Yazar Tufan Şahin Sevgili Öğrenciler,

Transkript

1 10. Sınıf TÜRK dili ve EDEBİYATI ÖZET Sevgili Öğrenciler, Bu özet kitap, okul müfredatına uygun olarak hazırlanmıştır. Kitaptaki konular, ders kitabınızla uyumlu olarak sıralanmış ve açıklanmıştır. Özet kitabımızın hazırlanış amacı, sizleri yoğun ve boğucu ayrıntılarla dolu yardımcı kaynaklardan kurtarmaktır. İhtiyacınız olan her bilgiyi öz ve anlaşılır olarak kitabımızda bulacaksınız. Uzun konu anlatımları yok, gereksiz bilgi yığınları yok, yorucu ayrıntılar yok. Doyurucu, eksiksiz ama yormayan bir kitap bu. Tam ihtiyaç duyduğunuz bir kaynak. Konu anlatımlarında çok önemli noktaları larla belirttik. Bazı konuları daha anlaşılır görsellere çevirdik. Ünite sonlarında tarama testlerine yer verdik. Kendinizi sınamanız için dört yazılı sınav ve iki deneme sınavı koyduk. Ayrıca üniversite giriş sınavlarına hazırlanmanız amacıyla, konu anlatımlarının içine sık sık çözümlü YGS-LYS soruları yerleştirdik. Kitaptaki tüm yazılı ve test-deneme sorularının ayrıntılı çözümleri da yer almaktadır. Derslerinizde ve tüm sınavlarınızda yararlı olacağını umar, başarılar dileriz. Delta Kültür Yayınevi Yazar Tufan Şahin Yayın Yönetmeni Vedat Aydoğan Yayın Koordinatörü Yusuf Doğan Dağıtım Sorumlusu Metin Keskin Kapak ve Düzenleme Deltakitap Y.S. No ISBN Baskı - Cilt Altan Özyurt Matbaacılık Hatay Sokak 17/B Kızılay / ANKARA T F info@deltakitap.com Bu kitabın bütün basım, yayın hakları Delta Kültür Basım Yayın Dağıtım Kırtasiye Ltd. Şti'ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan tamamı veya bir kısmı mekanik, elektronik, fotokopi ve benzeri yöntemlerle kopya edilemez, çoğaltılamaz, basılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

2

3 1. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 39) 1. Hikâye (öykü), olmuş ya da olması mümkün bir olayı, bir durumu kurmaca olarak anlatan kısa bir edebi nesir türüdür. Hikâyeler üç türdür: Olay hikâyesi, durum hikâyesi, modern hikâye. Olay hikâyesi: Klasik vaka hikâyesidir. Serim-düğüm-çözüm planı kusursuz uygulanır. Olaylar mantık çizgisine göre dizilir. Kişiler, yer ve zaman bellidir. Sonunda düğüm çözülür, merak duygusu tatmin edilir. Bu türün dünyadaki temsilcisi Guy de Maupassant, bizde Ömer Seyfettin dir. Durum hikâyesi: Bir durumu, olguyu, yaşamın herhangi bir anından bir küçük kesiti ele alır. Merak duygusunu kamçılamaz. Zaman, yer ve kişilerin koşulları da açıkça verilmez, sezdirilir. Bu tarzın dünya edebiyatında temsilcisi Rus yazar Anton Çehov, bizde Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık tır. Modern (ben merkezli) hikâye: İnsanların her gün görüp yaşadıkları gerçekleri, hayaller ve birtakım olağanüstülüklerle gösteren hikâye türüdür. Büyük şehirlerdeki yozlaşmış tipleri, sosyal bozuklukları felsefi bir yaklaşımla, ince bir yergiyle irdeler. Bu türün Batı daki temsilcisi Franz Kafka, ülkemizde de Haldun Taner dir. 2. Kitabın tam adı Kitab-ı Dedem Korkut Alâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan dır. 13. yy.da yaşayan Doğu Anadolu Oğuzlarının (Akkoyunlular) savaşlarını, gelenek ve törelerini, tarih ve kültürlerini destansı bir gelenekle anlatan 12 hikâyeden oluşur. Anlatıcı, Dede Korkut (Korkut Ata) adında bilge, yaşlı bir ozandır. Her hikâyede olaylar bitince Dede Korkut ortaya çıkar ve dua eder. Ayrıca isim koyması, hekimlik yapması, kopuz çalması ve kehanetlerde bulunması, onun bir şaman olduğu kanısı uyandırmaktadır. Bu da hikâyelerin önceden oluşup İslami özelliklerin sonradan eklendiği fikrini doğurmuştur. 15. yy.da yazıya geçirilen hikâyeler, o dönemin Oğuzcasının en güzel örnekleridir. Nesirli bölümlerde seci, nazım bölümlerinde de aliterasyonlara yer verilmiştir. Kim tarafından yazıya geçirildiği bilinmemektedir. Eser, destan çağı bitip hikâye çağının başladığı dönemlerde oluştuğundan, her iki türün de özelliklerini taşımaktadır. Sözgelimi, eserde nazım-nesir karışıktır; konuşmalar nazım, olay anlatımları nesir biçimindedir. Her öyküde mutlaka bir kahraman tipi vardır ve olaylar onun etrafında döner. Ayrıca yer yer olağanüstülükler de vardır. 3. Mesnevi, divan edebiyatına İranlıların kattığı bir nazım biçimidir. Her beyti kendi arasında uyaklı (aa bb cc ) olduğundan, binlerce beyitten oluşabilir. Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır. Mesnevilerde olağanüstü olaylar, cinler, devler, periler gibi gerçeğe aykırı unsurlara sıkça rastlanır. Bir ozanın beş mesneviden birleşik eser bütününe hamse denir. Yusuf ü Züleyha: Şeyyat Hamza (ayrıca Taşlıcalı Yahya) Risaletü n Nushiyye: Yunus Emre İskendername: Ahmedi Vesiletü n Necat: Süleyman Çelebi Harname: Şeyhi 4. Bu dönem hikâyelerinde işlenen konular genel olarak bireyseldir. Aşk, acıma, ihanet, yalnızlık, kıskançlık gibi temalar işlenmiştir. Hikâyelerde genel olarak mekân, İstanbul dur. Hikâye kahramanları, genel olarak üst tabakadan insanlardır. Servet-i Fünun hikâyelerinin dili, topluluğun genel tavrına uygun olarak çok ağırdır; an latım da süslü ve sanatlıdır. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

4 5. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı nda şiir türleri sagu, koşuk ve destanlardır. Koşuk: Sığır, şölen gibi kutsal törenlerde ozanlarca kopuz eşliğinde söylenir, aşk, doğa sevgisi, yiğitlik gibi konuları işler. Dörtlüklerle söylenen koşukların uyak düzeni aaab, cccb, dddb biçimindedir. Ahenk, redif ve yarım uyakla sağlanır. 7 li hece ölçüsü ile söylenir. Sagu: Yuğ törenlerinde ozanlar tarafından kopuz eşliğinde söylenen şiirlerdir. Ağıt nitelikli bu şiirlerde ölen kişinin iyilikleri, yiğitliği; kalanların acıları, üzüntüleri dile getirilir. Nazım birimi dörtlük, ölçüsü 7 li hece ölçüsüdür. Uyak düzeni aaab, cccb, dddb biçimindedir. Ahenk, redif ve yarım uyakla sağlanır. Destan: Çok eski çağlarda milletlerin başından geçen ve o milletin benliğini derinden sarsan savaş, göç kıtlık gibi olayların anlatıldığı, uzun, manzum kahramanlık hikâyelerine destan denir. Destanlar epik karakterli şiirlerdir. Dili sade ama anlatımı sıfatlarla ve hayal gücünün renkli benzetmeleriyle süslüdür. Her destan, mutlaka bir kahramanın etrafında döner. Destanlar ikiye ayrılır: Tarihin ilk zamanlarında oluşan ve sahibi halk olan anonim destanlara doğal destan denir. Bir şairin toplumu derinden etkileyen bir olayı, destan türünün kurallarına bağlı kalarak şiire dökmesi ile oluşan, yaratıcısı bilinen destanlara yapma destan denir. 6. Eser, Yusuf Has Hacip tarafından 11. yy.da (1069) yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han a sunulmuştur. İslamiyet etkisiyle yazılmış ilk eserimizdir. Hakaniye Lehçesiyle yazılan eserde Arapçanın varlığı görülmeye başlar. Konusu, devlet yönetiminin nasıl olması ve insanların iki dünyada da mutlu olabilmesi için neler yapması gerektiğidir. Bu yönüyle eser, ilk siyasetname mizdir. Ayrıca ilk mesnevi miz olan eserde 6645 beyit ve 173 dörtlük vardır. Dörtlükler mani biçiminde uyaklıdır. Didaktik nitelikli eser aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Eser, alegoriktir. Adaleti simgeleyen bir hükümdar Küntogdı (Gün Doğdu), mutluluğu simgeleyen bir vezir Aytoldı (Dolunay), vezirin aklı ya da bilgiyi simgeleyen oğlu Ögdülmiş (Övülmüş) ve kanaat ve akıbeti simgeleyen bir dindar kişi Ogdurmış (Uyanmış) eser boyunca konuşur. 7. Âşık tarzı halk şiirinde koşma, semai, varsağı, destan nazım biçimleri kullanılır. Koşma: Türk halk edebiyatının temel biçimidir. Âşık edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir. 3 ila 6 dörtlük arasında olur. 11 li hece ölçüsüyle söylenir. Uyak düzeni abab (abcb veya aaab), cccb, dddb biçimindedir. Genel olarak aşk, ayrılık, özlem, doğa ve yurt sevgisi, yiğitlik, ölüm gibi konular işlenir. Lirik, epik, didaktik veya pastoral olabilir. Biçimlerine göre koşmalar düz, yedekli, musammat, ayaklı, zincirleme koşma gibi adlar alır. Konularına ve ezgilerine göre, dört tür koşma vardır: Güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt. 8. Divan şiirinin en sevilen, en lirik biçimi gazeldir. Araplardan İran a, oradan da bize geçmiş bir nazım biçimidir. 5 ila 15 beyit arasında olur. Çoğu kez beyitler arasında konu birliği yoktur. Aruzun her kalıbıyla yazılabilir. Uyak düzeni aa ba ca biçimindedir. Konuları aşk, şarap, kadın, zamandan yakınma, felsefi düşünceler, az da olsa din, tasavvuf ve doğadır. Gazelin ilk beytine matla, son beytine makta ve en güzel beytine de beytü l gazel veya şah beyit denir. Şair makta beytinde mahlasını (takma ad) söyler. Konusuna göre gazel türleri: Âşıkane (garami, lirik), rindane, hikemi (hakimane), şuhane, sûfiyane gazel. 9. Çöküverdi: Görülen geçmiş zaman, 3. tekil kişi, kurallı birleşik (tezlik fiili) yapılı, öznesine göre etken, nesnesine göre geçişsiz çatılı 10. Neden: Soru zarfı Artık: Zaman zarfı Delta Kültür Yayınevi

5 1. DÖNEM 2. YAZILI SINAV (SAYFA 53) 1. Sığır töreni, yuğ töreni, şölen töreni Sığır töreni: Türkler sürek avı yapmayı severlerdi. Yılda bir defa çıkılan ve dinsel görülen bu avlar öncesinde, şamanlar avın kutlu ve bereketli olması için coşturucu koşuk lar söylerdi. Bu törene sığır töreni denirdi. (Yuğ töreni: Eski Türklerde önemli kişilerin törenleridir. Bu törenlerde şamanlar yürek paralayıcı sagu lar söyler, ölen kişinin akrabaları kurbanlar keserek bu kurbanları çadırın önüne koyardı. Şölen töreni: Yılda bir kez kutsal kabul edilen hayvanların kurban edildikleri dinsel ziyafetlere şölen, dinsel olmayanlara da toy denirdi. Şölenlerde şamanlar kopuzlarla koşuklar, destanlar söylerdi.) 2. Tarihin ilk zamanlarında oluşan ve sahibi halk olan anonim destanlara doğal destan denir. Bir şairin toplumu derinden etkileyen bir olayı, destan türünün kurallarına bağlı kalarak şiire dökmesi ile oluşan, yaratıcısı bilinen destanlara ise yapma destan denir. Doğal destanlar çok daha uzun şiirlerdir, olağanüstülüklere de daha fazla yer verirler. 3. Saka: Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı Hun: Oğuz Kağan Destanı, Attila Destanı Göktürk: Ergenekon Destanı, Bozkurt Destanı 4. Büyük Hun hakanı Mete nin yaşamı (MÖ 2. yy.) ile özdeşleşen destanda, Oğuz Kağan adlı yiğidin doğuşu, kahramanlıkları, 25 krallığı kendi bayrağı altında toplayışı, evlilikleri, çocuklarının oluşu, kurduğu büyük Hun İmparatorluğu nu ölmeden önce çocukları arasında paylaştırışı anlatılır. Uygurca bir nüshası, Paris Ulusal Kitaplığındadır. 5. (a) Şinto (c) Hint (b) İgor (c) Ramayana (d) Şehname (e) Nibelungen (e) Alman (a) Japon (b) Rus (d) İran 6. Olağanüstü varlıkları ve olayları konu edinen ya da tarihsel bir olayı gerçekte olduğu gibi değil de gerçekten uzaklaşarak öyküleyen sözlü anlatı türüdür. Yusufçuk Kuşu Efsanesi örnek gösterilebilir. 7. Bir dilekte bulunmak, bir konuyu şikâyet etmek veya bir konuda bilgi istemek/vermek amacıyla Türk vatandaşlarının ve Türkiye de ikamet eden yabancıların resmi kurumlara yazdığı resmi içerikli mektuplara dilekçe denir. Her vatandaşın dilekçe hakkı, anayasal bir haktır. 8. (Dilekçe kurallarına uygun olarak istenen konuda bir dilekçe yazılacak.) 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

6 9. 1. Tutanaklarda içeriği özetleyen bir başlık bulunmalıdır. 2. Giriş kısmında tutanağa konu olan olay veya işlemin görevlilerce nasıl öğrenildiği, nerede ve saat kaçta meydana geldiği yazılmalıdır. Toplantı tutanaklarında yer, tarih ve saat belirtilmelidir. 3. Gelişme bölümünde olay veya durum açık dille anlatılmalı, kişilerin kimlikleri belirtilmelidir. Toplantı tutanaklarında alınan kararlar madde madde yazılmalıdır. 4. Sonuç bölümünde yapılan işin tutanak tutma olduğu belirtilip düzenleme tarihi ve bitiş saati yazılmalıdır. İlgili kişilerin (olayı yaşayanlar, şüpheli veya mağdurlar, tanıklar, şikâyetçiler) açık kimlikleri yazılmalı, varsa belge ve kanıtlar tespit edilip tutanağa geçirilmelidir. 5. Tutanağın sonunda ilgili kişilerin ad soyadları, varsa unvanları yazılıp imzalanmalıdır. (Tutanak belgesi temiz bir kâğıda, aynı kalemle (veya daktilo ya da bilgisayar) ve aynı kişi tarafından yazılmalı, yazılarda silinti veya kazıntı olmamalıdır. / Kurşun kalem kullanılmamalı, dolma veya tükenmez kalem kullanılmalıdır./ Tutanaklar kâğıdın bir yüzüne yazılır, eğer kâğıt yetmezse başka kâğıtlara devam edilir ama her kâğıdın üstüne sayfa numarası yazılmalıdır. / Tutanak 3 nüsha düzenlenmeli, her nüshada ilgili kişilerin ıslak imzası olmalıdır.) 10. Yahut bağlacı idman ve gezinti sözcüklerini eş değerlik açısından bağlamıştır. Gibi edatı askerliği idman ve gezintiye benzetme ilgisi kurmuştur. Delta Kültür Yayınevi

7 2. DÖNEM 1. YAZILI SINAVI (SAYFA 68) 1. Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları yer ve zaman göstererek ele alan, kalabalık kadrolu, uzun, nesir eserlere roman denir. Romanda, hikâyedeki gibi konuyu tek olay üzerine inşa etmek yoktur. Romanda olay ögesi, art arda gelişen bir hareketlilik zinciri içinde oluşur. Romanda ele alınan kişiler, hikâyenin tersine, çoğu zaman, hayatlarının uzun bir dönemi içinde izlenir. Karakterlerinin çeşitli yönleri üzerinde durulur, ayrıntılara girilir, geniş ruh çözümlemeleri yapılır. Romanda geçen zaman hikâyeye göre daha uzundur. Romanda olayın geçtiği mekân ve kahraman sayısı çok daha fazladır ve uzun ayrıntılarla betimlenir. 2. Roman türünün dünyada ilk örneği, 16. yy. sonlarında İspanyol yazar Miguel de Cervantes tarafından yazılan Don Kişot adlı eserdir. Türk edebiyatında ilk yerli roman, Tanzimat Dönemi nde Şemsettin Sami nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat tır. 3. Servet-i Fünun romanı, Batı romanlarıyla boy ölçüşebilecek niteliktedir. Gerek realizm ve natüralizmin etkisiyle gerekse sanatçıların içinde bulundukları ruh halleri nedeniyle son derece karamsardır. Eserlerde genellikle büyük acılar, hüzünler, kederler, ihanetler, kalp kırıklıkları gibi bireysel konular işlen miş; eserler genellikle de kötü sonla bitmiştir. Dönemin romanında olaylar İstanbul da geçer. Mekânlar dar tutulur (ev, büro, konak, oda vb.) ve gerçekçi bir şekilde, ayrıntılı betimlemelerle verilir. Kahramanlar da aydın, zengin, konaklarda yaşayan, pek çalışmadan hayatlarını sürdüren, üst kesimden insanlardır. Servet-i Fünun romanının dili, diğer türlerde olduğu gibi son derece ağır, anlaşılması zor Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla doludur. Anlatım da sanatlı ve süslüdür. Halit Ziya Uşaklıgil: Mai ve Siyah, Aşk-ı memnu Mehmet Rauf: Eylül 4. Mukaddime (Giriş): Başlangıç kısmıdır. Müzik verilir, Hacivat gelerek perde gazelini okur. Muhavere (Söyleşme): Karagöz ile Hacivat, tuhaf bir olay hakkında söyleşirler. Arzbarlar (söylenen lafı yanlış anlama) yaşanır, Karagöz Hacivat ı döver. Sonra anlatılanın bir düş olduğu anlaşılır. Fasıl (oyun): Asıl bölümdür. Diğer kişiler de ortaya çıkar, oyun şekillenir. Bitiş: Oyun sürç-i lisan özrü ile bitirilir. Karagöz ile Hacivat kısa bir söyleşmede bulunur, oyunun kıssadan hisse si söylenir, gelecek oyun duyurulur. 5. Halka hoş öyküler anlatıp insanları eğlendiren, bu arada taklitler de yapan sanatçıya meddah denir. Tek kişilik bir oyundur. Meddah, tüm tiyatro kişilerini kendi varlığında birleştirir, herkesi sesiyle, şivesiyle taklit ederek canlandırır. Meddah, kahvehane gibi yerlerde, yüksekçe bir yere koyduğu bir sandalyeye oturarak hikâyesini anlatır. Elinde bir baston, omzunda bir mendil vardır. Bütün aksesuarı budur. Mendille terini siler, başörtüsü yapar. Sopayla kapı çalar, tüfek ya da at yapar. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

8 6. Senaryo: Tiyatro eseri metni Dekor: Sahnede oyunun mekânını canlandıran eşyaların genel adı Perde: Sahnede perdenin açılıp kapanmasına kadar geçen bölüm (veya bölümler) Aksiyon: Oyuncuların sahnedeki hareketleri Diyalog: İki veya daha fazla kişi arasındaki karşılıklı konuşma 7. Ona çoğu zaman sınırsız gelen koca evren,/ onun kendi bedeninden başka bir şey değildi. Özne Yüklem 8. (Açıklamaya uygun bir cümle yazılacak.) 9. Anlamına göre olumlu, yükleminin yerine göre kurallı cümledir; yükleminin türüne göre isim cümlesidir. 10. (Açıklamaya uygun iki cümle yazılacak.) Delta Kültür Yayınevi

9 2. DÖNEM 2. YAZILI SINAVI (SAYFA 76) 1. Bir kimsenin, başından geçen ya da tanık olduğu olay ve olguları bilgilerine, gözlemlerine dayanarak anlattığı yazı türüne anı denir. Anı olayların üzerinden uzun zaman geçtikten sonra yazılırken günlük günü gününe yazılır. Günlükler sıcağı sıcağına yazıldıklarından anılar günlüklere nazaran daha nesneldir. Anıyı kişi yayımlamak, topluma mal etmek amacıyla yazar; günlükleri ise kendi gelişimini görmek için, kendisi için yazar. 2. (a) Şecere-i Türki (c) Ziya Paşa (b) Tabsıra (c) Defter-i Amal (d) Menfa (e) Ömer in Çocukluğu (a) Ebul Gazi Bahadır Han (b) Akif Paşa (e) Muallim Naci (d) Ahmet Mithat Efendi 3. Ne nerede nasıl neden ne zaman kim Dikkat çekici, akılda kalıcı, kısa fakat ilginç olmalıdır. 2. Alıcıyı ikna edici ve alıcıya menfaat sağlayıcı nitelikte olmalıdır. 3. Metinlerdeki sözlü kısımlar kısa, çarpıcı, akılda kalıcı, slogan benzeri etkileyici olmalıdır. 4. Görsellikler ve metinler alıcı kitlenin yaşına, cinsiyetine, ekonomik konumuna vb. uygun olmalıdır. 5. Cıngıl (jingle) denilen müzik eşliğinde sunulan reklam sloganı alıcının zihnine ve kulağına yerleşecek vuruculukta olmalıdır. (Ürünün satılmasını sağlayacak en temel özellik çok sık tekrar edilmelidir./ Ürünün tanıtımı, alıcıda ihtiyaç algısı oluşturmalı, bunu mutlaka almalıyım dedirtmelidir./ Alıcıda olumlu çağrışımlar uyandırmalı, onu mutlu etmelidir./ Alıcıda, sınırlı seçeneklerden birini tercih etmek gerektiği hissi uyandırmalıdır./ Ürünle ilgili olumsuz çağrışım uyandırabilecek nitelikleri örtmeli, olumluyu öne çıkarmalıdır./ Ürünü alıcının bilinçaltına yerleştirecek nitelikte olmalıdır.) 5. Deneme, yazarın herhangi bir konudaki düşüncelerini özgürce derinleştirdiği, kesin kurallara uymadığı, okuyucuyu inandırmaya çalışmadığı bir gazete ve dergi yazısıdır. Söyleşi ve fıkraya göre biraz daha ciddi, derin, dolu ve felsefidir. Denemeci yalın bir dil ve açık bir anlatımla yazar. Genelde göndergesel, yer yer de heyecana bağlı işlevli dil ve açıklayıcı, tartışmacı, söyleşmeye bağlı anlatım türleri kullanılır. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

10 6. (a) Bize Göre (e) Suut Kemal Yetkin (b) Aziz İstanbul (c) Karalama Defteri (d) Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu (e) Düş ün Payı (a) Ahmet Haşim (d) Salah Birsel (b) Yahya Kemal Beyatlı (c) Nurullah Ataç 7. (Açıklamaya uygun bir cümle yazılacak.) 8. Cümlede geceleri doğup büyüdüğü gibi bir anlamsızlık meydana gelmiştir. Bunun sebebi virgül eksikliği ya da yanlış söz dizimidir. İki şekilde de düzeltilebilir: Bu arada Özgür, özellikle geceleri, doğup büyüdüğü eski evlerine de uğruyordu. Bu arada Özgür, doğup büyüdüğü eski evlerine de özellikle geceleri uğruyordu. 9. Ne ne bağlacı, biçimce olumlu cümleyi anlamca olumsuz yapar. Bu nedenle bu bağlacın kullanıldığı cümlelerin yüklemi olumsuz olmamalıdır. Bozuk olan bu cümlenin yüklemi de unutturabildi olmalıydı. 10. Sokak ismi değişikliği önergesi, belediye meclisinde beşe karşı dokuz oyla kabul edildi. Delta Kültür Yayınevi

11 TARAMA TESTİ: HİKÂYE (ÖYKÜ) (SAYFA 12) 1. Dede Korkut Hikâyeleri nin bazılarında (Deli Dumrul, Tepegöz) olağanüstü olaylar vardır. Hemen hepsinde de destanlara özgü abartmalar söz konusudur. C seçeneğinde verilen bilgi bu yüzden yanlıştır. 5. Bu tür sorularda, öncelikle mi li cümleleri eleyiniz, onlar çeldiricidir. Sorunun B seçeneği söyledi mi olduğuna göre hemen elenmelidir. Sonra da cümlelere makul ve mantıklı cevap vermek işinizi kolaylaştırır. Verdiğiniz yanıt neyse (sıfat-zamir-zarf) soru da odur. Sözgelimi C seçeneğine cevap verelim: Nasıl geçti? Hızlı geçti (zarf). Demek ki soru da zarfmış. Yanıt C dir. Diğer seçeneklere bakalım: A: Nereden alacağız? Şuradan alacağız (zamir). 2. Mesnevilerin kafiye düzeni aa bb cc olduğundan beyit sayısı sınırsız olabilir. Bunun için mesneviler çok uzun şiirlerdir, bazen binlerce beyit olabilmektedir beyit olan nazım biçimi, mesnevi değil kasidedir. IV. cümledeki bilgi yanlış, diğer bilgiler doğrudur yüzyıllarda Anadolu da oluşan destani hikâyelerde bazı tarihi gerçekler, fetih ve gaza temaları işlenmiştir. Bu hikâyelerin din değişiminin sonuçları gibi bir teması yoktur, hepsi İslami etki taşıyan hikâyelerdir. D: Kim görmüş O görmüş (zamir). E: Nasıl bir adamdı? İri yarı bir adamdı (sıfat). Yanıt :C 6. Hayriye, Zati nin değil, 17. yy. divan şairlerinden Nabi nin mesnevisidir. Hayriye, şairin 7 yaşındaki oğluna hitap eder tarzda bir mesnevidir ve edebiyatımızda çocuğa seslenen ilk eserdir. 7. Halk hikâyeleri, çoğu kez yaşanmış olayların halk zihninde değişmiş, abartılmış söylencelerinden (destan, efsane vb.) kaynaklanan anlatılardır. II. cümlede verilen tamamen hayal ürünü ibaresi masallar için doğrudur ama halk hikâyeleri için söylenemez. Doğru yanıt B dir. 4. II. ve IV. cümlelerdeki fiiller -e/-a istek kipiyle ve 1. tekil kişiyle çekimlenmiştir. III. ve V. cümlelerdeki fiiller -meli/-malı gereklilik kipiyle ve 2. tekil kişiyle çekimlenmiştir. I. cümledeki fiil gereklilik kipi ve 1. tekil kişili olduğundan yalnız kalır. 8. Yüklem olan fiile nasıl sorusu sorulduğunda durum zarfı cevap verir. D seçeneğinde giderler fiiline nasıl sorusunu sorduğumuzda, koş-arak zarf-fiili cevap vermektedir. Bu kelime bu cümlede durum zarfıdır. A da gel-ince zarf-fiili, zaman zarfıdır (ne zaman). B de usul usul durum zarfıdır ama zarf-fiil değil ikilemedir. C de cızırda-y-an kelimesi sıfat-fiildir, hiç kelimesi durum zarfıdır ama zarf-fiil değildir. E de ağır ağır ikilemesi de durum zarfıdır ama zarf-fiil değildir. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

12 TARAMA TESTİ: ŞİİR (SAYFA 44) 1. Sav, sagu, koşuk ve destan Destan Dönemi edebiyatımıza ait ürünlerdir. İlahi ise İslamiyetten sonra oluşan halk edebiyatı mızın tekke edebiyatı koluna ait bir üründür. 5. En ünlü temsilcisi Nabi olan, ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere hikemi gazel denir. Yanıt C dir. Lirik gazel Aşkı, sevgiliden yakınmayı içli ve duygulu olarak anlatır (A). Şuhane gazel, kadını ve aşkı konu alan, çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellerdir (B). 2. Geçiş Dönemi, ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti nde yüzyıllarda oldu. Türkler eski inanışlarını bırakıp İslamlaştıkça birçok alanda değişim yaşadılar. Bu geçiş esnasında doğal olarak eski ile yeni yan yana bir süre yaşadı. Sorunun A, B, C ve E seçeneklerinde verilen bilgi doğrudur. Ancak, D seçeneğinde yanlış bilgi vardır. Eserlerde hece ile aruz ölçüsü de bir süre birlikte kullanılmıştır. Rindane gazel içkiyi, yaşamaktan zevk almayı işleyen gazellerdir (D). Garami gazel lirik gazelin diğer adıdır (E). 6. Yargısı olan cümle demek, yüklemi olan cümle demektir çünkü cümlede yargıyı yüklem taşır. Sorunun A, B, C ve D seçeneklerindeki cümlelerde yüklem yoktur, yargı oluşmamıştır. E seçeneğinde ise çıkma emir kipli yüklem vardır. Bu cümle, yargısı olan bir ünlem cümlesidir. 3. Taç beyit, şairin mahlasının (takma ad) geçtiği beyittir ve bu terim genellikle kaside nazım şekli için kullanılır. Gazellerde en güzel beyte beytül gazel veya şah beyit denir. 7. Koşul, yüklemin gerçekleşmesini bir şarta bağlayarak kurulur. D seçeneğindeki fakat bağlacı, müzeyi gezme fiilini etrafı kirletmeme şartına bağlamıştır. A daki çünkü bağlacı neden-sonuç, B deki ama ve E deki de bağlaçları karşıtlık, C deki ki bağlacı açıklama anlam ilgisi kurmuştur. 4. Nefes şiir türü, halk edebiyatımızın tekke edebiyatı kolu içinde yer alır. 8. A da rağmen, C de göre, D de kadar ve E de için edatları vardır. B deki yahut kelimesi bağlaçtır ve cümlede edat yoktur. Delta Kültür Yayınevi

13 9. Yunus Emre nin Risaletün Nushiye adlı 573 beyitlik öğüt mesnevisi, Mevlana nın da Mesnevi adlı 26 bin beyitlik tasavvufi mesnevisi vardır. Yanıt A dır. Mevlana Farsça yazmış ama Yunus Emre öz Türkçeden vazgeçmemiştir (B). Yunus Emre, Bektaşi şeyhi Taptuk Emre den el almış bir mutasavvıf, Mevlana ise Mevlevilik in isim babası olmuş bir mutasavvıftır (C). Mevlana Konya da yaşamış, Yunus Emre ise Eskişehir Mihalıççık ta doğmuş, bir yere yerleşmeyip Gezdim Urum ile Şam ı dediğine göre sürekli gezmiştir (D). Şems-i Tebrizi den etkilenen Mevlana dır, Yunus Emre de böyle bir etki yoktur (E). 13. B deki semai, C deki mani, D deki türkü ve E deki koşma halk edebiyatı nazım şekilleridir. A seçeneğinde verilenlerin tümü divan şiiridir. 14. Bilinen ilk divan şairi ve Selçuklu Şehnamesi adlı mesnevinin sahibi, Hoca Dehhani dir. 10. Parça Destan Dönemi sözlü (E) ürünlerinden bir sagudur (B), bunu dörtlükteki ölüm acısından ve kaygıdan anlıyoruz. Parçanın ölçüsü 7 lidir: Begler atın argurup: 7 li hece ölçüsü (C). Dörtlükteki argurup, turgurup, sargarup kelimelerindeki -up ekleri redif, r sesleri yarım uyaktır (D). Parçanın dili ağır değildir, o zamanki Türkçe ile söylenmiş gayet sade bir dili, sanatsız bir söyleyişi vardır. Yanıt A dır. 15. IV. cümlede bilgi yanlışı vardır. Divan şiirinde ağıt tarzındaki şiirlere methiye değil mersiye denir. Methiyeler, övgü şiirleridir. 11. Sığır, şölen gibi törenlerde söylenen aşk, doğa, yiğitlik konulu şiirlere koşuk denirdi. Sav atasözü, sagu ağıt, destan uzun kahramanlık hikâyeleridir. Nefes ise zaten İslamiyet sonrası tekke şiiri türüdür yy.da yaşayan, Yunus Emre nin izinden yürüyen, şathiyyeleriyle tanınan, Gülistan, Dolapname, Budalaname, Vücutname gibi eserleri olan sanatçı Kaygusuz Abdal dır. 12. Ahmet Yesevi nin tasavvufun öncüsü olan eseri, Divan-ı Hikmet tir. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

14 17. B seçeneğinde iki ay kadar kelime grubunun anlamı, aşağı yukarı iki ay demektir ve bu anlamı kadar edatı sağlamıştır. Diğer seçeneklerde bu anlam yoktur. 21. Beyitte Süleyman Peygamber e gönderme yapılmış, onun aç kalan ordusunun bir çekirge buduyla nasıl mucizeyle doyurulduğu hatırlatılmıştır. Bu hatırlatma sanatına telmih denir. 18. E seçeneğinde kişi gitmek ya da gütmek tercihine zorlanmıştır ve buna uygun ya ya bağlacı kullanılmıştır. A, C ve D deki bağlaçlar durumun değişmezliği, B deki bağlaç da ikisi durum da olumsuz anlamlarına uygundur. 22. Verilen parçanın ölçüsü 8 lidir ve uyak düzeni aaab dir. Bu özellikler semai nazım şekline aittir. Koşma ve türküler 11 li, maniler 7 li ölçüyle yazılır. Rubai ise divan şiiridir, uyak düzeni mani gibi aaba olur, aruzla yazılır ve dili ağırdır 19. Parçada özellikleri verilen divan şairi Nef idir. 23. Aman ünlemi B ve D de uyarma, C de şaşırma, E de beğenme anlamları katmıştır. A seçeneğinde ise çocuğun çok konuşmasından duyulan usancı belli etmiştir. 20. Dörtlüğün ilk dizeleri, asıl konuya hazırlıktır, sizi yanıltmamalıdır. Ozan asıl sözünü son iki dizede söylemiştir: Gurbet elde kıymetimiz ya bilinir ya bilinmez. O hâlde dörtlüğün teması gurbet tir. 24. Tanrı nın birliğini anlatan şiirlere divan edebiyatında tevhit denirdi. Naat din büyüklerine ve peygamberlere övgü, münacat Allah a yakarış, mersiye ağıt ve hicviye yergi şiirleridir. Delta Kültür Yayınevi

15 TARAMA TESTİ: DESTAN/EFSANE, DİLEKÇE/TUTANAK (SAYFA 54) 1. Verilen parça, Büyük Hun hakanı Mete nin yaşamı (MÖ 2. yy.) ile özdeşleşen Hun destanı Oğuz Kağan Destanı ndan alınmadır. 6. Manas veya Er Manas Destanı, Müslüman Kırgızlara aittir. Konusu, Müslüman Kırgızların İslamiyeti kabul etmesi ve onun yayılması için yaptıkları savaşlardır. Diğer seçeneklerde verilen destanlar İslamiyet öncesi oluşmuştur. 2. Şinto, Çin değil Japon doğal destanıdır. Diğer eşleştirmeler doğrudur. 7. A daki Şinto Japon, B deki İgor Rus ve Ramayana Hint, C deki Şehname İran ve Nibelungen Alman, E deki Kalevala Fin destanlarıdır. D deki Göç (Uygur), Türeyiş (Uygur), Bozkurt (Göktürk), Manas (Kırgız) destanlarının tümü Türklere aittir. 3. Olağanüstülükler barındıran, gerçeği gerçekten uzaklaştırarak veren nesir anlatılara efsane denir. Masalın gerçekle hiç ilgisi yoktur, destanlar da nesir değil nazımdır. Mesnevi divan şiiri, hikâye ise gerçekçi bir anlatı türüdür. 8. Üç Şehitler Destanı Cahit Tanyol a değil Fazıl Hüsnü Dağlarca ya aittir. Cahit Tanyol un İstanbul Fetih Destanı vardır. 4. Tutanaklar hemen olay anında ya da olaydan hemen sonra oluşturulur, uzun bir araştırma-inceleme sonucu olması imkânsızdır. V. cümlede bilgi yanlışı vardır. 9. İlyada, Türk destanı değil Yunan destanıdır. Şu ve Alp Er Tunga destanları Saka Türklerine, Attila Hun Türklerine ve Manas Kırgız Türklerine aittir. 5. Dilekçeler üst makama yazıldığından sonunda arz ederim sözü kullanılır. Üstün asta kullandığı rica etmek sözü dilekçede kullanılamaz. 10. Şaman, ozan, kam, baksı doğrudur. Âşık ise İslamiyetten sonraki halk edebiyatımızda saz çalan halk şairlerine verilen addır. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

16 TARAMA TESTİ: ROMAN (SAYFA 62) 1. Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat adlı ilk yerli romanımızı, Şinasi değil Şemsettin Sami yazmıştır. 5. A daki Trenle edat tümleci, C deki Telefon özne, D deki Yarın zarf tümlecidir. B zaten mi soru ekiyle sorulmuştur ve Evet yanıtı öge değildir. E seçeneğindeki Kitap belirtisiz nesnedir: Sana ne getireyim Bana kitap getir. 2. Romanlarda cümlede belirtilen özellikleri taşıyan kişilere karakter denir. 6. D seçeneğindeki cümle, ögelerine yanlış ayrılmıştır, doğru ayrım şöyledir: Şiirde / bazı dönemlerde / kısırlıklar / görülebilir. D.T. / Z.T. / Ö. / Y. 3. Romanlarda en çok öyküleme-betimleme anlatım biçimleri kullanılır. 7. Okuldan eve giden çocuk (kim?) / küçük bir köpeği (Neyi?) / trafikte ezilmekten (Neyden?) / kıl payı (Nasıl?) / kurtardı. Cümlede Nereye? sorusunun yanıtı yoktur. Unutmayın, sorular yükleme sorulur: Nereye kurtardı? 4. Gözleme dayanmak, psikolojik tahlil yapmak, kahramanları çevreleriyle beraber anlatmak gibi özellikler realizm akımına aittir. 8. Bir ağaç / inşaatların gölgesinde / sessizce / Ö. D.T. Z.T. haykırıyor. Y. Dizelerde nesne yoktur. Delta Kültür Yayınevi

17 TARAMA TESTİ: TİYATRO (SAYFA 69) 1. Tiyatrolar, göstermeye bağlı edebi metinlerdir. 6. Deli Dumrul, Dede Korkut Hikâyeleri nin bir kahramanıdır ve Karagöz oyunuyla ilgisi yoktur. Diğer verilenler Karagöz oyununun tipleridir. 2. Tragedya ve komedya türlerine, 17. yüzyıldan itibaren dram türü katılmıştır. Çağdaş tiyatro ve epik tiyatro 20. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Opera müzikli tiyatrodur; skeç kısa, müzikli komedidir ve bu türler de çok sonraları çıkmıştır. 7. B nin yüklemi gezmek isim-fiilidir ve fiilimsiler çekimli fiil olmadığından bu cümle isim cümlesidir. C nin yüklemi yok ismi, D nin yüklemi en güzel sporlardan biridir tamlaması, E nin yüklemi Bu araba değildi olumsuz sıfat tamlaması olduğundan bu cümleler de isim cümlesidir. A seçeneğinin yüklemi suladım fiilidir ve bu cümle fiil cümlesidir. Fiilin kökünün su ismi olması sizi yanıltmamalıdır, sulamak isimden türemiş olsa da bir fiildir. 3. Dramatize, bir olayı canlandırma demektir, olayı acıklı hâle sokmayla ilgisi yoktur. 8. Meddah ın bütün aksesuarı bir mendille bir sopadır, saz meddahlara değil âşık denilen saz şairlerine aittir. Parçanın V. cümlesinde verilen bilgi yanlıştır. 4. Tuluat terimi, ezber değil doğaçlama demektir. Bizim geleneksel oyunlarımızın hemen hepsi tuluata dayanır. 9. İçinde yüklem dışında yargı (fiilimsi vb.) olmayan cümleler basit yapılıdır. A, B, D ve E seçeneklerindeki cümleler basittir. C seçeneğindeki cümlede ise yüklem dışında çıkınca zarf-fiili olduğundan bu cümle basit değil birleşik yapılıdır. 5. A nın oynadım, C nin tecrübe ediliyormuş, D nin hakkından geldik ve E nin tasarlıyorum yüklemleri sondadır ve bu cümleler kurallıdır. B seçeneğinin yüklemi ise plan kuruyor birleşik fiilidir ve cümlenin sonunda değildir; dolayısıyla bu cümle devriktir. 10. Yapıca bağımlı sıralı cümle demek, en az bir ögesi ortak olan iki cümlenin virgülle bağlandığı cümle demektir. C seçeneğinde yer alan iki cümlenin de öznesi gizli özne sen olduğundan bu cümle bağımlı sıralıdır. Diğer seçeneklerdeki cümlelerde hiçbir öge ortaklığı olmadığından bu cümleler bağımsız sıralıdır. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

18 1. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 55) 1. B seçeneğindeki cümle, duygu değil soru anlamı taşıdığından sonuna ünlem değil soru işareti getirilmelidir. Diğer cümleler duygu değerlidir ve sonlarına ünlem işareti getirilebilir. 5. A seçeneğindeki Çengname adlı sembolik tasavvufi eser Yunus Emre ye değil yy. sanatçısı Ahmed-i Dai ye aittir. 2. Beyit, İslamiyetten sonra başlayan divan edebiyatı nazım birimidir. İslamiyetten önce sadece dörtlük nazım birimi kullanılmıştır. Diğer seçeneklerde verilenler doğrudur yüzyılda mesnevi biçiminde yazılan, siyasetname özelliği taşıyan, adalet, akıl, mutluluk ve akıbet i simgeleyen dört kişinin devlet yönetimi hakkında konuştuğu eser Kutadgu Bilig dir. 3. İslamiyet öncesi edebiyatımıza dair bu tanım, şaman lar için doğrudur. Yanıt C dir. Büyücü sadece büyü ile uğraşanlara, kâhin kehanette bulunanlara, kağan hükümdarlara denir. İmam ise İslamiyetten sonra gördüğümüz bir din görevlisidir. 7. Orhun Yazıtlarının üçünü de Göktürkler (Vezir Tonyukuk, Kültigin, Bilge kağan) dikmiştir. Yazıtların bir yüzünün Çince olması, uzun zaman tarihçileri de yanıltmıştır. Doğru yanıt D dir. 4. Divanü Lügati t Türk, XI. yüzyılda yazılmıştır ama yazarı Yusuf Has Hacip değil Kaşgarlı Mahmut tur. II. cümlede verilen bu bilgi yanlıştır. Yusuf Has Hacip, aynı yüzyılda ilk mesnevimiz olan Kutadgu Bilig i yazmıştır. 8. Gazelin ilk beyti matla adını alır ve bulması son derece kolaydır. Çünkü matla beyti kendi arasında uyaklanır, yani aa olur. Gazelin diğer beyitleri ab olur. Verilen seçeneklerde bir tek A nın uyakları aa dır: âzâd eyledi / şâd eyledi Delta Kültür Yayınevi

19 9. Azeri asıllı Türkmen olup şiirlerindeki fikirleri nedeniyle 15. yy.da Halep te vahşice öldürülen ozan Seyit Nesimi dir. 13. Parçanın V. cümlesinde bilgi yanlışı vardır. Oğuz Türkçesinin Anadolu daki ilk ürünleri yy.larda oluşmuştur ve bu dönem şiirlerinin hemen hepsinde ana tema tasavvuftur. Yunus Emre, Hacı Bektaşı Veli başta olmak üzere dönemin bütün şairlerinde tasavvuf etkilidir. 15. yy.dan sonra divan şiirinde tasavvuf etkisini yitirmiş, halk edebiyatında da tekke edebiyatı kolunda etkili olmuştur. 10. Tasavvuftaki dört kapı (şeriat, tarikat, hakikat, marifet) ve kırk makam (tasavvufi basamaklar) kavramını işleyen eser, Hacı Bektaşı Veliye ait olan Makalat tır. 14. En ünlü temsilcisi Nabi olan, ahlakla ilgili öğütler veren, türlü hayat görüşlerini yansıtan, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere hikemi gazel denir. Yanıt A dır. 11. Parçanın IV. cümlesinde Bu kahramanın yaptıkları dilden dile anlatılır, süslenir, abartılır. denilerek destanın yayılma döneminden söz edilmektedir. V. cümlede ise Tam da bu dönemde bir ozan çıkar ve anlatılanları yazıya geçirir. denilerek bilgi yanlışı yapılmıştır. Destanlar, oluştuktan ve yayıldıktan çok sonraları (bazen yüzlerce hatta binlerce yıl sonra) yazıya geçirilir. Yanıt E dir. Lirik gazel aşkı, sevgiliden yakınmayı içli ve duygulu olarak anlatır (B). Şuhane gazel, kadını ve aşkı konu alan, çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellerdir (C). Rindane gazel içkiyi, yaşamaktan zevk almayı işleyen gazellerdir (D). Garami gazel lirik gazelin diğer adıdır (E). 12. Işık, ateş, bozkurt ve yıldız göçebe ve savaşçı Türklerin destanlarında sıkça rastlanan motiflerdir. Ancak Türkler denizci bir millet olmadığından, destanlarımızda çapa motifi yoktur. Bu öge, denizci milletlerin (Yunanlar, Vikingler gibi) destanlarında yer alır. 15. Her şeyin ve herkesin Allah tan geldiğini, gene O na döneceğini işleyen tekke şiiri türü devriye dir. Devir, dönme demektir ve devriye kelimesi bunu anlatır. Yanıt A dır. Nutuk yeni müritlere tarikat esaslarını (B), ilahi Allah aşkını anlatan şiirlerdir (C). Nefes Bektaşilerin tasavvufi şiirleridir (D). Şathiye ise iğneligülmeceli ironik tasavvufi şiirlerdir (E). 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

20 16. B seçeneğindeki şimdi sözcüğü, eylemin yapılış zamanını belirten bir zaman zarfıdır. Diğer seçeneklerde zaman zarfı kullanılmamıştır. 20. B de ya ya, C de ama, D de ki, E de alanla (ile) bağlaçları kullanılmıştır. İle kelimesi ve yerine geçerse bağlaçtır. E deki ile bağlaçtır: Ev alan ve evlenene. A daki ile ise ve yerine geçmez, bu yüzden de araç bildiren edattır: Neyle yenmez? Helal kazanç ile. Bu seçenekte bağlaç yoktur. 17. A da hiç, sessizce durum zarfı, B de günlerce zaman zarfı, C de nafile durum zarfı, E de artık zaman zarfıdır. D de sıfatlar ve isimler vardır ama zarf kullanılmamıştır. 21. Fiilin başlangıç zamanı, beri edatıyla kurulan zarflarla yapılır. D seçeneğinde sabahtan beri denilerek çalışma fiilinin başlangıç zamanı verilmiştir. 18. Birden fazla özne işteş çatılı fiillerde olur. İşteş çatı ş yapım ekiyle yapılır. Ancak her ş işteş çatı yapmaz. Nitekim A nın öznesi Türkiye, B nin bu çocuk, D nin okul ve E nin sınavı kazanmak tır. C nin yüklemi olan anlaşmış fiili işteş çatılıdır ve öznesi bazıları çoğul zamiridir. 22. Gez- fiili cümlede n ekini alarak dönüşlü hâle gelmiştir: Gez-in-mek. A, B ve E seçeneklerinin yüklemleri etken çatılıdır. D deki okunuyor fiili ise oku- fiiline n eki getirilerek yapılmıştır ama edilgen çatılıdır. Çünkü özne gerçek değil sözde öznedir: Acı. C seçeneğindeki dertlen- fiili ise dönüşlü çatılıdır: O dertlenirdi. 19. Fiillerin kipi başka, kastedilen zaman başka ise buna kip kayması denir. B seçeneğinde bir gün yalnız kalırsın derken kullanılan geniş zaman kipidir ama kastedilen gelecek zaman dır: Bir gün yalnız kalacaksın. Diğer seçeneklerde kipler kaymamıştır. 23. A daki düşündükçe kelimesi, düş isminden düş-ün- isimden fiil yapım eki alarak türemiştir. B deki yaşamak kelimesi yaş isminden yaş-a- isimden fiil yapım eki alarak türemiş, sonra da yaşa-mak ekiyle tekrar fiilden isim olmuştur. D deki sapladılar kelimesi, sap isminden sapla- isimden fiil yapım ekiyle türemiştir. E deki ısınır kelimesi, ısı isminden ısı-n- isimden fiil yapım eki alarak türemiştir. Fiilden fiil yapım eki, C seçeneğinde vardır: Gör- fiili gör-ül- ekiyle tekrar fiil olarak türemiştir. Delta Kültür Yayınevi

21 24. Yalnız kelimesi fakat anlamına geldiğinde bağlaç, sadece, bir tek anlamına geldiğinde edat, ismi nitelerse sıfat, fiili nitelerse zarf görevindedir. Ek alarak ya da yüklem olarak kullanılırsa da isim görevinde olur. Verilen seçeneklerde A da edat, B de zarf, C de sıfat ve D de isimdir. E seçeneğinde yalnız kelimesi yerine fakat kullanılabilir, bu cümledeki yalnız kelimesi bağlaç görevindedir. 28. Cümledeki edat grubu, birbirinden ayrılmayacak bir öbek biçiminde sonsuz bir mesafe gibi söz grubudur. 25. E seçeneğinde ayağını kırmış sonucunun nedeni, de bağlacı ile bağlanan kaza yapmış yargısıdır. Diğer seçeneklerde neden-sonuç ilgisi yoktur. 26. İki karşıt koşul sadece A da vardır: Kazansam da kaybetsem de. Durum da değişmemektedir, çünkü yarışmaktan vazgeçmeyecek tir. Diğer seçeneklerde karşıt koşullar yoktur. 29. Batı Edebiyatı, 1860 lardan itibaren edebiyatımızı etkilemeye başlamış; Tanzimat Edebiyatı ile başlayan bu etki Cumhuriyet döneminde en üst seviyeye çıkmıştır. Dolayısıyla C seçeneğindeki yargı yanlış bilgi içermektedir. 27. A nın yüklemi bakılmaz, B nin inanma, doldurur, C nin belli olur ve E nin ışıldar fiilleridir ve ek-fiil almamışlardır. D seçeneğinde yok kelimesi isimdir ve -tır ekfiilini alarak yüklem olmuştur: yok-tur. 30. C seçeneğinde mazlumun ahını isim tamlamasıdır, bu nedenle ah kelimesi isim görevlidir. Diğer seçeneklerde bu kelime ünlem olarak kullanılmıştır. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

22 2. DÖNEM SONU DENEME SINAVI (SAYFA 77) 1. Karagöz ve Hacivat ın boyunlarının vurulmasına içerleyen ermişin adı Şeyh Küşteri dir. Bu nedenle Karagöz perdesine Küşteri Meydanı da denir. Yanıt E dir. 5. Parça boyunca roman ve film karşılaştırılmıştır. Dolayısıyla parçanın anlatımında ağır basan, karşılaştırma dır. 2. Romanlar, tek bir ana olaya değil birbirini izleyen olaylar zincirine dayanır. Tek olaya dayanan tür, hikâyedir. 6. Parçada verilen Aşk-ı Memnu ve Mai ve Siyah romanlarından da anlaşılmaktadır ki boş bırakılan yere roman türü getirilmelidir. 3. Trajedi ve komedilerin etkilendiği, cümlede özellikleri verilen akım, klasisizmdir. Yanıt C 7. Romanda karakterler çok geniş bir yer tutar ve derin, ayrıntılı ruh tahlilleri esastır. Hikâye ise olaya odaklıdır. II. cümlede bu nedenle yanlış bir bilgi vardır. Diğer verilenler doğrudur. 4. Parçanın V. cümlesinde bilgi yanlışı vardır. IV. cümlede diyaloglar dan bahsedilmesi de göstermektedir ki V. cümledeki ütopik anlatım yerine söyleşmeye bağlı anlatım denilmelidir. 8. Kavgalarım adlı eser, Tevfik Fikret e değil bir başka Servet-i Fünun sanatçısı Hüseyin Cahit Yalçın a ait bir eleştiri kitabıdır. Delta Kültür Yayınevi

23 9. Konu sınırlaması olmayan, düşüncelerin özgürce derinleştirildiği, yazarın kendisiyle bile çelişebildiği tür, deneme dir. 13. Parçada sözü edilen denemeci ve eleştirmen, Nurullah Ataç tır. 10. Ünlü kişilerin yaşamını ve eserlerini anlatan eserlere biyografi, bunların sadece bir yönünü derinlemesine inceleyen eserlere ise monografi denir. 14. A da girişik birleşik, B de ki li birleşik, C de koşullu birleşik ve D de iç içe birleşik cümle vardır. E seçeneğindeki cümle basit yapılıdır. 11. Olayları soğutmadan, hemen yazılan tür günlük tür, anılar olayların üstünden uzun bir zaman geçtikten sonra yazılır. 15. Türk edebiyatında romantizmden realizme geçiş eseri Samipaşazade Sezai nin yazdığı Sergüzeşt adlı roman, ilk realist eser ise Recaizade Mahmut Ekrem in yazdığı Araba Sevdası adlı romandır. 12. C seçeneğindeki cümle ögelerine yanlış ayrılmıştır, doğru ayrım şöyledir: Ekonomide / bazı dönemlerde / krizler / çıkabilir. D.T. Z.T. Ö. Y. 16. A seçeneğinde hemen hemen yaklaşıklık zarfı ile tıpkısı kesinlik bildiren isim çelişmiştir. Çelişen sözcükler anlatımı bozar. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet

24 17. Tepedeki ağaçların arasında kaybolmuş kilisenin Ö. görüntüsü / insanları / hayran bırakıyor. N. Y. 21. Cümlede yok, değil kelimeleri veya -ma, -sız ekleri varsa, cümle biçimce olumsuz olur. Bunlardan her ikisi de varsa cümle biçimce olumsuz, anlamca olumlu olur. B seçeneğinde yok değil denilerek var anlamı kastedildiğinden yanıt B dir. A, D ve E seçenekleri biçimce de anlamca da olumsuzdur. C ise biçimce olumlu, anlamca olumsuzdur. 18. Türk edebiyatında ilk romantik roman, Namık Kemal in yazdığı İntibah tır. 22. Sözde soru cümleleri cevap istemez; onaylatma, inkâr, acıma vb. anlamlar içerir. C seçeneğinde de kendine kızma, şaşkınlık anlamı vardır ama soru sorulmamakta, cevap istenmemektedir. 19. IV. cümlede herhangi bir duygu iletilmediğinden bu bir ünlem cümlesi değildir. A da keder, B de aldırmazlık, C de ve E de sitem duyguları belirgindir. 23. C seçeneğinde anlamca yerinde kullanılmamış bir sözcük vardır: Etken. Bu sözcük, neden, faktör demektir ve etkin sözcüğüyle karıştırılmıştır. Etkin ise etkili, faal demektir: Etkin olamayacağım bir görevi kabul etmem. 20. D seçeneğinde belediye öznesi vurgulanmıştır. A da kazma kürek nesnesi, B de iyice zarf tümleci, C de eve dolaylı tümleci ve E de gittikçe zarf tümleci vurguludur. 24. Cümlede fiilimsi eksikliği vardır, şöyle düzeltilebilir: Bu teknisyenin, makinelerin bakımı ve onarılmasında yetersiz olduğu ve işçileri tanımadığı anlaşıldı. Delta Kültür Yayınevi

25 25. E seçeneğinde hem anında hem de sıcağı sıcağına kullanıldığından anlatım bozulmuştur. Gereksiz olan bu sözlerden biri atılmalıdır. 29. Cümledeki umarım ki sözcüğü yanlış kullanılmıştır; sanki sözü söyleyen kişi, çocuğun sınavı kazanamamasını istemektedir. Bu sözcüğün yerine korkarım ki gibi bir sözcük getirilebilir. 26. D seçeneğinde her kelimesi yanlış yerde kullanıldığından her annesi gibi garip bir tamlama oluşmuştur. Cümle şöyle düzeltilebilir: Zavallı çocuk, annesi işe her gittiğinde saatlerce ağlardı. 30. C seçeneğindeki deyimde devirmiş sözcüğü deyimin kalıbını bozmuştur. Doğrusu süt dökmüş kedi dir N1K kuralında hangi sorusu yoktur. Ne, nasıl, nerede, neden, ne zaman, kim soruları vardır. 28. A seçeneğindeki cümlede, öğretmene kimin durumu sorulmakta, belli değildir. Kardeşinin durumu mu, öğretmenin durumu mu? Bu da anlatımı kapalı hâle getirmiştir. Cümle şöyle düzeltilebilir: Okuldaki kardeşiyle sürekli görüşür, öğretmene kardeşinin durumunu sorardı. 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Özet