MOTORLU KARA TAŞITI, RÖMORK VE YARI-RÖMORK İMALATI Hazırlayan Orkun Levent BOYA Kıdemli Uzman

MOTORLU KARA TAŞITI, RÖMORK VE YARI-RÖMORK İMALATI Hazırlayan Orkun Levent BOYA Kıdemli Uzman

638

1. SEKTÖRÜN TANIMI Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektör ürünleri imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 34 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında üçlü ve dörtlü düzeyde 3 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir: 341 (Motorlu kara taşıtlarının imalatı) 3410 (Motorlu kara taşıtlarının imalatı) 342 (Motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; römork ve yarı-römork imalatı) 3420 (Motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; römork ve yarı-römork imalatı) 343 (Motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı.) 3430 (Motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı.) Sektör, NACE REV. 1.1. sınıflandırmasına göre ise aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: 341 (Motorlu kara taşıtlarının imalatı) 3410 (Motorlu kara taşıtlarının imalatı) 342 (Motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; römork ve yarı römork imalatı) 3420 (Motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; römork ve yarı römork imalatı) 343 (Motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı) 3430 (Motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı) 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı sektöründe faaliyet gösteren 18 adet Düzey 2 bölgesi illerine dağılmış 257 işyerinin 62 adedi (23,7) Bursa bölgesinde bulunmaktadır. Bursa yı, 49 adet ile İstanbul (19,1); 37 adet ile İzmir (14,4); 34 adet ile Kocaeli (13,2) bölgeleri izlemektedir. Söz konusu bu 4 Düzey 2 bölgesi, ülke genelindeki firma sayısının 70 ini kapsamaktadır. 639

Tablo 1: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalat Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet Kişi Bg-Hp YTL İstanbul 49 19,1 10.355 21,8 44.730 10,1 260.080.816 16,4 Tekirdağ 3 1,2 492 1,0 3.454 0,8 15.653.830 1,0 Balıkesir 3 1,2 122 0,3 1.225 0,3 861.881 0,1 İzmir 37 14,4 4.686 9,9 34.540 7,8 109.192.667 6,9 Aydın 3 1,2 283 0,6 7.481 1,7 4.280.464 0,3 Manisa 5 1,9 932 2,0 2.553 0,6 25.382.415 1,6 Bursa 61 23,7 16.934 35,7 159.818 36,2 741.503.074 46,9 Kocaeli 34 13,2 8.043 16,9 155.897 35,3 282.664.239 17,9 Ankara 17 6,6 2.358 5,0 10.281 2,3 92.193.986 5,8 Konya 18 7,0 915 1,9 4.579 1,0 9.450.667 0,6 Antalya 1 0,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 12 4,7 1.522 3,2 10.853 2,5 29.359.745 1,9 Hatay 1 0,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 2 0,8 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 4 1,6 90 0,2 666 0,2 2.205.509 0,1 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 2 0,8 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Trabzon 2 0,8 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gaziantep 3 1,2 64 0,1 79 0,0 151.783 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 TÜRKİYE 257 100,0 47.493 100,0 441.779 100,0 1.582.013.383 100,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. Sektöre, çalışanların sayısı açısından bakıldığında ise, bu 4 Düzey 2 bölgesindeki işyerlerinde çalışanların sayısı, 40.018 kişi ile 46.796 kişi olan sektör toplamının 86 sını oluşturmaktadır. 16.934 kişi ile yine Bursa bölgesi (36,2) ilk sırayı alırken, onu, 10.355 kişi ile İstanbul (22,1); 8.043 kişi ile Kocaeli (17,2); 4.686 kişi ile İzmir (10) bölgeleri izlemektedir. 640

Toplam 436.156 Bg-Hp (beygir gücü) kurulu çevirici güç kapasitesine sahip sektörün, Düzey 2 bazında dağılımına bakıldığında, Bursa bölgesinin 159.818 Bg- Hp (36,6) ile ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Onu, 155.897 Bg-Hp (35,7) ile Kocaeli; 44.730 Bg-Hp (10,3) ile istanbul ve 34.540 Bg-Hp (7,9) ile İzmir bölgeleri izlemektedir. Bu 4 Düzey 2 bölgesindeki kurulu çevirici güç kapasitesi sektörün 90,5 ini oluşturmaktadır. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayi kurulu çevirici güç kapasitesinin 3 ünü oluşturmaktadır. Sektörde yaratılan 1.573 milyon YTL tutarındaki katma değer, ülke genelinde yaratılan imalat sanayi katma değerinin 6,1 ini oluşturmaktadır. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründeki bu katma değerin 47,1 i Bursa; 18 i Kocaeli; 16,5 i İstanbul 6,9 u İzmir bölgelerinde yaratılmıştır. Bu 4 düzey 2 bölgesinin sektörde yarattığı katma değer, sektör toplamının 88,5 ini oluşturmaktadır. 3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü 1997=100 bazlı üretim endeksinde 1997-2002 döneminde istikrarsızlıklar görülse de 2003 yılıyla birlikte girdiği artış eğilimine hız vererek 2007 yılının ilk üç çeyrek verilerine göre ulaştığı 216,7 lik ortalama endeksle, imalat sanayiinin 59 üzerinde gerçekleşmiştir. 1997-2005 döneminde imalat sanayi sektör endeksinde 29,5 oranında bir artış gözlenirken, aynı dönemde motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü üretim endeksi 100,2 oranında artış göstermiştir. Sektöre, alt sektörler bazında bakıldığında ise, 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı sektörü 1997=100 bazlı üretim endeksinin değerinden 2006 yılının ilk üççeyrek verileri itibariyle 144,8 oranında artış gösterirken; 342 no lu motorlu kara taşıtları karoseri imalatı, römork ve yarırömork imalatı sektörü üretim endeksi 71,4 oranında gerileme göstermiştir. Yıllar Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama) İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks 641 Endeks Endeks 1997 100,0-100,0-100,0-100,0-100,0-1998 100,1 0,1 96,3-3,7 95,3-4,7 77,1-22,9 104,0 4,0 1999 95,9-4,2 78,4-18,6 78,4-17,7 47,5-38,4 83,8-19,4 2000 102,1 6,5 115,9 47,8 123,1 57,0 55,5 16,8 96,0 14,6 2001 92,4-9,5 63,5-45,2 60,6-50,8 45,9-17,3 78,6-18,1 2002 102,5 10,9 80,7 27,1 82,0 35,3 26,4-42,5 84,5 7,5 2003 112,0 9,3 119,1 47,6 128,3 56,5 16,8-36,4 98,1 16,1 2004 123,7 10,4 182,6 53,3 205,2 59,9 20,0 19,0 114,8 17,0 2005 129,6 4,8 200,2 9,6 226,2 10,2 28,6 43,0 119,7 4,3 2006 * 136,2 5,1 216,7 8,2 244,8 8,2 23,8-16,9 131,0 9,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir.

Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler Ocak 2005-Temmuz 2006 döneminde aylık bazda değerlendirildiğinde ise, kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalat sektörü endeksi dönem boyunca imalat sanayi endeksinden yüksek gerçekleştiği görülmektedir. İncelenen dönem itibariyle sektör endeksi, Ocak 2005 ayındaki 146,3 değeri ile en düşük; Haziran 2006 daki 258,1 ile en yüksek endeks değerine ulaşmıştır. Aylar Tablo 3: Üretim Endeksi(Üretim Değeri Ağırlıklı, Aylık) (1997=100) İmalat Sanayii Endeks Endeks Endeks 642 Endeks Endeks 2005/1 116,6-146,3-162,2-9,1-102,8-2005/2 112,1-3,9 183,5 25,4 207,3 27,8 18,2 100,0 111,5 8,5 2005/3 130,1 16,0 219,1 19,4 244,8 18,1 35,1 92,9 142,3 27,6 2005/4 129,3-0,6 213,2-2,7 241,6-1,3 26,5-24,5 125,4-11,9 2005/5 133,6 3,4 224,9 5,5 256,1 6,0 34,1 28,7 125,9 0,4 2005/6 134,1 0,3 223,8-0,5 254,5-0,6 37,2 9,0 126,2 0,2 2005/7 128,8-3,9 182,8-18,3 205,5-19,2 28,8-22,7 113,2-10,3 2005/8 130,2 1,1 165,9-9,2 185,3-9,8 22,4-22,3 108,6-4,1 2005/9 142,6 9,5 224,3 35,2 257,1 38,7 37,3 67,0 117,7 8,4 2005/10 131,3-7,9 210,7-6,0 241,6-6,0 25,6-31,4 112,0-4,9 2005/11 129,2-1,6 194,1-7,9 219,1-9,3 20,5-19,8 118,4 5,7 2005/12 137,0 6,0 213,2 9,8 239,1 9,1 48,0 133,8 132,5 11,9 2006/1 107,4-21,6 159,8-25,0 179,8-24,8 17,3-64,0 99,9-24,6 2006/2 118,5 10,3 209,6 31,2 234,3 30,3 19,8 14,7 137,9 38,0 2006/3 143,0 20,7 244,4 16,6 276,7 18,1 22,9 15,3 146,3 6,1 2006/4 139,0-2,8 215,2-12,0 240,9-12,9 44,8 95,7 135,6-7,3 2006/5 146,2 5,2 247,1 14,9 280,5 16,4 37,7-15,7 142,2 4,8 2006/6 148,8 1,8 258,1 4,4 295,2 5,2 18,2-51,7 142,4 0,1 2006/7 141,1-5,2 232,3-10,0 264,5-10,4 20,7 13,8 132,5-7,0

Alt sektör bazında ise 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı sektörü her dönemde, gerek ana sektör gerekse imalat sanayi endeksinden daha yüksek değerlerde gerçekleşmiştir. Ocak 2005 te 146,3 ile incelenen dönem itibariyle en düşük değerinde olan 341 no lu alt sektörün endeks değeri, en yüksek seviyesine 295,2 ile Haziran 2006 ayında ulaşmıştır. Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006 İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 34-3,7 47,8 27,1 47,6 53,3 9,6-14,4 27,1 6,8 12,4 341-4,7 57,0 35,3 56,5 59,9 10,2-15,0 28,7 7,1 12,7 342-22,9 16,8-42,5-36,4 19,0 43,0 56,4-27,9 45,0-4,0 343 4,0 14,6 7,5 16,1 17,0 4,3-11,5 17,0 3,0 10,6 3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalat sektöründe kapasite kullanım oranı 1988-2005 dönemi itibariyle, 2001 yılındaki 45 ile en düşük, 1993 yılındaki 84,1 ile en yüksek oranlarda gerçekleşmiştir. Yıllar itibariyle değişiklikler görülse de özellikle 2002 ve sonrasında imalat sanayi KKO na yakın oranlarda seyrettiği görülmektedir. 2005 yılında 83,6 olarak gerçekleşen sektörel KKO 2006 yılında ilk üççeyrek dönem ortalaması itibariyle 84,6 ya ulaştığı görülmektedir. Alt sektörler bazında değerlendirildiğinde ise, ana sektör içindeki lokomotif konumu nedeniyle 341 no lu motorlu kara taşıtları imalat sektörü KKO nın ana sektör KKO larına yakın oranlarda gerçekleşmiş olduğu görülmektedir. 643

Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) Yıllar İmalat Sanayii 34 341 343 342 1988 74,8 73,7 73,7 75,0 58,1 1989 72,8 64,8 64,7 65,1 57,1 1990 75,2 77,3 78,0 73,9 63,2 1991 74,0 68,8 69,5 66,5 55,1 1992 76,4 82,8 84,0 74,0 53,9 1993 79,6 84,1 84,8 78,5 66,1 1994 72,9 61,6 61,5 63,6 59,2 1995 78,6 69,2 67,4 80,2 68,8 1996 78,0 57,8 54,3 80,0 54,3 1997 79,4 65,9 63,7 81,8 61,4 1998 76,5 63,7 57,6 95,8 51,6 1999 72,4 54,7 52,1 71,8 67,2 2000 75,9 72,5 71,4 81,5 54,1 2001 70,9 45,0 41,9 69,3 49,3 2002 75,4 56,9 53,2 77,4 55,8 2003 78,4 65,3 62,9 82,5 81,3 2004 81,3 78,6 78,2 82,2 89,2 2005 80,3 83,6 83,7 82,2 86,4 2006 * 80,6 84,6 84,5 84,7 85,6 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, ) 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler Ocak 2005-Temmuz 2006 dönemi itibariyle aylık bazda değerlendirildiğinde ise, imalat sanayii ortalama KKO 80,4 644

olarak gerçekleşmişken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalat sektörü ortalama KKO 84,5 olarak gerçekleşmiştir. 19 aylık dönem içinde sektörün en düşük KKO yla çalıştığı dönem 74;5 ile Ocak 2006; en yüksek KKO na ulaştığı ay ise 91,7 ile Haziran 2006 ayı olmuştur. Ocak 2006 ayındaki 76,1 ile en düşük; Eylül 2005 ayındaki 83,4 ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalat sektörü yıl ortalamalarına bakıldığında 2005 te 83,6 olan KKO, 2006 yılının ilk yedi aylık verilerine göre 86,1 e yükseldiği görülmektedir. Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim Değeri Ağırlıklı, ) Aylar İmalat Sanayii 34 341 343 342 Ocak-2005 76,6 73,3 72,8 78,7 87,1 Şubat-2005 77,1 81,3 81,4 80,8 86,2 Mart-2005 80,5 85,9 86,4 81,2 86,1 Nisan-2005 79,8 86,7 87,1 82,5 82,7 Mayıs-2005 81,3 88,1 88,6 83,2 85,4 Haziran-2005 81,4 86,1 86,5 81,8 85,7 Temmuz-2005 80,6 80,1 79,9 81,4 86,9 Ağustos-2005 79,8 75,3 74,6 82,5 93,1 Eylül-2005 82,7 87,7 88,1 84,5 73,5 Ekim-2005 82,3 86,1 86,4 83,0 90,7 Kasım-2005 80,9 85,9 86,0 84,9 90,6 Aralık-2005 80,7 86,4 86,8 82,3 88,2 Ocak-2006 75,4 74,5 72,9 84,4 87,3 Şubat-2006 77,2 80,3 79,6 85,1 79,3 Mart-2006 80,7 89,2 89,8 85,6 85,2 Nisan-2006 82,3 88,7 89,3 85,2 87,6 Mayıs-2006 82,6 90,2 91,0 84,8 89,1 Haziran-2006 83,1 91,7 93,1 82,3 87,2 Temmuz-2006 82,2 88,0 88,3 85,7 86,6 645

GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, ) 100.0 90.0 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 İmalat Sanayii 3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalat sektöründe, 2005 yılı itibariyle 86 sının 341 no lu motorlu kara taşıtları imalat sektörü tarafından üretilen 22.161 milyon YTL değerindeki üretimin, 2006 yılının ilk yarısındaki verilerinin yılın ikinci yarısında da devam edeceği varsayıldığında, bir önceki yıla göre 16,3 oranında artış göstererek 25.784 milyon YTL ye ulaşacağı söylenebilir. Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL İşyeri Sayısı Milyon YTL 1997 67 837 19 713 7 25 42 98 1998 70 1.333 20 1.137 8 31 42 165 1999 69 1.686 19 1.468 8 28 42 190 2000 73 3.761 18 3.358 8 49 47 354 2001 75 3.445 17 2.866 8 61 50 518 2002 77 6.348 16 5.457 8 53 53 838 2003 77 12.298 16 11.072 7 39 54 1.188 2004 99 20.221 16 18.266 8 65 75 1.891 2005 102 22.161 16 19.111 8 86 78 2.964 2006 * 100 12.892 16 11.164 7 45 77 1.683 (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 646

Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü üretim değerindeki değişime bazında bakıldığında, döviz kurlarındaki sert yükselişlerin görüldüğü yıllar dışında sektörün genel olarak bir artış eğiliminde olduğu görülmektedir. 1997 de 5.527 milyon olan üretim değeri 2005 yılına gelindiğinde 16.538 milyon olarak gerçekleşmiştir. Sektörün 2006 yılının ilk yarısındaki üretim değeri performansının yılın ikinci yarısında da devam edeceği varsayıldığında ise, yıllık artışın bazında 12,5 civarında olacağı söylenebilir. Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme ( ve Yüzde ) Yıllar Milyon Milyon Milyon Milyon 1997 5.527-4.708,3-168 - 650-1998 5.126-7,3 4.373,6-7,1 118-29,6 634-2,5 1999 4.037-21,2 3.515,5-19,6 68-42,6 454-28,4 2000 6.029 49,3 5.382,8 53,1 79 16,3 568 25,0 2001 2.817-53,3 2.343,4-56,5 50-37,1 424-25,3 2002 4.219 49,8 3.626,7 54,8 35-28,8 557 31,4 2003 8.225 94,9 7.404,7 104,2 26-27,1 794 42,6 2004 14.215 72,8 12.840,5 73,4 46 77,5 1.329 67,3 2005 16.538 16,3 14.261,9 11,1 64 40,7 2.212 66,4 2006 * 9.303-8.056,9-32 - 1.214 - (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 4. DIŞ TİCARET DURUMU Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe 1995 yılında 6.603 milyon olan, dış ticaret hacmi 2005 yılına gelindiğinde 766 artış kaydederek 22.547 milyon ye ulaştığı görülmektedir. Aynı dönemde imalat sektöründeki artış ise, 119 da kalmıştır. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü dış ticaret hacminin imalat sanayii dış ticaret hacmi içindeki payı, 1995 te 5,4 iken 2005 te 13,8 e; 2006 yılının ilk 7 aylık verileri itibariyle de 14,1 e yükselmiştir. 647

Tablo 9: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin Bin Bin Bin 1995 2.602.982-1.336.777-125.009-1.141.196-1996 4.060.801 56,0 2.550.129 90,8 289.505 131,6 1.221.167 7,0 1997 5.277.779 30,0 3.439.032 34,9 170.535-41,1 1.668.212 36,6 1998 5.191.628-1,6 3.138.886-8,7 212.350 24,5 1.840.391 10,3 1999 4.970.074-4,3 3.193.452 1,7 58.259-72,6 1.718.363-6,6 2000 7.710.687 55,1 5.204.472 63,0 75.572 29,7 2.430.643 41,5 2001 4.862.816-36,9 2.961.991-43,1 69.693-7,8 1.831.132-24,7 2002 6.521.281 34,1 4.058.979 37,0 103.265 48,2 2.359.038 28,8 2003 11.847.740 81,7 8.204.383 102,1 148.265 43,6 3.495.092 48,2 2004 20.608.560 73,9 14.922.228 81,9 229.924 55,1 5.456.408 56,1 2005 22.546.866 9,4 16.068.444 7,7 227.086-1,2 6.251.336 14,6 2006 * 14.814.980-10.407.090-168.562-4.239.328 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü dış ticaret hacminin alt sektörler bazında dağılımına bakıldığında, 341 no lu kara taşıtları imalat sektörünün ana sektör içindeki payı, 1995 te 51,4 iken 2005 yılında 71,2 ye yükselmiş, 2006 yılının ilk 7 aylık verileri itibariyle 70,2 ye gerilediği görülmektedir. 4.1. İhracattaki Gelişmeler Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü ihracatı 1995 yılında 820 milyon iken, 2005 yılında 11,5 kat artarak 10.224.598 milyon ye ulaşmıştır. Aynı dönemde imalat sanayi sektörünün ihracatındaki artış 129 da kalmıştır. 2005 yılı sektör ihracatının 76,3 ü 341 no lu motorlu kara taşıtları imalat sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. 648

Tablo 10: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork Sektörü İhracatı Yıllar Bin Bin Bin Bin 1995 820.233-439.180-92.972-288.080-1996 975.877 19,0 569.618 29,7 91.293-1,8 314.966 9,3 1997 879.948-9,8 362.026-36,4 131.039 43,5 386.883 22,8 1998 1.049.170 19,2 397.771 9,9 135.866 3,7 515.533 33,3 1999 1.614.792 53,9 1.002.469 152,0 37.198-72,6 575.125 11,6 2000 1.745.046 8,1 1.020.842 1,8 44.010 18,3 680.194 18,3 2001 2.656.691 52,2 1.736.325 70,1 47.396 7,7 872.970 28,3 2002 3.602.800 35,6 2.411.783 38,9 60.119 26,8 1.130.898 29,5 2003 5.436.950 50,9 3.907.967 62,0 67.909 13,0 1.461.075 29,2 2004 8.812.615 62,1 6.810.717 74,3 92.318 35,9 1.909.581 30,7 2005 10.224.598 16,0 7.801.585 14,5 115.363 25,0 2.307.649 20,8 2006 * 7.158.193-5.564.962-82.283-1.510.948 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 12,000,000 10,000,000 8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektör ürünleri ihracatının toplam ihracat içindeki payı 1995 yılında 3,79 iken 2005 yılında 13,92 ye; imalat sanayi ihracatı içindeki payı ise, aynı dönemde, 4,26 dan 14,86 ya yükselmiştir. Aynı oranlar 2006 yılının ilk 7 aylık verilerine göre sırasıyla; 11,87 ve 12,63 olarak gerçekleşmiştir. 649

Tablo 11: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork Sektör İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatındaki Payı() Yıllar 1 2 1 2 1 2 1 2 1995 3,79 4,26 2,03 2,28 0,43 0,48 1,33 1,50 1996 4,20 4,75 2,45 2,78 0,39 0,44 1,36 1,53 1997 3,35 3,77 1,38 1,55 0,50 0,56 1,47 1,66 1998 3,89 4,36 1,47 1,65 0,50 0,56 1,91 2,14 1999 6,07 6,74 3,77 4,18 0,14 0,16 2,16 2,40 2000 6,28 6,84 3,68 4,00 0,16 0,17 2,45 2,67 2001 8,48 9,22 5,54 6,02 0,15 0,16 2,79 3,03 2002 9,99 10,69 6,69 7,16 0,17 0,18 3,14 3,36 2003 11,51 12,25 8,27 8,81 0,14 0,15 3,09 3,29 2004 13,95 14,79 10,78 11,43 0,15 0,15 3,02 3,21 2005 13,92 14,86 10,62 11,34 0,16 0,17 3,14 3,35 2006 * 15,27 16,24 11,87 12,63 0,18 0,19 3,22 3,43 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ihracat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay 4.2. İthalattaki Gelişmeler Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektör ürünleri ithalatı 1995 yılında 1.783 milyon olarak gerçekleşmişken 2005 yılında 12.322 milyon ye yükselmiş olduğu ve bu ithalatın 67,1 inin 341 no lu motorlu kara taşıtları sektör ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. 650

Tablo 12: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork Sektör İthalatı Yıllar Bin Bin Bin Bin 1995 1.782.749-897.596-32.037-853.116-1996 3.084.923 73,0 1.980.511 120,6 198.212 518,7 906.200 6,2 1997 4.397.831 42,6 3.077.006 55,4 39.496-80,1 1.281.329 41,4 1998 4.142.458-5,8 2.741.115-10,9 76.484 93,6 1.324.858 3,4 1999 3.355.281-19,0 2.190.983-20,1 21.061-72,5 1.143.238-13,7 2000 5.965.641 77,8 4.183.630 90,9 31.562 49,9 1.750.449 53,1 2001 2.206.124-63,0 1.225.666-70,7 22.297-29,4 958.162-45,3 2002 2.918.481 32,3 1.647.195 34,4 43.146 93,5 1.228.140 28,2 2003 6.410.789 119,7 4.296.416 160,8 80.356 86,2 2.034.017 65,6 2004 11.795.945 84,0 8.111.511 88,8 137.606 71,2 3.546.828 74,4 2005 12.322.268 4,5 8.266.859 1,9 111.723-18,8 3.943.686 11,2 2006 * 7.656.787-4.842.128-86.279-2.728.380 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 14,000,000 12,000,000 10,000,000 8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektör ürünleri ithalatının toplam ithalat içindeki payı 1995 yılında 4,99 olarak gerçekleşmişken, 2005 yılında 10,55 e yükselmiştir. Sektör ürünleri ithalatının imalat sanayi ürünleri ithalatı içindeki payı ise aynı dönemlerde 6,24 ten 12,57 ye yükseldiği görülmektedir. 651

Tablo 13: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork Sektör Ürünleri İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatındaki Payı () Yıllar 1 2 1 2 1 2 1 2 1995 4,99 6,24 2,51 3,14 0,09 0,11 2,39 2,99 1996 7,07 8,76 4,54 5,63 0,45 0,56 2,08 2,57 1997 9,06 11,05 6,34 7,73 0,08 0,10 2,64 3,22 1998 9,02 10,61 5,97 7,02 0,17 0,20 2,89 3,39 1999 8,25 9,89 5,39 6,46 0,05 0,06 2,81 3,37 2000 10,95 13,50 7,68 9,47 0,06 0,07 3,21 3,96 2001 5,33 6,75 2,96 3,75 0,05 0,07 2,31 2,93 2002 5,66 7,05 3,20 3,98 0,08 0,10 2,38 2,97 2003 9,25 11,51 6,20 7,71 0,12 0,14 2,93 3,65 2004 12,09 14,66 8,32 10,08 0,14 0,17 3,64 4,41 2005 10,55 13,08 7,08 8,78 0,10 0,12 3,38 4,19 2006 * 9,92 12,57 6,28 7,95 0,11 0,14 3,54 4,48 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay (2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe dış ticaret dengesi 1995-2000 döneminde toplam 15.644 milyon olarak Türkiye nin aleyhine yönelik bir gelişim göstermiş olsa da 2001-2005 dönemindeki 4.920 milyar ile lehine bir gelişim kaydettiği tablodan görülmektedir. Sektör, 2001-2002 yılları dışında, farklı değerlerde de olsa sürekli dış ticaret açığı vermiştir. 652

Tablo 14: Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Dengesi Yıllar X-M (Bin ) X / M () X-M (Bin ) X / M () X-M (Bin ) X / M () X-M (Bin ) X / M () 1995-962.516 46-458.416 49 60.935 290-565.036 34 1996-2.109.046 32-1.410.894 29-106.918 46-591.234 35 1997-3.517.883 20-2.714.980 12 91.542 332-894.445 30 1998-3.093.288 25-2.343.344 15 59.382 178-809.325 39 1999-1.740.489 48-1.188.513 46 16.138 177-568.113 50 2000-4.220.595 29-3.162.788 24 12.448 139-1.070.256 39 2001 450.567 120 510.659 142 25.099 213-85.192 91 2002 684.320 123 764.588 146 16.974 139-97.242 92 2003-973.839 85-388.449 91-12.447 85-572.943 72 2004-2.983.330 75-1.300.794 84-45.289 67-1.637.247 54 2005-2.097.670 83-465.273 94 3.640 103-1.636.037 59 2006 * -498.594 93 722.834 115-3.996 95-1.217.432 55 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Dış ticaret dengesindeki mevcut durum alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde, 341 no lu kara taşıtları imalat alt sektörü ihracatının ithalatı karşılama oranı, 2001-2002 yılları dışında ilk kez 2006 yılının ilk 7 ayında 100 ün üzerinde gerçekleştiği görülmektedir. 350.0 GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) 300.0 250.0 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 653

4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 34 no lu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörüne ait RCA değeri, 1995-2000 döneminde ortalama -58,2; 2001-2006 döneminde 35 ve 1995-2006 dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 11,6 olduğu; buradan hareketle sektörün, Rekabet Gücü Sınırda olsa da 2005 yılındaki 27,7 ve 2006 yılının ilk 7 aylık verilerine göre ise 43,1 olarak gerçekleşmesi, sektörün -son yıllarda- rekabet gücünün artmaya başladığı şeklinde yorumlanabilir. Alt sektörler bazında RCA değerlerine bakıldığında sektörde lokomotif konumundaki 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründe 1995-2000 döneminde ortalama RCA değerinin 80,8; dolayısıyla o dönem itibariyle Rekabet Gücü Düşük sektörler arasında olduğu, ancak 2001-2006 dönemi ortalama RCA değerinin 49,3 olduğu dikkate alındığında sektörün, Rekabet Gücü Düşük konumdan, Rekabet Gücü Sınırda konuma geçtiği görülmektedir. 34 no lu motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalat sektörü 1995-2000 dönemine ait ortalama -58,2 RCA değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 13. en yüksek RCA değerine sahip sektör olurken, son yılları kapsayan 2001-2006 dönemindeki ortalama 35 RCA değeriyle de 9. sırada yer alırken, 1995-2006 dönemi ortalama -11,6 RCA değeriyle 22 sektör içinde 11. sırada yer almaktadır. 654

Tablo 15: Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork Sektör RCA Değerleri Yıllar 1995-27,5-21,4 156,6-58,5 1996-52,0-61,6-14,5-42,6 1997-99,4-152,5 181,4-58,3 1998-84,1-139,8 110,7-41,2 1999-30,6-35,7 99,4-26,2 2000-55,5-73,6 100,7-27,1 2001 46,4 62,7 103,3 18,5 2002 56,8 73,9 68,9 27,5 2003 21,9 28,9 21,5 5,3 2004 14,3 26,0 3,5-18,5 2005 27,7 40,5 49,5-7,3 2006 * 43,1 63,8 45,1-9,2 Skoru -11,6-15,7 77,2-19,8 1995-2006 Değer Sınırda Sınırda Yüksek Sınırda RCA Ort. Eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Artıyor 2001-2006 RCA Eğilim Azalıyor Azalıyor Azalıyor Azalıyor (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 200.0 150.0 100.0 50.0 0.0-50.0-100.0-150.0-200.0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 655

5. VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 bazlı üretimde çalışanlar endeksi tablosuna bakıldığında, sadece 1999 ve 2002 yıllarında 100 den aşağıda gerçekleşen motorlu kara taşıtı, römork ve yarırömork imalatı sektörü endeksinin, 1997-2006 döneminde her yıl, imalat sanayi endeksinden yüksek gerçekleştiği görülmektedir. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,2 107,8 109,8 96,1 105,8 1999 91,2 94,5 99,2 57,3 92,2 2000 89,1 104,6 112,5 47,3 99,3 2001 81,7 100,8 106,4 40,9 100,4 2002 82,2 94,8 99,1 34,5 96,8 2003 83,7 109,7 117,4 32,7 108,8 2004 85,4 132,4 142,6 39,4 130,0 2005 84,8 145,7 156,9 42,2 143,3 2006 * 84,3 152,0 163,0 46,2 150,4 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 2000-2003 döneminde imalat sanayiindeki gerilemeye paralel bir seyir izlediği ancak, 2003 ve sonrasında sürekli artış kaydederek 2006 yılının ilk üç çeyrek dönemi verileri itibariyle 152 ye ulaşmıştır. Alt sektörler bazında üretimde çalışanlar endeksine bakıldığında, 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı sektöründe endeks değerinin 1999 ve 2002 yılı hariç- hiçbir yıl, 1997 deki 100 değerinin altına düşmediği görülmektedir. Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 656

5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı sektörünün 1997=100 bazlı üretimde çalışılan saat endeksine bakıldığında, 1997-2002 döneminde yıllar itibariyle iniş çıkışlar görülmekle birlikte 2003 ve sonrasında sürekli bir artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 99,5 104,2 107,1 94,2 100,4 1999 89,2 88,4 92,1 55,9 87,4 2000 88,1 105,7 116,2 49,0 96,4 2001 79,0 89,9 91,5 41,5 94,8 2002 80,7 89,9 92,9 35,3 93,7 2003 82,3 108,4 117,8 33,4 105,7 2004 84,6 132,1 143,9 40,3 128,2 2005 83,7 149,5 168,2 42,6 139,6 2006 * 82,7 156,5 176,6 46,3 145,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 657

5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi, 1997-2006 döneminde imalat sanayiinde gerçekleşen değerler, gerek motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı ana sektörü, gerekse alt sektörlerin endeks değerlerinden her dönemde yüksek gerçekleşmiştir. Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,0 89,4 86,8 80,8 98,3 1999 105,2 83,3 79,3 85,0 91,2 2000 114,5 110,3 108,6 117,6 96,6 2001 113,1 63,0 57,0 110,6 78,3 2002 124,6 84,9 82,3 79,8 87,3 2003 133,8 107,9 108,2 51,4 90,7 2004 144,8 137,9 144,1 50,8 88,3 2005 152,9 137,4 144,1 67,7 83,6 2006 * 161,6 142,7 150,5 51,4 87,1 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Alt sektörlere bakıldığında, 342 no lu motorlu kara taşıtları karoseri imalatı, römork ve yarı-römork imalatı ve 343 no lu motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı alt sektörlerindeki 1997=100 bazlı çalışanların verimlilik endeksinde son yıllarda 100 değerinden düşük değerler kaydedilmiş olsa da; 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründe 2003 ve sonrasında artış kaydedildiği görülmektedir. 658

Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 180.0 160.0 140.0 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi, gerek motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalat sektörü gerekse alt sektörleri itibariyle, üretimde çalışanlar verimlilik endeksine benzer bir seyir izlediği görülmektedir. Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1998 100,7 92,6 89,2 82,1 103,6 1999 107,5 88,2 84,2 86,3 95,8 2000 115,7 108,9 105,0 113,7 99,5 2001 116,9 70,8 66,6 109,4 82,9 2002 126,9 89,3 87,5 77,0 90,2 2003 136,1 108,9 107,5 50,2 93,5 2004 146,1 138,0 142,3 50,1 89,6 2005 154,8 133,8 134,3 67,1 85,8 2006 * 164,5 138,6 139,2 51,0 90,0 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 659

İmalat sanayinin 1997 de 100 olan endeks değeri 1997-2006 döneminde 64,5 oranında artış gösterirken, sektördeki artış 38,6 da, 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründe ise, 39,2 oranında gerçekleşmiştir. Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 180.0 160.0 140.0 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 İmalat Sanayii 6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı sektörünün fiyat değişimleri incelendiğinde, sektördeki fiyat artışlarının, imalat sanayi fiyat artışlarından ve genel TEFE den farklılıklar içerdiği tablodan görülmektedir. -Aynı olduğu 1998 yılı ve yüksek olduğu 2000 yılı hariç- tüm yıllar, düşük gerçekleştiği görülmektedir. Benzer durum, -1999-2000- yılları dışında genel TEFE ile karşılaştırıldığında da görülmektedir. Tablo 20: TEFE'deki (1994=100) () Yıl Genel TEFE İmalat Sanayii 34 341 343 1997 91,0 91,2 77,6 74,1 87,8 1998 54,3 47,1 59,9 59,8 59,9 1999 62,9 76,7 50,6 47,3 59,5 2000 32,7 29,4 36,0 36,6 34,5 2001 88,6 96,1 92,6 89,0 101,6 2002 30,8 29,7 30,2 30,2 30,4 2003 13,9 12,6 16,9 19,5 11,0 2004 13,8 14,8 3,1 1,7 6,6 660

Ana sektör ve 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründeki fiyat değişimleri 2003 yılında, hem imalat sanayi hem de genel fiyat seviyesinden yüksek gerçekleşmiş olmasına rağmen, izleyen yılda, her iki sektörde de fiyat artışları hem imalat sanayi hem de genel fiyat seviyesinin altında gerçekleşmiştir. GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Genel TEFE İmalat Sanayii 34 341 343 Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle değerlendirildiğinde ise, 2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nde genel olarak 15,3; imalat sanayiinde 18,1 oranında artış kaydedilmişken; motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı sektöründe ve 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründe 4,3 oranında artış kaydedilmiştir. 2005 yılı ÜFE deki değişmelere bakıldığında, genel olarak 3,1; imalat sanayi olarak, 4,3 artış kaydedilmişken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe 4,4 oranında düşüş gerçekleşirken, 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründeki fiyat değişimi -3,9 şeklinde olmuştur. Bu veriler de göstermektedir ki, 2005 yılında imalat sanayi ve genel ÜFE deki artışlar kaydedilmesine karşın, hem sektör hem de alt sektörler bazında motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe, fiyat düşüşleri yaşanmıştır. 2006 yılının ilk 8 aylık verilerine göre, ÜFE deki değişimler, genel olarak 11,8; imalat sanayiinde 13,3 olarak gerçekleşmişken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe 9 olarak gerçekleşmiştir. Alt sektörler bazında ise, 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı sektöründe 8,5; 343 no lu motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı sektöründe 10,3 olarak gerçekleşmiştir. 661

Tablo 21: Aylık ÜFE Değeri ve i (2003=100) Aylar Genel ÜFE () İmalat Sanayii () 34 () 341 () 343 () 2005/1 118,6-117,5-108,0-107,7-110,0-2005/2 118,8 0,1 117,7 0,1 106,1-1,7 105,8-1,8 108,6-1,2 2005/3 120,3 1,3 119,5 1,5 105,6-0,5 105,3-0,5 108,1-0,5 2005/4 121,7 1,2 121,8 2,0 104,4-1,1 103,6-1,6 109,8 1,6 2005/5 122,0 0,2 121,3-0,4 104,7 0,3 103,9 0,3 109,9 0,0 2005/6 121,4-0,5 121,8 0,4 103,9-0,8 103,4-0,5 106,8-2,8 2005/7 120,5-0,7 121,4-0,4 103,3-0,5 103,1-0,3 104,6-2,1 2005/8 121,7 1,0 123,2 1,5 103,7 0,4 103,5 0,4 105,4 0,8 2005/9 122,7 0,8 125,1 1,5 103,6-0,1 103,5 0,0 104,6-0,8 2005/10 123,5 0,7 125,6 0,4 103,5-0,2 103,6 0,1 102,5-1,9 2005/11 122,4-0,9 123,2-1,9 103,2-0,3 103,3-0,3 102,7 0,1 2005/12 122,3 0,0 122,5-0,6 103,3 0,1 103,5 0,2 102,0-0,6 2006/1 124,7 2,0 123,7 1,0 102,8-0,5 102,9-0,5 101,5-0,5 2006/2 125,0 0,3 123,8 0,1 102,8 0,0 102,7-0,2 102,2 0,7 2006/3 125,3 0,2 124,4 0,5 103,1 0,3 103,2 0,4 102,0-0,2 2006/4 127,8 1,9 126,8 2,0 103,0-0,1 103,4 0,2 101,1-0,8 2006/5 131,3 2,8 130,6 3,0 105,8 2,7 105,7 2,3 105,0 3,9 2006/6 136,6 4,0 137,7 5,4 110,9 4,9 111,0 5,0 109,8 4,5 2006/7 137,8 0,9 139,7 1,5 110,7-0,2 110,4-0,5 110,4 0,6 2005/1 136,7-0,7 138,8-0,7 112,6 1,7 112,3 1,7 112,5 1,9 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. 662

Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Genel ÜFE İmalat Sanayii 34 341 343 Temmuz-2006 Ağustos-2006 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Motorlu kara taşıtlarının imalatı (341), motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; römork ve yarı-römork imalatı (342) ve motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı (343) alt sektörlerinden oluşan motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı sektörü (34), Türkiye de başta Bursa olmak üzere İstanbul, Kocaeli, İzmir Düzey 2 bölgelerinde yoğunlaşmıştır. 1997-2005 döneminde imalat sanayi sektör endeksinde 29,5 oranında bir artış gözlenirken, aynı dönemde motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü üretim endeksi 100,2 oranında artış göstermiştir. Sektörde kapasite kullanım oranı üretim değeri ağırlıklı yıllık ortalamaları itibariyle, 1988-2005 döneminde 2001 deki 45 ile en düşük, 2006 daki 84,6 ile en yüksek düzeyine ulaşmış; son 19 yıl ortalaması ise 69 olarak gerçekleşmiştir. 2000-2006 döneminde sektörel KKO ortalama 69,5 olarak gerçekleşmiştir. 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı sektörü ortalama KKO aynı dönem itibariyle- 68 olarak gerçekleşmiştir. KKO larının Ocak 2005-Temmuz 2006 dönemindeki aylık gelişimine bakıldığında, imalat sanayiinde ortalama K.K.O nın 80,3 olarak gerçekleştiği görülürken; motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork sektöründe, 84,5 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Sektör üretim değerinin 87 sinin 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektörü tarafından gerçekleştirilmiştir. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü dış ticaret hacminin imalat sanayii dış ticaret hacmi içindeki payı, 1995 te 5,4 iken 2005 te 13,8 e yükselmiştir. Sektör dış ticaret hacmi 1995 yılında 2.603 milyon iken, 2005 663

yılında yaklaşık 10 kat artarak 22.547 milyon ye ulaşmıştır. Aynı dönemde imalat sanayi dış ticaret hacmindeki artış 240 da kalmıştır. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü ihracatı 1995 yılındaki 820 milyon iken 2005 yılına gelindiğinde 11,4 kat artarak 10.225 milyon ye yükselmiştir. Sektör ürünleri ithalatı ise 1995 yılında 1.783 milyon olarak gerçekleşmişken, 2005 yılında yaklaşık 8 kat artarak 12.322 milyon ye yükselmiştir. Sektörde ihracatın ithalatı karşılama oranı 1995 yılında 46 iken, 2005 yılında 83 e, 2006 yılının ilk 7 aylık verileri itibariyle de 93 e ulaşmıştır. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, 34 no lu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörüne ait RCA değeri, 1995-2000 döneminde ortalama -58,2; 2001-2006 döneminde 35 ve 1995-2006 dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 11,6 olduğu; buradan hareketle sektörün, Rekabet Gücü Sınırda olsa da 2005 yılındaki 27,7 ve 2006 yılının ilk 7 aylık verilerine göre ise 43,1 olarak gerçekleşmesi, sektörün -son yıllarda- rekabet gücünün artmaya başladığı şeklinde yorumlanabilir. Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, gerek sektörün gerekse 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektörünün, endeks değerlerinin özellikle son yıllarda genel bir artış eğiliminde olduğu söylenebilir. Kısmi verimlilik endekslerinde ise, İmalat sanayinin 1997 de 100 olan endeks değerleri 1997-2006 döneminde 61,6 ve 64,5 oranında artış gösterirken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork üretim sektöründeki artış 42,7 ve 38,6 da kalmıştır. Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü fiyat değişimleri incelendiğinde, ana sektör ve 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı alt sektöründeki fiyat değişimleri 2003 yılında, hem imalat sanayi hem de genel fiyat endeksinden yüksek gerçekleşmiş olmasına rağmen, izleyen yılda, her iki sektörde de fiyat artışları hem imalat sanayii hem de genel fiyat seviyesinin altında gerçekleşmiştir. 2005 yılında imalat sanayi (4,3) ve genel ÜFE deki (3,1) artışlar kaydedilmesine karşın, hem sektör (4,4) hem de 341 no lu alt sektör (3,9) bazında motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe, fiyat düşüşleri yaşanmıştır. 2006 yılının ilk 8 aylık verilerine göre ÜFE deki değişimler, genel olarak 11,8; imalat sanayiinde 13,3 olarak gerçekleşmişken, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektöründe 9 olarak gerçekleşmiştir. Alt sektörler bazında ise, 341 no lu motorlu kara taşıtlarının imalatı sektöründe 8,5; 343 no lu motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı sektöründe 10,3 olarak gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektörü verileri dikkatle incelendiğinde, sektörün istikrarlı bir gelişme çizgisinde olduğu, ancak, - 1999 ve 2001 deki verilerden de görüleceği üzere- döviz kurundaki dalgalanmalara karşı aşırı duyarlı olduğu söylenebilir. 664