SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ GENEL BİR BAKIŞ ÖMER ERTEKİN INCOSE TÜRKİYE KOLU Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 1
KONU1 TARİHÇE VE MAGAZİN Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 2
Muhtemelen çok anlatılan bir örnektir Bir hastanenin yoğun bakım odasına konulan tüm hastalar sabah visit saati öncesi kaybediliyor. Her türlü tıbbi analiz yapılıyor ve sebep bulunamıyor Cihazlar gayet düzgün çalışıyor Herhangi bir zarar verici ya da bakteriye rastlanmıyor Doktor ve hemşire raporları düzenli ve doğru işler yapılmış Odaya kamera konularak izlenmeye başlanıyor Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 3
GÜNDEM Systems Thinking has grown during the 20 th century into highly useful discipline independent theories and practices. Systems Thinking focuses upon understanding the holistic properties of complex systems and, in particular, the dynamic relationships that arise in the interactions of multiple systems in operation. Systems Engineering has gained momentum during the latter part of the 20 th century and has led to engineering related practices and standards that can be used in the life cycle management of complex systems. Systems Engineering focuses upon transforming the need for a system into a set of capabilties, requirements, functions or objects, that guides production of products and services that meet the need in an effective manner. The combination of Systems Thinking and Systems Engineering is of particular interest in establishing the capabiltiy to think and act in terms of systems. Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 4
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ Dünyada ilk Sistem Mühendisliği yaklaşımının ortaya konması 1940 yılında olmuştur (Bell Labs, MIT, RAND Corp.). ABD, Sistem Mühendisliği yöntemlerini İkinci Dünya Savasında birçok sistemin geliştirilmesinde yaygın olarak kullanmıştır. İlk SM dersleri MIT de 1950 yılında verilmeye başlamıştır. Günümüzde ABD ve Avrupa ülkelerinde SM uygulamaları standart hale gelmiştir. Bu ülkelerde öğrenciler SM eğitimini lisans ya da yüksek lisans eğitimi olarak alabilmektedirler. Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 5
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI http://www.fhwa.dot.gov/cadiv/segb/files/se gbversion3.pdf http://www.leidraadse.nl/ Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 6
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI The Systems Engineering Initiative for Patient Safety (SEIPS), The Systems Engineering Initiative for Patient Safety (SEIPS), housed within CQPI, is a multidisciplinary initiative applying systems engineering, human factors engineering, and quality engineering approaches. http://energy.gov/sites/prod/files/cioprod/documents/sem3_1231.pdf http://cqpi.engr.wisc.edu/seips_home Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 7
GENEL Eğer, sistemlere dışarıdan/bütüncül bakmaya eğilimli iseniz, liderlik ve iletişim yetenekleriniz varsa, kabiliyetlerinizi, bütünün önemli/büyük parçaları arasındaki bağlantıları geliştirmek yönünde geliştiriyorsanız, sistem mühendisliği sizin için ideal bir meslek olabilir. Sistem Mühendisliği, disiplinler arası bir mühendislik alanıdır ve bir ömür devri bakışı ile karmaşık sistemler ile ya da sistemlerdeki karmaşa ile ilgilenir. Klasik bir örnek olarak uçağı ele alırsak: Sistem Mühendisliği Süreci müşteri ihtiyaçlarının ve çözülmesi gereken problemlerin belirlenmesi ile başlar, Alternatif çözümlerin bulunması, sistemin modellenmesi, çeşitli bileşenlerin entegrasyonu (sıklıkla, bir çok üretici ve/veya ülkeden gelir) ve sistemin işletmeye alınması ile devam eder. Ancak sistemin işletmeye alınması ile iş bitmez: sistem mühendisi sistemin ya da ürünün performansını değerlendirir ve sistemin düzgün bir şekilde çalışmaya devam etmesi için çözümü gözden geçirir/günceller. Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 8
KONU2 TEORİK TEMELLER Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 9
SİSTEM System means a grouping of parts that operate together for a common purpose. (Business Systems Engineering Watson, 1994). Etimoloji Late Latin: systemat-, systema (1619) Greek: systemat-, systema, synistanai kökeninden syn- ve histanai kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. syn- birlikte (together) " histanai ayakta kalmayı, dayanmayı sağlamak, (cause to stand)" (Kaynak : www.etymonline.com) Sözlük Dizge. Düzen. Bir sonuç elde etmeye yarayan yöntemler düzeni (Kaynak : Türk Dil Kurumu Sözlüğü) Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 10
ORTAYA ÇIKAN ÖZELLİKLER Sistem bileşenlerinin kendi başlarına iken göstermediği; bir bütün olarak bir araya geldiklerinde gösterdikleri özellikler. Ortaya Çıkan Özellikler, sistem bileşenleri arasındaki etkileşimlerin bir sonucudur. Bileşenler bir sistem olarak bir araya getirilmedikçe değerlendirilemezler ve ölçülemezler Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 11
SİSTEM Standart EIA 632 IEEE 1220 Sistem Tanımı Her birinin ayrı işlevleri yerine getirdiği nihaî ürünlerin bir araya getirilmesiyle elde edilen yapı. Birbiriyle ilgili insan kaynağı, ürün (donanım, yazılım) ve süreçlerin (tesis, ekipman, malzeme, işlemler) oluşturduğu, işletme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik, kullanım ömür devri boyunca sürdürülebilir set. ISO 15288 Bir ya da birden fazla işlevi yerine getirebilecek, kendi aralarında etkileşen unsurların bütünü. Sistem, bir ürün veya bir hizmet şeklinde olabilir. INCOSE Sis. Müh. Kılavuzu Belirli bir hedefi (ör. hava taşımacılığı) gerçekleştirmeye yönelik alt sistem, bölüm ve unsurların tümleşik hâli. Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 12
MÜHENDİS Mühendis, belli amaçlara yönelik olarak, kısıtlamalarıyla birlikte ortaya konan bir soruna, teknik çözüm bulan kişidir. Amaçlar ve kısıtlamalar, teknik, toplumsal veya iş dünyasıyla ilgili olabilir.. Etimoloji Latin Greek ingeniatorem Yaratıcı, yetenekleri olan kişi, İcat etme, yaratıcı olma özelliğine sahip kişi ingenium deha/ dahi Sözlük: hendese yani geometri, aritmetik yapan anlamındadır. (Kaynak : Türk Dil Kurumu Sözlüğü) Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 13
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ Systems engineering is a professional endeavor that leads to the engineering of a system of humans, organizations and technologies through knowledge management efforts associated with bringing the perspectives of all stakeholders to the associated issue to bear, such as to enable the appropriate definition of the system to be engineered such as to achieve needed capabilities and fulfill requirements; development of the system through appropriate architecture, design, and integration efforts; and ultimate deployment of the system in an operational environment and associated maintenance and reengineering of it throughout a lifetime of trustworthy service to these stakeholders. Andrew P. Sage George Mason University Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 14
NELERLE İLGİLENİR YETENEKLER İHTİYAÇLAR İŞLEVLER BİLEŞENLER SİSTEM Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 15
Sistem Bileşenleri İhtiyaçlar, Servisler, Etkileri Bizim Sistemimiz Gerçekleşme Anı B1 B2 E-B3 SERVİS(LER) Sistem Bileşeni B1 SERVİS(LER) Sistem Bileşeni B3 SERVİS(LER) Sistem Bileşeni B2 SERVİS(LER) Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 16
BİLİMSEL YAKLAŞIM VE MÜHENDİSLİK Doğa Davranışlar Gözlemle Taklit Et Bilim Mühendislik Tespit Et ve Tanımla Tasarla ve Geliştir Temel Yapılar Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 17
BİLİMSEL YAKLAŞIM VE MÜHENDİSLİK Temel bilimler, fiziksel evrenin davranışını yöneten temel ilke ve süreçlerin keşfi ve yorumlanmasıyla ilgilenir. Uygulamalı bilimler, sözü edilen ilke ve süreçlerin nitelendirilmesiyle, bunların teknik sorunların çözümüne yönelik uygulamalarıyla ilgilenir. Geleneksel mühendislik eğitimi, önceden belirlenen işlevleri yerine getirecek araçların tasarımı, üretimi ve değerlendirilmesi amacına yönelik temel ilke ve süreçlerin uygulamalarıyla ilgilenir. Sistem mühendisliği, temel ilke ve süreçlerle doğrudan ilgilenmez, bunları sadece olası bir çözüm alanı için sınırlamalar şeklinde değerlendirir. İhtiyaçları ve işlevleri belirler Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 18
KONU3 CARİ DURUM Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 19
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ PROJE YÖNETİMİ BİLEŞEN MÜHENDİSLİĞİ ALAN UZMANLIĞI Trafik Yönetimi, SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ Hava Savunma, Otoyol Ücret Top. vs Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 20
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ SÜRECİ Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 21
SİSTEM/BİLEŞEN MÜHENDİSLİĞİ Kullanıcı Gereksinimleri & Harekat Konsepti Sistem Gereksinimleri & Mimari Sistemin Çalıştırılması & Geçerli Kılınması Sistem Bütünleştirme & Doğrulama Sistem Mühendisliği Alanı Bileşen Tasarımı Satın Al, Üret, & Birleştir Bileşen Bütünleştirme & Doğrulama Bileşen Mühendisliği Alanı Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 22
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ (ISO 15288) Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 23
SİSTEM PARÇALARI Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 24
SİSTEM SİSTEM SADECE ANA ÜRÜN DEĞİLDİR Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 25
GEÇMİŞTE KARŞILAŞILMIŞ PROBLEMLERE TEPKİ Historical Success Rate 16% 31% 53% Inadequate Cancelled Acceptable Ref: http://www.standishgroup.com/visitor/chaos.htm Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 26
EN ÖNEMLİ 10 NEDEN Başarılı Projeler İçin Kullanıcı Katılımı Üst Yönetim Desteği Açık/Anlaşılır Gereksinim Cümleleri Uygun Planlama Gerçekçi Beklentiler Küçük Proje Adımları Uzman Ekip Sahiplenme Açık Vizyon ve Hedefler Çalışkan, Konsantre Olabilen Ekip Başarısız Projeler İçin Yarım Gereksinimler Kullanıcı Katılımında Eksiklik Kaynak Eksikliği Gerçekçi Olmayan Beklentiler Üst Yönetim Desteği Eksikliği Gereksinim ve Spek Değişiklikleri Plansızlık İhtiyacın Ortadan Kalkması IT Yönetimi Problemleri Teknolojide Deneyimsizlik Ref: http://www.standishgroup.com/visitor/chaos.htm Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 27
Ratio of actual to planned program cost SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ KATKISI BİR ÖRNEK 1.6 1.4 1.2 1.0 5 10 15 20 Systems engineering effort as % of project cost Ref.: Honour, et al, Value of Systems Engineering, Honourcode, Inc., Pensacola, FL Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 28
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ NE (DEĞİL) DİR Süreçler önemlidir ama süreç bilmek sizi sistem mühendisi yapmaz Sistem mühendisliği süreçlerini uygulamak programın başarı ihtimalini artırır, ama faaliyetler içinde ve sonucunda kararlar mühendislik kararları dır. Dokümantasyon ve gözden geçirmeler önemli sistem mühendisliği adımlarıdır, ancak sistem mühendisliği içi boş bir bürokrasiye dönüştürülmemelidir. Büyük resme odaklanılmalı ve stratejik düşünülmelidir. Yeterli tecrübe ve bilgiye sahip olunmalıdır. Araçlar ve usuller iyi anlaşılmış olmalıdır. Liderlik ve iletişim kabiliyetleri geliştirilmelidir. İyi bir sistem mühendisi, yeterli alan bilgisi ve tecrübesine sahip olmalıdır! Haberleşme Sistem Mühendisi, Bilgi Sistemleri Mühendisi, Aviyonik Sistemler Mühendisi Güvenlik Sistemler i Mühendisi Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 29
SİSTEM MÜHENDİSLİĞİ EFSANELER, ENGELLER Efsane : Sistem Mühendisliği sadece karmaşık projelerde uygulanır o SM her proje için faydalıdır (Karmaşık projeler için hayatidir!) o Arayüz sayısı karmaşıklık için iyi bir ölçü olarak kullanılabilir. Yazılım, Donanım ve Insan Makine Arayüzleri Sadece geliştirilmekte olan ürüne ait arayüzler değil, geliştiriciler arasında ve geliştiriciler ile geliştirme ortamı arasındaki arayüzler Efsane : SM kağıt işi, bürokrasi yoğun ve maliyetli o Yapılmadığı zaman daha az kağıt üretiliyor, maaliyetler düşüyor mu? Şüpheciliğin aşılması büyük bir problem o SM uygulaması proje büyüklüğü/karmaşıklığına göre farklı yoğunluklarda uygulanabilir. o Eğer, Sistem Mühendisliği işinizi bozuyorsa, yanlış uygulanıyor demektir. Engelleme : Bizim Sistem Mühendisliğine ihtiyacımız yok, biz farklıyız, ekibimiz çok iyi o Bizim bilmediğimiz/üretmediğimiz şey doğru değildir mantığı (değişime direnç) o Bütün kurumlarda iyi ekipler vardır, ancak ne yapmaları gerektiği tarif edilmelidir? o Birlikte çalışabilme ve teknik çalışmaların koordinasyonu bütün organizasyonların ihtiyacıdır. Sistem Mühendisliği Genel Tanıtım, Sürüm1 30