KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 32 soru ÖABT SOSYAL BİLGİLER COĞRAFYA Eğitimde 30. yıl
Komisyon ÖABT Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Coğrafya Konu Anlatımlı ISBN 978-605-318-687-8 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 6. Baskı: Kasım 2016, Ankara Yayın-Proje: Pelin Özdemir Dizgi-Grafik Tasarım: Şölen Görgülü Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde Yenimahalle/ANKARA Tel : 0312 394 55 91 Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, ÖABT SOSYAL BİLGİLER konu anlatımlı setimiz üç kitap halinde düzenlenmiştir. ''Sosyal Bilgiler 2. Kitap'' adlı yayınımız Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi Coğrafya Bölümü kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle Başarılar
SOSYAL BİLGİLER ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT SOSYAL BİLGİLER 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları - Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % 80 1-40 a. Taih b. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya c. Bölgeler ve Ülkeler d. Diğer Sosyal Bilim Alanları (Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bi,lim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) %28 % 20 % 8 %24 1-14 15-24 25-28 29-40 Alan Eğitimi Testi % 20 41-50 Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013'ten itibaren yapılan SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER ALAN BİLGİSİ 1. BÖLÜM: COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ VE BÖLÜMLERİ COĞRAFYANIN TANIMI, TARİHİ...5 COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ...8 A. Fiziki Coğrafya...9 B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya...9 Çözümlü Test...12 Çözümler...13 2. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA EVREN VE DÜNYA...17 Galaksiler (Gök Adalar)...17 Güneş ve Güneş Sistemi...18 Ay ve Özellikleri...21 DÜNYA (YERYUVARLAĞI)...22 Dünya'nın Şekli ve Sonuçları...22 Dünya'nın Hareketleri...24 Yerel Saat...26 Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları...29 Eksen Eğikliği (Ekvator ile Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı)...30 Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları...33 KARTOGRAFYA (HARİTA BİLGİSİ)...37 UTM Koordinat Sistemi...37 Harita Bilgisi ile İlgili Bazı Kavramlar...40 Harita Çeşitleri...45 Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi...47 COĞRAFİ KOORDİNAT SİSTEMİ...54 Matematik (Mutlak) Konum...54
vi Göreceli (Özel) Konum...57 Coğrafi Bilgi Sistemi (Cbs) ve Uzaktan Algılama...58 JEOMORFOLOJİ (YER ŞEKİLLERİ)...59 Yeryuvarlağının Yapısı...59 Levha Hareketleri...60 Kıtaların Kayması...61 Jeolojik Zamanlar...62 Yerkabuğunun Malzemeleri (Taşlar)...64 Yer Şekillerinin Oluşumu...67 Yer Şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer Şekillerini Oluşturan Kuvvetler...67 Yeryüzünde Ana Yer Şekilleri...72 Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya)...77 Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri...77 Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri...80 Kıyı Topografyası...82 Dalga Aşındırma Şekilleri...83 Dalga Biriktirme Şekilleri...83 Kıyı Tipleri...84 Karst Topografyası...87 Karstik Aşındırma Şekilleri...88 Karstik Biriktirme Şekilleri...90 Kurak ve Yarı Kurak Bölgeler Topografyası...91 Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri...91 Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri...92 Buzul Topografyası (Glasiyal)...93 Başlıca Buzul Tipleri...94 Buzul Aşındırma Şekilleri...95 Buzul Biriktirme Şekilleri...96 KLİMATOLOJİ - İKLİM BİLGİSİ...97 Atmosfer...98 Atmosferin Katları...100
vii İklim Elemanları...101 Sıcaklık...101 Basınç...107 Rüzgârlar...110 Nemlilik Ve Yağış...117 Oluşumlarına Göre Yağış Çeşitleri...121 Yeryüzünde Yağış Dağılışı...123 Büyük İklim Tipleri...123 HİDROGRAFYA (SULAR COĞRAFYASI)...132 1. Denizler ve Okyanuslar...133 2. Akarsular...136 Akarsu Rejimleri...138 Dünya'nın Önemli Akarsuları...138 3. Göller...141 4. Yeraltı Suları...142 5. Kaynak Suları...143 TOPRAK COĞRAFYASI...148 Toprak Türleri...150 Heyelan...151 Erozyon...152 BİTKİ (VEJETASYON) COĞRAFYASI...152 Başlıca Bitki Toplulukları...153 Çözümlü Test...156 Çözümler...160 3. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA BEŞERÎ COĞRAFYA...165 NÜFUS COĞRAFYASI...168 Nüfusun Yapısı...169 Nüfusun Artışı...176 Dünya Nüfus Artışı ve Artışla İlgili Bazı Görüşler...176
viii Hızlı Nüfus Artışının Sonuçları...177 Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler...181 Nüfus Yoğunluğu Kavramları...183 Nüfus Politikaları...184 GÖÇLER...186 Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler...186 Göçlerin Nedenleri...188 Göçlerin Sonuçları...188 Gidilen Yere Göre Göçler...188 Kalma Süresine Göre Göçler...189 YERLEŞME COĞRAFYASI...190 Yerleşmenin Tarihçesi...191 Yerleşmelerin Sınıflandırılması...193 Kırsal Yerleşmeler...193 Kent Yerleşmeleri...199 EKONOMİK COĞRAFYA...205 Ekonomik Faaliyet Türleri...209 Tarım Faaliyetleri...210 Hayvancılık...222 Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma...225 Madenler...226 Enerji Kaynakları...231 Ulaşım...238 Turizm...243 Sanayi...246 Ticaret...248 Çözümlü Test...251 Çözümler...254
ix 4. BÖLÜM: SİYASİ COĞRAFYA SİYASİ COĞRAFYA...259 Siyasi Coğrafyanın Gelişimi ve Jeopolitik Teoriler...261 Siyasi Coğrafyada Organizasyonlar: Devlet, Millet, Millî Devlet...266 Devletlerin Sınıflandırılması...268 Dünyada Güç Mücadeleleri...278 Dünyadaki Çatışma Bölgeleri...279 Pakt ve Birlikler...280 Kanallar ve Boğazlar...284 ÜLKELER COĞRAFYASI...288 Çözümlü Test...307 Çözümler...312 5. BÖLÜM: İNSAN - DOĞA ETKİLEŞİMİ KORUMA ALANLARI İNSANIN DOĞAYA MÜDAHALELERİ...317 DOĞANIN İNSANA ETKİLERİ...318 DOĞAL AFETLER...319 Yer Kökenli (Jeolojik) Afetler...319 Atmosfer Kökenli (Meteorolojik) Afetler...319 JEOLOJİK AFETLER...320 METEOROLOJİK AFETLER...323 Türkiye'de Korunan Alanlar ve Turizm...329 Türkiye'deki Millî Parklar...330 Türkiye'nin UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Değerleri...337 Çözümlü Test...339 Çözümler...341 6. BÖLÜM: TÜRKİYE COĞRAFYASI TÜRKİYE'NİN COĞRAFİ KONUMU...345 Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu ve Sonuçları...345 Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları...346
x TÜRKİYE'NİN JEOPOLİTİK KONUMU...349 Medeniyetlerin Çıkış Noktası Türkiye...350 Türkiye'nin Sınırları...351 TÜRKİYE'NİN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ...353 Jeolojik Zamanlarda Türkiye...353 Türkiye'de Orojenik Hareketler...356 Türkiye'de Epirojenik Hareketler...356 Türkiye'de Volkanizma...357 Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar...358 Türkiye'de Depremler...359 TÜRKİYE'DE YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ...360 Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar...362 TÜRKİYE'NİN PLATOLARI...362 TÜRKİYE'DE ÇÖZÜLME...363 1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme...363 2. Kimyasal Çözülme...363 TÜRKİYE'DE BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ...364 1. Zonal Topraklar...364 2. İntrazonal Topraklar...365 3. Azonal Topraklar...365 TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA...367 TÜRKİYE'DE HEYELAN...367 TÜRKİYE'DE EROZYON...367 TÜRKİYE AKARSULARI...369 Türkiye'deki Başlıca Akarsular...370 Türkiye Akarsularının Rejimleri...370 Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri...371 TÜRKİYE'DE RÜZGÂRLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER...374 TÜRKİYE'DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER...375 TÜRKİYE'NİN YERALTI SULARI VE KAYNAKLARI...376 TÜRKİYE'DE KARSTİK ŞEKİLLER...378 TÜRKİYE'DE DALGALARIN VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER...381
xi TÜRKİYE'DE KIYI TİPLERİ...382 TÜRKİYE'DE GÖLLER...384 TÜRKİYE'NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI...387 Türkiye'de Sıcaklık...388 Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri...390 Türkiye'yi Etkileyen Rüzgârlar...390 Türkiye'de Nem ve Yağış...391 Türkiye'de İklim Tipleri...392 Türkiye'nin Bitki Örtüsü...395 TÜRKİYE'DE NÜFUS VE YERLEŞME...399 Türkiye'de Nüfus Sayımları...399 Nüfus Artışı ve Sonuçları...400 Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler...403 Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları...407 Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı)...408 Türkiye'de Nüfus Politikaları...412 Gelecekte Türkiye Nüfusu...413 TÜRKİYE'DE GÖÇLER...413 TÜRKİYE'DE YERLEŞME...417 Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler...419 Yerleşmelerin Sınıflandırılması...420 Türkiye'de Mesken Tipleri...429 TÜRKİYE'NİN EKONOMİK COĞRAFYASI...431 Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler...431 TÜRKİYE'DE ARAZİ KULLANIMI...432 TÜRKİYE'DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA...433 TÜRKİYE'DE TARIM (ZİRAAT)...434 Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler...434 Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler...435 Bitkisel Üretim...436 TÜRKİYE'DE HAYVANCILIK...443 TÜRKİYE'DE ORMANCILIK...447
xii TÜRKİYE'DE MADENLER...448 TÜRKİYE'DE ENERJİ...452 TÜRKİYE'DE SANAYİ...456 TÜRKİYE'DE ULAŞIM...462 TÜRKİYE'DE TİCARET...467 ÜLKEMİZDE SERBEST TİCARET BÖLGELERİ...470 TÜRKİYE'DE KÜLTÜR VE TURİZM...471 Türkiye'nin Turistik Değerleri...472 TÜRKİYE'DE HİZMET SEKTÖRÜ...474 BÖLGESEL KALKINMA PROJELERİ...476 Çözümlü Test...480 Çözümler...488 KAYNAKLAR...493
ALAN BİLGİSİ