TV DĠZĠ ve FĠLMLERĠNĠN MARĠFETĠ: DĠL YOZLAġMASI NIN YAġ GRUPLARI ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ ESKĠġEHĠR ÖRNEKLEMĠ HAZIRLAYANLAR HATĠCENUR ÖZDEMĠR HATĠCE BÜġRA ÖZKAN (ESKĠġEHĠR ETĠ SOSYAL BĠLĠMLER LĠSESĠ) DANIġMAN ÖĞRETMEN SEYFĠ ERDOĞAN FATĠH ÜNĠVERSĠTESĠ LĠSELERARASI ULUSAL SOSYAL BĠLĠMLER OLĠMPĠYATI: PROJE KATEGORĠSĠ ESKĠġEHĠR, 2012
ĠÇĠNDEKĠLER 1.PROJENĠN ADI...1 2.PROJENĠN KONUSU...1 3.PROJENĠN AMACI ve ÖNEMĠ...1 4.YÖNTEM... 2 5.GĠRĠġ..... 4 A.Dil ve Kültür. 4 B.Medya Dili - Televizyon Dili.....4 C.Dizi ve Sinema Dilinin Toplum Üzerindeki Etkisi... 5 D.Televizyon Dizi ve Filmlerindeki Dil YanlıĢları Örnekleri.. 6 6.MÜLAKAT... 8 7.BULGULAR ve TARTIġMA..... 13 8.ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ......... 37 9.TEġEKKÜR... 39 10.KAYNAKÇA... 40 1
1. PROJENĠN ADI: TV Dizi ve Filmlerinin Marifeti: Dil YozlaĢması nın YaĢ Grupları Üzerindeki Etkileri, EskiĢehir Örneklemi. 2. PROJENĠN KONUSU: Günümüzde Türkiye de televizyonlarda yayımlanan pek çok dizi ve filmde standart dilimiz, yani Ġstanbul Türkçesi bozulmakta ve garip söyleyiģ Ģekilleri medya vasıtasıyla topluma yayılmaktadır. Bu durumun çocuklar, gençler, orta yaģ grubu ve yaģlılar üzerindeki etkileri dikkate alınarak, olumsuz etkilerin ortadan kaldırılmasına yönelik çözüm önerileri incelenmiģtir. 3. PROJENĠN AMACI ve ÖNEMĠ: Dizi ve filmlerin birçoğu, içerikleri, amaçları ve nitelikleri bakımından halkın dil becerilerini geliģtireceği, kültür seviyelerini yükselteceği, onlara Türkçeyi sevdireceği yerde dilin yozlaģmasına yol açmaktadır. Amacımız dilimizdeki bu yozlaģmanın nedenleri araģtırmak, çözüm önerileri geliģtirmek ve topluma dil bilinci kazandırarak kültürümüzün geleceğe sağlıklı bir Ģekilde aktarılmasına katkıda bulunmaktır. Ana hipotez: TV dizi ve filmlerinin birçoğu kullandıkları dil ile Türkçeyi ve kültürümüzü yozlaģtırmaktadır. Bu temel amacın yanında alt hipotezler Ģu Ģekilde geliģtirilmiģtir: -Dizi ve filmlerdeki dil duyarlılığı ve dil bilinci bakımından görülen eksiklikler, Türkçenin geleceği için ciddi bir tehlikedir. -Dizi ve filmlerde uygun kullanımlar ve kusurlu kullanımlar birbirinden ayırt edilemez duruma gelmektedir. Bu yüzden izleyiciler yanlıģ kullanımları doğru olarak kabul etmektedirler. -Dilimiz, pek çok dizi ve filmdeki konuģulan dil nedeniyle Ġngilizcenin saldırısına uğramıģ ve sözlüğümüzdeki yabancı sözcük oranı artmaktadır. -Özel TV kanallarındaki dil tutarsızlıkları göz ardı edilemeyecek kadar ciddidir. -Toplumumuz dizi ve filmlerdeki karakterlerin konuģmalarına özenerek günlük konuģmalarda bu özenti dile yer vermektedirler. -Ülkemizde medya okuryazarlığı eğitimine gereken önem verilmemektedir. -Dizi ve filmlerin neden olduğu dil kirliliği; milletimizi diline, tarihine ve kültürüne yabancı, edebiyat eserlerini anlayamaz hale getirmiģtir. 2
-Dizi ve filmlerde yoğun olarak yapılan dil yanlıģlarına ve keyfî kullanımlara bakıldığında ilgili kurumlarda bir denetlemenin bulunmadığı sonucuna varılmaktadır. Bu amaç doğrultusunda aģağıdaki sorulara cevap aranmıģtır. -Toplumu bilinçlendirme ve etkileme bakımından gücü elinde bulunduran kitle iletiģim araçlarından televizyonun dil üzerindeki etkisi nedir? -Dizi ve filmlerde Türkçe doğru ve etkin biçimde kullanılıyor mu? -Dizi ve filmlerde yapılan dil yanlıģları nelerdir? -Dizi ve filmlerde kötü söz üretimi izleyicilerin dil kullanım sağlığını olumlu/olumsuz etkiliyor mu? -Yabancı dizi ve filmlerin Türkçeye çevrilerinin dilimize etkileri nelerdir? -Dizi ve filmlerde kullanılan garip söyleyiģ Ģekillerinin ve dil yanlıģlarının yaģ grupları üzerindeki etkileri nelerdir? -Dizi ve filmlerde konuģulan dilin neden olduğu kirliliğe karģı ilgili kurum, kuruluģların sorunun çözümüne yönelik çalıģmaları yeterli ve etkili midir? 4. YÖNTEM: Kota yöntemi uygulanmıģ, örnekleme girecek katılımcıların seçimi ise basit tesadüfi (rastgele) örnekleme yöntemiyle yapılmıģtır. EskiĢehir il merkezinde bulunan EskiĢehir Eti Sosyal Bilimler Lisesi ve ġehit Ali Gaffar Okkan Ġlköğretim Okulu öğrenci, öğretmen ve velileri ile sınırlandırılmıģtır. Proje kapsamında örneklemden elde edilecek bilgi ve verileri toplamak üzere öğrencilere yönelik 21 sorudan oluģan bir anket formu geliģtirilmiģtir. Ankete cevap verme oranı %100 olarak gerçekleģtirilmiģtir. Anketle elde edilen sonuçlar bir istatistik analiz programı olan Excel programı kullanılarak analiz edilmiģ ve değerlendirilmiģtir. 3
5. GĠRĠġ: A.DĠL VE KÜLTÜR Kültür, bir toplumun geliģme süreci içinde oluģturulan bütün maddi ve manevi değerler bütünüdür ve bunlar sonraki nesillere söz veya yazı yolu ile aktarılır. Kültür o milletin kendisidir, Ziya Gökalp in deyimiyle hars ıdır. Dil bir kültür taşıyıcısı ve kültür aktarıcısıdır. Çünkü bir milletin kültür hazinesi oluşturan tarihi, coğrafyası, dil anlayışı, müziği, sanatı, edebiyatı, ilim ve tekniği, dünya görüşü ve millet olmayı gerçekleştiren ortak değerleri, tarihinin ve yüzyılların süzgecinden geçe geçe, dünden bugüne ve bugünden yarına ancak dil yolu ile aktarılabilmektedir. 1 Dil kutsaldır. O, milletin tüm değerlerini taģıyan, gelecek nesillere ileten, bir nevi kültürün cebrailidir. Gerçekten de her dilin günlük konuģmalarından baģlayan edebi eserlerine uzanan incelemede bu manevi gücü tespit etmek mümkündür. Türk edebiyatının tanınmış şairlerinden Yahya Kemal in Türkçe ağzımda annemin sütüdür. diyerek yücelttiği, Fazıl Hüsnü Dağlarca nın ise Türkçem benim ses bayrağım. diyerek yücelttiği hem de kutsallaştırdığı dilimize bugün gerekli özeni gösteriyor muyuz? 2 B. MEDYA DĠLĠ - TELEVĠZYON DĠLĠ Günümüzde kitle iletiģim araçlarının sayısındaki artıģ ve etki alanının geniģlemesi dil tartıģmalarına neden olmaktadır. Özellikle televizyonların gündelik hayatın daha belirgin parçaları haline gelmesiyle bu tartıģmalarda görsel medyaya gönderme yapılmaya baģlanmıģtır. Türkçenin bozulduğuna, kirlendiğine, yozlaģtığına ve özel televizyon yayınlarının bu gerilemeye uygun ortam yaratmakla kalmayıp aynı zamanda teģvik ettiğine tanık olmaktayız. Batı kaynaklı kültür ürünlerinin kendilerini giderek daha fazla hissedilir kıldığı küreselleşme süreci içinde, İngilizce bu yayılmanın taşıyıcısı olarak beliriyor.(...) Türkçe yayın yapan kanalların ve programların isimlerinde, Türkçe karşılıkları bulunamamış ya da bulunanları yaygınlaşamamış her konuda terimlerde, gündelik konuşmalar ile örülmüş eğlence programlarında Türkçe arasına serpiştirilmiş İngilizcenin yoğunluğu dikkat çekiyor. 3 Bu 1 Zeynep Korkmaz, Türk Dili Üzerine AraĢtırmalar, c. I, TDK Yayınları, Ank.1995, s. 676. 2 Cahit Kavcar, Türkçenin Güncel Sorunları, http://www.turkceciler.com/turk_dili/turkcecinin_guncel_sorunlari.html 3 M. Berk Balçık, Televizyon Dünyası ve Dil TartıĢmaları, A. Menz & C. Schroeder (ed.), Türkiye de Dil TartıĢmaları içinde, Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006, s. 91 4
yoğunluk dilimizi yozlaģtırmaktadır. Bunun önüne geçebilmek ancak medyanın duyarlı yayın anlayıģını benimsemesiyle olabilir. Medya kamu yararını gözetmeyi ilke edindiğinden, Türkçeyi korumak, doğru ve güzel Türkçeyle yayın yapmak zorundadır. Türkçeyi küresel kültür dillerinin istilasına maruz bırakmak milletin hem tarihine hem de gelecek nesillerine ihanet olur. C.DĠZĠ VE SĠNEMA DĠLĠNĠN TOPLUM ÜZERĠNDEKĠ ETKĠSĠ Çocuklardan yaģlılara kadar bütün yaģ gruplarının izlediği dizi ve filmlerde karģılaģtığımız yabancı dil istilası ve özensiz konuģmalar toplumumuzda ciddi bir dil kirliliğine neden olmaktadır. Gazete ya da kitap satışlarının görece düşük seviyelerde seyrettiği Türkiye de, evlerde televizyon sahipliği oranı yüzde 97 nin üzerindedir. 4 TV baģında zaman öldürme açısından Amerikalıların ardından- dünya ikincisi ulusuz. Bu durum, edilgen bir toplum olduğumuzun göstergesi Dünyada olup bitenleri yönlendirmeye çalıģmak yerine, izleyici olmayı seçmiģiz. TV dizi ve filmlerinde dilin yanlıģ kullanımından olumsuz etkilenmesi de doğaldır. Bu durumdan en çok da kültürel kimliği oluģmamıģ çocuklar ve gençler olumsuz etkilenmektedir. Ülkemiz medya okuryazarlığı öğretme konusunda diğer Avrupa ülkelerine göre geride kalmıģtır. Ayrıca milletimize anadilimizi doğru ve düzgün bir Ģekilde öğretme konusunda eksikliklerimiz vardır. İnsanları konuşma eğitiminden geçiremediğimize göre, örnek Türkçe olarak ne sunuyoruz onlara? Bir tek şeyi: Radyo ve televizyon yayınlarını... Peki, bu yayınlar, gerçekten de Türkçenin doğru ve güzel kullanılmasında özendirici bir etki yapmakta mıdır? En güzel Fransızca TV5 ve öbür Fransız televizyonlarında, en güzel İngilizce BBC de, en güzel İtalyanca RAI 1-2-3 te konuşulurken Türkiye de neler oluyor? 5 Gereksiz yabancı sözcükler ve kurallara bulanmıģ bir dil yozlaģmaya açık, geliģmeye kapalıdır. Anne babalardan, öğretmenlere, akademisyenlere, film setindeki ıģık teknisyeninden en üst düzeydeki devlet yetkilisine kadar hepimiz bu durumdan sorumluyuz. 4 Balçık, a. g. m., s. 89 5 Feyza Hepçilingirler, Dilim Dilim Anadilim, Everest Yay. I. Baskı, Ġst.2007.s. 73 5
D. TELEVĠZYON DĠZĠ VE FĠLMLERĠNDEKĠ DĠL YANLIġLARI ÖRNEKLERĠ Dünyanın en ahenkli, en köklü diline sahibiz. Son günlerde dizi ve filmlerde konuģulan dil, neredeyse anadilimizi unutturacak ölçüde yabancı sözcüklerle dolduruluyor, atasözlerimiz ve deyimlerimiz bambaģka Ģekillerde kullanılıyor hatta onların yerlerine Ġngilizce deyimlere yer veriliyor YetiĢen nesil çok az kelime kullanarak birbiriyle iletiģim kuruyor ve kullanılan kelimelerin çoğu kendi anadilimizi yansıtmıyor. Medya sıkça yabancı kelimelere yer veriyor ve dilimize akın eden bu kelimeler güzel Türkçede maalesef dil kirliliği ne neden oluyor. Örneğin Kahretsin, üzgünüm, nasıl gidiyor, bye bye, problem yok, start almak, ultra, rutin, sofistike, konsept, demo Bunlar gibi yanlıģ olduğunun farkında olmadan binlerce kelimeyi benimseyerek kullanıyoruz. Özellikle günümüz TV dizi ve filmlerinde de konuģulan dile Ģahit olduğumuzda Türkçemizi ne kadar ihmal ettiğimizi görüyoruz. Örneğin bir TV dizisinde; ( ) kadın şarkıcı, banyodan çıkan Ömer Beye üstüne basa basa şöyle diyor: Saatler olsun! 6. Sanırım kadın oyuncu Sıhhatler olsun demek istiyor. Saatler olsun çoğumuzun doğru olduğunu düģündüğü garip kullanım Ģeklidir. Aynı Ģekilde ateģ olsa cürmü kadar yer yakar atasözündeki cürüm kelimesinin doğrusu cirim, tavģan dağa küsmüģ dağın haberi olmamıģ atasözünün doğrusu dağ dağa küsmüģ dağın haberi olmamıģ Ģeklindedir. Çevirmenlerin kelime kelime çeviriler yapması dilimize anlamsız sözlerin girmesine neden olmaktadır. Show TV de The Prince of the Tides filminde Barbara Streisand, Onlar, şapkacılar kadar çılgınlar, değil mi? diyor. 7 Mad as a hatter Ġngilizce deyimi Türkçede kafayı yemiş, keçileri kaçırmış, bir tahtası eksik gibi zengin deyimler varken, hiç anlamsız biçimde çevrilmiş. 8 Örnekte olduğu gibi yabancı dizi/filmlerden yapılan çevirilerde çevirmenlerin bilgisizliğinden ve boģ vermiģliğinden kaynaklı dilimize garip söylemler girmektedir. Kanal D de şu kuklalı Gremlinler filmi(13 Kasım 97): Bir kişi ötekine soruyor: 6 Evren, a. g. e., s. 39 7 Hüseyin Ġçen, Yazılı ve Görüntülü Basında Çeviri ve Türkçe Sorunları, Türkçenin Kullanımında KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözümleri Kurultay Bildirileri (25-26 Eylül 2001), Ankara 2002, s.99 8 Ġçen, a. g. m., s.99 6
Bu müzikten hoşlanıyor mu? Öteki yanıtlıyor: Bu, onun favorisi. En sevdiği, tuttuğu, bayıldığı gibi sıfatlar varken 9 Dizi ve filmlerin veda sahnelerinde HoĢça kal diyene aynı Ģekilde cevap verilmektedir. Oysa HoĢca kal diyene Güle güle git cevabı verilir. HoĢça kal diyene de kızmamak lazım; Bye Bye ya da Tschüs demekten iyidir(!). Özel bir kanalda, Kampüsistan adlı bir TV dizisi oynatıldı. Yanlışlık, dizinin adından başlıyordu. Yerleşke anlamındaki sözcüğün doğrusu u harfiyle kampus diye yazılıp okunduğuna göre, dizinin adı da Kampusistan olmalıydı. İşte, bu dizinin bir bölümünde, kadın, oğluna öfkelenip şöyle dedi: Zevzeme be, iyiyiz dedik ya!.. Böylece tatsız ve çok konuşmak anlamındaki zevzeklenmek ve zevzeklik etmek eylemleri; tanınmaz bir biçime dönüştü: Zevzemek! 10 Bu örnekler, TV dizi ve filmlerinde yapılan dil yanlıģlarından sadece birkaçı Giderek yaygınlaģan kullanımlar dilimize ve kültürümüze büyük zararlar verir. Bu konuda dil bilinci oluģturmada medyadan eğitimcilere kadar herkes üzerine düģeni yapmalıdır. 9 Ġçen, a. g. m., s. 101 10 Evren, a. g. e., s. 72 7
6. MÜLAKAT DOÇ. DR. AYSUN YÜKSEL ĠLE: Öncelikle sizi kısaca tanıyabilir miyiz? 1969 yılında EskiĢehir de doğdum.1991 yılında Anadolu Üniversitesi ĠletiĢim Bilimleri Fakültesi Sinema-Televizyon Bölümü nden mezun oldum. ġu anda Anadolu Üniversitesi ĠletiĢim Bilimleri Fakültesi Sinema Televizyon Bölüm BaĢkanlığı görevini yürütmekteyim. 1- Dil- kültür, popüler kültür ilişkisi üzerine bir değerlendirme yapabilir misiniz? Dil hem kültürün en temel öğelerinden biridir hem de kültürün nesilden nesile aktarılmasını sağlayan bir iletiģim aracıdır. Dil manevi bir kültür öğesi olarak bir toplumun sahip olabileceği en önemli değerlerden biridir. Dolayısıyla, sahip çıkılması, korunması gerekir. Fakat bu dili olduğu gibi saklamamız gerektiği anlamına gelmiyor. Dili tıpkı bir organizma, yaģayan bir varlık gibi düģünmek gerek. Sürekli bir değiģim süreci içinde. Ancak her zaman değiģim beraberinde geliģmeyi de getirmiyor. Tıpkı her canlı organizmada olduğu gibi dilde de kimi zaman hastalıklar doğabiliyor. BaĢka kültürlerin dillerinden etkileniyoruz. Popüler kültür ise her nevi kültürel öğeyi alıp geniģ kitlelerin algılayabileceği bir boyutta yeniden üreten bir kültürdür. Örneğin, bir Klasik Batı müziği bestesinin reklâm müziği olarak kullanılması buna bir örnektir. Reklâm izleyicisine o bestenin adı, bestecisi sorulsa çoğunluk yanıt veremez. Ama o müziği tanır. Öte yandan, popüler kültür kendi özgün eserlerini de üretmektedir. Bu ürünler çabuk üretilen, çabuk tüketilen, otantik ya da yüksek sanat değeri taģımayan ürünlerdir. Tüketici kitlesi de çok daha yaygındır. Bugün televizyonlarda izlediğimiz diziler, yetenek yarıģmaları vb. programlar popüler kültür ürünleridir. Bunlar da toplum için gereklidir. Burada sorun dengenin tutturulamamasıdır. 2-Küreselleşme sonucu ortaya çıkan ortak bir kültür/dil günümüzde kaçınılmaz bir durum mudur? Bilgi çağındaki küreselleģmenin sonucu olarak dillerin etkileģimi doğaldır. 3-Teknoloji, bilim, sanat, ekonomi gibi birçok alanda Batı ile yoğun ilişkisi olan Türkiye de bu ilişkinin izlerinin diziler ve filmlerde kullanılan dil üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu düşünüyorsunuz? Yabancı dillere karşı gösterilen aşırı ilgiyi ve yabancı kelime 8
kullanmadaki özenti dilimizde nasıl bir yozlaşmaya neden olmaktadır? Bu konuda alabileceğimiz tedbirler neler olabilir? Kitle iletiģim araçlarının tamamında, haber programlarındaki metinler de bile bu dil bozulmalarıyla karģılaģıyoruz. KuĢkusuz bunun temelinde dile getirdiğim nedenler yatıyor. Burada bize düģen, iģin kolayına kaçmamaktır. Eğer Ġngilizce bir sözcük için bir karģılık önerildiyse benimsemeye çalıģmak gerek. Örneğin, online sözcüğü yerine çevrim içi üretilmiģ. Artık ısrar etmemek gerek online demek için. Yabancı dizi ve filmlerle ilgili Ģöyle bir sorun yaģadığımızı düģünüyorum: Altyazılar Türkçeye çevriliyor; TürkçeleĢtirilmiyor. Öyle olunca da akıl sınırlarını zorlayan kimi söyleyiģlerle karģılaģıyoruz. Burada çevirmenlik kurumuna ciddi görev düģüyor. Kendi diline hâkim olmayan birinin çeviri yapmadan önce bir kez daha düģünmesi gerek. ĠĢin kötüsü bunu zamanla benimsiyoruz da. Örneğin, bizim dilimizde Kendine iyi bak biçiminde bir kalıp yoktur ya da DuĢ almak. Ġngilizcedeki Take care of yourself ve Having shower kalıplarından dilimize yerleģmiģtir. Bizim dilimizde yıkanmak sözcüğü vardır. VedalaĢırken de HoĢça kal, Allahaısmarladık gibi iyi dilek sözcüklerimiz vardır. Böyle bir uyarlama deyiģe ihtiyaç duyduğumuzu düģünmüyorum. 4-Televizyondaki günümüz dizi ve filmlerini dil yönünden nasıl değerlendiriyorsunuz? Güldürü türündeki dizi ve filmlerde dil bozulmaları daha çok. Kimi zaman güldürü öğesi olarak kullanılıyor. Ġzleyiciye sempatik geldiği için de benimsenmesi daha kolay oluyor ki ben bu durumu biraz tehlikeli buluyorum dil açısından. Diğer melodramatik ya da macera/polisiye dizi ve filmlerde dönem duygusunu vermek için eski sözcüklere yer veriliyor, kimi zaman da lehçelerle karģılaģıyoruz. Ben bunların dil zenginliği olduğunu düģünüyorum. Tabi yerinde, doğru telaffuzla olursa 5-TV dizilerinde, filmlerde hakaret içerikli konuşmanın marifet gibi algılandığı bir dönemden geçiyoruz. Bu tarz konuşmalara rağbet edilmesinin altında ne gibi sebepler yatıyor? Dizi ve filmlerde konuşulan dilin izleyicilerin konuşmaları üzerinde ne kadar etkili olduğunu düşünüyorsunuz? Hakaret baģkasını aģağılamaya yönelik olduğu için kitle yayıncılığında onaylayabileceğim bir Ģey değil. Kitle yayıncılığı ciddi sorumluluk gerektiren bir iģtir. Siz dizinizi yetiģkinler için 9
çekersiniz ama o yetiģkinin çocuğu da oturup onunla izleyebilir. Dolayısıyla bunu en aza indirgemek gerektiğini düģünüyorum. Eğer izler kitle henüz ergenlik çağındaysa ya da çocuksa izlediği Ģeyden etkilenme olasılığı daha fazladır. Çünkü bu yaģlarda birey olma, kendi kimliğini bulma çabası beraberinde model arayıģını da getirir. Bir dizi ya da film karakteri bu arayıģa yanıt verebilir ve genç, çocuk, izlediği kurmaca karakterin davranıģlarını, konuģma biçimini kopyalayabilir. Eğer çevresinden onay da alırsa bu taklidi yerleģik hale gelebilir. Ama bu Ģu anlama gelmesin, her genç, her çocuk izlediğini kopyalar. Aile yapısı, eğitim, sosyal çevre vb. unsurlar genç izleyicinin izlediğinden ne kadar etkileneceğini de belirler. 6-Dizi ve filmlerde konuşulan Türkçenin değişik ritim ve tonlamalarla ifade edilmesi Türkçenin kendi sesini, kendi tınısını yitirmesine nasıl yol açmaktadır? Ne yazık ki bu benim uzmanlığım dıģında bir soru. Yanıt vermem doğru olmaz. 7-Dizi ve filmlerde kullanılan dil konusunda gereken denetim yapılıyor mu? Dizi ve film senaristleri bu konuda yeterli ve doğru söz dağarcığına sahip bireyler olması için ne yapılabilir? Bu konuda çok yargılayıcı olmak istemiyorum. Daha önce de değindiğim gibi kitle yayıncılığı ağır sorumluluk getiren bir iģ. Dolayısıyla, senaryo yazarlarının dil kurallarını, Türkçeyi çok iyi bilmesi, bu konuda duyarlılıklarının olması gerekir. Ortaya çıkan sonuçlara baktığımızda durumun böyle olmadığını söyleyebiliriz. Ancak daha önce de dediğim gibi bu yalnızca dizi ve filmlere iliģkin bir sorun değil. Örneğin, haber metinlerinde son zamanlarda dikkatimi çeken bir söyleyiģ biçimi yerleģti. Ben Türkçede bunun doğru olduğunu düģünmüyorum. Örneğin, CumhurbaĢkanı Gül dün akģam ülkeye dönüģ yaptı deniyor. GiriĢ yapmak, DönüĢ yapmak gibi sonu yapmakla biten pek çok fiil haber metinlerinde dikkatimi çekiyor. Doğrusu bana göre CumhurbaĢkanı Gül dün akģam ülkeye döndü olmalı. Bu söyleyiģ, bu kalıp nereden geldi bilemiyorum. Bana polislerin caddelerdeki uyarılarını anımsatıyor ( )plakalı araç! Bekleme yapma! Bu da yanlıģ tabii 8-Sizce dizi ve filmlerde yapılan dil yanlışları hangi yaş grubunu daha çok etkisi altına almaktadır? Bu etkilere örnekler verebilir misiniz? Bu konuda medyanın rolü nedir? 10
Dil yanlıģları daha çok çocuk ve gençleri etkiliyor. Bir de eğitim düzeyi düģük izleyiciler iģittikleri yanlıģ söyleyiģin doğru olduğunu düģünerek taklit edebilirler. Ama en çok gençler ve çocuklar etkileniyor. 9-Sizce medya okuryazarlığı konusuna ülkemizde gereken önem veriliyor mu? Medya okuryazarlığı oranı sizce ne ölçüde yeterli hale getirilebilir? Medya okuryazarlığı son zamanlarda gündeme gelen bir konu Bu konuda geç kalındığını düģünüyorum. Geç olması hiç olmamasından iyidir. Çok önemsiyorum bu konuyu. Yalnızca okul çağındaki gençlerin eğitimi yeterli değil. Evde hangi programın izleneceğine karar veren yetiģkinlerin eğitimi de önemli. Dolayısıyla toplumun geneli için de çeģitli yollarla bu eğitim verilebilir. Açık Öğretim Fakültesi ve TRT bu konuda ideal adreslerdir. 10-Dizi ve filmlerde diğer medya araçlarına göre daha etkili görsel ve işitsel imgeler kullanma ve kısa zamanda daha geniş kitlelere hitap etme olanağına sahiptir. Bu duruma göre sizce konuşulan yanlış Türkçe daha hızlı bir yayılma alanına sahip olmakta mıdır? Elbette söylediğiniz nedenlerden dolayı doğru ya da yanlıģ bilgi yayılımı görsel iģitsel kitle iletiģim araçlarında daha fazla. Ancak, ben internet dilinin, mesaj dilinin Türkçeyi daha çok bozduğunu düģünüyorum. Türkçe karakterler kullanılmıyor, sesli harfler kullanılmıyor. Ġmla zaten hiç yok! Ve bu yalnızca bizim dilimizi tehdit eden bir durum değil. Benzer yaklaģım baģka dillerde de çıkıyor karģımıza. Bu yazım tarzının dile ciddi zarar verdiğini düģünüyorum. 11-Yoğun olarak yapılan dil yanlışları konusunda ilgili kurum ve kuruluşların gerekli denetim ve üzerlerine düşen görevleri yerine getirip getirmediği konusunda ne düşünüyor musunuz? Akademik anlamda dilin öğrenildiği yer okullardır. Öncelikle ilköğretimden itibaren Türk Dili derslerinin hakkıyla, uzman öğretmenler tarafından verilmesi gerektiği kanısındayım. Hepimiz Türkçe konuģuyoruz ama Türkçe öğretmek uzmanlık ister. Dolayısıyla, bence en önemli kurum okul. Eğer iyi bir eğitim aldıysanız ancak o zaman kitle iletiģim iletilerindeki yanlıģları yakalar, ayırtına varırsınız. Aksi halde her duyduğunuz makul gelir size ve siz de yinelersiniz aynı hatayı. Bu aģamadan sonra diğer kurumların görevi baģlıyor. Dile milli bir hazine gözüyle bakılarak yaklaģılmalı. Her kurum en ufak yazılı metninde, basit bir dilekçe de bile dil kurallarına dikkat etmeli ki bu özen kitlesel yayın yapan kurumlar için de çok önemli. 11
12-Dilin doğru kullanımı, Türkçenin söz varlığının, imkânlarının, zenginliğinin gereğince öğretilebilmesi için Türk Dil Kurumu'nun yeterince ilgili olduğunu düşünüyor musunuz? Bu konuda üniversitelerle beraber çalışmalar nasıl olabilir? Dürüst olmam gerekirse TDK nin ne tür çalıģmalar yürüttüğünü takip etmiyorum. O nedenle bu konuda bir Ģey söylemem doğru olmaz. Ama üniversitelerin araģtırma geliģtirme birimleriyle iģbirliği içinde olunup, var olan sorunları saptadıktan sonar çözüm yollarının araģtırılması en akıllıca yöntem olacaktır. Bu tür çalıģmaların yapıldığını tahmin ediyorum. 13-Televizyon kanallarının kendi ideolojileri (Batıya yönelik program anlayışı vb.) doğrultusunda yayın yapması kullanılan dilde kendini gösterir mi? Televizyon kanalları öncelikle hangi ana dilde yayın yapıyorsa o dili konuģan topluma yönelik program yapar. Ülkenin doğusu batısı gibi bir ayrım çok fazla gözetilmez. Ondan ziyade, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel seviye, yaģ grubu gibi niteliklere bakılarak program yapılır. Daha fazla izleyiciye ulaģmak için genellikle çıta hep aģağıda tutuluyor. Temel sorunun bu olduğunu düģünüyorum. Daha hızlı ve kolay algılanan, basit, derinliksiz yapımlar öne çıkıyor. KuĢkusuz bu dile de yansıyor. 12
7. BULGULAR VE TARTIġMA: A. ANKET ANALĠZĠ: 1. Cinsiyetiniz Kız Erkek Katılımcıların %51'i erkek, %49'u kızdır. 51% 49% 10% 2. YaĢ Ortalaması 6% Çocuk (12-17) Katılımcıların %70'i çocuk, %14'ü genç, %10'u yetiģkin, %6'sı yaģlıdır. Genç (18-29) 14% 70% Yetişkin (30-44) Yaşlı (+56) 3. Eğitim durumunuz? 11% 11% İlkokul Katılımcıların eğitim durumu %11'i ilkokul, %27'si ortaokul, %51'i lise, %11'i üniversitedir. 51% 27% Ortaokul Lise Üniversite 13
4.Günde kaç saat televizyon izliyorsunuz? Gençler 10% 58% 10% 22% 1 saate kadar 2-3 saat 4-5 saat Genç katılımcıların %22'si 1 saate kadar, %58'i 2-3 saat, %10'u 4-5 saat,%10'u 6 saat veya daha fazla televizyon izlemektedir 6 saat ve daha fazla Çocuklar 10% 40% 3% 47% 1 saate kadar 2-3 saat 4-5 saat Örneklemi oluģturan çocuk katılımcıların %47'si 1 saate kadar,%40'ı 2-3 saat,%10'u 4-5 saat ve %3'ü 6 saat veya daha fazla televziyon izlemektedir. 6 saat ve daha fazla YetiĢkinler 19% 38% 6% 37% 1 saate kadar 2-3 saat 4-5 saat YetiĢkin katılımcıların %37'si 1 saate kadar, %38'si 2-3 saat, %19'u 4-5 saat, %6'sı 6 saat veya daha fazla televizyon izlemektedir. 6 saat ve daha fazla YaĢlılar 10% 10% 1 saate kadar 2-3 saat YaĢlı katılımcıların %10'u 1 saate kadar, %20'si2-3 saat, %60'ı 4-5 saat, %10'u 6 saat veya daha fazla televizyon izlemektedir. 60% 20% 4-5 saat 6 saat ve daha fazla 14
5.Genellikle hangi saatlerde televizyon izliyorsunuz? Çocuklar 48% 19% 2% 2% 8% 1% 2% 14% 4% 06-08 arası 08-10 arası 10-13 arası 13-17 arası 17-19 arası 19-21 arası 21-23 arası 23-01 arası 01-06 arası Düzensiz Çocuk katılımcıların %2'si 06-08, %8'i 08-10, %1'i 10-13, %2'si 13-17, %4'ü 19-21, %19'u 21-23, %2'si 23-01 saatleri arası, %48'i düzensiz televizyon izlemektedir. Gençler 27% 4% 6% 4% 27% 2% 2% 9% 6% 13% 06-08 arası 08-10 arası 10-13 arası 13-17 arası 17-19 arası 19-21 arası 21-23 arası 23-01 arası 01-06 arası Düzensiz Genç katılımcıların %4'ü 06-08, %2'si 08-10, %2'si 10-13, %9'u 13-17, %6'sı 17-19, %13'ü 19-21, %27'si 21-23, %6'sı 23-01, %4'ü 01-06 saatleri arası, %27'si düzensiz televizyon izlemektedir. YetiĢkinler 10% 3% 31% 3% 44% 6% 3% 06-08 arası 08-10 arası 10-13 arası 13-17 arası 17-19 arası 19-21 arası 21-23 arası 23-01 arası 01-06 arası Düzensiz YetiĢkin katılımcıların %3'ü 06-08, %6'sı 08-10, %3'ü 10-13, %3'ü 17-19, %44'ü 19-21, %31'i 21-23, %3'ü 23-01 saatleri arası, %10'u düzensiz televizyon izlemektedir. YaĢlılar 10% 5% 15% 15% 10% 10% 15% 20% 06-08 arası 08-10 arası 10-13 arası 13-17 arası 17-19 arası 19-21 arası 21-23 arası 23-01 arası 01-06 arası Düzensiz YaĢlı katılımcıların %10'u 06-08, %15'i 10-13, %20'si 13-17, %10'u 17-19, %15'i 19-21, %15'i 21-23, %5'i 23-01 saatleri arası, %10'u düzensiz televizyon izlemektedir. 15
6.En çok izlediğiniz program türü hangisi/hangileridir?(birden fazla seçenek seçebilirsiniz) Çocuklar 2% 1% 18% 17% 10% 1% 0% 10% 10% 20% 11% Haberler ve haber programları Çizgi Filmler Diziler Spor Programları Belgeseller Yarışmalar ve Eğlence Programları Filmler Çocuk Programları Sağlık Programları Kadın Programları Diğer Çocukların izlediği programların dağılımı yandaki grafikte gösterilmiģtir. Gençler 1% 13% 18% 12% 2% 1% 14% 8% 20% 11% Haberler ve haber programları Çizgi Filmler Diziler Spor Programları Belgeseller Yarışmalar ve Eğlence Programları Filmler Çocuk Programları Sağlık Programları Kadın Programları Diğer Gençlerin izlediği programların dağılımı yandaki grafikte gösterilmiģtir. YetiĢkinler 2% 5% 2% 18% 14% 14% 14% 7% 3% 21% Haberler ve haber programları Çizgi Filmler Diziler Spor Programları Belgeseller Yarışmalar ve Eğlence Programları Filmler Çocuk Programları Sağlık Programları Kadın Programları Diğer YetiĢkinlerin izlediği programların dağılımı yandaki grafikte gösterilmiģtir. YaĢlılar 8% 7% 22% 18% 14% 1% 23% 4% 3% Haberler ve haber programları Çizgi Filmler Diziler Spor Programları Belgeseller Yarışmalar ve Eğlence Programları Filmler Çocuk Programları Sağlık Programları Kadın Programları Diğer YaĢlıların izlediği programların dağılımı yandaki grafikte 16
7.Dizi ve filmlerde Türkçenin yanlıģ kullanıldığını düģünüyor musunuz? Çocuklar 40% 45% Evet Hayır Kısmen Çocuklar dizi ve filmlerde Türkçenin yanlıģ kullanıldığına %45 evet, %15 hayır, %40 kısmen cevabını vermiģtir. 15% Gençler Evet Hayır Gençler ise; %50 evet, %18 hayır ve %32 kısmen cevabını vermiģtir. 32% Kısmen 50% 18% YetiĢkinler 25% Evet Hayır Kısmen YetiĢkinler ise; %62 evet, %13 hayır ve %25 kısmen cevabını vermiģtir. 13% 62% YaĢlılar 13% Evet Hayır Kısmen YaĢlılar ise; %62 evet, %25 hayır ve %13 kısmen cevabını vermiģtir. 25% 62% 17
8. TV dizi ve filmlerindeki replikleri günlük hayatta kullanıyor musunuz? Çocuklar 40% 31% Evet Hayır Kısmen TV dizi ve filmlerindeki replikleri çocukların % 31'i kullanmakta, %29'u kullanmamakta, %40'ı kısmen kullanmaktadır. 29% Gençler 40% 38% Evet Hayır Kısmen TV dizi ve filmlerindeki replikleri gençlerin %38'i kullanmakta, %22'si kullanmamakta, %40' ı kısmen kullanmaktadır. 22% YetiĢkinler 28% 27% Evet Hayır Kısmen TV dizi ve filmlerindeki replikleri yetiģkinlerin %27'si kullanmakta, %45'i kullanmamakta, %28'i kısmen kullanmaktadır. 45% YaĢlılar 25% 16% Evet Hayır Kısmen TV dizi ve filmlerinde replikleri yaģlıların %13'ü kullanmakta, %61'i kullanmamakta, %26'sı kısmen kullanmaktadır. 59% 18
9.TV dizi ve filmlerinde dil yanlıģı yapıldığında ne yapıyorsunuz? Çocuklar Kanal değiştiriyorum TV' yi kapatıyorum 4% Çevredeki çocukların etkilenmesini önlüyorum ilgili kanala tepkimi iletiyorum RTÜK' e şikayet ediyorum 31% Rahatsız olmuyorum 39% Beğeniyorum 2% 5% 15% 4% TV dizi ve filmlerinde dil yanlıģları yapıldığında %31'i kanal değiģtirmekte, %4'ü TV'yi kapatmakta, %15'i çevredeki çocukların etkilenmesini önlemekte, %5'i ilgili kanala tepkisini iletmekte, %2'si RTÜK'e Ģikayet etmekte, %39'u rahatsız olmamakta,%4'ü beğenmektedir. Gençler 10% 32% Kanal değiştiriyorum TV' yi kapatıyorum Çevredeki çocukların etkilenmesini önlüyorum ilgili kanala tepkimi iletiyorum RTÜK' e şikayet ediyorum Rahatsız olmuyorum Beğeniyorum 32% 4% 14% 8% TV dizi ve filmlerinde dil yanlıģı yapıldığında genç katılımcıların %32'si kanal değiģtirmekte, %8'i TV'yi kapatmakta, %14 'ü çevredeki çocukların etkilemesini önlemekte, %4'ü RTÜK'e Ģikayet etmekte, %32'si rahasız olmamakta, %10' beğenmektedir. 19
Kanal değiştiriyorum YetiĢkinler TV' yi kapatıyorum Çevredeki çocukların etkilenmesini önlüyorum ilgili kanala tepkimi iletiyorum RTÜK' e şikayet ediyorum 5% 21% 24% Rahatsız olmuyorum Beğeniyorum 38% 12% YetiĢkin katılımcıların %24'ü kanal değiģtirmekte, %12'si TV'yi kapatmakta, %38'i çevredeki çocukların etkilenmesini önlemekte, %5'i RTÜK'e Ģikayet etmekte, %21'i rahatsız olmamaktadır. Kanal değiştiriyorum YaĢlılar TV' yi kapatıyorum Çevredeki çocukların etkilenmesini önlüyorum ilgili kanala tepkimi iletiyorum RTÜK' e şikayet ediyorum 25% 25% Rahatsız olmuyorum 10% 5% Beğeniyorum 5% 30% YaĢlı katımlıcların; %25'i kanal değiģtirmekte, %5'i TV'yi kapatmakta, %30'u çevredeki çocukların etkilenmesini önlemekte, %5'i ilgili kanala tepkisini iletmekte, %10'u RTÜK'e Ģikayet etmekte, %25'i rahatsız olmamaktadır. 20
10.TV dizi ve filmlerinde yapılan dil yanlıģlarının olumsuz etkileri giderilmesi için; Çocuklar 23% 27% 24% 26% Dil yanlışları yapan dizi/filmler cezalandırılmalıdır. Doğru kullanım ödüllendirilmelidir Halkın dil bilincini güçlendirme çalışmalarına önem verilmeli ve desteklenmelidir Senarist ve oyuncular bu konuda eğitilmelidir. Çocukların %24'üne göre dil yanlıģları yapan diziler cezalandırılmalı, %26'sına göre doğru kullanım ödüllendirilmeli, %27'sine göre Halkın dil bilinci güçlendirilmeli, %23'üne göre senarist ve oyuncular eğitilmelidir. Gençler 32% 30% 24% 14% Dil yanlışları yapan dizi/filmler cezalandırılmalıdır. Doğru kullanım ödüllendirilmelidir Halkın dil bilincini güçlendirme çalışmalarına önem verilmeli ve desteklenmelidir Senarist ve oyuncular bu konuda eğitilmelidir. Gençlerin %24'üne göre dil yanlıģları yapan diziler cezalandırılmalı, %14'üne göre doğru kullanım ödüllendirilmeli, %30'una göre Halkın dil bilinci güçlendirilmeli, %32'sine göre senarist ve oyuncular eğitilmelidir. 21
YaĢlılar 9% 18% 36% 37% Dil yanlışları yapan dizi/filmler cezalandırılmalıdır. Doğru kullanım ödüllendirilmelidir Halkın dil bilincini güçlendirme çalışmalarına önem verilmeli ve desteklenmelidir Senarist ve oyuncular bu konuda eğitilmelidir. YaĢllıların %37'sine göre dil yanlıģları yapan diziler cezalandırılmalı, %36'sına göre doğru kullanım ödüllendirilmeli, %18'ine göre halkın dil bilinci güçlendirilmeli, %9'una göre senarist ve oyuncular eğitilmelidir. YetiĢkinler 22% 19% 19% 40% Dil yanlışları yapan dizi/filmler cezalandırılmalıdır. Doğru kullanım ödüllendirilmelidir Halkın dil bilincini güçlendirme çalışmalarına önem verilmeli ve desteklenmelidir Senarist ve oyuncular bu konuda eğitilmelidir. YetiĢkinlerin %19'una göre dil yanlıģları yapan diziler cezalandırılmalı, %40'ına göre doğru kullanım ödüllendirilmeli, %22'sine göre Halkın dil bilinci güçlendirilmeli, %19'una göre senarist ve oyuncular eğitilmelidir. 22
11.Yabancı dizi ve filmlerin Türkçeye çevirilerini özensiz buluyor musunuz? YetiĢkinler 25% Evet Hayır Kısmen YetiĢkinlerin; %66'sı katılmakta, %9'u katılmamakta, %25'i kısmen katılmaktadır. 9% 66% 20% YaĢlılar Evet Hayır Kısmen YaĢlıların ise; %50'si katılmakta, %30'u katılmamakta ve %20'si kısmen katılmaktadır. 30% 50% Gençler 20% Evet Hayır Kısmen Gençlerin; % 53'ü katılmakta, %27'si katılmamakta, %20'si kısmen katılmaktadır. 27% 53% Çocuklar 22% 33% 45% Evet Hayır Kısmen Yabancı dizi/filmlerin çevirilerinin özensiz olduğuna çocukların; %45'i katılmakta, %33'ü katılmamakta, %22'si kısmen katılmaktadır. 23
12.Yabancı dizi ve filmlerin çevirilerinde kullanılan kalıplaģmıģ deyimlerin dil kirliliğine neden olduğunu düģünüyor musunuz? Çocuklar 19% 40% 41% Evet Hayır Kısmen Yabancı çevirilerden kaynaklanan kalıplaģmıģ deyimlerin dil kirliliğine neden olduğuna çocukların %41'i katılmakta, %40'ı katılmamakta, %19'u kısmen katılmaktadır. Gençler 41% 12% Evet Gençlerin %41'i katılmakta, %47'si katılmamakta, %12'si kısmen katılmaktadır. 47% Hayır Kısmen YetiĢkinler 31% 60% Evet Hayır YetiĢkinlerin %60'ı katılmakta, %9 katılmamakta, %31'i kısmen katılmaktadır. 9% Kısmen YaĢlılar 30% 50% Evet YaĢlıların %50'si katılmakta, %20'si katılmamakta, %30'u kısmen katılmaktadır. 20% Hayır Kısmen 24
13.AĢağıdaki kelime çiftlerinden hangilerini kullanmayı tercih ettiklerinizi iģaretleyiniz. 160 140 120 100 80 60 40 20 0 141 140 138 65 62 61 10093 152 117 29 36 127 122 73 10 Çocuklar DOĞRU YANLIŞ Yukarıdaki tabloda kelime çiftlerinin kullanımı konusunda tercihler gösterilmiģtir. 25 20 YaĢlılar 15 10 5 0 DOĞRU YANLIŞ Yukarıdaki tabloda kelime çiftlerinin kullanımı konusunda tercihler gösterilmiģtir. 25
30 25 20 15 10 5 0 YetiĢkinler DOĞRU YANLIŞ Yukarıdaki tabloda kelime çiftlerinin kullanımı konusunda tercihler gösterilmiģtir. 35 30 25 20 15 10 5 0 Gençler DOĞRU YANLIŞ Yukarıdaki tabloda kelime çiftlerinin kullanımı konusunda tercihler gösterilmiģtir. 26
14.AĢağıdaki kullanım örneklerinden hangilerini günlük yaģamınızda kullanıyorsunuz.(birden fazla seçenek iģaretleyebilirsiniz) Çocuklar 13% 10% 6% 3% 10% 3% 5% 8% 8% 9% 3% 12% 9% 1% Abi manyak bir şey ya Hayret bir şey Herıld yani Ne iş? Koptum abi ya İnanılmaz güzel İmaj yapmak Dermişim Çok acayip pardon Ayıpsın Oha falan oldum yani Kıl olmak Duş almak Yandaki grafikte çocuk katılımcıların televizyon dizi ve filmlerinde kullanılan kelimelerden etkilenme yüzdeleri gösterilmiģtir. Gençler 5% 16% 11% 2% 16% 12% 6% 9% 7% 6% 3% 1% 3% 3% Abi manyak bir şey ya Hayret bir şey Herıld yani Ne iş? Koptum abi ya İnanılmaz güzel İmaj yapmak Dermişim Çok acayip pardon Ayıpsın Oha falan oldum yani Kıl olmak Duş almak Takılmak Yandaki grafikte genç katılımcıların televizyon dizi ve filmlerinde kullanılan kelimelerden etkilenme yüzdeleri gösterilmiģtir. YetiĢkinler 19% 22% 6% 4% 4% 6% 22% 11% 2% 4% Abi manyak bir şey ya Hayret bir şey Herıld yani Ne iş? Koptum abi ya İnanılmaz güzel İmaj yapmak Dermişim Çok acayip pardon Ayıpsın Oha falan oldum yani Kıl olmak Duş almak Takılmak Yandaki grafikte yetiģkin katılımcıların televizyon dizi ve filmlerinde kullanılan kelimelerden etkilenme yüzdeleri gösterilmiģtir. 27
2% YaĢlılar 30% 7% 12% 28% 21% Abi manyak bir şey ya Hayret bir şey Herıld yani Ne iş? Koptum abi ya İnanılmaz güzel İmaj yapmak Dermişim Çok acayip pardon Ayıpsın Oha falan oldum yani Kıl olmak Duş almak Takılmak Yandaki grafikte yaģlı katılımcıların televizyon dizi ve filmlerinde kullanılan kelimelerden etkilenme yüzdeleri gösterilmiģtir. 15.AĢağıdaki kelimelerden hangilerinin kullanımların ı tavsiye edersiniz? 160 140 120 100 80 Çocuklar DOĞRU YANLIŞ 60 40 20 0 Yukarıdaki grafikte çocuk katılımcıların kullanmayı tercih ettikleri kelimeler gösterilmiģtir 28
40 35 Gençler 30 25 20 15 DOĞRU YANLIŞ 10 5 0 Yukarıdaki grafikte genç katılımcıların kullanmayı tercih ettikleri kelimeler gösterilmiģtir 35 30 25 20 15 10 5 0 YetiĢkinler DOĞRU YANLIŞ Yukarıdaki grafikte yetiģkin katılımcıların kullanmayı tercih ettikleri kelimeler gösterilmiģtir 29
25 YaĢlılar 20 15 10 5 0 DOĞRU YANLIŞ Yukarıdaki grafikte yaģlı katılımcıların kullanmayı tercih ettikleri kelimeler gösterilmiģtir 16. Sizce TV dizi ve filmlerinde konuģulan yanlıģ Türkçeden en çok kimler etkilenmektedir? 4% 4% Çocuklar Çocuklar 40% 52% Gençler Yetişkinler Yaşlılar Çocuk katımlıcılar TV dizi ve filmlerindeki yanlıģ Türkçeden en çok kendi yaģ gruplarının etkilendiğini düģünmektedir. 2% 7% 47% 44% Gençler Çocuklar Gençler Yetişkinler Genç katılımcılar TV dizi ve filmlerindeki yanlıģ Türkçeden en çok kendi yaģ gruplarının etkilendiğini düģünmektedir. Yaşlılar 30
9% 13% 44% 34% YetiĢkinler Çocuklar Gençler Yetişkinler YetiĢkin katılımcılar TV dizi ve filmlerindeki yanlıģ Türkçeden en çok gençlerin etkilendiğini düģünmektedir. Yaşlılar 40% 60% YaĢlılar Çocuklar Gençler Yetişkinler YaĢlı katılımcılar TV dizi ve filmlerindeki yanlıģ Türkçeden en çok çocukların ve gençlerin etkilendiğini, yetiģkin ve yaģlıların etkilenmediğini düģünmektedir. Yaşlılar 17.Genel olarak dizi ve filmlerin oyuncu karakterlerinin konuģmalarını nasıl değerlendiriyorsunuz? 40% 20% 40% Çocuklar Türkçeyi düzgün ve etkili konuşuyorlar. Uydurma sözcükler kullanarak Türkçenin yozlaşmasına neden oluyorlar. Yabancı sözcüklerin dilimize aktarımını hızlandırıyorlar. Çocuk katılımcıların %40'ı TV dizi filmlerindeki karakterlerin Türkçeyi yozlaģtırdığını, %40'ı yabancı söz istilasını hızlandırdıklarnı, %20' si Türkçeyi etkin ve düzgün konuģtuklarını düģünmektedir. 35% 35% 30% Gençler Türkçeyi düzgün ve etkili konuşuyorlar. Uydurma sözcükler kullanarak Türkçenin yozlaşmasına neden oluyorlar. Yabancı sözcüklerin dilimize aktarımını hızlandırıyorlar. Genç katılımcıların %30'u TV dizi filmlerindeki karakterlerin Türkçeyi yozlaģtırdığını, %35'i yabancı söz istilasını hızlandırdıklarnı, %35'i Türkçeyi etkin ve düzgün konuģtuklarını düģünmektedir. 31
47% 16% 37% YetiĢkinler Türkçeyi düzgün ve etkili konuşuyorlar. Uydurma sözcükler kullanarak Türkçenin yozlaşmasına neden oluyorlar. Yabancı sözcüklerin dilimize aktarımını hızlandırıyorlar. YetiĢkin katılımcıların %16'sı TV dizi filmlerindeki karakterlerin Türkçeyi yozlaģtırdığını, %37'si yabancı söz istilasını hızlandırdıklarnı, %47'si Türkçeyi etkin ve düzgün konuģtuklarını düģünmektedir. 10% YaĢlılar Türkçeyi düzgün ve etkili konuşuyorlar. 45% 45% Uydurma sözcükler kullanarak Türkçenin yozlaşmasına neden oluyorlar. Yabancı sözcüklerin dilimize aktarımını hızlandırıyorlar. YaĢlı katılımcıların %45'i TV dizi filmlerindeki karakterlerin Türkçeyi yozlaģtırdığını, %45'i yabancı söz istilasını hızlandırdıklarnı, %10'u Türkçeyi etkin ve düzgün konuģtuklarını düģünmektedir. 18.Dizi ve filmlerden önce Türkçeye uygun olmayan kullanımlar söz konusudur Ģeklinde bir akıllı iģaretin kullanılmasını ister misiniz? 34% 66% evet hayır Katılımcılarımızın %66'sı Evet, %34'ü Hayır cevabını vermiģtir. 19.Dizi ve filmlerde yapılan dil hataları ve kötü örnek teģkil eden kullanımlar karģısında RTÜK nasıl bir tavır sergilemelidir? 24% 42% 34% Çocuklar Cezalandırmalıdır. Daha bilinçli dil kullanımını teçvik etmelidir. Doğru kullanımı ödüllendirmelidir Çocukların %34'ü cezalandırma, %42'si daha bilinçli kullanımı teģvik etme, %24'ü ödüllendirme yoluna gitmesini RTÜK'ten beklemektedir. 32
42% 16% 42% Gençler Cezalandırmalıdır. Daha bilinçli dil kullanımını teçvik etmelidir. Gençlerin %42'si cezalandırma, %42'si daha bilinçli kullanımı teģvik etme, %16'sı ödüllendirme yoluna gitmesini RTÜK'ten beklemektedir. Doğru kullanımı ödüllendirmelidir 28% 22% 50% YetiĢkinler Cezalandırmalıdır. Daha bilinçli dil kullanımını teçvik etmelidir. Doğru kullanımı ödüllendirmelidir YEtiĢkinlerin %22'si cezalandırma, %50'si daha bilinçli kullanımı teģvik etme, %28'i ödüllendirme yoluna gitmesini RTÜK'ten beklemektedir. 45% 20% 35% YaĢlılar Cezalandırmalıdır. Daha bilinçli dil kullanımını teçvik etmelidir. Doğru kullanımı ödüllendirmelidir YaĢlıların %20'si cezalandırma, %35'i daha bilinçli kullanımı teģvik etme, %45'i ödüllendirme yoluna gitmesini RTÜK'ten beklemektedir. 20. Türkçenin doğru ve etkili kullanımını yayma ve yapılan dil yanlıģlarını önlemede en büyük sorumluluk kime/kimlere aittir? 19% 39% Çocuklar 24% 4% 14% Aileye Akademisyenlere Okullara ve öğretmenlere Medyaya TDK' ye Sorumluluk; çocuk katılımcıların %24'üne göre aileye, %4'üne göre akademisyenlere, %14'üne göre okullara ve öğretmenlere, %39'una göre medyaya, %19'una göre TDK'ye aittir. 33
9% Gençler Aileye 29% 18% 27% 17% Akademisyenlere Okullara ve öğretmenlere Medyaya TDK' ye Sorumluluk; gençlerin %27'sine göre ailelere, %17'sine göre akademisyenlere, %18'ine göre okullara ve öğretmenlere, %29'una göre medyaya, %9'una göre TDK'ye aittir. 6% YetiĢkinler Aileye 25% 38% Akademisyenlere Okullara ve öğretmenlere 22% Medyaya 9% TDK' ye Sorumluluk; yetiģkin katılımcıların %38'ine göre aileye, %9'una göre akademisyenlere, %22'sine göre okullara ve öğretmenlere, %25'ine göre medyaya, %6'sına göre TDK'ye aittir. 43% 32% YaĢlılar Aileye Akademisyenlere Okullara ve öğretmenlere Medyaya Sorumluluk; yaģlı katılımcıların %32'sine göre aileye, %3'üne göre akademisyenlere, %22'sine göre okullara ve öğretmenlere, %43'üne göre medyaya aittir. 22% 3% TDK' ye 21. TV dizi ve filmlerinde dilin yanlıģ kullanımını önlemek için yapılan çalıģmaları yeterli buluyor musunuz? 32% 17% Çocuklar Yapılan çalıģmaları çocukların %17'si yeterli, %51'i yetersiz, %32'si kısmen yeterli bulmaktadır. 51% Evet Hayır Kısmen 34
29% 9% Gençler Evet Yapılan çalıģmaları gençlerin %9'u yeterli, %62'si yetersiz, %29'u kısmen yeterli bulmaktadır. 62% Hayır Kısmen 31% 25% YetiĢkinler Yapılan çalıģmaları yetiģkinlerin %25'i yeterli, %44'ü yetersiz, %31'i kısmen yeterli bulmaktadır. Evet 44% Hayır Kısmen 15% 20% YaĢlılar Yapılan çalıģmaları yaģlıların %20'si yeterli, %65'i yetersiz, %15'i kısmen yeterli bulmaktadır. Evet 65% Hayır Kısmen 35
B. SONUÇLAR ve TARTIġMA: 1. Katılımcılar dizi ve filmlerde Türkçenin yanlıģ kullanıldığını düģünmektedir. 2. Çocuklar ve gençler daha çok dizi ve film repliklerini günlük hayatlarında kullanmaktadırlar. 3. Dizi ve filmlerde yapılan dil yanlıģları çocukları ve gençleri rahatsız etmemektedir. 4. Dizi ve filmlerde konuģulan yanlıģ Türkçe karģısında katılımcılar doğru Türkçe kullanan kanalların ödüllendirilmesini ve oyuncuların dil eğitiminden geçmesini önermektedir. 5. Dizi ve film çevirileri özensiz bulunmaktadır. 6. YetiĢkin ve yaģlılar dizi ve filmlerde yapılan yanlıģlıkların dil kirliliğine neden olduğunu düģünürken, çocuklar ve gençler yanlıģları dil kirliliği olarak görmemektedir. 7. Katılımcılar günlük konuģmalarında doğru kullanımları daha çok tercih etmelerine rağmen üzgünüm, problem yok, dakka, hakkaten vb. yanlıģ ve özenti kullanımları tercih edenlerin sayısı da azımsanamayacak kadar çoktur. 8. Hayret biģey, duģ almak, takılmak gibi kullanımlar neredeyse dilimize yerleģmiģtir. 9. KüreselleĢmenin etkisiyle gençler ve çocuklar yabancı sözcükleri kullanmakta fakat yaģlılar dillerine sadık kalmaktadırlar. 10. Çocuklar ve gençler dizi ve filmlerdeki yanlıģ kullanımlardan en çok etkilenen yaģ grubunun kendileri olduğunu kabul etmektedirler. Günlük hayatlarında da buna rağmen sıkça özenti diline yer vermektedirler. 11. RTÜK ün TV dizi ve filmlerdeki dil yanlıģları ve kötü örnek teģkil eden kullanımlara önlemede; çocuklar ve yetiģkinler daha bilinçli kullanımların teģvik edilmesini, gençler cezalandırma yoluna gidilmesini, yaģlılar ise doğru kullanımların ödüllendirilmesini önermektedir. 12. Katılımcılar dizi ve filmlerdeki garip söylemlerin ortadan kaldırılması ve dilin doğru ve etkili kullanılması sağlamada en büyük sorumluluğun medya ve aileye düģtüğünü düģünmektedirler. 13. Katılımcılar TV dizi ve filmleri nedeniyle ilin yozlaģmasını önlemek için yapılan çalıģmaları yeterli bulmamaktadır. 36
8. ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ: 1. Anne babalardan, öğretmenlere, senaristlerden oyunculara, üst düzey devlet e yöneticilerinden, mahalle muhtarına kadar herkes dizilerin ve filmlerin toplumumuzu ve dilimizi yozlaģtırmalarını önlemede sorumluluğunu bilmelidir. Toplumca bir Türkçe Seferberliği ilan edilerek, dil bilinci yediden yetmiģe yerleģtirilmelidir. 2. TV kanallarındaki Türk dizi ve filmlerinin isim ve senaryolarında Türkçeyi yozlaģtıracak kullanımlara yer verilmemelidir. 3. Ailede küçük yaģtan itibaren çocuklara dil bilinci verilmeli, bu konuda aileler de eğitilmelidir. Gerekirse okullarda velilere Türkçeyi doğru ve etkin konuģma kursları verilmeli, ayrıca kontrollü televizyon izleme bilinci aģılanmalıdır. 4. Medya okuryazarlığı eğitimi ülke genelinde yaygınlaģtırılmalıdır. 5. Okullarda dil bilincini oluģturmak ve özellikle dizi ve filmlerin dil üzerinde ortaya çıkardığı olumsuz etkiyi önlemek ve öğrencileri doğru konuģmaya teģvik etmek için ödüllü yarıģmalar düzenlenmeli, konuyla ilgili uyarı niteliğinde afiģler hazırlanmalıdır. 6. Sadece oyuncular, senaristler, sunucular her yaģtan toplumun tüm bireyleri Türkçeyi etkin konuģma ve yazma konusunda eğitilmelidir. 7. Dizi ve filmleri dilleri yönünden takip eden bir gönüllü heyet oluģturulmalı, bu heyet tarafından yanlıģ kullanım olduğu bilgisi Türkçe Kahramanı karakteri aracılığıyla yayın sırasında alt yazı Ģeklinde yapımcıya, senariste, izleyiciye ulaģtırılmalıdır. 8. Yabancı film/dizi kahramanlarının çeviri Türkçesiyle gençleri ve çocukları etkilemesini önlemek ve kendi kültürümüzü yaģatmak için Türk Kahraman ve kahramanlıklarının anlatıldığı; çocuklar için çizgi filmler, gençler için filmler yapılarak, genç nesillere dil bilinci kazandırılmalıdır. 9. Yabancı dil öğrenimiyle yabancı dilde öğrenim karıģtırılmamalıdır. Neredeyse Dünya dili haline gelen Ġngilizce, dizi ve filmlerimizde garip söyleyiģ Ģekilleriyle Türkilizce(!) haline getirilmemelidir. 10. Yabancı dizi/film çevirileri bu konuda uzman kiģiler tarafından yapılmalıdır. 11. Yabancı dil-türkçe terimler sözlüğü hazırlanmalıdır. 37
12. Reklam filmleri ile toplum dilin doğru kullanımına dikkat çekilmelidir. 13. Nasıl gıdaların güvenilirliğini anlamak için TSE damgası varsa, TDK tarafından Türkçemizi Koruyalım damgası oluģturulmalı, Türkçeyi güzel kullanan diziler, filmler, firmalar, holdingler, markalar, kitaplar, baģarılı çeviriler vb. bu damgayla ödüllendirilmelidir. 14. Meclisimiz ana dili koruma yasası çıkarmalıdır. 15. Cezai önlemlerden çok, saygın ve herkesçe kabul edilebilir öz denetim sözleģmesi oluģturularak tüm medya kuruluģlarınca kabul edilmelidir. 38
9. TEġEKKÜR: Bu projenin hazırlanmasında bize destek olan danıģmanımız Seyfi ERDOĞAN a, okulumuz formatörü Cem ÖNER e, görüģlerinden yararlandığımız Doç. Dr. Aysun Yüksel, gazeteci Kerim EVREN e ve anketimiz sırasında yardımcı olan herkese teģekkürlerimizi sunarız. 39
10. KAYNAKÇA: 1. AKÇALI, Selda, Çocuklar ve Medya, Ebabil Yay. I. Baskı, Ankara 2007 2. AKSOY,Ö. Asım, Dil YanlıĢları 900 Sözün EleĢtirisi, TDK Yay.,Ankara,1980 3. BALÇIK, M. Berk, Televizyon Dünyası ve Dil TartıĢmaları, A. Menz & C. Schroeder (ed.), Türkiye de Dil TartıĢmaları içinde, Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006, s: 85-118. 4. BOZ, Erdoğan, Türkçenin ÇağdaĢ Sorunları, 5. CERECĠ, Sedat, Televizyon Eğitilebilir mi?, http://www.turkiyat.selcuk. edu.tr/pdfdergi/s4/3.pdf/14.02.2012 6. ÇAĞLAK, Engin, Kitle ĠletiĢim Araçlarında Türkçenin YanlıĢ Kullanımı, http://www.iticu.edu.tr/yayin/dergi/d4/m00056.pdf /14.02.2012 7. ÇAMDERELĠ, Mete, Medyanın Dilsel Etik Sorumluluğu, http://www.siyasaliletisim.org/pdf/medyanindilseletiksorumlulugu.pdf/16.02.2012 8. DENĠZ, Güler, Çocuk Televizyon ve Çizgi Film Kurgu, Ocak 1989,Sayı 5,s.163-177 9. ERTÜRK, Yıldız Dilek, GÜL AyĢen Akkor, Çocuğunuzu Televizyona Teslim Etmeyin, Nobel Yay. I. Baskı, Ankara 2006 10. EVREN, Kerim, Güncel Örneklerle Medyada Dil YanlıĢları, Alfa Yay. I. Baskı,Ġst.2005 11. GROOMBRĠDGE, Brian, Televizyon ve Toplum, Çev: Ayseli Usluata, Ġstanbul Reklam Yayınları:41, Ġst.1976 12. GÜZEL, Hasan Celal, Dili Kopasıca, Eli Kırılasıca Medya!, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=234330/17.02.2012 13. HEPÇĠLĠNGĠRLER, Feyza, Dilim Dilim Anadilim, Everest Yay. I. Baskı, Ġst.2007 14. http://turkoloji.cu.edu.tr/yeni%20turk%20dili/mustafa_yilmaz_dunden_bugu ne_turkcemiz.pdf /16.02.2012 15. http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi6/sayi6pdf/86.pdf/17.02.2012 16. ĠÇEN, Hüseyin, Yazılı ve Görüntülü Basında Çeviri ve Türkçe Sorunları, Türkçenin Kullanımında KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözümleri Kurultay Bildirileri (25-26 Eylül 2001), Ankara 2002, s.93-109 17. KAPLAN, Mehmet, Kültür ve Dil, Dergah Yay.9 Baskı, Ġstanbul 1996 40
18. KARABULUT, Ülkü, Televizyonun Okul Öncesi Dönem Çocukları Üzerindeki Etkisi Öğretmen ve Anne Baba GörüĢleri, (Anadolu Üni. BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi-2003) tez 19. KARALI, Hamit, Medya Ġmparatorluğu, Truva Yay., I. Baskı, Ġstanbul 2005 20. KAVCAR, Cahit, Türkçenin Güncel Sorunları, http://www.turkceciler.com/ turk_dili/turkcecinin_guncel_sorunlari.html/16.02.2012 21. KOÇAK, Abdullah/TERKAN, Banu, Medya ve YaĢlılar, Çizgi Kitabevi Yay. I. Baskı, Konya 2010 22. KORKMAZ, Zeynep, Karamanoğlu Mehmet Beyin Fermanından Günümüz Televizyon Türkçesine, http://www.tdkdergi.gov.tr/tdd/2004s634/634_13_z_ KORKMAZ.pdf/15.02.2012 23. KORKMAZ, Zeynep, Türk Dili Üzerine AraĢtırmalar, I. C., AKD ve TYK Yayınları:629,Ankara1995 24. KORKMAZ, Zeynep, Türk Dili Üzerine AraĢtırmalar, II. C., AKD ve TYK Yayınları:629,Ankara1995 25. KÖKSAL, AYDIN, BiliĢim Alanında Kullanılan Türkçede KarĢılaĢılan Sorunlar, Türkçenin Kullanımında KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözümleri Kurultay Bildirileri (25-26 Eylül 2001), Ankara 2002 s.23-34 26. MUTLU, Erol, Televizyon ve Toplum, TRT Eğitim Dairesi BaĢk.,Ankara 1999 27. SĠS, Nesrin, Medya Dili Sorunu Türkçenin ÇağdaĢ Sorunları, Editörler: Gürer Gülsevin, Erdoğan Boz, Gazi Kitabevi, II. Baskı, Ankara 2006 28. TOKATLI, Suzan, Türkiye Türkçesinin Bugünkü Durumu ve Sorunları Üzerine Yazılan Kitaplar, http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/1214.pdf/10.02.2012 29. YILDIZ, ġerife, Dil Kültür ve Medya, Sinemis Yay., I. Baskı, Ankara,2005 30. YILMAZ, Mustafa, Dünden Bugüne Türkçemiz, 31. YILMAZ, Yakup, Türkçede Dil YanlıĢları, Özel Kitaplar, I. Baskı, Ġst.2010 41