalarına ara verilmiştir. Bu tarihler arasında fosil buluntuların güvenliği açısından kazı evinde fosil buluntuların bulunduğu depo, Çankırı Müzesi arkeologları tarafından kilitlenip mühürlenmiş olup bayram dönüşü yeniden aynı görevlilerce açılarak çalışmalara devam edilmiştir. 5
2013 sezonu kazı çalışmalarından ele geçen 108 adet numaralı etütlük fosil arasında, daha önceki yıllarda ele geçen türlerin yanı sıra, bazı genuslara dahil edilecek yeni türler de yer almaktadır. 2013 Çorakyerler Kazı Buluntular: Perıssodactyla (Tek tırnaklılar) takımı içerisinde yer alan Rhınocerotıdae ve Equıdae ailelerine mensup bir çok türün kafa iskeleti, ekstremiteler, alt ve üst çene parçaları ve dişler, ÇO 2013 Fosil NO: 3072 insitu ve temizlenmiş (Metapodium- EQUIDAE) ÇO 2013 Fosil NO: 3119 insitu ve temizlenmiş Kafa iskeleti/maksilla- EQUIDAE) ÇO 2013 Fosil NO: 3159 insitu ve temizlenmiş (Kafa iskeleti- RHINOCEROTIDAE) 6
ÇO 2013 Fosil NO: 3160 insitu ve temizlenmiş (Kafa İskeleti- RHINOCEROTIDAE) Proboscıdea (Hortumlulara) ait türlerin dişleri ve çene parçaları, ekstremiteler, etraf kemikleri ve defans dişlerine ait bulgular, ÇO 2013 Fosil NO: 3066 insitu ve temizlenmiş (Molar- PROBOSCIDEA) Artıodactyla (Çift Tırnaklılar) takımından, Bovıdae, Giraffidae, Suıdae ailelerine mensup bir çok türün kafa iskeletleri ve boynuzları, ekstremiteler, etraf kemikleri, mandibula ve maksilla ile metapodiumlardan oluşmaktadır (Ek: Kazı resimlerinden seçilen örnekler). Buluntularla ilgili tez çalışmaları ve bilimsel çalışmalar devam etmektedir. ÇO 2013 Fosil NO: 3150 insitu ve temizlenmiş (Boynuz- BOVIDAE) 7
ÇO 2013 Fosil NO: 3152 insitu ve temizlenmiş ( Altçene- BOVIDAE) B-Çorakyerler 2013 yılı çalışmalarının İkinci bölümde: Ek ödenek talebimizin kabul edilmesi ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün Yatırım Fonundan 15.000 TL nin tahsis edilmesiyle, Müze Müdürlüğü ve İl Kültür Müdürlüğünün denetimleriyle yeniden Kazı evi tadilat işlemleri başlatılarak 25.10.2013 tarihine kadar Çorakyerler kazı evi tadilat çalışmalarıyla devam etmiştir. Ödeneğin alanın ve depoların kapatılmasının hemen ardından çıkması nedeniyle ikinci bölümde temsilci yer almamıştır. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmelerden sonra, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün 27.09.2013 tarih ve 94949537-160.01.01 (18)-188245 sayılı tarafıma gönderilen Ödenek Kullanımı yazısında istinaden Çankırı Müzesi Müdürlüğü Denetiminde ek ödeneğin Kazı evi tadilat işlemlerinde kullanılmasında bir sakınca olmadığı belirtildikten sonra Kazı evi tadilat işlemleri 25.10.2013 tarihine kadar Başkanlığımda yaptırılmıştır (Resim 10-13). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün Yatırım Fonundan sağlanan ek ödenek ile: 1-Çatı yağmur oluklarının kalvanizli ve eksiz olarak yapılması (50 metre) 2-Tavan altındaki saçak kısmının sıvalarının temizlenerek bozuk kısımlarının kalekim ile sıvası ve boyasının yapılması 3-Binanın dış cephesinin bozuk ve eski boya kalıntılarının kazınarak yüzey tamiratının yapılması 4-Boya yapılmadan önce dış cepheye astar çekilmesi 5-Tüm dış cephe yüzeyinin su bazlı silikonlu dış cephe boyası ile boyanması (Toplam 450 metre kare) 6-Balkonların güçlendirilmesi için demir güçlendiriciler yapılması 7-Bina alt kısmının 80 cm yüksekliğinde çimentolu serpme sıva yapılması 8
8-İki adet 64X50 cm ebatlarında 10X10 kare demirinden 2mm silme demir kullanılarak, demir aralıkları 15 cm olacak şekilde (demirlerin antipas ve boyası yapılarak) pencere korkuluğu yapımı, 9-140X50 cm ebatlarında 10X10 kare demirden yine 2 mm silme demir kullanılarak demir aralıkları 15 cm olacak şekilde (demirlerin antipas ve boyaları yapılarak) 8 adet pencere korkuluğu yapımı 10-İki adet Demir kapı yapımı: 2.5 metre yüksekliğinde 1.5 metre genişliğinde 1.5 cm kalınlığında 40X40 profil kullanılarak, kapının 50 cm lik kanadı sabit diğer kanadı açılır olmak üzere antipas ve boyası ile birlikte demir kapı yapımı 11-Bina tretuvarlarının 1 metre genişlik, 10 cm yükseklik ve C30 kalitesinde hazır beton ile yapılması 12-Biri türk bayrağı diğeri Kültür ve Turizm Bakanlığı logosunu taşıyan bayrakların takılması için iki adet demir direk yapımı 13-Kazı evi çevresinin çevre düzenlemesi çalışmaları Ek ödenekten sağlanmıştır. Resim 10-11:Sağdaki Bina dış çephe çalışmaları - Balkon güçlendirme ve tretuvar çalışmaları 9
Resim 12-13: Kazı Evi Tadilat Çalışmaları Çorakyerler Kazılarında Fosil Yatağı büyük oranda güvenlik altına alınmış olmasına rağmen, yol kenarında bulunan bölümler halen risk altındadır. Fosilli sedimanların taşlaşmış olması ve fosillerin kırılganlığı, çok hassas ve yavaş çalışmayı gerektirmektedir. Dolayısıyla kazı çalışmaları oldukça yavaş devam etmesi gerektiğinden fosilli tabakalar tamamen bitirilememiştir. Şehrin ortasında yer almaya başlayan lokalite, her geçen gün yerel yönetimlerin inşaat alanları haline gelmeye başlamıştır. Lokalitenin yanal devamları inşaat sektörü tarafından sürekli yok edilmeyle karşı karşıyadır. Bu nedenle bölgede gelecek yıllarda da çalışmalara devam edilmesi gerekmektedir. Bu lokalite Ülkemiz ve Dünya paleofaunası, paleoekolojisi ve paleo ikliminin aydınlatılmasında oldukça önemli olan bu fosil buluntuların gelecek yıllarda da yoğun bir şekilde gelmesi beklenmektedir. Bu nedenle Paleontoloji ve Paleoantropoloji bilimi açısından Çankırı ilinin ve Anadolu nun öneminin ortaya konulabilmesi, faunanın demografik açıdan değerlendirilmesinin yapılabilmesi için yeterli sayıya ulaşılması ve bu önemli lokalitenin tahrip edilmeden fosilli alanın kurtarılmasına devamı için kazı çalışmalarına 2014 yılında da devam edilmesi planlanmaktadır. Prof. Dr. Ayla SEVİM EROL Çorakyerler Kazısı Başkanı 10