DESTAN DÖNEMI TÜRK EDEBIYATI Destan Dönemi
SÖZLÜ DÖNEM GENEL ÖZELLIKLERI Bu dönem ürünleri tamamıyla manzumdur. Nesir alanında eser yoktur. Dönemin yaşayış tarzını ve kültürünü yansıtan eserlerdir. Türk Edebiyat Tarihi İslamiyet Öncesi Sözlü Dönem Yazılı Dönem (... /8 yy) (8 yy/10yy) İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı (11yy/19yy) Batı Etkisinde Gelişen (19yy/...)
Bu dönemde Türkler, göçebeliğe dayanan günlük hayatlarında ve özellikle düzenledikleri törenlerde (sığır: av töreni; şölen: ziyafetler; yuğ: ölüm töreni) bir araya geldiklerinde ozan, kam veya baksı denilen şairler kopuz denilen saz eşliğinde koşuk lar ve sagu lar söylerlerdi. Bu şiirler (sagu, koşuk, destan) hece ölçüsüyle söylenen ve yarım kafiye kullanılan şiirlerdir.
Anlatım söze dayanır. Düşünce ve hayaller şiirle anlatılmıştır. Nazım biçimi dörtlük, vezin hece veznidir. Yarım kafiye kullanılmıştır. Dil sadedir. Hiçbir yabancı dilin etkisi yoktur. Bu ürünler düzenlenen törenlerde (sığır: av töreni; şölen: ziyafetler; yuğ: ölüm töreni) ortaya çıkmıştır.
Şiirler kopuz denilen saz eşliğinde söylenir. Daha çok somut konular işlenmiştir. Kahramanlık, savaşlar, tabiat ve aşk konuları işlenir. Şairlere ozan, kam, baksı, oyun, şaman gibi adlar verilir. Kaşgarlı Mahmud un Divânü Lûgati t Türk adlı eserinde ve Turfan kazılarında ele geçirilen metinlerde adlarına ve şiirlerine rastlanan ilk Türk şairleri Aprın Çor Tigin, Çuçu, Ki-ki, Kül Tarkan, Asıg Tutung, Pratyaya Şiri, Kalun Kayşı, Çisuya Tutung dur.
SÖZLÜ DÖNEM ÜRÜNLERI Koşuk (Koşma) Sagu (Ağıt, mersiye) Sav (Atasözü) Destan (Epik şiir)
Koşuk Hece vezni ve yarım kafiye ile söylenen şiirlerdir. Kopuz eşliğinde söylenir. Yiğitlik, aşk, tabiat konularını işler. Nazım birimi dörtlüktür. Bu şiirlerde düz kafiye kullanılır: aaaa, bbba, ccca.. Bu şiirlerin İslâm sonrası halk edebiyatındaki adı koşmadır. Sığır denilen sürek avlarında söylenen lirik şiirlerdir.
Öpkem kelip ogradım Arslanlayu kökredim Alplar başın togradım Emdi meni kim tutar Kanı akıp yoşuldu Kabı kamug deşildi Ölüg birle koşuldu Togmuş küni uş batar Öfkelenip dışarı çıktım Arslan gibi kükredim Yiğitler başını doğradım Şimdi beni kim tutabilir. Kanı akıp boşandı Derisi baştan başa deşildi Ölülerle bir oldu Doğan güneş işte batıyor
Sagu Ölen bir kişinin arkasından söylenen ağıt şiirleridir. Ölen kişinin kahramanlıklarını, başarılarını, erdemlerini anlatır; ölümlerinden duyulan üzüntüyü dile getirir. Koşuk nazım şekliyle söylenir.
Bu şiirlere İslâm sonrası halk edebiyatında ağıt, divan edebiyatında mersiye denir. Yuğ denilen ölüm törenlerinde söylenir. Divan-ı Lügatit-Türk teki Alp Er Tunga sagusu bu türün önemli bir örneğidir.
Alp Er Tunga Sagusu Alp Er Tunga öldi mü? Isız ajun kaldı mu? Ödlek öçin aldı mu? Emdi yürek yırtılur. Ödlek yarağı içine aldun mi? Oğrun tuzağ uzattı Begler begin azıttı Kaçsa kah kurtulur? Begler atın urgurup Kadgu anı turgurup Mengzi yüzi sargarup. Korkum angar türtülür Alp Er Tunga öldü mü? Kötü dünya kaldı mı? Felek öcünü aldı mı? Şimdi yürek yırtılır. Feleğin silahı hazır Gizli tuzak kurdurur Beyler beyini vurdurur Kaçsa nasıl kurtulur? Beyler atlarını yorup Kaygıdan çaresiz durup Beti benzi sararıp Sarı safrana döndüler.
Sav İyi insan her yerde güneş gibi parlar Kötü insan huysuz köpek gibi hırlar Üzülme hakkında ileri geri söylesinler Meyve veren ağacı taşlarlar Zamansız tüten bacanın taşını keserler Öğünsüz yemek yiyenin aşını keserler Gerçekleri yerinde ve zamanında söylemeli Vakitsiz öten horozun başını keserler
Kopuz (çalgı), koşuk (aşk, doğa şiirleri), sagu (yas şiirleri), sığır (av törenleri), şölen (eğlenceler)... Bu terimlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Anonim halk edebiyatı kavramlarıdır. B) Göktürk Yazıtları nda yer almışlardır. C) Dede Korkut Hikâyeleri nde geçmektedir. D) Anadolu daki sözlü edebiyatla ilgilidir. E) İslamlık öncesi sözlü edebiyat terimleridir.
İslamiyet öncesi sözlü Türk edebiyatı ürünleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Halkı eğitmeyi amaçlayan özlü sözlere atasözü denmiştir. B) Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir. C) Nazım birimi olarak dörtlük kullanılmıştır. D) Aşka ve doğaya özgü duygular koşuklarda dile getirilmiştir. E) Ölen kişilerin ardından destanlar söylenmiştir.
Kar buz kamug erüşdi Taglar suvı akışdi Kökin bulut örüşdi Kayguk bolup öğrişür (Günümüz Türkçesiyle: Kar bütün eridi / Dağların suyu aktı / Mavi bulut belirdi / Kayık gibi sallanır.) Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 7 li hece ölçüsü kullanılmıştır. B) Lirik özellikler taşımaktadır. C) Kendine özgü uyak düzeni vardır. D) Bir sagudan alınmıştır. E) Dili arı bir Türkçedir.
Bilinmeyen dönemlerden başlayarak 11. yüzyı lın ortalarına kadar süren ve yabancı etkiler den uzak, en özgün örneklerin görüldüğü dö nemdir. Özellikle, Şamanizm, Maniheizm ve Budizm gibi dinlerin etkisiyle oluşmuştur. Bi çim, ölçü ve dil bakımından milli nitelikler taşır. Yukarıda bahsedilen dönem aşağıdakiler den hangisidir? A) İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı B) Halk Edebiyatı C) Divan Edebiyatı D) Tanzimat Edebiyatı E) Milli Edebiyat
... denilen ölüm, matem törenlerinde ölen kişilerin ardından söylenen, ölenin dürüstlüğünü, iyiliklerini, faziletlerini anlatan şiirdir. Biçim özellikleri... gibidir. Yukarıda verilen parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla hangisi getirilmelidir? A) Sagu koşuk B) Yuğ sav C) Koşuk yuğ D) Yuğ koşuk E) Sagu sav
Aşağıdakilerden hangisi, Sözlü dönem Türk edebiyatının genel özelliklerinden değildir? A) Anlatım sözlüdür. B) Eserler manzum ve nesir şeklindedir. C) Dil oldukça sade ve öz Türkçedir. D) Nazım birimi dörtlük, ölçü hecedir. E) Ürünler anonimdir.
Destan dönemine ait bir şiirde hangisi yer almaz? A) Hece ölçüsü B) Uyak (Kafiye) C) Olağanüstülük D) Tasavvuf E) Kahramanlık
Aşağıdakilerden hangisi eski Türklerde şairlere verilen isimlerden biri değildir? A) Ozan B) Şaman C) Baksı D) Tigin E) Kam
Destan Dönemi Türk edebiyatında aşk, tabiat, yiğitlik konularını işleyen şiir aşağıdakilerden hangisidir? A) Koşma B) Sav C) Sagu D) Koşuk E) Destan
Aşağıdakilerden hangisi sözlü döneme ait nazım biçimlerinden biri değildir? A) Sav B) Sagu C) Koşuk D) Destan E) Ağıt