ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ YRD. DOÇ. DR. OĞUZHAN KIRDÖK PSİKOLOJİK DANIŞMAN - PSİKOTERAPİST DİSLEKSİ DESTEK DERNEĞİ BAŞKANI Ç. Ü. EĞİTİM FAKÜLTESİ, REHBERLİK VEPSİKOLOJİK DANIŞMANLIK ANABİLİMDALI ÖĞRETİM ÜYESİ Bireyin, zekası normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen, dinleme, konuşma, okuma-yazma, akıl yürütme ve matematik becerilerinin kazanılmasında ve kullanılmasında yaşıtlarına ve zekasına oranla düşük başarı göstermesidir. Farklı isimler! Engelli çocuklar arasında en büyük grubu öğrenme bozukluğu olan çocuklar oluşturmaktadır. Bu grup okul çağı nüfusun % 4,5 ini kapsamaktadır (Diken, 2008). Öğrenme güçlüğü Özel öğrenme güçlüğü Özgül öğrenme güçlüğü Öğrenme bozukluğu Kelime körlüğü Okuma körlüğü Okuma bozukluğu 1-Disleksi (Okuma sorunları): Akıcı okuma, harfleri tanıma, kelimeyi anlamlandırma, heceleme gibi okuma sorunları 2-Disgrafi (Yazma sorunları): P,D,B,C,H,Y,S,Z,U gibi harfleri yazarken karıştırır ve ters yazar. Bazı harfleri unutur bazılarını fazladan ekler 3- Diskalkuli (Matematik sorunları): Sayıları bozuk yazar, sıklıkla yer değiştirir, işlemleri bozuk sırada yapar, geometrik ilişkileri kavramada zorlanır, aritmetik sembolleri tanımada zorlanır. DİSLEKSİ En sık görülen tip olduğu için Özgül Öğrenme Güçlüğünün tanımlanmasında dünyada genel olarak kullanılan bir terim haline gelmiştir. 1
DİSLEKSİ Ens ıkgö rülentip oldu ğuiçin Öz gülö ğren megüçlüğ ününtanımla nmasınba Düny abage nel olarakkul lanılan Birteri mhalin egelmi ştir. 2
Her Çocuk Özeldir - Yerdeki Yıldızlar Okul çağındaki çocukların, 10 da 1 ini hafif etkiliyor. 25 de 1 ini ise ciddi olarak etkiliyor. Erkeklerde 4 kat daha fazla görülüyor. Dislektik çocuklar daha zekidir - Yanlış Dislektik çocukların zekası normalden yüksek olabilir ama olmak zorunda değil. Fakat farklı yetenekleri gelişmiş olabilir. DİSLEKSİ HASTALIK HASAR GERİLİLİK HASTALIK DİSLEKSİ HASAR GERİLİLİK 3
Dislektik beyin farklıdır Çocuğun zeka düzeyinin normal olmasına Hiçbir fiziksel / duygusal bozukluğun bulunmamasına Normal ve yeterli bir eğitim alıyor olmasına Sosyokültürel çevrenin uygun olmasına Çocuğun okumaya istekli olmasına RAĞMEN ORTAYA ÇIKAR. Genel Özellikleri: Genel becerilerdeki bozukluk Normal veya normalin üzerinde zeka Dikkat süresi kısa, kolayca dağılır. İşitsel algı sorunları Yönergeleri unutma Dinlemiyor görünme Organizasyon bozukluğu Zamanı iyi kullanamama Çalışma alışkanlıklarında yetersizlik Sosyal ve duygusal sorunlar Öğrenme güçlüğü genellikle çocukluk döneminde, çocukların okumaya başlama aşamasında fark edilmektedir. 4
ÖĞRENME NASIL GERÇEKLEŞİR? Öğrenmenin dört aşaması: ÖĞRENME NASIL GERÇEKLEŞİR? 1.Girdi (İnput): Gelen bilgilerin duyu organlarıyla duyumsanması ve algılama 2.İşleme (Process): Bilginin kodlanıp depolanması GİRDİ GÖRSEL ALGI İŞLEME - DEPOLAMA SIRALAMA ÇIKTI SÖZEL 3.Depolama (Bellek): Bilginin kaydedilmesi 4.Çıkış (Output): Bilginin tekrar kullanılması İŞİTSEL ALGI DOKUNSAL ALGI ORGANİZASYON BELLEK MOTOR GİRDİ Görsel Algı Ayrımlaştırma sorunu Ø Okurken harf karıştırma Ø Gördüğü şeylerin benzer veya farklılıklarını bulamama Ø b - d ; d - t ; m - n ; g - y ; f - v ; b - p ; g - k ; c - ç ; 2-5 ; 6-9 ; 12 21; ev ve ; top - pot Şekil-zemin sorunu Ø Satırı takip edememe, karıştırma. Ø Satır başına geçerken zorlanma. Ø Kelime yerine başka bir kelime yerleştirme, atlama görülür Görsel bellek sorunu Ø Gördüklerini akılda tutamama GİRDİ İşitsel Algı Ayrımlaştırma sorunu Ø Harf, Kelime ve Sayıları yanlış duyma, karıştırma Ø Gördüğü şeylerin benzer veya farklılıklarını bulamama b - d ; d - t ; m - n ; b - m ; s - z ; bavul - Davul ; Sopa - Soba; Ø Sözlü yönergeleri anlamada güçlük Şekil-zemin sorunu Ø Aynı anda işittiği iki-üç sesten birini duymaz İşitsel bellek sorunu Ø Aynı anda birkaç yönerge verildiğinde izleyemez GİRDİ Diğer Algılar Ayrımlaştırma sorunu Ø Dokunarak ayrımlaştırmama ve tanımayama Kinestetik algı sorunu Ø Dans, İp atlama gibi aktivitelerde zorlanma Mekansak algı sorunu Ø Pozisyonu algılama ve Yön bulmakta zorlanma İŞLEME/DEPOLAMA Sıralama Haftanın günlerini, ayların, mevsimlerin, sayıların, alfabenin harf sırasını karıştırma Belirli bir sıra içinde yapılması ya da bilinmesi gereken şeylerin sırasını karıştırma Dinlediği, okuduğu bir öyküyü anlatması istendiğinde öykünün başını sonunu karıştırma Sözlü ya da yazılı olarak düşüncelerini sırayla ifade etmekte güçlük Sıralı çizimlerde ardışıklığı sürdürememe 5
İŞLEME/DEPOLAMA Organizasyon İŞLEME/DEPOLAMA Bellek Her zaman yaptığı işleri yerine getirmede, bir işe başlamada ve bitirmede zorlanma Araç-gereçlerini temiz, düzenli bir şekilde korumada güçlük Ø Odası, çantası, eşyaları, giysileri dağınık Ø Defter kitaplarını kötü kullanma, kaybetme Ø Yazarken sayfayı düzenli kullanama Ø Gereksiz satır atlama, boşluk bırakma veya bırakamama Kısa süreli, uzun süreli ve işleyen bellek ile ilgili güçlükler yaşanır. Ø Evde çalışıp okulda unutma Ø Matematiksel muhakeme güçlüğü Ø Dikkati kontrol edememe Ø Okuduğunu yorumlayamama Ø Çarpım tablosunu öğrenmede güçlük Şiir ve şarkıları, çevresindeki kişilerin isimlerini, işittiklerini, gördüklerini ve bunların sırasını, Sürekli tekrarlanan işleri yapmayı hatırlamada güçlük çeker. ÇIKTI Sözel ÇIKTI Motor Konuşmada gecikme, Sözcük dağarcığının yaşa uygun olmaması Sözcük bulmada, sözcükleri doğru telaffuz etmede basit kafiyeli sözcükleri öğrenmede zorlanma Hikâye anlatmaya veya dinlemeye ilgi duymama Sözcük hecelerini yanlış ayırma Yaşıtlarına oranla daha fazla okuma hatası yapma Okuma hızı düşüktür ve yüksek sesle okumaktan kaçınma Ders esnasında not tutma ve tahtada yazılanları vb. defterine geçirmede zorlanma Denge ve motor-koordinasyonla ilgili sorunlar El tercihinde gecikme Yap-boz, küpler, lego gibi oyunlarda zorlanma Kalemi hatalı tutma Şekillerin çizimine yanlış yönden başlama Geometrik şekillerin çiziminde güçlük yaşama El yazısını bozuk yazma Sağ ve solu karıştırma Karışabilen Diğer Durumlar: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu Davranım bozukluğu Gelişimsel koordinasyon bozukluğu Duygusal bozukluklar Bipolar bozukluk Çeşitli beyin tümörleri Metabolik hastalıklar Epilepsi Bu sorunun en çok zorluk çıkaran yönlerinden biri bu özelliği taşıyan çocukların hiçbirinin diğeriyle tam benzerlik içinde olmamasıdır. Öğrencilerin temel özelliği, zihinsel kapasiteleri ile akademik başarıları arasındaki belirgin farktır. 6
Öğrenme Güçlüğü Türleri: 1-Disleksi (Okuma sorunları) 2-Disgrafi (Yazma sorunları) Bu çocukların aynı yaş ve zeka düzeyindeki diğer çocuklara kıyasla okuma-yazma ve matematikte güçlük çektikleri gözlemlenmekte ancak zeka düzeylerinde bir sorun olmadığı görülmektedir. 3-Diskalkuli (Matematik sorunları) 4-Dispraksi (Psikomotor sorunlar) DİSLEKSİ BELİRTİLERİ : Okuma yavaştır ve akıcı değildir. Özellikle bilmediği kelimeleri okurken duraklar, okuyamaz. Kelimeleri yutar. Yüksek sesle okurken ritim ve tonlaması bozuktur. Yanlış vurgulama yapar. Okuduğu öykünün veya parçanın anlamını çıkaramaz. Bir satırı takip edemez, karıştırır. Satır başına geçerken zorlanır. Kelime yerine başka bir kelime yerleştirme, atlama görülür Bazı harfleri öğrenmede güçlük çeker. DİSKALKULİ BELİRTİLERİ : İşlem yapmakta zorlanırlar ve yavaştırlar. Sayıları bozuk yazar, sıklıkla yer değiştirirler. Sayıları eksik yada fazla yazarlar. Geometrik ilişkileri kavramada zorlanırlar. Aritmetik sembolleri tanımada zorlanırlar. Çok basamaklı sayıları okuma ve yazmada zorlanırlar. İşlemleri bozuk sıra ile yaparlar. Çarpma bölme gibi işlemlerde sayıları alt alta yazmakta zorlanırlar. Çarpım tablosunu ezberlemekte zorlanırlar. DİSGRAFİ BELİRTİLERİ : Kelime, cümle oluşturup yazıya dökmekte sorun yaşarlar. El yazısı yaşıtlarına oranla okunaksız ve yavaştır. Bazı harf ve sayıları ters yazarlar karıştırırlar. b - d ; d - t ; m - n ; g - y ; f - v ; b - p ; g - k ; c - ç ; 2-5 ; 6-9 ; 12-21 Bazı harf ve heceleri atlarlar, ters yazarlar ( ev - ve ) Harf, hece ve eklere dikkat etmezler ( gider - g ider im ) 7
23.03.16 Sarıpınar ve Erden, 2010 Tanılama: TANILAMA Nörolojik değerlendirme Psikolojik değerlendirme Eğitsel (akademik) değerlendirme İnce ve kaba motor değerlendirme Yetenek değerlendirmesi 8
Kullanılan ölçekler WISC-R Zekâ Tes., Gesell Gelişimsel Figürleri, Bender-Gestalt Görsel-Motor Tes., GİSD - Görsel İşitsel Sayı Dizisi Tes., Haris Laterelleşme tes. Fros.g Gelişimsel Algı Tes. WISC-R SÖZEL GENEL BİLGİ YARGILAMA ARİTMETİK BENZERLİK SÖZCÜK DAĞARCIĞI SAYI DİZİSİ PERFORMANS RESİM TAMAMLAMA RESİM DÜZENLEME KÜPLERLE DESEN PARÇA BİRLEŞTİRME ŞİFRE LABİRENTLER (Korkmazlar, 2012; Demir, 2005). FARKLI ÖRÜNTÜLER Sözel puanın Performanstan en az 15 puan yüksek olması Dil alanında iyi iken algısal motor alanda güçlük çekme Performans puanının Sözelden en az 10 puan yüksek olması Sözlü ve yazılı ifadede zorlanma SP ile PP yakın ama altölçekler arasında tutarsızlık Alt paunlar arasında en az 7 puanlık fark WISC-R Bannatyne Kategorileri Kazanılmış Bilgi= Genel bilgi + Aritme.k + Sözlük Dağarcığı (Bilgiyi kazanma ve kullanabilme yeteneği) Mekansal Yetenek= Resim tamam + Küplerle desen + Parça birleş.rme (Çok boyutlu mekanda obje ya da sembolleri manuple edebilme) Kavramsal Yetenek= Yargılama + Benzerlik + Sözcük dağarcığı (Temel muhakeme foksiyonları ve dil işlevleri) Sıraya Koyma= Sayı dizisi + Resim düzenleme + Şifre (KS bellekte depolanan görsel ve işitsel uyarıcılara ardarda koyabilme) GESELL FİGÜRLERİ BENDER-GESTALT 9
23.03.16 GİSD-Görsel İşitsel Sayı Dizileri Lateralleşme 6-12 Yaş Sayıları yazarak, dinleyerek ve söyleyerek tanıma Dört alt ölçüm İşitsel-Sözel Görsel-Sözel İşitsel-Yazılı Görsel-Yazılı Görsel işitsel bellek, Dikkat, Sıraya koyma, Sözel ve Motor beceri performansını ölçer. Saat Testi DESTEK ORGANİZASYON KONUSUNDA ÇOCUKLARI DESTEKLEMEK İÇİN; Yargısal ve stratejik düşünmeyi geliş.recek etkinlikler yapmak Örneğin 6-8 yaş çocukları için karışık resimler verip önce resimleri doğru sıraya koyma, ardından resimle ilgili cümleler kurma, o cümleleri hikaye şeklinde yazdırma gibi etkinlikler yapılabilir. (yaraicı düşünmeyi, planlama yapmayı destekler) Akıcı, esnek, özgün fikirler üretmeye yönelik etkinlikler yapmak, Örneğin L sesi ile başlayan 2 heceli, 3 heceli kelimeler üretmek DİKKAT PERFORMANSINI ARTTIRMAK İÇİN, Kendini kontrol etmesini sağlamaya yönelik kelimeler kullanın; örneğin şimdi sakin ol ve şu soru üzerinde düşün gibi, Sadece istenilen materyallerin kullanılması konusunda yönlendirin, Yapiğı işi organize edebilmesi için özel dener ya da ajanda kullandırın, Cevap vermeden önce durmasını, 10 a kadar saymasını öğre.n vb. 10
SIRALAMA İŞLEMLERİ DESTEKLEMEK AMACIYLA; Şekil, rakam, hece, ses, kelime, gibi farklı şekillerde örüntü oluşturun ve tamamlain. Bir hikayenin cümlelerini karışık olarak verip doğru sıralama yapmasını isteyin. Olayları oluş sırasına göre yapma etkinlikleri, EŞ ZAMANLI BİLİŞSEL İŞLEMİ DESTEKLEMEK İÇİN Zıtlıkları içeren eşleş.rme, sınıflandırma oyunları (Kelimeler, resimler) Yapbozlar, Kavram haritaları, hikaye haritaları kullanma, Hikaye ya da masal özetleme, İçinde saklanmış resimler olan çalışma sayfaları, Özellikle küçük yaş gruplarında, resim gösterilip kelime yazdırma Cümlede anlam, paragrana anlam, ana fikir çalışmaları Dislektik Bazı Ünlüler: Can Dündar Leonardo Da Vinci, Albert Einstein, Thomas Edison, Alexander Graham Bell, Pablo Picasso, Winston Churchill, John F. Kennedy, George Washington, Harrison Ford, Tom Cruise, Muhammet Ali Dinlediğiniz için teşekkürler YRD. DOÇ. DR. OĞUZHAN KIRDÖK PSİKOLOJİK DANIŞMAN - PSİKOTERAPİST 11