Ünite 3 Öğr. Gör. Esma GÖKMEN Radyo, yirminci yüzyıl tarihi içerisinde iki farklı durumla karsımıza çıkmaktadır. Yüzyılın ilk yarısında, henüz keşfedilmiş bir kitle iletişim aracı olarak hem son derece popülerdir, hem de haberlerin iletilmesi açısından, özellikle Birinci ve İkinci Dünya Savaslarında çok önemli işlevler üstlenmektedir. 1950 yılından sonraki gelişmelere bakacak olursak, görüntüyü ve sesi aynı zamanda evimize taşıma özelliğine sahip olan yeni bir aracın, televizyonun yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte, radyo yüzyılın ilk yarısındaki önemini kaybetmeye başlamıştır. (Şakı Aydın, Oya, 2005) Haber, onu fark edecek, yerinde tespit edecek, kayıt edecek, araştırmasını yapacak, onu yazacak ve okuyacak insanlar olmadan üretilememektedir. Üretim aşamalarının her birinde en az bir kişinin çalıştırılması, özel radyolar açısından düşünüldüğünde, maddi yük anlamına gelmektedir. Bu nedenledir ki, radyoda haber ancak tematik haber kanallarında ya da bir medya grubunun içinde yer alarak, o grubun haber havuzundan faydalanabilen istasyonlarda, yer bulabilmektedir. 1
Radyonun, günümüzde bir müzik kutusu haline geldiği düşünülmektedir. Elbette ki, radyonun sadece müzik dinleme aracı olarak kullanılmaya başlanmasına birçok etken bir araya gelerek neden olmaktadır. Ancak, ticari kaygılarla hareket eden yatırımcılar, bu yönelişte en temel rolü oynamaktadırlar. Ticari mantık, teknolojiyi de yanına alarak, içeriğe önem vermeden, sadece kar elde etme isteğiyle hareket ederek, radyo haberlerinin üretim pratiklerine, habercilerin çalışma koşullarına, bültenlerin uzunluğuna müdahale etmektedir. Özellikle, haber kaynaklarının azalması, muhabir kullanılamaması, ajanslara ve haber televizyonlarına bağımlılığın artması, bültenlerin aynılaşmasına neden olmaktadır. Ticari bir mantığın hakim olduğu medya ortamında, özellikle ulusal radyoların, birkaç medya grubuna ya da işadamına ait olduğunu görülmektedir. Teknolojik gelişmeler sonucunda, televizyon, radyo ve internetin aynı içeriği kullanabilmesi, yayın anlamında çesitliliğin azalmasına neden olmaktadır. Televizyon haberinin radyodan aynen yayınlanması ve bu yayının internet üzerinden dünyanın dört bir yanına dağılması, bu olgunun en açık örneklerinden birisidir. RADYO ÇEŞİTLERİ Kapsama Alanına Göre Radyolar Uluslararası Radyo İstasyonları: bunlar başka ülkelere yayın yapan ve hükümet destekli radyolardır. İngiltere nin BBC Dünya Servisi (BBC World Service) ya da Türkiye nin Sesi (Voice of Turkey) gibi. Ulusal Radyolar: Ülkenin tamamında dinlenebilen radyolardır. Bunun Türkiye deki en iyi örneğini TRT oluşturur. 2
RADYO ÇEŞİTLERİ Kapsama Alanına Göre Radyolar Bölgesel Radyolar: 200-600 Kw arasında değişen güçleriyle Antalya Radyosu bir örnektir. RADYO ÇEŞİTLERİ Sermayesine Göre Radyolar Kamu radyoları Özel radyolar Gönüllü kuruluşlara bağlı radyolar Yerel Radyolar: Yalnızca küçük kent ve kasabalara yayın yapan radyolardır. Türkiye de sayısız özel radyo istasyonunun çoğu bu kategori içine girer. Örneğin, Bodrum Eko FM ya da Üsküdar FM. RADYO ÇEŞİTLERİ Yayın Türlerine Göre Radyolar Karma radyolar Bir konuda yayın yapan radyolar (haber radyoları, müzik radyoları, belirli bir alanla ilgili yayın yapan radyolar) NİN GENEL ÖZELLİKLERİ Radyo her zaman ve her yerde ulaşılabilir ve dinlenilebilir bir iletişim aracıdır, bu yüzden sıcak kitle iletişim aracı olarak isimlendirilmektedir. Radyoya her yerde ulaşabiliriz. Günümüz teknolojisi radyoyu minyatür bir kitle iletişim aracına çevirmiştir. Artık mp3 çalarlardaki kulaklık teknolojisi sayesinde bile birçok radyo istasyonunun yayını anlaşılır bir biçimde dinlenebilmektedir. 3
NİN GENEL ÖZELLİKLERİ Kısaca teknolojinin günümüz insanına sunduğu kolaylıklar radyo için de geçerlidir diyebiliriz. Gelişen teknoloji hem radyonun yaygınlaşmasını sağlamıştır hem de radyonun biçim açısından da değişmesine neden olmuştur. NİN GENEL ÖZELLİKLERİ Radyo bütün dünyada en başta bir müzik kutusu olarak gelişmiş ve benimsenmiştir. Müzik yayıncılığı kadar olmasa da radyo haberciliği de gelişmiştir. Bunun temel nedeni radyonun çok hızlı bir kitle iletişim aracı olmasıdır. Radyo, yazılı basında ertesi gün öğrenilebilen haberleri birkaç saat hatta günümüzde birkaç dakika içerisinde dinleyicisine ulaştıran bir araçtır. Radyo bu açıdan televizyonla özellikle de internet haberciliği ile rekabet halindedir, onlara göre hâlâ bir takım avantajlara da sahiptir. Gerek radyo gazeteciliği gerekse televizyon gazeteciliği tıpkı yazılı basın gibi aynı haber kaynaklarından yararlanırlar. Haber toplarken radyo için ses alma aygıtları, televizyon için de ses alma aygıtları yanında film çekme aygıtları ve malzemesine gereksinim duyarlar, bunlardan yararlanırlar. Radyoda haberleri zamanlama televizyona göre daha kolaydır. Televizyon haberlerinde; ses yanında görüntü malzemesi de kullanıldığından, zamanlamaya ses ile birlikte görüntünün işgal edeceği sürenin eklenmesi zorunludur. Radyoda ise, haberlerin içinde sunulan yerinde alınmış seslerin eklenmesi ile zamanlama sınırı, televizyona göre daha kolaylıkla belirlenebilir. 4
Gerek radyo gerekse televizyon haberlerinde kullanılan ses ve görüntü malzemesinin, haberler antene çıkmazdan önce kurgulanması ve zamanlamasının yapılması, zorunludur. Televizyon haberlerinde kullanılacak resimler, fotoğraflar, filmler önce seçilir, değerlendirilir, kurgusu yapılarak, haberlerin içinde ne kadar zaman süresi yer alacağı plânlanır. Ancak ondan sonra, antene çıkabilir. Pek çok ülke yönünden günlük haber alma gereksinimini sağlayan radyo haberciliği, açık, anlaşılması kolay şekilde yazılmış haberlerden oluşur. Radyo için haber yazanlar devamlı olarak, insanın kulağına yönelik olarak haberlerini düzenlerler. Bu yüzden de kısa cümleler, az heceli kelimelerle haberlerini yazarlar. Ellerinden geldiği kadar zor telâffuz edilen kelimelerin haberlerinde yer almamasına dikkat ederler. Radyo haberlerinin temel anlatımı hikâye etme şeklindedir. Bu şekil, yazılı basında kullanılan renkli haber yaklaşımına yakındır. Amaç ise dostça bir yaklaşımla, dinleyicinin ilgisini çekmek, çevresinde olup bitenleri tanımlamaktır. Dinleyicilerin haberi ancak tekrarlandığı ölçüde tekrar dinleme olanağı vardır. Tekrarlanmazsa, haber için geriye dönüş olanağı hiçbir zaman yoktur. Bu bakımdan, radyo haberlerinde anlaşılırlığı sağlama yönünden, kaynak belirtme önemlidir. Genelde radyo haberlerinde ister kısa haberler, ister haber programları isterse haber bültenlerinde sayılan giriş tipleri uygulanarak haberler kaleme alınır. 1) Kaynağı belirterek yazılan girişler Örnek : Ak Ajansın verdiği habere göre 2) Yer belirterek yazılan girişler Örnek : Yugoslavya'nm başkenti Belgrat'ta 3) Zaman belirtilerek yazılan girişler Örnek: Saat 0.1'den sonra 5
Genelde radyo haberlerinde ister kısa haberler, ister haber programları isterse haber bültenlerinde sayılan giriş tipleri uygulanarak haberler kaleme alınır. 4) Zıtlık gösterilerek yazılan girişler Örnek : Güler misin ağlar mısın? 5) Soru sorarak başlayan girişler Örnek : İki Almanya birleşecek mi? RADYO HABERİNİN DİĞER HABER TÜRLERİNDEN FARKLILIKLARI Radyo haberlerinin diğer haberlerden en önemli farkı konuşma tekniğine dayalı olmasıdır. Ayrıca radyodan haberler en hızlı biçimde verilebilmektedir. Radyo haberlerine günün her saatinde ve her yerden kolaylıkla ulaşılabilmektedir. Radyo haberini dinleyebilmek için çok fazla harcama yapılmasına ya da emek harcanmasına gerek yoktur. 6) Nükte ile başlayan girişler Örnek: Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır örneği, Nisan ayında yağan karlardan yollar kapanmıştır. RADYO HABERİNİN DİĞER HABER TÜRLERİNDEN FARKLILIKLARI Bir radyo alıcısına bir kere sahip olmanız radyo haberlerine kolayca ulaşabilmenizi sağlar. Radyo haberlerini dinleyebilmek için eğitimli olmaya da gerek yoktur. Her eğitim düzeyindeki dinleyici radyo haberlerini kolaylıkla algılayabilir. Radyo haberleri uzun radyo haber programları dışında genellikle bülten şeklinde hazırlanırlar. Bültenler ya ana haber bültenleri ya da ara haber bültenleri biçiminde hazırlanmaktadır. Ana haberlerde haberler detaylar yer alırken ara haberlerde detaylara yer verilmez. Kimi radyo kanallarında ara haberler yerine kısa haber bültenine de yer verilmektedir. Radyo haberciliğinde haberler üç bölümde değerlendirilmektedir. Bunları şöyle sıralayabiliriz: Kısa haberler Bülten haberleri Haber programları ve kuşakları Şimdi bu üç haber programını kısaca açıklayalım. 6
Kısa Haberler Hemen hepimiz radyolarımızda defalarca kısa haberleri dinlemişizdir. Arabayla ya da şehirler arası otobüsle yolculuk yaparken, bir mağazadan ya da marketten alışveriş yaparken, bir kafede otururken mutlaka kulağımıza kısa haberler çarpmıştır. Kısa haberler adı üzerinde çok kısa ve özet hâlde yazılmış haber metinlerini kapsar. Bu haberlerde içerik bir ya da en çok 3 cümlede özetlenir. Bu haberlere ara bültenlerde yer verilir. Kısa haberlere spot haber de denilmektedir. Kısa Haberler Örnek: Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu D-8 çalışma grubu, Malezya'nın başkenti Kuala Lumpur'da toplanacak. Ne zaman gerçekleştirileceği henüz belli olmayan toplantının ana konusu, "islami finans" üzerine olacak. Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy, daha önceki cumhurbaşkanlarının aksine 14 Temmuz Ulusal Gün kutlamaları dolayısıyla kısmi af ilan etmeyince cezaevlerindeki atmosfer gerginleşti. Gardiyanlar Sendikası, cezaevlerinde gerginliğin tehlikeli hale geldiğini açıkladı. Kısa Haberler Örnek: Avustralya, hayvanlar ve bitkilerin küresel ısınmanın etkilerine maruz kalmaması için doğal yaşam koridoru oluşturacak. Ülkenin doğu sahillerini de kapsayacak koridorun uzunluğu 2 bin 800 kilometre olacak. Bülten Haberleri Bülten haberleri de kendi içinde ikiye ayrılmaktadır; Ana bülten haberleri Ara bülten haberleri 7
Bülten Haberleri Ana haber bültenlerinin içeriği oldukça uzun ve kapsamı da geniştir. Bu haberler de olaylarla ilgili ayrıntılara yer verildiği için haber oldukça uzun yazılmaktadır. Ara haber bültenlerinde ise ana haber bülteninde yer alan haberler kısaca özetlenmektedir. Bülten Haberleri Bu bültenlerde ana haber bültenlerinde yer alan haberlerin en önemlileri seçilmekte bütün haberlere yer verilmemektedir. Ana haber bülteni bir kez, ara haber bültenleri birkaç kez yayınlanmaktadır. Bu nedenle ara haber bültenlerine özet haberler de denmektedir. Haber Programları ve Kuşakları Haber program ve kuşaklarında günün önemli olayları, genelde röportaj ve söyleşi yöntemleriyle ve yorum unsurları da katılarak verilmektedir. Bu programlarda haberler çok geniş boyutlarıyla ele alınıp incelenmektedir. Ünite 3 Teşekkürler Öğr. Gör. Esma GÖKMEN Bu haberler dramatik bir biçimde kurgulanmakta sunulmaktadır. Yerel, ulusal, evrensel ölçekteki haberler bu programlarda ayrıntılarıyla incelenmektedir. 8