ÇUKUROVA ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ

ÇUKUROVA ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ DOKTORA TEZ Alpaslan KU VURAN ÇUKUROVA KO ULLARINA UYGUN Ç M TÜR VE KARI IMLARININ BEL RLENMES VE PERFORMANSLARININ SAPTANMASI TARLA B TK LER ANAB L M DALI ADANA, 2009

ÇUKUROVA ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ ÇUKUROVA KO ULLARINA UYGUN Ç M TÜR VE KARI IMLARININ BEL RLENMES VE PERFORMANSLARININ SAPTANMASI Alpaslan KU VURAN DOKTORA TEZ TARLA B TK LER ANAB L M DALI Bu tez 23/01/2009 Tarihinde A a daki Jüri Üyeleri Taraf ndan Oybirli i/oyçoklu u le Kabul Edilmi tir. mza mza mza Prof. Dr. Veyis TANSI Prof. Dr.Turan SA LAMT MUR Prof. Dr. Hayriye BR KÇ DANI MAN ÜYE ÜYE mza Prof. Dr. R za AVCIO LU ÜYE mza Prof. Dr. A. Emin ANLARSAL ÜYE Bu tez Enstitümüz TARLA B TK LER Anabilim Dal nda haz rlanm t r. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü mza ve Mühür Bu çal ma Ç.Ü. Bilimsel Ara t rmalar Projeler Birimi (Proje No: ZF.2004.D.25 Proje No: ZF.2005.KAP.8) ve TÜB TAK taraf ndan (Proje No: TÜB TAK- TOVAG 104 O 131) desteklenmi tir. Not: Bu tezde kullan lan özgün ve ba ka kaynaktan yap lan bildiri lerin, çizelge, ekil ve foto raflar n kaynak gösterilmeden kullan m, 5846 say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ DOKTORA TEZ ÇUKUROVA KO ULLARINA UYGUN Ç M TÜR VE KARI IMLARININ BEL RLENMES VE PERFORMANSLARININ SAPTANMASI Alpaslan KU VURAN ÇUKUROVA ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ TARLA B TK LER ANAB L M DALI Dan man : Prof. Dr. Veyis TANSI Y l : 2009, Sayfa : 306 Jüri : Prof. Dr. Turan SA LAMT MUR Jüri : Prof. Dr. Hayriye BR KÇ Jüri : Prof. Dr. R za AVCIO LU Jüri : Prof. Dr. A. Emin ANLARSAL Bu ara t rma, serin mevsim çim bitkisi türleri (saf ekimler; 9 tür, 21 çe it), kar mlar (kar m ekimler; 9 tür, 23 kar m) ve serin-s cak mevsim çim bitkisi türleri (saf; 2 tür, 3 çe it ve kar m ekimler; 4 tür, 4 kar m) olarak 3 ayr deneme eklinde, Çukurova ko ullar nda (37 0057,05N, 35 2130,27E) Kas m 2004-Nisan 2007 aras nda 30 ay süreyle yürütülmü tür. Serin mevsim çim bitkisi türlerinde kam s yumak ve tavusotu türleri kalite, renk ve bitki ile kapl alan de erleri bak m ndan, bu iki türü izleyen çok y ll k çim ise kam s yumakla birlikte bitki örtüsü yüksekli i, ye il ot verimi ve kuru ot verimi bak m ndan, rizomlu k rm z yumak ile birlikte de çimlenme süresi ve kaplama h z bak m ndan di er türlere üstünlük sa lam t r. Apache, Cochise, Tracenta, Highland, Ovation, Delaware dwarf, Raymond, Medina ve Franklin çe itleri incelenen özelliklerde genellikle üstünlük sa layan çe itlerdir. Serin mevsim kar mlar nda ise, çimlenme süreleri ve kaplama h zlar hariç, incelenen bütün özelliklerde; % 70 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) + % 30 rizomlu k rm z yumak (Festuca. rubra subsp. L. rubra), % 60 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) + % 10 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + % 30 çay r salk motu (Poa pratensis L.), % 10 narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.) + % 50 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) + % 10 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + % 30 çay r salk motu (Poa pratensis L.), % 70 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) + % 10 rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) + % 10 koyun yuma (Festuca ovina L.) + % 10 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) kar mlar üstünlük sa lam lard r. S cak mevsim çim bitkisi türlerinde ve kar mlar nda k dönemleri d nda tatmin edici düzeyde sonuçlar elde edilmi tir. ncelenen özellikler bak m ndan; % 30 köpek di i (Cynodon dactylon L.) + % 40 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) Apache + % 30 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) Ovation ve % 40 köpek di i (Cynodon dactylon L.) + % 40 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) Mustang + % 20 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) Henrietta kar mlar di er kar mlara ve köpek di inin saf ekimlerine üstünlük sa lam t r. Anahtar Kelimeler: Kam s yumak, köpek di i, çim kalitesi, çim rengi, adaptasyon I

ABSTRACT PhD THESIS DETERMINING THE BEST SUITABLE TURF GRASS SPECIES, MIXTURES AND TURF PERFORMANCE FOR CUKUROVA CONDITIONS Alpaslan KU VURAN DEPARTMENT OF FIELD CROPS INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor: Prof. Dr. Veyis TANSI Year: 2009, Pages : 306 Jury : Prof. Dr. Turan SA LAMT MUR Jury : Prof. Dr. Hayriye BR KÇ Jury : Prof. Dr. R za AVCIO LU Jury : Prof. Dr. A. Emin ANLARSAL This study has been conducted in Cukurova conditions (37 0057,05N, 35 2130,27E). Field trials have been conducted for 30 months (between November, 2004 and April, 2007), arranged in triple experiments; cool season turf grass species (pure stands of 21 cultivars belonging 9 species), the recommended and commercially selling turf mixtures (23 mixtures composing 9 species at different ratios), and cool and warm season turf species (6 components including, pure stands of 2 species, 4 turf mixtures of 4 species at different ratios). Of the cool season grasses, tall fescue and bentgrass species had consistently high values in terms of turf quality, color and coverage; followed by perennial ryegrass. Ryegrass and tall fescue are also maintained the high values in terms of plant canopy height, green and dried herbage yield. Also, ryegrass together with spreading fescue was superior to other species in days to germination and ground cover ratios. Apache, Cochise, Tracenta, Highland, Ovation, Delaware dwarf, Raymond, Medina and Franklin cultivars were found to be superior in general When considering the cool season turf grass mixtures, the following mixtures had high quality ratings in all characters studied except for days to germination and grand cover ratios; 70% tall fescue (Festuca arundinacea Schreb.) + 30% spreading fescue (Festuca rubra subsp. L. rubra), 60% tall fescue (Festuca arundinacea Schreb.) + 10% perennial ryegrass (Lolium perenne L.) + 30% kentucky bluegrass (Poa pratensis L.), 10% colonial bentgrass (Agrostis tenuis Sibth.) + 50% tall fescue (Festuca arundinacea Schreb.) + 10% perennial ryegrass (Lolium perenne L.) + 30% kentucky bluegrass (Poa pratensis L.), 70% tall fescue (Festuca arundinacea Schreb.) + 10% spreading fescue (Festuca rubra subsp. L. rubra) + 10% sheep fescue (Festuca ovina L.) + 10% perennial ryegrass (Lolium perenne L.) The warm season species and mixtures in terms of turf evaluation components used have acceptable results except for winter period, The following two mixtures; 30% bermuda grass (Cynodon dactylon L.) + 40% tall fescue (Festuca arundinacea Schreb.) Apache cv. + 30% perennial ryegrass (Lolium perenne L.) Ovation cv. and 40% Bermudagrass (Cynodon dactylon L.) + 40% tall fescue (Festuca arundinacea Schreb.) Mustang cv. + 20% perennial ryegrass (Lolium perenne L.) Henrietta cv. was found to be superior to the other warm season mixtures and pure Bermuda grass turf. Key words: Tall fescue, bermuda grass, turf quality, color retention, adaptation II

ÖNSÖZ Bu ara t rmada, Çukurova Bölgesi ve benzer iklim ko ullar nda, baz serin ve s cak mevsim çim bitkisi türleri ve çe itleri ile bunlar n bir araya gelerek farkl oranlarda kullan ld kar mlarda performanslar n n saptanmas amac yla Kas m 2004-Nisan 2007 tarihleri aras nda yürütülmü tür. Bölge ekolojisi göz önüne al narak ve bu konuda daha önce yap lan çal malarda genel olarak tavsiye edilen kar mlar göz önünde bulundurularak baz kar mlar haz rlanm t r. Bunun yan s ra, çim tohumculu unda uzun y llard r hizmet veren ve/veya bu sektörde yayg n bir da t m a na sahip olan baz firmalar n bölge ve benzer iklimler için önerdikleri baz kar mlar da çal maya dâhil edilmi tir. Denemeler, tesadüf bloklar bölünmü parseller (split-blok) deneme desenine göre, iki faktörlü ve üç tekrarlamal olarak kurulmu tur. Biçimler/gözlemler ana faktörleri, sistemler (farkl çim bitkisi türleri/kar mlar ) ise alt faktörleri olu turmu tur. Çim bitkisi tür ve kar mlar nda çimlenme süresi, kaplama h z, bitki örtüsü yüksekli i, ye il ot verimi, kuru ot verimi, kalite de eri, renk de eri, bitki ile kapl alan ve bitki dokusu de erleri incelenmi tir. III

TE EKKÜR Çal maktan büyük keyif ald m ve her a amas nda heyecan duydu um bu çal ma konusunu seçmemde bana destek veren ve çal malar m süresince bilgi, öneri, deneyim ve görü lerini her zaman benimle payla an, ayr ca birlikte çal maktan son derece büyük mutluluk duydu um, katk lar n ve yard mlar n bilimsel hayat m süresince almaya devam edece im ve her zaman yan mda görmekten onur duyaca m de erli dan man hocam Say n Prof. Dr. Veyis TANSIya, bölüm olanaklar ndan yararlanmam sa layan Anabilim Dal Eski Ba kan m z Say n Prof. Dr. brahim GENÇe ve hâlihaz rdaki Ba kan m z Say n Prof. Dr. H. Halis ARIO LUna, denemenin kurulmas ve yürütülmesinde tecrübelerini benden esirgemeyen ve bilimsel vizyonumun olu mas nda büyük emeklerini gördü üm, sayg de er hocam Say n Prof. Dr. Turan SA LAMT MURa, arazi i lerinde her daim yan mda gördü üm, hiçbir fedakârl ktan kaç nmayan ve benimle tecrübelerini payla an k ymetli büyü üm Say n Zir. Tek. Rafet ERGANa, ara t rmada kulland m materyallerin kolayl kla temininde yard mc olan ve daima yard m edeceklerini bildi im Ulusoy Tohumculuk Ziraat San. ve Tic. Ltd. ti. yetkilisi Say n Zir. Müh. Halit YILDIRIMa, Çim Teknik Tohumculuk Ziraat San. Tic. ve Ltd. ti. yetkilisi Say n Zir. Yük. Müh. Mustafa SELVETe, bugünlere gelmemde özveri ile maddi ve manevi hiçbir fedakârl ktan kaç nmayan aileme, tezimin bütün süreçlerinde yan mda olan ve deste ini hissetmekten büyük güç ald m sevgili e im Ar. Gör. ebnem KU VURANa ve ço u zaman kendisini ihmal etmek durumunda kald m can m z, biricik o lumuz, ailemizin di er bireyi ve her eyimiz Orkun KU VURANa te ekkürü bir borç bilirim. IV

Ç NDEK LER D Z N SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II ÖNSÖZ VE TE EKKÜR... III Ç ZELGELER D Z N... VIII EK LLER D Z N... XIII 1. G R... 1 2. ÖNCEK ÇALI MALAR... 4 3. MATERYAL VE YÖNTEM... 32 3.1. MATERYAL... 32 3.1.1. Denemelerde Kullan lan Çim Bitkisi Türleri ve Bu Türlere Ait Çe itlerin Özellikleri... 32 3.1.1.1. Narin Tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.)... 33 3.1.1.2. Stolonlu Tavusotu (Agrostis stolonifera L.)... 34 3.1.1.3. Kam s Yumak (Festuca arundinacea Schreb.)... 34 3.1.1.4. Rizomlu K rm z Yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra)... 37 3.1.1.5. Rizomsuz K rm z Yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata)... 38 3.1.1.6. Narin K rm z Yumak (Festuca rubra subsp. L. trichophylla).. 40 3.1.1.7. Koyun Yuma (Festuca ovina L.)... 41 3.1.1.8. Çok Y ll k Çim (Lolium perenne L.)... 41 3.1.1.9. Çay r Salk motu (Poa pratensis L.)... 46 3.1.1.10. Kaba Salk motu (Poa trivialis L.)... 47 3.1.1.11. Köpek Di i=bermuda Çimi (Cynodon dactylon L.)... 48 3.1.1.12. Dikondra (Dichondra repens=dichondra micrantha Urb.)... 50 3.1.1.13. Baz Özel Firmalar Taraf ndan Haz r Olarak Piyasaya Sürülen ve 2 Nolu Denemede Kullan lan Çim Bitkisi Kar mlar ve Özellikleri... 51 3.1.2. Ara t rma Yeri ve Y l... 60 V

3.1.3. Ara t rma Alan n n klim ve Toprak Özellikleri... 61 3.1.3.1. klim Özellikleri... 61 3.1.3.2. Toprak Özellikleri... 65 3.2. YÖNTEM... 66 3.2.1. Deneme Deseni ve Parselasyon... 66 3.2.2.1. Toprak Haz rl... 67 3.2.2.2. Ekim Öncesi Tohum Haz rl ve Denemelerin Ekimi... 70 3.2.2.3. Sulama... 75 3.2.2.4. Yabanc Ot, Hastal k ve Zararl larla Mücadele... 79 3.2.2.5. Biçim... 80 3.2.2.6. Gübreleme... 82 3.2.3. ncelenecek Özellikler ve Yöntemleri... 84 3.2.4. Verilerin De erlendirilmesi... 86 4. BULGULAR VE TARTI MA... 92 4.1. SER N MEVS M Ç M B TK LER (SAF EK MLER) ARA TIRMA BULGULARI ve TARTI MA... 92 4.1.1. Çimlenme Süresi... 92 4.1.2. Kaplama H z... 97 4.1.3. Vejetasyon (Bitki Örtüsü) Yüksekli i... 103 4.1.4. Ye il Ot Verimi... 108 4.1.5. Kuru Ot Verimi... 116 4.1.6. Kalite... 122 4.1.7. Renk... 132 4.1.8. Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama)... 144 4.1.9. Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni)... 155 4.2. SER N MEVS M Ç M B TK LER KARI IMLARI (KARI IM EK MLER) ARA TIRMA BULGULARI ve TARTI MA... 162 4.2.1. Çimlenme Süresi... 162 4.2.2. Kaplama H z... 167 4.2.3. Vejetasyon (Bitki Örtüsü) Yüksekli i... 172 4.2.4. Ye il Ot Verimi... 178 VI

4.2.5. Kuru Ot Verimi... 185 4.2.6. Kalite... 190 4.2.7. Renk... 197 4.2.8. Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama)... 204 4.2.9. Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni)... 211 4.3. SICAK MEVS M Ç M B TK LER -KARI IMLARI (SAF ve KARI IM EK MLER) ARA TIRMA BULGULARI ve TARTI MA... 218 4.3.1. Çimlenme Süresi... 218 4.3.2. Kaplama H z... 220 4.3.3. Vejetasyon (Bitki Örtüsü) Yüksekli i... 223 4.3.4. Ye il Ot Verimi... 228 4.3.5. Kuru Ot Verimi... 234 4.3.6. Kalite... 239 4.3.7. Renk... 246 4.3.8. Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama)... 255 4.3.9. Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni)... 262 5. SONUÇ VE ÖNER LER... 267 KAYNAKLAR... 294 VII

Ç ZELGELER D Z N SAYFA Çizelge 3.1. Adana li 2004, 2005, 2006 ve 2007 Y l ve Uzun Y llar Ortalamas na Ait (1930-1996) En Dü ük, En Yüksek, Ortalama S cakl k, Toplam Ya ve Ortalama Oransal Nem De erleri... 62 Çizelge 3.2. Ara t rma Alan Topraklar n n Baz Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri... 66 Çizelge 4.1. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2004-2005 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 93 Çizelge 4.2. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 93 Çizelge 4.3. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2004-2005 Ara t rma Dönemi Kaplama H z De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 97 Çizelge 4.4. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kaplama H z De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 97 Çizelge 4.5. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 103 Çizelge 4.6. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 104 Çizelge 4.7. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Ye il Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 109 Çizelge 4.8. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Ye il Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 109 VIII

Çizelge 4.9. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kuru Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 116 Çizelge 4.10. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Kuru Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 117 Çizelge 4.11. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kalite De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 122 Çizelge 4.12. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Kalite De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 122 Çizelge 4.13. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Renk De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 133 Çizelge 4.14. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Renk De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 133 Çizelge 4.15. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki le Kapl Alan De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 144 Çizelge 4.16. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki le Kapl Alan De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 144 Çizelge 4.17. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki Dokusu De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 155 Çizelge 4.18. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki Dokusu De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 155 Çizelge 4.19. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2004-2005 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 163 Çizelge 4.20. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 164 Çizelge 4.21. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2004-2005 Ara t rma Dönemi Kaplama H z De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 167 IX

Çizelge 4.22. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kaplama H z De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 167 Çizelge 4.23. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 172 Çizelge 4.24. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 173 Çizelge 4.25. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Ye il Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 179 Çizelge 4.26. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Ye il Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 179 Çizelge 4.27. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kuru Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 185 Çizelge 4.28. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Kuru Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 185 Çizelge 4.29. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kalite De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 190 Çizelge 4.30. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Kalite De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 190 Çizelge 4.31. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Renk De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 197 X

Çizelge 4.32. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Renk De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 197 Çizelge 4.33. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki le Kapl Alan De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 205 Çizelge 4.34. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki le Kapl Alan De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 205 Çizelge 4.35. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki Dokusu De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 212 Çizelge 4.36. Serin Mevsim Çim Bitkileri Kar mlar (Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki Dokusu De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 212 Çizelge 4.37. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005 Ara t rma Dönemi Kaplama H z De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 220 Çizelge 4.38. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 224 Çizelge 4.39. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 224 Çizelge 4.40. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Ye il Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 229 Çizelge 4.41. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Ye il Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 229 XI

Çizelge 4.42. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kuru Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 235 Çizelge 4.43. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Kuru Ot Verimi De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 235 Çizelge 4.44. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Kalite De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 239 Çizelge 4.45. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Kalite De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 239 Çizelge 4.46. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Renk De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 247 Çizelge 4.47. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Renk De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 247 Çizelge 4.48. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki le Kapl Alan De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 255 Çizelge 4.49. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki le Kapl Alan De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 256 Çizelge 4.50. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Bitki Dokusu De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 262 Çizelge 4.51. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006-2007 Ara t rma Dönemi Bitki Dokusu De erleri Varyans Analiz Sonuçlar... 262 XII

EK LLER D Z N SAYFA ekil 3.1. Narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.) deneme parseli... 54 ekil 3.2. Stolonlu tavusotu (Agrostis stolonifera L.) deneme parseli... 54 ekil 3.3. Kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) deneme parseli... 54 ekil 3.4. Rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) deneme parseli... 54 ekil 3.5. Rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) deneme parseli... 55 ekil 3.6. Narin k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. trichophylla) deneme parseli... 55 ekil 3.7. Çok y ll k çim (Lolium perenne L.) deneme parseli... 55 ekil 3.8. Çay r salk motu (Poa pratensis L.) deneme parseli... 55 ekil 3.9. Kaba salk motu (Poa trivialis L.) deneme parseli... 56 ekil 3.10. Köpekdi i=bermuda çimi (Cynodon dactylon L.) deneme parseli... 56 ekil 3.11. Dikondra (Dichondra repens=dichondra micrantha Urb.) deneme parseli... 56 ekil 3.12. 3M Classic deneme parseli... 56 ekil 3.13. 4M Joker deneme parseli... 57 ekil 3.14. 4M Star deneme parseli... 57 ekil 3.15. 7M Sultan deneme parseli... 57 ekil 3.16. Holiday deneme parseli... 57 ekil 3.17. Dlf Tropic 3 Mix deneme parseli... 58 ekil 3.18. Seaside 3S deneme parseli... 58 ekil 3.19. Liverpol 7M deneme parseli... 58 ekil 3.20. Meditera deneme parseli... 58 ekil 3.21. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Ara t rma ve Uygulama Alan nda denemelerin kuruldu u alan n görünümü... 59 ekil 3.22. Adana iline ait 2004, 2005, 2006, 2007 y llar ve uzun y llar ayl k ortalama s cakl k (ºC) de erleri... 62 XIII

ekil 3.23. Adana iline ait 2004, 2005, 2006, 2007 y llar ve uzun y llar ayl k toplam ya miktar (mm) de erleri... 62 ekil 3.24. Adana iline ait 2004, 2005, 2006, 2007 y llar ve uzun y llar ayl k ortalama oransal nem (%) de erleri... 63 ekil 3.25. Ekim öncesi toprak haz rl için ya murlama sulama uygulamas... 68 ekil 3.26. Ya murlama sulama sonras deneme alan n n haz rlanmas... 68 ekil 3.27. Deneme alan na silindir çekilmesi... 68 ekil 3.28. Ekim öncesi tohumlara çimlendirme testi uygulanmas... 71 ekil 3.29. Deneme alan na çim alt katman n n serilmesi... 71 ekil 3.30. Çim alt katman na silindir çekilmesi... 72 ekil 3.31. Deneme alan n n ekime haz r hale gelmesi... 72 ekil 3.32. Önceden haz rlanan tohumlar n ekim öncesinde parsellere da t lmas... 72 ekil 3.33. Tahta çerçeve yard m ile parsellere ekimin yap lmas... 73 ekil 3.34. Ekim sonras kapak harc n n serilmesi... 73 ekil 3.35. Ekim sonras bask tahtas uygulamas... 73 ekil 3.36. Parsellerin üzerine pamuk haral serilmesi... 74 ekil 3.37. Deneme alan n n ba bo hayvanlardan korunmas için etraf na set çekilmesi... 74 ekil 3.38. Ekim sonras ya murlama sulama sistemi ile can suyu verilmesi... 76 ekil 3.39. Ya murlama sulama sistemi ile sulama uygulamas... 76 ekil 3.40. Ya murlama sulama sonras denemelerin genel görünümü... 76 ekil 3.41. Deneme alan nda bulunan havuza elektrikli su pompas montaj... 77 ekil 3.42. Deneme alan na Q63 mm polietilen sulama borular n n yerle tirilmesi... 77 ekil 3.43. Deneme alan na YPE Q20 mm damlama sulama borular n n yerle tirilmesi... 77 ekil 3.44. Deneme alan na sulama sistemi yard mc malzemelerinin yerle tirilmesi... 78 ekil 3.45. Deneme alan na PGP Rotor Spring Pop-up sulama ba l n n yerle tirilmesi... 78 XIV

ekil 3.46. Deneme alan n n sabit sulama sistemi ile sulanmas... 78 ekil 3.47. Yabanc otlar ile kimyasal ve mekanik olarak mücadele edilmesi... 80 ekil 3.48. Deneme alan parsellerine biçim uygulanmas... 80 ekil 3.49. Deneme alan parsellerinin biçim sonras genel görünümü... 80 ekil 3.50. Denemelerde taban ve üst gübre olarak kullan lan kompoze gübreler... 82 ekil 3.51. Denemelerde bir kereye mahsus kullan lan organik çim gübresi... 82 ekil 3.52. Denemelerde çimlenme sonras baz a amalar n farkl aç lardan genel görünümleri... 86 ekil 3.53. 2005-2006 ara t rma dönemi denemelerin baz a amalar n n farkl aç lardan genel görünümleri... 87 ekil 3.54. 2006-2007 ara t rma dönemi denemelerin baz a amalar n n farkl aç lardan genel görünümleri... 88 ekil 4.1. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2004-2005 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 94 ekil 4.2. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 94 ekil 4.3. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2004-2005 ve 2005-2006 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Ortalama Kaplama H z De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 98 ekil 4.4. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2004-2005 ve 2005-2006 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Kaplama H z De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 98 ekil 4.5. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Ortalama Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri (cm)... 104 ekil 4.6. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Ölçümler Ortalama Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri (cm)... 104 ekil 4.7. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri XV

Ortalama Ye il Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 110 ekil 4.8. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Biçimler Ortalama Ye il Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 110 ekil 4.9. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Ortalama Kuru Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 117 ekil 4.10. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Biçimler Ortalama Kuru Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 117 ekil 4.11. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Ortalama Kalite De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 123 ekil 4.12. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Kalite De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 123 ekil 4.13. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Ortalama Renk De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 133 ekil 4.14. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Renk De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 134 ekil 4.15. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Ortalama Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama) De erleri (%)... 145 ekil 4.16. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama) De erleri (%)... 145 ekil 4.17. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2005 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Türleri ve Çe itleri Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni) De erleri (mm)... 156 XVI

ekil 4.18. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Saf Ekimler) 2006 Ara t rma Dönemi Ölçümler Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni) De erleri (mm)... 156 ekil 4.19. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2004-2005 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 165 ekil 4.20. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 165 ekil 4.21. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2004-2005 ve 2005-2006 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Kaplama H z De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 168 ekil 4.22. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2004-2005 ve 2005-2006 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Kaplama H z De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 168 ekil 4.23. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri (cm)... 174 ekil 4.24. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Ölçümler Ortalama Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri (cm)... 174 ekil 4.25. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Ye il Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 180 ekil 4.26. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Biçimler Ortalama Ye il Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 180 ekil 4.27. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Kuru Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 186 ekil 4.28. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Biçimler Ortalama Kuru Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 186 XVII

ekil 4.29. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Kalite De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 191 ekil 4.30. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Kalite De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 191 ekil 4.31. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Renk De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 198 ekil 4.32. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Renk De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 198 ekil 4.33. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama) De erleri (%)... 206 ekil 4.34. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama) De erleri (%)... 206 ekil 4.35. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2005 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni) De erleri (mm)... 213 ekil 4.36. Serin Mevsim Çim Bitkileri (Kar m Ekimler) 2006 Ara t rma Dönemi Ölçümler Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni) De erleri (mm)... 213 ekil 4.37. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005 Ara t rma Dönemi Çimlenme Süreleri De erleri (Gün)... 219 ekil 4.38. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005 ve 2006 Ara t rma Dönemi Çim Bitkisi Kar mlar Ortalama Kaplama H z De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 221 XVIII

ekil 4.39. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005 ve 2006 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Kaplama H z De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 221 ekil 4.40. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Ortalama Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri (cm)... 225 ekil 4.41. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Ölçümler Ortalama Bitki Örtüsü Yüksekli i De erleri (cm)... 225 ekil 4.42. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Ortalama Ye il Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 230 ekil 4.43. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Biçimler Ortalama Ye il Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 230 ekil 4.44. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Ortalama Kuru Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 236 ekil 4.45. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Biçimler Ortalama Kuru Ot Verimi De erleri (g/m 2 )... 236 ekil 4.46. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Ortalama Kalite De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 240 ekil 4.47. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Kalite De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 240 XIX

ekil 4.48. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Ortalama Renk De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 248 ekil 4.49. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Renk De erleri (1: En kötü, 9: En iyi)... 248 ekil 4.50. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Ortalama Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama) De erleri (%)... 257 ekil 4.51. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005-2006 ve 2006-2007 Ara t rma Dönemi Gözlemler Ortalama Bitki le Kapl Alan (Dip Kaplama) De erleri (%)... 257 ekil 4.52. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2005 Ara t rma Dönemi Çim Bitkileri ve Kar mlar Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni) De erleri (mm)... 263 ekil 4.53. S cak Mevsim Çim Bitkileri-Kar mlar (Saf ve Kar m Ekimler) 2006 Ara t rma Dönemi Ölçümler Bitki Dokusu (Yaprak Ayas Eni) De erleri (mm)... 263 XX

1. G R Alpaslan KU VURAN 1. G R Uygarl k ilerledikçe insanlar kentsel yerle imlerde yo unla makta, s k k, darac k yap larda ya amaya çal an insano lu do aya olan özlemini ve ba lar n sürdürerek, f rsat buldukça parklara ve piknik alanlar na gitmektedir (Avc o lu, 1997). Ülkemizde de kentsel alanlarda h zl nüfus art ve sanayile meye paralel olarak ortaya ç kan yo un yap la ma ye il alanlar n, özellikle mekân n üçüncü boyutunu olu turan çim alanlar n önemini bir kat daha art rm t r (Oral ve Aç kgöz, 2002a). Ya ad m z mekânlardaki en önemli bitkisel ö eyi olu turan çim alanlar ülkemizde özellikle sahil yörelerimizde giderek artmakta, mimarî teknikler ile görsel ve estetik amaçlarla yayg n olarak tesis edilen ye il örtüler; göze hitap etme, gönül ferahl yaratma gibi üstünlükleri ile ça da insan n dinlenme ortam n olu turmaktad r (Avc o lu, 1997). Çim alanlar, kentsel mekânlara estetik aç dan katk lar n n yan s ra üzerinde oynama ve dinlenmeye olanak sa layan ye il bir örtü olu tururlar. Gündüz güne n emerler, gece ise gündüz toplad radyasyonu geri vermeyerek ortam olumlu yönde etkilerler. Havada var olan tozu emerek, toz sorununu ortadan kald r rlar. Ayr ca do al bir oksijen üretici olmalar nedeni ile atmosferdeki karbondioksiti tüketirler. Ya mur ve kar sular n n düzenli bir ekilde yeralt sular na dönü mesini sa larlar (Oral ve Aç kgöz, 2002a). Kent içi ve sahil ku a ndaki yazl klarda olu turulan ye il alanlar n kendilerinden beklenen yarar ve güzellikleri ortaya koyabilmeleri bu alanlar n büyüklü ü ile yak ndan ilgilidir. Çünkü bu alanlar çok büyük bir s emme kapasitesine sahiptirler. Metrekarede bulunan 3-4 bin çim bitkisi âdeta bir so utucu cihaz gibi çal makta enerjiyi emerek çevreye s yay lmas n engellemek yan nda ayn süreçte terleme ile su kaybederek, belli orandaki s y atmosfere aktaran bu ye il örtüler biyosferin s cakl n da 5 o Cye kadar dü ürebilmektedir. Ye il alan çim bitkileri emdikleri enerjiyi radyasyon ile tekrar geri vermeleri nedeniyle bina çevrelerini s cakl ktan koruyucu etki de yapmaktad rlar (Avc o lu, 1997). 1

1. G R Alpaslan KU VURAN Çim alanlar n faydalar n en iyi ekilde yerine getirebilmek için, kullan lacak çim bitkisinin türü, tar msal özellikleri ve bulundu u bölgeye uyum yetene inin çok iyi bilinmesi ve buna göre seçim yap lmas gerekmektedir. Günümüzde yayg n olarak kullan lan tohum veya tohumluk pazar nda çim alan bu daygili olarak yer alan çok say da cins, tür ve çe itten baz lar ülkemizde ve özellikle büyük ehirlerimizde, turizm bölgelerindeki yerle im yerlerinde bulunup sat n al nabilmektedir (Avc o lu, 1997). Çim tekni i konusunda çal an ara t r c say s n n arzu edilen düzeyde olmamas ve yay nlanm ara t rma bulgu ve belgelerinin de istenilen seviyeye ula mamas, seçilecek çim bitkisinin cinsi, türü ve çe itleri ile yal n veya kar k ekim tercihi ve kar m oranlar konusunda da sa l kl bilgilere ula mak ayn derecede güç olmaktad r. Ancak son y llarda üniversitelerde konu ile ilgili çal ma yapan ara t r c say s nda bir art görülmekle birlikte, çim bitkilerinin çok y ll k ve çok biçimli olmas, çok fazla emek ve özen gerektirmesi, belli dönemlerle s n rl kalmay p bütün y l boyunca asgarî özen istemesi ve bunlar n da ötesinde hatal tar msal uygulama veya uygulamalar sonras nda çim alanda meydana gelebilecek bir olumsuzlu un telâfisinin çok güç hatta bazen imkâns z olmas gibi nedenler çal malar n istenilen düzeye gelmesi önünde engel te kil etmektedir. Uzun ömürlü, amaca uygun, az bak m gerektiren, renk ve kalite bak m ndan üstün, çok fazla biçim istemeyen, kaplama h z ve oran yüksek, olumsuz ko ullardan asgarî düzeyde etkilenen, kendini yenileme kabiliyeti yüksek olan ve bu özelliklerini bütün y la yayabilen bir çim alan n olu turulmas ve an lan özellikleri uzun süre korumas ancak bir uzman n bilgisi dâhilinde ve özel bir bak m program uygulamas ile gerçekle ebilir. Çünkü istenilen ko ullar sa layan bir çim alan n olu turulmas nda kar la lan en büyük sorun, hatal çim bitkisi türünün veya kar m n n uygulanmas ile yanl, eksik ve zamanlama hatas yap lan bak m i lemleridir. Her eyden önce ba ar l bir çim tesisi için o bölgede yap lan ara t rma sonuçlar mutlak surette dikkate al nmal d r. Ye il alanlar n bahsetti imiz önemli i levlerini yerine getirebilmeleri için, bulunduklar çevreye en uygun bu daygillerle olu turulmalar, yap m ve bak m ilemlerine son derece özen gösterilmeleri 2

1. G R Alpaslan KU VURAN gerekmektedir. Ancak genel anlamda ülkemiz için bunu söylemek pek mümkün de ildir. Çünkü yap lan uygulamalar genellikle Avrupa ülkelerindeki çal malara dayand r lmakta hatta tohumlar n büyük bir bölümü de bu ülkelerden ithal edilmektedir. Çim bitkilerinin kullan m alanlar n n spor sahalar, park ve bahçeler, dinlenme alanlar, yol evleri vb. çok geni bir yelpazede ve oldukça yayg n oldu u göz önüne al n rsa yeni çal malar n yap lmas ve sonuçlanan ara t rmalar n da hayata geçirilmesi son derece önemlidir. Bütün bunlara kar n; Çukurova Bölgesinin tar msal üretim aç s ndan ülkemiz tar m alanlar içinde oldukça önemli bir potansiyele sahip olmas, ovada sulanabilir verimli topraklar n geni yer kaplamas, ekolojik özelliklerin birden fazla ürün yeti tirmeye imkan vermesi, tah llar ve endüstri bitkilerinin ekonomik olarak daha fazla getiriye sahip olmas vb. nedenlerle yap lan çal malar a rl kl olarak bu alanlarda gerçekle tirilmi ve ye il alan çim bitkileri ile ilgili çal malar bu zamana kadar geri planda kalm t r. Bu ara t rmada; Çukurova Bölgesi ve benzer iklim ko ullar nda, baz serin ve s cak mevsim çim bitkisi türleri ve çe itleri ile bunlar n bir araya gelerek farkl oranlarda kullan ld kar mlarda performanslar n n saptanmas amaçlanm t r. Bu nedenle, bölge ekolojisi göz önüne al narak ve bu konuda farkl bölgelerde daha önce yap lan bilimsel çal malarda genel olarak tavsiye edilen kar mlar göz önünde bulundurularak haz rlanan kar mlar denemeye al nm t r. Bunun yan s ra, çim tohumculu unda uzun y llard r hizmet veren ve/veya bu sektörde yayg n bir da t m a na sahip olan baz firmalar n-tohum temin edilebilenlerin-bölge ve benzer iklimler için önerdikleri baz kar mlar da çal maya dâhil edilmi tir. Ara t rmada, saf olarak ekilen türlerin ve çe itlerin bölgede göstermi olduklar performansa ba l olarak en uygun tür, çe it veya tür kar mlar n n saptanmas ve ara t rma sonuçlar n n ye il alan olu turacak ki i, kurum, kurulu veya i letmelere yol gösterici olmas hedeflenmi ve böylece bir aç n kapat laca benimsenmi tir. 3

2. ÖNCEK ÇALI MALAR Alpaslan KU VURAN 2. ÖNCEK ÇALI MALAR Grabber ve ark (1927), A.B.D.nin kuzeydo usunda yer alan Wisconsin bölgesinde, yonca ve baz çok y ll k yem bitkilerinde büyüme ile organik madde birikimi aras ndaki ili kiyi belirlemek amac yla yürüttükleri ara t rmalar nda; büyüme ve solunumda kullan lan yedek besin maddelerinin, bu ihtiyaçlar kar layacak yaprak alan olu uncaya kadar, bitki bünyesinde bulunan yedek karbonhidratlar kulland klar n ve bunlar n da zamanla azald klar n izlemi lerdir. Jamesson (1963), bitkilerin biçimlere kar verdi i tepkileri incelemek amac yla yürüttü ü çal mas nda; yeniden büyümenin sadece yedek karbonhidratlara ba l olmad n fakat biçim ve otlatmadan sonra bitki üzerinde kalan fotosentetik materyal gibi hususlarla ili kili oldu unu, ayr ca kök biyomas ile besin maddesi al m kapasitesi aras nda do rusal bir ba lant oldu unu ve genellikle biçimlerden ve otlatmadan besin maddesi al m n n azald n bildirmi tir. Cook (1966), A.B.D.nin Utah eyaletinde yapt ve bitkilerde karbonhidrat depolamas n ara t rd çal mada; büyümenin erken devrelerinde yap lan otlatma ve biçimlerin yeni fotosentetik dokular olu uncaya kadar yedek karbonhidratlar azaltt n ifade etmi tir. Ayr ca, çok y ll k bu daygil yem bitkilerinin ço unlu unun depolad yedek karbonhidratlardaki mevsimlik de i melerin birbirine uydu unu, fakat bunun bitkilerin büyüme karakterleri veya çevre faktörleri taraf ndan de i tirilebildi ini aç klam t r. Birçok ara t rmac yapt klar çal malarda, biçilmeyen s cak mevsim yem bitkilerinde biriktirilen karbonhidratlar n Ocak ay nda, serin mevsim yem bitkilerinde ise A ustos ve Ocak aylar nda en üst düzeye ula t n belirlemi lerdir. Blohm (1967),a göre; çim alanlar ne kadar özenle kurulursa kurulsun, gerekli bak m ve mekanizasyon i lemleri do ru ekilde uygulanmad takdirde, alan çok k sa zamanda bozulacak ve verilen emekler bo a gidecektir. Harkess (1970), kam s yumak ve çok y ll k çimin saf ve kar m olarak kullan ld çim alanlar nda rekabet durumlar n ara t rmak için yürüttü ü çal mas nda; çok y ll k çim ve kam s yumak kar mlar nda çok y ll k çimin kam s yumaka göre oran n n yüksek tutulmas n n kam s yumak n geli iminin 4

2. ÖNCEK ÇALI MALAR Alpaslan KU VURAN zay flamas na neden oldu unu tespit etmi tir. Bu durum çok y ll k çimin h zl büyüyerek alan h zl bir ekilde kaplamas ndan ve ilk geli im döneminde rekabet gücünü yüksek tutarak kam s yumak bast rmas ndan ileri gelmektedir. Beard (1973), Turfgrass: science ve culture isimli kitab nda; kar m ekimlerde tohum kar mlar n n genellikle a rl k esas na göre haz rlanmas gerekti ini fakat kar ma giren farkl türlerin rekabet gücü ve a rl k esas ndan ziyade tohum say s na göre yap lmas halinde daha iyi bir kar m olaca n söylemi tir. Ara t r c, çim alanlarda de i ik amaçlara göre çok çe itli kar mlar n haz rlanabilece ini; çay r salk motu (Poa pratensis L.) + rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) kar mlar nda çay r salk motu oran n n % 75-10, rizomlu k rm z yumak oran n n ise % 25-90 aral nda de i ebilece ini söylemi tir. Çay r salk motu (Poa pratensis L.) ve kam s yumak (Festuca arundinaceae Schreb.) kar mlar nda çay r salk motu oran n n % 40-5, kam s yumak oran n n ise % 60-95 aral nda de i ebilece ini bildirmi tir. Çay r salk motu (Poa pratensis L.) + rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) + çok y ll k çim (Lolium perenne L.) kar mlar nda % 40:40:20, 30:30:40 veya 20:20:60 oranlar nda ekim yap lan kar mlar n ba ar l sonuçlar verdi ini söylemi tir. Engel (1974),A.B.D.nin New Jersey eyaletinde, baz çok y ll k çim bitkilerinde azotlu gübrelemenin etkisini ara t rm t r. Ara t r c ya göre, çay r salk motunun rizomlu büyüme özelli inden ve çok y ll k çimin alan h zl kaplama ve kök geli tirme kabiliyetinden dolay kar mlarda kam s yumaktan daha avantajl olmas beklenir. Fakat baz bölgelerde iklim artlar rekabet gücünden daha etkilidir. Bu bölgelerde adaptasyon kabiliyeti dü ük olan türlerde ilk ba lardaki rekabet kabiliyeti yüksek olan türlerin daha iyi geli im göstermesi ile dengeli bir yap al r. Orçun (1979), çim sahalar tesis ve bak m tekni i konulu kitab nda; ye il alanlarda farkl amaçlara yönelik çe itli kar mlar n haz rlanabilece ini, kar mda kullan lacak türlerin seçiminde toprak, iklim ve k ko ullar n n ve çim alandan yararlanma biçiminin göz önünde bulundurulmas gerekti ini, her çim türünün özellikleri ve bak m olanaklar n n da üzerinde durulacak önemli bir etmen oldu unu bildirmi tir. 5

2. ÖNCEK ÇALI MALAR Alpaslan KU VURAN Ara t r c ya göre, ekim yap lacak alanda tohum kar m as l ve yard mc çimleri kapsar. Çim alan nda yukar ya ve yanlara do ru geli en, ayn zamanda rizom ve stolon ile topra a yay lan türler as l çimleri ya da esas çimleri olu tururlar. Bu türlere örnek olarak çay r salk motu, rizomlu k rm z yumak, narin tavusotu ve stolonlu tavusotu verilebilir. Bunun yan nda dolgu veya koruma görevi yapan, ço unlukla sadece dikey bir geli me gösteren türler ise yard mc ya da üst çimler olarak adland r l r. Bunlara örnek olarak, çok y ll k çim, rizomsuz k rm z yumak ve ço unlukla Amerikada ve Kanadada süs bitkisi olarak kullan lan koyun yuma n n Duriuscula alt türü verilebilir. Ara t r c de i ik amaçlara yönelik standart bir kar m olarak; % 30 koyun yuma (Festuca ovina L.) + % 20 rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) + % 20 rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) + % 10 narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.) kar m n önermektedir. S k ve ince dokulu çim alanlar için, % 50 rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) + % 30 rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) + % 10 çay r salk motu (Poa pratensis L.) + % 10 oran nda da narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.)nu önermektedir. nce dokulu çimlerin istendi i, bak m n iyi yap ld spor alanlar nda, % 45 rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) + % 25 rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) + % 10 çay r salk motu (Poa pratensis L.) + % 10 oran nda da narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.) kar m n tavsiye etmektedir. Vengris ve Torello (1982), A.B.D.nin Kaliforniya eyaletinde çim bitkisi kar mlar n n belirlenmesi, sürdürülebilir bir çim örtüsü için uygun kar mlar n tespit edilmesi ve farkl amaçlara uygun kaliteli bir çim örtüsünün belirlenmesi amac yla bir ara t rma yürütmü lerdir. Yo un bask alt nda kalan spor alanlar ile parklar ve piknik yap lan alanlarda, % 80 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) veya % 80 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.), % 10 çay r salk motu (Poa pratensis L.) ve % 10 rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) kar m n, yol evleri gibi veya golf sahalar nda yo un yürüme alt nda kalan e imli alanlarda ise % 75 kam s yumak (Festuca arundinacea Schreb.) + % 25 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) kar m n önermektedir. 6

2. ÖNCEK ÇALI MALAR Alpaslan KU VURAN Caskey (1982), A.B.D.nin Tuscon Bölgesinde çim bitkileri ve kaplama alanlar n n tespiti amac yla yürüttü ü ara t rmas nda; bu daygilleri doku ve ye il alana uygunluk bak m ndan 5 gruba ay rm t r. Yaprakç k eni 1 mmden az ise çok ince (1), 1-2 mm aras nda ise ince (2), 2-3 mm aras nda ise orta (3), 3-4 mm aras nda ise kaba (4) ve 4 mmden fazla ise çok kaba (5) olarak grupland rm t r. Çelem ve Yazgan (1983)a göre; ince görünümlü çim alanlar için % 30 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + % 30 çay r salk motu (Poa pratensis L.) + % 30 stolonlu tavusotu (Agrostis stolonifera Sibth.) + % 10 sorguçlu tarakotu (Cynosurus cristatus L.) kar m önerilebilmektedir. Ayr ca, güne li ve yar gölgeli parklarda % 40 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + % 20 rizomlu k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. rubra) + % 10 koyun yuma (Festuca ovina L.) + % 20 ak tavusotu (Agrostis alba L.) + % 10 çay r salk motu (Poa pratensis L.), koyu gölgeli alanlarda ise % 25 rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) + % 15 koyun yuma (Festuca ovina L.) + % 20 orman salk motu (Poa nemoralis L.) + % 25 kaba salk motu (Poa trivialis L.) + % 5 çay r salk motu (Poa pratensis L.) + % 10 narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.) kar mlar ba ar l olabilecek kar mlard r. Hope (1983), s k ve ince dokulu bir çim yüzeyi için % 30 rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) + % 55 narin k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. trichophylla) + % 12 narin tavusotu (Agrostis tenuis Sibth.) ve % 3 stolonlu tavusotu (Agrostis stolonifera sibth.), kar m n, bas lma ve çi nenme sorunu olan yerlerde ise % 40 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + % 60 çay r salk m otu (Poa pratensis L.) kar m n önermektedir. Robinette (1983), ye il alan tesislerinin tahmini maliyetlerini belirlemek amac yla rehber olmas için bir kitap yay nlam t r. Ara t r c ya göre, güne li alanlarda ince dokulu çim yüzey amaçlanmas halinde kar m % 75:25 oran nda çay r salk motu (Poa pratensis L.) + k rm z yumak (Festuca rubra L.), gölge alanlarda ince dokulu çim yüzey amaçland nda ise % 75:25 oran nda k rm z yumak (Festuca rubra L.) ve çay r salk m otu (Poa pratensis L.) olmal d r. Brede ve Duich (1984a), A.B.D.nin Pensilvanya eyaletinde üniversite sahas içinde çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + çay r salk motu (Poa pratensis L.) kar m n n dipten biçim uygulamalar alt nda geli imini gözlemlemek amac yla bir 7

2. ÖNCEK ÇALI MALAR Alpaslan KU VURAN çal ma yürütmü lerdir. Ara t r c lara göre, çim alanlarda çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + çay r salk motu (Poa pratensis L.) kar m n n arzu edilen bir tesis için çok uygun olduklar n ancak çok y ll k çimin çay r salk motuna k yasla daha kuvvetli bir geli im göstermesinden dolay dengeli bir kar m oran koruman n büyük bir sorun oldu unu bildirmektedirler. Çimin erken ve dipten biçilmesi halinde kar ma çok az miktarda çay r salk motu konmas yeterli olmaktad r. Biçimin yüksekten yap ld ko ullarda çim alanda çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + çay r salk motu (Poa pratensis L.) oran n n % 50:50 olmas için kar ma % 95 oran nda çay r salk motu kat lmal d r. Biçim dipten yap ld takdirde kar mdaki çay r salk motu oran n n % 50-75 olmas da benzer sonucu vermektedir. Brede ve Duich (1984b), A.B.D.nin Pensilvanya eyaletinde, üniversite sahas içinde, çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + çay r salk motu (Poa pratensis L.) kar m n n farkl ekim zaman ve ekim oran uygulamalar alt nda kar m n geli imini gözlemlemek amac yla bir çal ma yürütmü lerdir. Ara t r c lara göre, çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + çay r salk motu (Poa pratensis L.) kar mlar nda çay r salk motu oran n n % 70-95 olmas gerekir. Oran n % 70ten az olmas halinde yeterli tesis gerçekle mez. Çok y ll k çim oran n n % 5ten az olmas halinde ise tohumlar n tekdüze da lmamas nedeni ile çim alan yamal bir görünüme sahip olur. Hay (1984), bahçe mimarisi için yeni resimli katalog isimli ngilterede yay nlanan dergide; h zl geli en ve bas lmaya dayan kl bir çim alan için en uygun kar m olarak % 40 rizomsuz k rm z yumak (Festuca rubra subsp. L. commutata) + % 30 çok y ll k çim (Lolium perenne L.) + % 20 sorguçlu tarakotu (Cynosurus cristatus L.) + % 10 kaba salk motu (Poa trivialis L.)nu tavsiye etmektedir. Buckner (1985), kam s yumak türünün toprak neminin yeterli olmas durumunda yüksek yaz s cakl klar nda da bir miktar geli me göstererek ye il kald n belirtmi tir. Ara t r c, bu türün sürekli otlatmaya ve s k biçime dayan kl olmas nedeniyle ABDde mera bitkisi olarak öneminin artt n, kam s yumak n ye il, kaliteli ve yüksek verimli tutulabilmesi için zaman zaman azotla gübrelenmesi gerekti ine dikkat çekmektedir. Erdem (1986)e göre; özellikle ülkemizde kullan labilecek çim futbol sahalar için tohum kar mlar % 70 çay r salk motu (Poa pratensis L.) + % 20 sorguçlu 8