ANALİZ LOJİSTİK SEKTÖRÜ LOJİSTİK MASTER PLANI TÜRKİYE Yİ DÜNYADA DAHA FAZLA SÖZ SAHİBİ YAPAR Prof. Dr. Mehmet Tanyaş Maltepe Üniversitesi Uluslararası Ticaret ve Lojistik Yönetimi Bölüm Başkanı Lojistik Derneği (LODER) Başkan Yardımcısı Lojistik sektörünün gelişmesinde coğrafya avantajı tek başına yeterli değil. Fiziksel ve kurumsal alt yapılar en az coğrafya kadar önemli. Türkiye nin lojistikte daha fazla söz sahibi olması için Lojistik Master Planı na ihtiyacı var. oojistik, taşımacılık ve depolama ana faaliyetleri ile paketleme, katma değerli hizmetler, gümrük, sipariş yönetimi, stok yönetimi, sigorta, muayene ve gözetim tamamlayıcı faaliyetlerinden oluşan bir fonksiyondur. Lojistik, ürün/yükün çıkış ve varış noktaları arasındaki tüm malzeme hareketlerinin eşgüdümüdür (Şekil 1). Lojistik hizmetleri gerçekleştirirken hem müşteri hizmet düzeyinin (siparişleri zamanında karşılama oranı) artırılması hem de lojistik maliyetlerin düşürülmesi, dengelenmesi gereken iki temel performans göstergesidir. Müşteri hizmet düzeyi doğru ürünün, doğru yere, doğru şekilde, doğru miktarda ve doğru zamanda teslimatıdır. Lojistik maliyet ise taşımacılık, depolama, stok ve yönetim giderlerinin toplamıdır. Dolayısıyla tek bir maliyet kaleminden ziyade tüm lojistik maliyetin düşürülmesi önemlidir. 100 MİLYAR $ 144 207 Şekil 3-2015 Yılı Dış Ticaret Tutarının Taşıma Türlerine Göre Dağılımı (Milyar Dolar) Kaynak: TÜİK,2015 Türk lojistik pazarına bakıldığında 2014 yılı sonu itibarıyla 100 milyar dolarlık potansiyel bir büyüklüğe ulaştığı görülmektedir. Ancak dış kaynak kullanımı ile oluşan diğer bir deyişle lojistik sektörünün pazarı 50 milyar dolar büyüklüğündedir. Lojistik faaliyetler yüzde 50 oranında dış kaynaktan temin edilmektedir. Sektörden sektöre değişiklik göstermesine rağmen ortalama 47 34 olarak bir ürünün satış fiyatının yüzde 4 ile yüzde 20 sini lojistik giderleri oluşturmaktadır. Lojistik giderleri; Kuzey Amerika da Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın (GSYİH) yüzde 10 unu; Avrupa da yüzde 11 ini, Türkiye de ise fiziksel ve kurumsal alt yapı eksiklikleri ve bazı düzenlemelerden kaynaklanan verimsizlikler nedeniyle yüzde 12 sini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde lojistik operasyonların 8 1 Toplam Karayolu Demiryolu Havayolu Denizyolu Diğer İhracat 17 İthalat 20 78 124 1 27 boyutlarının ayrıntılı bir biçimde anlaşılabilmesi için dış ticaret verilerinin analiz edilmesi, bu çerçevede, sadece ithalat ve ihracat verilerinin değil, ülkemizden transit geçen yüklerin de dikkate alınması gerekmektedir. Lojistik açıdan ihracatın gerçekleştirildiği bölgelerin konumu kadar, taşıma modunun da önemi oldukça fazladır. Ülkemiz, üç tarafı denizlerle çevrili yapısından dolayı, ihracatını denizyolu odaklı gerçekleştirme politikasına sahiptir. 2005 ten itibaren gerçekleştirilen ihracatın 2000 li yılların başlarına göre daha fazla denizyolu ile gerçekleştirilmesi, makasın denizyolu lehine açılmasına sebep olmuştur. Şekil 3. de 2015 yılında kullanılan taşıma modlarının ihracat ve ithalat değerleri görülmektedir. 64 KASIM 2016 WWW.EKOVİTRİN.COM WWW.EKOVİTRİN.COM KASIM 2016 65
ANALİZ LOJİSTİK SEKTÖRÜ Türkiye STRATEJİK Konumda 11,7 11,8 12 12,1 12,4 12,4 12 12,2 12,4 12,4 12,4 12,3 2 2,2 2,3 2,3 2,4 2,4 2,5 2,4 2,4 2,6 2,6 2,6 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ulaştırma ve Depolama Bilgi ve İletişim Şekil 2-Ulaştırma ve Depolama, Bilgi ve İletişim sektörlerinin GSYH içindeki payı (%) (TÜİK,2014) Türkiye, Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları için stratejik bir noktada yer almaktadır. Balkanlar, Kafkaslar, Karadeniz, Akdeniz ve Ortadoğu gibi stratejik öneme sahip bölgelere, deniz, kara, hava ve demiryolu ile ulaşım sağlanabilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu nca baz alınan NACE Rev.2 ye göre Lojistik Sektörü, H grubu altında Ulaştırma ve Depolama olarak tanımlanmaktadır. H Grubu; 49 (karayolu taşımacılığı, demiryolu taşımacılığı, boru hattı taşımacılığı), 50 (Suyolu taşımacılığı), 51 (Havayolu taşımacılığı), 52 (Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler) ve 53 (Posta ve Kurye faaliyetleri) alt gruplarını kapsamaktadır. Yolcu taşımacılığı faaliyetleri de bu alt gruplar altında yer almaktadır. Ülkemizde yük bazlı lojistik sektörünü oluşturan 3PL (üçüncü taraf lojistik) şirketler, 2000 yılından itibaren kurulmuş ve zamanla büyüme hızını artırmıştır. Daha önce taşımacılık ve gümrük ağırlıklı yapılan dış kaynak kullanımı söz konusu yıldan itibaren lojistik bazlı yapılmağa başlanmıştır. Son birkaç yılda sektörde hizmet çeşitliliği ve kalitesi artmış, karma taşımacılık (multimodal, intermodal ve kombine) kapsamında çözümler ve çağdaş depo yatırımları gerçekleştirilmiştir. Coğrafi konumu itibarıyla Türkiye nin Batı ile Doğu arasında bir köprü niteliğinde olması, bölgenin ekonomik gelişimi açısından lojistik sektörünü son derece kritik bir sektör haline getirmektedir. Türkiye deki lojistik şirketleri çoğunlukla dış ticaretin yoğun olduğu sektörlere hizmet vermektedir. Tekstil ve hazır giyim, otomotiv, hızlı tüketim ürünleri, perakende ve gıda, petrokimyasallar, makine üretimi ve inşaat sektörleri bu sektörler arasında yer almaktadır. Ulaştırma ve Depolama, Bilgi ve İletişim sektörlerinin GSYH içindeki payı (%) (Şekil 2.) grafiğine bakıldığında istikrarlı bir paydan söz edilebilir. EN FAZLA TERCİH EDİLEN TAŞIMA MODU DENİZ YOLU TÜİK veri tabanlarından elde edinilen bilgilere göre, Türkiye dış ticaretinin modlara göre dağılımı yaklaşık yüzde 50 denizyolu, yüzde 41 karayolu, yüzde 7 havayolu, yüzde 1 demiryolu ve yüzde 1 diğer şeklinde gerçekleştiği söylenebilir. Modlara göre ihracat rakamları incelendiğinde kullanılan demiryolu alternatifinin düşüklüğü dikkat çekmektedir. Modlar arası denge hedefinin ve karma taşımacılığın temel bileşenlerinden olan demiryolu taşımacılığı hususunda ciddi çalışmaların yapılması gerekmektedir. Birinci olarak deniz yolu, ikinci kara yolu ve üçüncü ise hava yolu ihracatta en sık kullanılan modlar olmuştur. İthalatta da tercih edilen taşıma modları sıralaması aynıdır. Puanlama aşağıdaki 6 ölçüte göre yapılmaktadır: Gümrük ve sınır işlemlerinin etkinliği, Ticaret ve taşımacılık altyapısının kalitesi, Rekabetçi fiyatlarla sevkiyatların düzenlenmesinin kolaylığı, Lojistik hizmetlerin kalitesi ve yetkinliği, Sevkiyatların takibi ve izlenebilmesi, Sevkiyatların alıcıya zamanında ulaşması. 2016 LPI Sıra Ülke Puan 1 Almanya 4,23 2 Lüksemburg 4,22 3 İsveç 4,20 4 Hollanda 4,19 5 Singapur 4,14 6 Belçika 4,11 7 Avusturya 4,10 8 İngiltere 4,07 9 Hong Kong 4,07 10 A.B.D. 3,99 34 Türkiye 3,42 TÜRKİYE, DÜNYA TAŞIMACILIĞINDA 34. SIRADA Dünya Bankası tarafından yayımlanan 160 ülkenin lojistik performanslarının incelendiği The Logistics Performance Index (LPI) 2106 raporunda Türkiye nin yeri 3,42 puanla 34. sıra olarak açıklanmıştır. 2014 yılı raporunda ise Türkiye 3,50 puanla 30.sırada idi. Dolayısıyla gerek puanımız, gerekse sıralamadaki yerimiz gerilemiştir. Sıralamada ilk 10 nda yer alan diğer ülkeler Hollanda, Singapur, Belçika, Avusturya, İngiltere, Hong Kong ve Amerika Birleşik Devletleri dir. Suriye ise 1,60 puanla sonuncu olmuştur. Almanya son üç dönemdir puanını artırmakta ve ilk sıradaki yerini korumaktadır (Tablo 1). Rapor, dünyadaki 1.051 lojistik profesyonelden anket yoluyla toplanan nitel verilere dayalı olarak oluşturulmaktadır. Sıralamada lojistiği büyümede stratejik sektör olarak benimseyen Almanya 4,23 puanla birinci, Lüksemburg 4,22 puanla ikinci ve İsveç 4,20 puanla üçüncü sıradadır. Türkiye nin hemen üstünde yer alan 5 ülke sırasıyla; Litvanya (3,63), Katar (3,60), Macaristan (3,43), Malezya (3,43) ve Polonya (3,43) dır. Türkiye nin hemen altında yer alan 5 ülke sırasıyla; Hindistan (3,42), Portekiz (3,41), Yeni Zelanda (3,39), Estonya (3,36) ve İzlanda (3,35) dır. Türkiye komşuları ile karşılaştırıldığında ise daha iyi konumdadır.dünya Bankasının LPI 2016 raporunda Türkiye nin söz konusu ölçütlere göre aldığı puanlar ise tabloda verilmiştir. 66 KASIM 2016 WWW.EKOVİTRİN.COM WWW.EKOVİTRİN.COM KASIM 2016 67
ANALİZ LOJİSTİK SEKTÖRÜ Tablo 2. Dünya Bankası Lojistik Performans İndeksi Kriterleri 2014 2016 Ölçüt Sıra Puan Sıra Puan Gümrük ve sınır işlemlerinin etkinliği 34 3,23 36 3,18 Ticaret ve taşımacılık altyapısının kalitesi 27 3,53 31 3,49 Rekabetçi fiyatlarla sevkiyatların düzenlenmesinin 48 3,18 35 3,41 kolaylığı Lojistik hizmetlerin kalitesi ve yetkinliği 22 3,64 36 3,31 Sevkiyatların takibi ve izlenebilmesi 19 3,77 43 3,39 Sevkiyatların alıcıya zamanında ulaşması 41 3,68 40 3,75 TÜRKİYE NİN LOJİSTİK PERFORMANSI NEDEN DÜŞÜK Puan açısından en zayıf alanımız 3,18 puan ile Gümrük ve sınır işlemlerinin etkinliği, sıra açısından ise 43. sıra ile Sevkiyatların takibi ve izlenebilmesi, puan açısından en kuvvetli alanımız 3,75 puan ile Sevkiyatların alıcıya zamanında ulaşması, sıra açısından ise 31. sıra ile Ticaret ve taşımacılık altyapısının kalitesi - dir. 2014 yılına göre en olumlu gelişme Rekabetçi fiyatlarla sevkiyatların düzenlenmesinin kolaylığı ölçütünde olmuştur. En olumsuz gelişme ise Sevkiyatların takibi ve izlenebilmesi ölçütündedir. Bu değerlendirme, ülke olarak hangi alanları geliştirmemiz gerektiğini göstermektedir. Gümrük ve sınır işlemlerinin etkinliği birçok gelişme yapılsa da hala en öncelikli konumuzdur. Ülkemizin lojistik performans indeksinin istenen düzeyde gelişmemesinin başlıca nedenleri karayolu ve kamyon ağırlıklı taşıma yapmamız, birçok lokasyonda serbest piyasa ekonomisi kurallarının tam olarak oluşmaması, liman ve demiryolu alt yapısındaki yetersizlikler, karma taşımacılık yapısına dayalı ulaştırma koridorlarının kurulamaması ve buna bağlı lojistik köylerin oluşturulamamasıdır. Ayrıca sektörün istenen düzeyde kurumsallaşamaması, eğitim, araştırma, standardizasyon ve sertifikasyon eksikliği, lojistikte ulusal koordinasyonunun sağlanamaması, profesyonel yönetim yapılarının olmaması, kayıt dışı ekonomiden kaynaklanan haksız rekabet koşulları, gümrük mevzuatının lojistik maliyetleri artırıcı yönde olması ve uluslararası konvansiyonlara (ADR, ATP, vd.) tam olarak uyum sağlanamaması diğer sorunlardır. COĞRAFYA TEK BAŞINA BİR AVANTAJ DEĞİL Ülke lojistiğinin gelişmesinde coğrafya avantajı maalesef tek başına yetmemektedir, fiziksel ve kurumsal alt yapılar en az coğrafya kadar önemlidir. Bu çerçevede ülkemizin Lojistik Master Planı na gereksinimi vardır. Lojistik Master Planı ise ülkemizin sanayi ve ticaret envanteri ve projeksiyonlarının yapılmasını gerektirir. Lojistik bölge yer, fonksiyon ve büyüklükleri başka bir şekilde belirlenemez. Lojistiğin taşımacılıktan çok daha geniş bir bakışa açısına sahip olduğu unutulmamalıdır. Lojistik yol haritamız çizilmezse LPI nde ülkemizi ileride daha alt sıralarda da görebiliriz. Sektörde önemli gelişmeler ancak devam etmekte olan ulaştırma yatırımlarına bitirilmesine ve 10. Kalkınma Planında yer alan Taşımacılıktan Lojistiğe Dönüşüm Programı ve Eylem Planı nın hayata geçirilmesine bağlıdır. Ülkemizde yük taşımacılığının taşımacılık modlarına göre dağılımı Tablo 3. de verilmiştir. Tablo 3. Ülkemizde Yıllara ve Ulaşım Türlerine Göre Taşınan Yük Değerleri (Milyon) (TÜİK, 2015) YILLAR KARAYOLU DEMİRYOLU DENİZYOLU HAVAYOLU GENEL TOPLAM Ton-km % Ton-km % Ton-km % Ton-km % 2000 161,552 86,7 9,891 5,3 14,631 7,8 310 0,2 186,384 2001 151,421 86,9 7,558 4,3 15,001 8,6 285 0,2 174,265 2002 150,912 89,3 7,221 4,3 10,627 6,3 275 0,2 169,035 2003 152,163 88,9 8,669 5,1 10,001 5,8 276 0,2 171,109 2004 156,853 90,2 9,417 5,4 7,277 4,2 321 0,2 173,868 2005 166,831 91,3 9,152 5 6,439 3,5 392 0,2 182,814 2006 177,399 91,4 9,676 5 7,084 3,6 * * 194,159 2007 181,33 90,3 9,921 4,9 9,574 4,8 * * 200,824 2008 181,935 89,3 10,739 5,3 11,114 5,5 * * 203,788 2009 176,455 89 10,326 5,2 11,397 5,8 * * 198,178 2010 190,365 88,8 11,462 5,3 12,57 5,9 * * 214,397 2011 203,072 88 11,677 5,1 15,95 6,9 * * 230,708 2012 216,123 88,6 11,67 4,8 16,223 6,6 * * 244,016 2013 224,048 88,7 11,177 4,4 17,312 6,9 * * 252,517 2014 234,492 89,5 11,992 4,6 15,5,9 5,9 * * 262,056 Tablo 3. te taşıma modlarından karayolu ile taşımanın %80 in üzerinde kullanıldığı diğer modlardaki taşımaların ise %9 un üzerine çıkamadığı görülmüştür. Karayoluna oranla daha az kullanılan demiryolu, denizyolu ve havayolu kullanım oranları karşılaştırıldığında 68 KASIM 2016 WWW.EKOVİTRİN.COM denizyolunda 2001 yılı sonrası takip eden bir düşüşten, demiryolu taşımacılığında ise istikrarlı WWW.EKOVİTRİN.COM KASIM 2016 69 yüzdeden söz edilebilir. Lojistikle ilgili tüm faaliyetlerin etkin ve verimli şekilde gerçekleştirilebilmesi için özel olarak EN İSTİKRARLI TAŞIMACILIK MODELİ DEMİRYOLU Tablo 3. te taşıma modlarından karayolu ile taşımanın yüzde 80 in üzerinde kullanıldığı diğer modlardaki taşımaların ise yüzde 9 un üzerine çıkamadığı görülmüştür. Karayoluna oranla daha az kullanılan demiryolu, denizyolu ve havayolu kullanım oranları karşılaştırıldığında denizyolunda 2001 yılı sonrası takip eden bir düşüşten, demiryolu taşımacılığında ise istikrarlı yüzdeden söz edilebilir. LOJİSTİK MERKEZLER VE ULAŞTIRMA PROJELERİ SEKTÖRÜN GELİŞİMİNE KATKI SAĞLAYACAK Lojistikle ilgili tüm faaliyetlerin etkin ve verimli şekilde gerçekleştirilebilmesi için özel olarak kurulmuş yerlere lojistik merkez denmektedir. Türkiye de lojistik merkezler; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı öncülüğünde 19 u TCDD ve 1 i Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü (AYGM) tarafından olmak üzere toplamda 20 adet lojistik merkez hizmete girecektir. Kent merkezinde kalmış olan yük garları, ulaşım modları arasında geçiş sağlayan, yük lojistik ihtiyaçlarına cevap verebilen, teknolojik ve ekonomik gelişmelere uygun bu merkezlere kaydırılmaktadır. Türkiye nin ilk lojistik merkezi Samsun/ Gelemen de inşa edilmiş olup 2007 yılında hizmete girmiştir. Bununla birlikte diğer hizmet veren lojistik merkezler; İstanbul/ Halkalı, Eskişehir/ Hasanbey, Denizli/ Kaklık, Kocaeli/ Köseköy, Balıkesir/Gökköy, Uşak tır. İnşası devam eden lojistik merkezler ise; Bilecik, Mardin, Erzurum / Palandöken, Kahramanmaraş/ Türkoğlu, Mersin/Yenice, İzmir /Kemalpaşa dır. Devletin yeni deniz ve hava limanları, Yavuz Sultan Selim ve Osmangazi köprüleri, Avrasya tüneli, İstanbul-İzmir ve Kuzey Marmara otoyolu, Duble yollar, Kanal İstanbul, Hızlı Tren gibi ulaştırma yatırım ve projelerinin bazıları tamamlanmış bazıları sürmektedir. Bu yatırım ve projelerin bitmesi lojistik sektörüne olumlu katkılarda bulunacaktır. Yatırımların siyasi baskıdan uzak bilimsel ve ekonomik ilkelere dayandırılarak yapılması ve bütünsel bir plana dayandırılması gerekmektedir. Bu gelişmelere rağmen ülkemiz için stratejik sektör olan lojistik sektörüne doğrudan bir teşvik yoktur. Lojistik şirketlerin kurumsallık ve profesyonelliklerinin artırılması, bilişim teknolojilerinin daha yoğun kullanımı, yurtdışına açılımı ve AR-GE konusunda teşvik edilmesi gerekmektedir. LOJİSTİKTEKİ BÜYÜME TİCARETİN GELİŞİMİ İLE DOĞRU ORANTILI Lojistik sektörünün büyümesi tümüyle sanayi ve ticaret sektörlerinin büyümesine bağlıdır. Ulaştırma ve depolama sektörü diğer bir deyişle lojistik sektörü, 2015 ve 2016 yıllarını ayakta durmağa çalışarak geçirmiştir. Sadece yeni dış ticaret güzergahlarında faaliyet gösterme çalışmaları artmıştır. Sektörün kurumsallaşma çabaları sürmektedir. Ancak ana sorun siyasi belirsizlik, terör, Ortadoğu daki sorunlar, etkinlik ve verimsizlik kaynaklı maliyet artışları ve karlılıkların son derece düşük olmasıdır. Ortadoğu daki karışıklıklar sektörü olumsuz yönde etkilemektedir. Doğal olarak ilk beklenti ülkede siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanması, başlanılan yatırımların bitirilmesi, haksız rekabet ve kayıt dışılığın önlenmesidir. LOJİSTİK KÖYLER SEKTÖRÜN EN ÖNEMLİ GÜNDEM MADDELERİNDEN BİRİ Sektörün önemli gündem maddelerinden biri Lojistik Köyler/Merkezlerdir. Lojistik Merkez/Köy kurma ve işletme ile ilgili sorumluluklar Ulaştırma, Haberleşme ve Denizcilik Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nın kuruluşları ile ilgili Kanun Hükmündeki Kararname lerde yer almaktadır. TCDD lojistik merkezleri Ulaştırma, Haberleşme ve Denizcilik Bakanlığı, Lojistik İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri şeklinde kurulacak lojistik merkezler Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Lojistik Serbest Bölgeler ise Ekonomi Bakanlığı sorumluluğunda görülmektedir. Bu yapı altında halihazırda bir işbirliği ortamı yoktur. Konunun Lojistik Koordinasyon Kurulu düzeyinde ele alınması gerekmekte, Ulusal Lojistik Ana Planı ve bir Lojistik Yasası ile konunun netleştirilmesi gerekmektedir.
DOSYA LOJİSTİK SEKTÖRÜ Lojistik 2023 Hedeflerine ulaşmak için Küresel ekonomideki olumsuzluklara ve Türkiye nin bölgesinde yaşanan sıkıntılara rağmen gelişmeye devam eden lojistik sektörü, büyüme potansiyeli ve Türkiye nin 2023 yılı için belirlenen hedeflere ulaşılmasında en önemli sektörlerden biri olarak gösteriliyor. Türkiye nin 2015 yılında küresel ticaret hacminde yüzde 1,05 olan payının 2023 yılı itibarıyla yüzde 1,5 i aşması bekleniyor. Son yıllarda küresel düzeyde yaşanan rekabet, işletmeleri müşterilere karşı verilen hizmetlerde hızlı ve kaliteli olmaya, aynı zamanda zamanında teslimata zorluyor. Dolayısıyla rekabet edebilir olabilmek adına lojistik hizmetlerin önemi her geçen gün artıyor. Bu da lojistik sektöründe pazarın gittikçe büyümesine yol açıyor. Lojistik hizmetler, ürün akışını sağlanması ve bu sürecin devamlılığının olması açısından Türkiye ekonomisi için büyük önem taşıyor. Türkiye de lojistik sektörü istihdam açısından ülke ekonomisini direkt olarak etkiliyor. Lojistik sektörünün gelişimine bağlı olarak özel sektörde kurulan firmaların sayıları artıyor ve sektör büyüdükçe istihdam edilen personelin de sayısı artıyor. 1990 yılı ve sonrasında gelişen lojistik sektörü Türkiye de turizm sektöründen sonra en fazla gelişim gösteren sektör halini aldı. Türkiye nin stratejik konumu; dört saatlik uçuş mesafesi içinde toplam 1,6 milyar nüfuslu, GSYİH si 27 trilyon dolara ulaşan ve 8 trilyon dolar ile toplam küresel ticaretin neredeyse yarısına karşılık gelen bir dış ticaret hacmine sahip birçok pazara erişim sunuyor. LOJİSTİK SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ Günden güne gelişen lojistik sektörü, 1980 li ve 1990 lı yıllar arasında kara, hava, demiryolu, deniz ve kombine taşımacılık alanlarındaki yatırımlarla alt yapısını hazırladı ve 1990 lı yıllarda yükselişe geçti. Türkiye de lojistik sektörü, 2000 li yılların başına gelindiğinde, ulusal ve uluslararası firmalarla işbirliği yapan, yurtdışı büroları açan, verdiği hizmetlerin kalitesini arttıran, sürekli gelişen dinamik bir sektör haline geldi. Günümüzde lojistik sektörü, dünyada lojistik alanında yaşanan değişim ve gelişimleri anlık bir şekilde takip ediyor. Ayrıca dünyada lojistik sektöründe belli başarıya ulaşan firmalar Türkiye pazarına kolaylıkla girebiliyor ve Türkiye de bulunan firmalara lojistik çözümler sağlıyor. Türkiye coğrafi konumunun yanı sıra genç ve dinamik bir nüfusa sahip olması ve lojistik sektörüne ver- diği önemden dolayı yatırımlar yapması sayesinde dünya üzerinde önemli bir üs konumuna gelebilecek bir potansiyele sahip oldu. MEVCUT DURUM Türkiye de hızla büyüme ve gelişme gösteren lojistik, içinde taşıdığı büyüme potansiyeli ve Türkiye nin 2023 yılı için belirlenen birçok hedefe ulaşılmasında oynayacağı roller açısından en önemli sektörlerden biri. Bu anlamda Türkiye nin lojistik alanındaki analizini şu şekilde yapmak mümkün. GÜÇLÜ YÖNLERİ Türkiye de lojistik sektörü faaliyetlerini çeşitlendirerek yerli-yabancı firmalar ile işbirliği yapan, yurt dışında acenteler açarak hizmet kalitesini arttırmayı hedefleyen, dinamik bir sektör halini aldı. Türkiye nin lojistik anlamda güçlü yönlerini şöyle sıralamak mümkün: Türkiye; Asya ile Avrupa kıtaları arasında yer alan, bulunduğu stratejik alandaki mevcut ve potansiyel pazarlara dağıtım ve hizmet verebilecek lojistik üs konumuna sahip bir ülke. Ayrıca Kuzey Afrika ve Orta Asya ülkeleri için transit geçiş ülkesi. Türkiye nin dünyanın en önemli enerji yolları üzerinde bulunması sebebiyle diğer ülkeler ile arasında oluşan ticaret bağı, Türkiye nin lojistik sektöründe operasyonel gücünü artırıyor.türkiye Avrupa nın en büyük kamyon filolarından birisi olup kara nakliyesinde yeterli sermaye birikimi sağlanarak gelişmiş bir karayolu taşımacılık ağına sahip. Türkiye üç tarafının denizlerle çevrili konumundan dolayı liman yapımına elverişli bir ülkedir. Karadeniz e kıyıları olmayan yeni cumhuriyetlerin, Akdeniz de ve Kızıldeniz ile Basra Körfezi nde kıyıları bulunmayan Ortadoğu ülkelerinin ticari malları Türkiye üzerinden taşınıyor. Liman hinterlandında sanayileşme olması limanları geliştiriyor ve bu durum ülkede istihdamı artırıyor. Avrupa nın lojistik üssü olmaya aday olan Türkiye; büyüyen ekonomisi ve coğrafi üstünlüğü nedeni ile yabancı sermayeli şirketlerin birbiri ile yarıştığı bir ülke haline geldi. Bu anlamda YDTA verilerine göre lojistik alanda 2005-2015 yılları arasında ülkeye 1,9 milyar dolar tutarında yabancı sermayeli yatırım gerçekleşti. Türkiye de lojistik sektöründe düşük maliyetli, ucuz işçilik sağlanabilen bir insan gücü mevcut. Firmalar lojistik eğitimi almış insanların istihdamını tercih ediyor. Ayrıca ülke lojistik sektöründe genç ve dinamik bir nüfusa sahip. Lojistik alanında akademik çalışmalar ve incelemeler yapılması için birçok üniversitede bölümler açıldı. Üniversitelerde lojistik sektöründe çalışacak olan kişileri yetiştirmek üzere yeni yüksekokullar ve fakülteler oluşturuldu. 70 KASIM 2016 WWW.EKOVİTRİN.COM WWW.EKOVİTRİN.COM KASIM 2016 71
DOSYA LOJİSTİK SEKTÖRÜ ZAYIF YÖNLERİ Türkiye de lojistik sektörü alanında, bünyesinde birçok avantaj unsuru barındırmasının yanında geliştirilmesi gereken eksikliklerden de söz edilmesi gerekiyor. Lojistik anlamda hizmet sağlayanlar açısından Türkiye de işletmelerin kendilerini güvence altına almasını sağlayan uzun vadeli kontratların olmaması lojistik firmalarının müşterilere verdikleri hizmet kalitesini doğrudan etkiliyor. Bu gibi durumlar sektörün gelişimini olumsuz yönde etkileyen önemli unsurlardan biri. Türkiye de lojistik sektörünün en önemli sorunu gelişmiş ülkelerde olduğu gibi yatırımların altyapı ve plan dahilinde gerçekleşmemesi. Bu anlamda karşılaşılan sorunlar aşağıda maddeler halinde verilmiştir. Bunlar; Eğitimli işgücü yetersizliği; Yetişmiş nitelikli eleman potansiyelinin genellikle yabancı sermayeli şirketlerde istihdam etmesi ve bu durumun Türk lojistik sektörünü zora sokması. Teknolojinin etkin kullanılmaması ve işletmelerce insan odaklı olmayan çalışma prensibinin varlığı nedeni ile personel devir hızında yaşanan hızlı sirkülasyonlar. Taşımacılıkta kullanılan araç ve ekipmanların (örneğin forklift gibi) pahalı olmasından dolayı sınırlı sayıda kullanılışı. Sektörün önemli bir diğer sorunu ise; lojistikte tam bir bakış acısının yakalanamamış olması, yapılan rutin işlemlerde belli bir standardizasyon ve sertifikasyonun oluşturulmamış olması. Bu anlamda Türkiye nin zayıf yönlerinin güçlendirilerek geliştirilmesi için lojistikte insan kaynakları, bilgi, beceri ve yetkinliklerin arttırılması, çağdaş ve ekonomik donanım, bilişim, iletişim teknolojilerinden yararlanılması gerekiyor. FIRSATLAR Türkiye de lojistik açıdan fırsat olarak değerlendirilebilecek bir konu; demiryollarına gerekli yatırımların yapıldığı takdirde en önemli yedi liman ile bağlantısı olan Türkiye nin bölgesel konumu güçlenecek. Ayrıca limanların bölgesel konumu itibariyle transit taşımacılığa uygun olması ve uluslararası taşıma koridorları arasında yer alması taşımacılık potansiyelini de arttıracak. Globalleşen dünyada ülkeler arasında serbestleşen ticaret politikaları sayesinde artan uluslararası ticaret potansiyeli Türkiye nin taşımacılık alanında stratejik bir fırsat. Türkiye nin olası AB üyeliği ticaret hacimlerini doğrudan arttıracağından dolayı son zamanlarda Çin in kaydettiği ekonomik gelişmeler Türkiye için bir fırsat. Neredeyse bütün ülkeler ile ticari ilişkisi bulunan Çin in gelecek birkaç yıl içinde Almanya nın dünya ihracat şampiyonluğunu elinden alması bekleniyor. AB nin en önemli dış ticaret partneri konumundaki Çin in yarattığı bu potansiyel göz önüne alınarak, vizyonun genişletilmesi ve ülkeden AB ye lojistik alanında ortaya çıkan büyük pastadan pay almaya yönelmesi önemli bir değer oluşturuyor. Son on yılda gerçekleştirilen kamu ve özel sektör altyapı yatırımları, Türkiye de sunulan lojistik hizmetlerini önemli ölçüde iyileştirdi. Çok sayıda yeni havaalanı inşa edildi, otoyollar ile ülkenin dört bir yanına erişim sağlandı. TEHDİTLER Türk lojistik sektörünün temelde bürokratik engellemelerden kaynaklanan sorunlarının giderilmesi konusunda ciddi bir diplomatik atağa ihtiyaç duyuluyor. Bu sorunların yanı sıra, sektör içinde de yeni stratejiler ve modernizasyon gerekiyor. Yeni ve güçlü taşıma araçları ile dünya rekabetinde ciddi avantajlara sahip olan Türkiye, sektörün bilhassa küçük ve orta boy aktörlerinin modern teknolojik araçları çalışma sistemine hala dahil edememiş olması nedeniyle risk altında. Ayrıca son yıllarda korumacılık politikası adı altında uygulanan katı vize kuralları, keyfi veya kasıtlı cezalar gibi lojistik süreçlerin devamlılığını etkileyen sorunlar ortaya çıktı. Kamyon taşımacılığındaki kotalar ve gümrük belgesi yükümlülükleri bu tehdit unsurlarının başında geliyor. Yunanistan, Bulgaristan gibi komşu ülkelerle lojistik alanında yaşanan rekabet Türkiye için büyük bir tehdit unsuru. Ayrıca yüksek miktarda yatırıma gereksinimi duyan lojistik sektörü Türkiye de olası ekonomik krizlerden etkileniyor. Dolayısı ile ihracat ve ithalatta yaşanabilecek ekonomik daralmalar doğrudan lojistik sektörünü etkileyerek gerilemelere neden olabiliyor. EKONOMİ İÇİNDEKİ TÜM SEKTÖRLERE HİZMET VERİYOR Lojistik, faaliyet alanı her ne olursa olsun her firmanın mutlaka ihtiyaç duyduğu bir sektör. Öyle ki lojistik sektörü, her sektörün yanında mutlaka yan bir sektör olarak çalışmak zorunda. Bu nedenle Türkiye de lojistik her gün yükselen bir çizgi ile ilerliyor. Türkiye ye gerek kalkınma gerekse de istihdam açısından olanak sağlayan lojistik sektörünün gelişmesinin önündeki önemli diğer bir unsur bilişim ve altyapıya yönelik eksiklikler. Lojistik süreçlerin doğru işleyebilmesi adına bilgi akışı önemli. Bilgi akışının tam olarak sağlanamadığı firmalarda büyümenin mümkün olmayacağından genel olarak tüm lojistik firmaların bu konuya önemli vermesi gerekir. Bahsedilen altyapı eksikliklerinin tamamlanmasıyla birlikte Türk lojistik sektörü gelişime açık olarak değerlendiriliyor. Türkiye, coğrafi avantajları ile birlikte konumunu iyi kullanır ve değerlendirirse gerçek anlamda ileriki yıllarda lojistik üs konumuna gelebilir. 72 KASIM 2016 WWW.EKOVİTRİN.COM WWW.EKOVİTRİN.COM KASIM 2016 73
DOSYA LOJİSTİK SEKTÖRÜ Küresel TİCARETİN MERKEZİNDE Türkiye, Doğu ile Batı yı, Asya ile Avrupa kıtalarını birbirine bağlayarak, küresel ticaret için önemli bir kesişme noktasında yer alıyor. Gelişmekte olan ülkeler arasında en canlı ekonomilerden biri olan Türkiye, Doğu ile Batı yı, Asya ile Avrupa kıtalarını birbirine bağlayarak, küresel ticaret için önemli bir kesişme noktasında yer alıyor. Türkiye nin stratejik konumu; dört saatlik uçuş mesafesi içinde toplam 1,6 milyar nüfuslu, GSYİH si 27 trilyon dolara ulaşan ve 8 trilyon dolar ile toplam küresel ticaretin neredeyse yarısına karşılık gelen bir dış ticaret hacmine sahip birçok pazara erişim sunuyor. Türkiye deki ticaret dikkat çekici bir biçimde artıyor ve bölgenin küresel ticaretteki varlığı da giderek güçleniyor. Türkiye nin 2015 yılında küresel ticaret hacminde yüzde 1,05 olan payının 2023 yılı itibarıyla yüzde 1,5 i aşması bekleniyor. Son 14 yılda yıllık ortalama yüzde 4,7 büyüyen Türkiye ekonomisi, lojistik sektörü için birçok fırsat sunuyor. Türkiye, güçlü ekonomik büyümesinin yanı sıra, Avrupa nın en büyük ve en genç iş gücü havuzlarından birine sahip. Türkiye nüfusunun yüzde 65 ten fazlasını 24-54 yaş arasındakiler oluşturuyor ve buradan doğan iş gücü avantajı lojistik sektörüne de yansıyor. Yatırımcılar, sektörün farklı taleplerini karşılayacak nitelikli iş gücünü rekabetçi maliyetlerle kolayca istihdam edebiliyor. Son on yılda gerçekleştirilen kamu ve özel sektör altyapı yatırımları, Türkiye de sunulan lojistik hizmetlerini önemli ölçüde iyileştirdi. Çok sayıda yeni havaalanı inşa edildi, otoyollar ile ülkenin dört bir yanına erişim sağlandı. Buna ek olarak, gelişmekte olan hızlı tren ağı büyük şehirleri birbirine bağlandı ve Türk limanlarının kapasitesi artırıldı. Türkiye de ayrıca, 20 lojistik merkezi/köyü kurdu. Bugüne kadar 7 si tamamlanan bu merkez ve köylerde sunulacak farklı taşımacılık yöntemleri nakliye maliyetlerinin düşürülmesini sağlayacak. Hükümet, lojistik altyapısını daha da güçlendirmek amacıyla, 2023 yılına kadar ulaşılması planlanan önemli hedefler belirledi. LOJİSTİKTE 2023 HEDEFLERİ 36.500 km bölünmüş ve 8.000 km bölünmemiş otoyoldan oluşan toplam 70.000 km lik kara yolu ağına sahip olmak 12.000 km si hızlı tren hattından oluşan toplam 25.000 km lik demir yolu ağına sahip olmak Yıllık taşınan yolcu sayısını 1 milyar kişiye; taşınan yük hacmini 125 milyon tona çıkarmak Yolcu uçağı sayısını 487 den 750 ye çıkarmak Hava taşımacılığında yıllık toplam kapasiteyi 400 milyon yolcuya yükseltmek amacıyla yeni havaalanları inşa etmek Konteyner elleçleme kapasitesini 8,4 milyon TEU dan 32 milyon TEU ya yükseltmek Deniz filosu taşıma kapasitesini 29,2 milyon DWT den 50 milyon DWT ye ulaştırmak Türkiye yi çevreleyen üç denizden her birine bir liman inşa etmek Türkiye nin Doğu Avrupa, Orta Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ya kolay erişim imkânı sağlayan avantajlı coğrafi konumu, ülkenin bölgedeki yük taşımacılığı için bir üs işlevi görmesini sağlıyor. Türkiye lojistik endüstrisi, günümüzdeki hacmiyle ülke GSYİH sinde yüzde 12-13 paya sahip. 2023 yılı GSYİH hedeflerine göre, sektörün muazzam büyüme göstererek 2023 yılında 200-240 milyar dolar hacme ulaşması bekleniyor. 74 KASIM 2016 WWW.EKOVİTRİN.COM WWW.EKOVİTRİN.COM KASIM 2016 75