IĞDIR ÜNĠVERSĠTESĠ ETĠK KURUL YÖNERGESĠ AMAÇ Madde: 1. Bu yönerge; Iğdır Üniversitesinin akademik birimlerinde yapılacak olan bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim, sağlık hizmetleri uygulamaları gibi etkinliklerle, birimler ve kişiler arası ilişkilerde etik ilkelere uyulmasını sağlamak amacıyla kurulan Etik Kurulun görevlerini ve çalışma şeklini düzenler. KAPSAM Madde 2. Bu yönerge Iğdır Üniversitesinde görev yapan akademik ve idari birim çalışanlarını ve üretilen hizmetten faydalanan bütün kişileri kapsar. Kurul kararlarında bağımsız olup, çalışmalarında karar verirken, T.C. Anayasası, konu ile ilgili kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, tüzükler, yönetmelikler, yönergeler, uluslararası antlaşmalar, konu ile ilgili ulusal ve uluslararası etik değerleri dikkate alır. KISALTMA VE TANIMLAR Madde 3. Bu yönergede geçen sözcük ve deyimlerden; Üniversite: Iğdır Üniversitesi ni; Rektör: Iğdır Üniversitesi Rektör ünü; Senato: Iğdır Üniversitesi Senatosu nu; Birim: Iğdır Üniversitesine bağlı fakülte, enstitü, yüksekokul, araştırma merkezlerini; Etik Kurul: Iğdır Üniversitesi Etik Kurulu nu; Başkan: Iğdır Üniversitesi Etik Kurul Başkanı nı; Üye: Etik Kurul üyesi ni; Bilim Etik Kurulu: Iğdır Üniversitesine bağlı sağlık, sosyal ve fen bilimleri alanlarında oluşturulan Kurulları; Bilim Etik Alt Kurulu: Bilim Etik Kurullarının ihtisas dalları şeklinde oluşturulan Kurulları ifade eder. BĠLĠM ETĠK KURULLARI VE BĠLĠM ETĠK ALT KURULLARI Madde 4. Bilim Etik Kurulları: 1. Fen Bilimleri Etik Kurulu 2. Sağlık Bilimleri Etik Kurulu, 3. Sosyal Bilimler Etik Kurulu, Bilim Etik Kurullarının kuruluş, işleyiş ve uygulamaları, bağlayıcı başka bir kanuni zorunluluk olmadıkça bu yönerge çerçevesinde hazırlanacak olan yönergelere göre yürütülür. Fen Bilimleri Etik Kurulu: Fen bilimlerinde yapılacak olan bilimsel araştırma, tez çalışması, yayın, eğitim-öğretim etkinlikleriyle, birimler ve kişiler arası ilişkilerde etik ilkelere uygunluğu araştırmak, öğretim elemanı-öğrenci ve birim çalışanlarının karşılıklı hak ve sorumlulukları konusunda oluşabilecek sorunlara çözüm üretmek amacıyla oluşturulan Kuruldur. 1
Yapılacak çalışmalarda ulusal ve uluslararası standartlara uygunluğu incelemek, konu ile ilgili etik ilkeleri saptamak, eğitici faaliyetler düzenlemek bu Kurulun görevleri arasındadır. Sağlık Bilimleri Etik Kurulu: Sağlık bilimleri alanında yapılacak tez çalışması, eğitim-öğretim etkinlikleri ile öğretim elemanı, öğrenci ve birim çalışanlarının karşılıklı hak ve sorumlulukları konusunda oluşabilecek sorunlara çözüm üretmek amacıyla oluşturulan Kurul dur. İnsanlar ve hayvanlar üzerinde yapılacak olan uygulama ve çalışmalarda hasta ve sağlam denek haklarını korumak, yapılacak çalışmalarda ulusal ve uluslararası standartlara uygunluğu incelemek, konu ile ilgili etik ilkeleri saptamak, eğitici faaliyetler düzenlemek bu Kurul un görevleri arasındadır. Sağlık Bilimleri Etik Kurulu nun Bilim Etik Alt Kurulları: 1. Tıp Fakültesi Etik Kurulu 2. Diş Hekimliği Fakültesi Etik Kurulu 3. Eczacılık Fakültesi Etik Kurulu 4. Veteriner Fakültesi Etik Kurulu 5. İlaç Araştırmaları Etik Kurulu 6. Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu 7. Hemşirelik Yüksek Okulu Etik Kurulu Bilim Etik Alt Kurullarının kuruluş, işleyiş ve uygulamaları, bağlayıcı başka bir kanuni zorunluluk olmadıkça bu yönerge çerçevesinde hazırlanacak olan yönergelere göre yürütülür. Sosyal Bilimler Etik Kurulu: Sosyal bilimlerde yapılacak olan bilimsel araştırma, tez çalışması, yayın, eğitim-öğretim etkinlikleriyle, birimler ve kişiler arası ilişkilerde etik ilkelere uygunluğu araştırmak, öğretim elemanı, öğrenci ve birim çalışanlarının karşılıklı hak ve sorumlulukları konusunda oluşabilecek sorunlara çözüm üretmek amacıyla oluşturulan Kurul dur. Yapılacak çalışmalarda ulusal ve uluslararası standartlara uygunluğu incelemek, konu ile ilgili etik ilkeleri saptamak, eğitici faaliyetler düzenlemek bu Kurul un görevleri arasındadır. KURULUN OLUġUMU Madde 5. Iğdır Üniversitesi Etik Kurulu, Üniversite öğretim üyeleri arasından Senato tarafından üç yıllık süre ile seçilen dokuz üyeden oluşur. Üyeler, sağlık bilimlerinden (üç üye), fen bilimlerinden (üç üye) ve sosyal bilimlerden (üç üye -biri hukukçu-) seçilir. Asil üye sayısı kadar yedek üye seçilir. Etik Kurul üyeleri ilk toplantıda bir başkan, bir başkan yardımcısı ve bir raportör seçer. Etik Kurul başkanlığını bir kişi ancak bir dönem yapabilir. Üç yıllık görev süresi tamamlanan Etik Kurulun, başkan ve başkan yardımcısı Etik Kurul üyeliğine devam eder. Boşalan yedi üyelik için Senato da seçim yapılır. Bir önceki dönemin başkan yardımcısı, yeni Etik Kurulun başkanlık görevini yürütür. Yapılan ilk Kurul toplantısında başkan yardımcılığı ve raportörlük için seçim yapılır. Görev süresi sona eren bir üye yeniden seçilebilir. 2
Bilim Etik Kurulları, ilgili birimlerin öğretim üyeleri arasından Senato tarafından üç yıllık süre ile seçilen dokuz asil, dokuz yedek üyeden oluşur. Bilim Etik Alt Kurulları; ilgili birimlerin Yönetim Kurulu tarafından üç yıllık süre ile seçilen dokuz asil, dokuz yedek üyeden oluşur. Kurul üyeliği şu durumlarda sona erer: 1. Kurul üyesinin görev süresinin tamamlanması, 2. Kurul üyesinin yazılı istifa beyanı, 3. Kurul üyesinin Üniversiteden ayrılması, 4. Kurul Üyesinin yasal bir nedenle (altı ay ve daha fazla Yurt dışında bulunması, raporlu olması vb.) altı aydan fazla kurul toplantılarına katılmaması, 5. Kurul üyesinin bir takvim yılı içinde izinsiz veya mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmaması. Yukarıdaki nedenlerle görev süresi dolmadan boşalan Etik Kurul üyeliğine, boşalan üyenin mensup olduğu aynı bilim dalındaki ilk yedek üye getirilir. Bilim Etik ve Bilim Etik Alt Kurullarında boşalan üyenin yerine ilk yedek üye getirilir. KURULA BAġVURU ġeklġ Madde 6. 1. Genel ve Akademik Etik Normlarla Bağdaşmayan Davranışlar ve Etkinlikler Nedeniyle Yapılan Başvurular Üniversitede görev yapan akademik ve idari birim çalışanları ve üretilen hizmetten faydalanan bütün kişilerin, genel ve akademik etik normlarla bağdaşmayan davranışları ve etkinlikleri ile etiğe aykırı olduğu ileri sürülen diğer konulardaki şikâyet başvuruları Etik Kurul Başkanlığına yapılır. Konu ile ilgili verilen başvuru dilekçesinde; başvuruyu yapan kişinin adı, soyadı, oturma yeri veya iş adresi ile imzasının bulunması gerekir. Başvuruda bulunan kişinin kimliği ve adresi tespit edilemezse yapılan müracaat değerlendirmeye alınmaz. Dilekçede, etik ilkeye aykırı davranış iddiasına ilişkin bilgi ve belgeler açık ve ayrıntılı olarak belirtilir. Elde bulunan belgeler dilekçeye eklenir. Genel ve akademik etik normlarla bağdaşmayan davranışlar nedeniyle Rektörlük tarafından gönderilen yazılar, doğrudan incelemeye alınır. Yargı organları tarafından incelenmekte olan veya karara bağlanmış bulunan uyuşmazlıklar hakkında Kurula başvuru yapılamaz. Daha önce Kurul tarafından incelenip karara bağlanmış bir konu, yeni kanıtlar gösterilmedikçe bir daha şikâyet konusu yapılamaz. Asılsız şikâyette bulunanlar hakkında yönergenin 9. maddesinin k bendi gereğince inceleme başlatılır. 2. Bilimsel Çalışmalarda Etik Kurullardan Onay Almak İçin Yapılan Başvurular Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimlerde yapılacak olan bilimsel araştırma, tez çalışması ve yayın için etik kurul onayı almak isteyenlerin başvuruları çalışma sorumlusu tarafından (tez çalışmalarında tez danışmanı tarafından) bağlı bulunduğu birim yönetimleri kanalıyla Fen Bilimleri Etik Kurul Başkanlığına/ Sosyal Bilimleri Etik Kurul Başkanlığına yapılır. Sağlık bilimleri alanında yapılacak olan yüksek lisans ve doktora tez çalışmalarında etik kurul onayı alınması gerekir. Etik Kurul onayı için başvuru, tez danışmanı tarafından bağlı bulunduğu birim yönetimleri kanalıyla Sağlık Bilimleri Etik Kurul Başkanlığına yapılır. 3
Sağlık bilimlerine bağlı akademik birimlerde yapılacak bilimsel çalışmalar için etik kurul onayı almak isteyenler, başvurularını çalışma sorumlusu tarafından bağlı bulunduğu birim yönetimleri kanalıyla Bilim Etik Alt Kurul Başkanlığına yapar. Bünyesinde Bilim Etik Alt Kurul bulunmayan birimlerde yapılacak bilimsel çalışmalar için etik kurul onayı almak isteyenlerin başvuruları, çalışma sorumlusu tarafından bağlı bulunduğu birim yönetimleri kanalıyla Sağlık Bilimleri Etik Kurul Başkanlığına yapılır. Çalışma Sorumlusu; bilimsel çalışmayı teklif eden, çalışmanın hazırlanmasından ve yürütülmesinden sorumlu olan, çalışmanın etik, bilimsel, teknik, idari, mali ve hukuki her türlü sorumluluğunu taşıyan, verilerin ve araştırma sonuçlarının düzenli bir şekilde toplanmasından, araştırma grubundaki araştırıcıların elde ettikleri sonuçların kontrol edilmesinden ve verilerin/sonuçların en az 5 yıl boyunca saklanmasından birinci derecede sorumlu olan öğretim üyesidir. Başvurularda, Kurul tarafından istenilen belgelerin eksiksiz sunulması gerekir. 3. Etik Kurullara Müracaat Edenlerin Sorumluluğu Etik Kurullara müracaat eden kişiler: a. Dilekçelerinde veya başvuru formlarında verdikleri tüm bilgilerin doğruluğunu, b. Bilim Etik Kurulu veya Bilim Etik Alt Kurullarına müracaat eden başvuru sahipleri, ilgili Etik Kurul onayı olmadan projelerle ilgili çalışmalara başlamayacaklarını, c. Bilim Etik Kurulu veya Bilim Etik Alt Kurullarına müracaat eden başvuru sahipleri, çalışmalarını başvuru formunda belirtilen hususlara uygun şekilde yapmayı, Etik Kurulun çalışmalarını izlemek istemesi durumunda laboratuarlarını ve çalışma düzenlerini Etik Kurul üyelerine açmayı, d. Çalışma sorumlusu, araştırmanın tamamlanmasından sonra ilgili Etik Kurula yazılı olarak bilgi vermeyi, çalışma sonucunda yapılması düşünülen yayın veya sunumda yer alacak isimlerin sıralamasını, ilgili Etik Kurul Başkanlığına bildirmeyi kabul etmiş sayılırlar. KURULUN ÇALIġMA ġeklġ Madde 7. Kurul, başkanın gündemli çağrısı üzerine salt çoğunlukla toplanır. Başkanın bulunmadığı oturumlarda kurulun başkanlığını başkan yardımcısı yapar. Toplantı kapalı usulde yapılır. Kurul üyeleri, başvuru dosyalarının içeriğini Kurul toplantısı dışında başkaları ile tartışmaz ve dosyaların içeriği hakkında bilgi vermez. Kurul üyeleri ile Kurulun sekretaryasını yapanların gizliliğe riayet etme ve sır saklama yükümlülükleri vardır. Kurula intikal eden bir konuda, daha önce bu işlemde taraf olan Kurul üyesi varsa, bu üye toplantının ilgili kısmına katılmaz ve oy kullanmaz. Kararlarda salt çoğunluk esas alınır. Oylamada hiçbir üye çekimser kalamaz. Oy eşitliği halinde başkanın oyu yönünde karar verilir. Çoğunluk kararında farklı oy kullanan üye/üyeler bunun nedenini karar defterine yazılı olarak belirtir. Kurul kararları, Başkan tarafından Rektörlük Makamına ve ilgili taraflara yazılı olarak gönderilir. Kurul ilk incelemelerini şekil (usul) yönünden yapar. Şekil yönünden incelemede başvuru dosyasında noksanlık saptanırsa dosyanın tamamlanması kararı alınır. Kararda dosyadaki noksanlıklar belirtilerek bunların Kurulun 4
uygun göreceği zaman içinde tamamlanması istenir. İlgili kişi gerekçe göstererek dosyayı tamamlamak için ek süre isteyebilir. Şekil yönünden tam veya tamamlanmış olan başvuru dosyaları içerik (esas) yönünden incelenir ve karara bağlanır. 1. Genel ve Akademik Etik Normlarla Bağdaşmayan Davranışlar ve Etkinlikler Nedeniyle Yapılan Başvuruların Görüşülmesi Üniversitede görev yapan akademik ve idari birim çalışanları ve üretilen hizmetten faydalanan bütün kişilerin, genel ve akademik etik normlarla bağdaşmayan davranışları ve etkinlikleri ile etiğe aykırı olduğu ileri sürülen diğer konulardaki şikâyet başvurularının yer aldığı ve şekil yönünden tamam olan dosyalar içerik yönünden incelenir. İçerik yönünden yapılan incelemede, Etik Kurul gerek görürse, konu ile ilgili uzman/uzmanların görüşüne başvurabilir. İlgili kişi/kişilerden yazılı veya sözlü görüş alabilir. Etik Kurul, üyeleri arasından üç kişilik komisyon oluşturarak konunun incelenmesini isteyebilir. Yapılan incelemelerle ilgili olarak, Etik Kurul tarafından bilgi ve belge istenen kişi, birim, kurum/kuruluşlar, istenen bilgi ve belgeleri en geç 15 gün içinde Kurula vermekle yükümlüdür. Kurul, konu ile ilgili incelemesini başvuru tarihinden sonra en geç üç ay içerisinde tamamlar. Bu süre, gerekçe gösterilerek Kurul kararıyla en çok üç ay uzatılabilir. Bilim Etik Kurulları veya Bilim Etik Alt Kurullarında oluşan ihtilaflar Etik Kurulda görüşülerek karara bağlanır. Kurul gerek görürse dosyaları yeniden incelenmek üzere ilgili Bilim Etik Kurulları veya Bilim Etik Alt Kurullarına geri gönderir. 2. Bilimsel Çalışmalarda Etik Kurullardan Onay Almak İçin Yapılan Başvuruların Görüşülmesi Bilimsel çalışmalarda etik Kurullardan onay almak isteyen başvuru sahiplerinin hazırladığı dosyalar Bilim Etik Kurul Başkanlığı veya Bilim Etik Alt Kurul Başkanlığı nda görüşülür. Bilim etik Kurulu ve Bilim Etik Alt Kurulu bilimsel çalışmalarla ilgili yaptığı değerlendirme sonucunda "Uygun", "Düzeltilmesi Gerekir", ya da "Uygun Değildir" şeklinde karar verir. Başvurusuna Düzeltilmesi Gerekir kararı verilen çalışma sorumlusu, kararın kendisine tebliğ edilmesinden itibaren en geç 15 gün içinde gereken eksiklikleri gidererek ve düzeltmeleri yaparak yeniden aynı Kurula başvurabilir. İlgili Kurul, yapacağı ilk toplantıda konuyu tekrar görüşerek karara bağlar. Uygun değildir" şeklinde verilen karara gerekçe eklenir. Başvurusuna uygun değildir şeklinde karar verilen çalışma sorumlusu, kararın kendisine tebliğ edilmesinden itibaren en geç 15 gün içinde karara itiraz edebilir veya uygun değildir kararına gerekçe gösterilen eksiklikleri gidererek ve düzeltmeleri yaparak yeniden aynı etik Kurula başvurabilir. İlgili Kurul yapacağı ilk toplantıda konuyu tekrar görüşerek karara bağlar. İtirazı ya da yeniden başvurusu uygun görülmeyen çalışma sorumlusu, bu karara karşı itirazını, kararın kendisine tebliğ edilmesinden itibaren en geç 15 gün içinde Iğdır Üniversitesi Etik Kurul BaĢkanlığı na yapabilir. Etik Kuruldan izin ve onay alınmış araştırmalarda, çalışmaların yürütülmesi sırasında değişiklik yapılma gereksinimi doğduğunda, bu değişiklik için de izin ve onay alınmalıdır. 5
Tez çalışması veya araştırma için izin ve onay başvuruları ilgili etik Kurula müracaat edildikten sonra en geç 30 gün içerisinde incelenir ve sonuçlandırılır. Yukarıda belirtilen 30 günlük süre Kurul kararıyla en çok bir kez uzatılabilir. 3. Arşiv Zorunluluğu Etik Kurulun tüm kayıtları Etik Kurul karar tarihinden sonra beş yıl süreyle kurul sekreterliği tarafından saklanır. KURULUN GÖREVLERĠ Madde 8. a. Bilimsel etik, araştırma-yayın etiği ve etik normlarla ilgili konularda tek başına veya diğer kurum ve kuruluşlar ile işbirliği yaparak eğitici faaliyetler düzenlemek. b. Üniversite akademik birimlerinde yapılan bilimsel araştırma, yayın, eğitimöğretim, sağlık hizmetleri uygulamaları gibi etkinliklerle, birimler ve kişiler arası ilişkilerde etik değerlerin ön plana çıkması için çalışmak. c. Bilim Etik Kurulları veya Bilim Etik Alt Kurulları nda oluşabilecek ihtilafları karara bağlamak. d. Üniversitede görev yapan akademik ve idari birim çalışanları, öğrenciler ve üretilen hizmetten faydalanan bütün kişilerin, yayın etiği, genel ve akademik etik normlarla bağdaşmayan davranışlar ve etkinlikler ile etiğe aykırı olduğunu ileri sürdükleri şikâyetlerini, konuyla ilgili mevzuat ve etik ilkeler doğrultusunda incelemek ve sonuçlandırmak. e. Araştırma sonuçlarının kamuoyuna duyurulmasıyla ilgili usul ve esasları belirlemek. f. Yukarıda tanımlanan yetki ve görevler dışında kalan konularda da ulusal ve uluslararası mevzuat ve etik değerler doğrultusunda karar/kararlar almak. GENEL VE AKADEMĠK ETĠK NORMLARLA BAĞDAġMAYAN DAVRANIġLAR VE ETKĠNLĠKLER Madde 9. Bir olayın Genel ve Akademik Etik Normlarla Bağdaşmayan Davranış ve Etkinlik sayılabilmesi için; olayın kasıt ve/veya ağır ihmal sonucu gerçekleştirilmiş olması ve iddianın inandırıcı delil/delillerle kanıtlanmış olması gerekir. Genel ve akademik etik normlarla bağdaşmayan davranışlar ve etkinlikler şunlardır: a. Araştırmada bulunmayan verileri hayali olarak üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak. b. Yapılan araştırmada, farklı sonuç verebilecek şekilde materyalleri, cihazları, işlemleri ve araştırma kayıtlarını araştırma sonuçlarını etkileyecek şekilde ayarlamak, yeniden düzenlemek veya değiştirmek. c. Başkalarının fikirlerini, metotlarını, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine atıf yapmadan kullanmak. d. Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla dergide (kongre, sempozyum vb. hariç) yayınlatmak. e. Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara bölerek birden fazla yayın yapmak. f. Araştırma ve makalede ortak araştırıcı ve yazarların yazılı görüş birliği olmadan, araştırmada ve makalede aktif katkısı bulunanların isimlerini çıkarmak, 6
yazarlıkla bağdaşamayacak katkı nedeniyle yeni yazar/yazarlar eklemek, yazar sıralamasını gerekçesiz veya uygun olmayan biçimde değiştirmek. g. Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum ve yayınlarda destek veren kurum veya kuruluşun desteğini belirtmemek. h. Yapılan proje desteğini gerçek amacı dışında kullanmak. i. Yapılan bilimsel çalışmalarda, kurumun amaçlarına ve misyonuna aykırı davranmak. j. Akademik çalışmalarda ve yapılan açıklamalarda Üniversitenin kurumsal saygınlığını koruma konusuna özen göstermemek. k. Kişiler hakkında kasıtlı olarak asılsız ihbarda bulunmak. l. Yetkilerini aşarak, çalıştığı kurumu bağlayıcı açıklama, taahhüt, vaat veya girişimlerde bulunmak, aldatıcı ve gerçek dışı beyanat vermek. m. Araştırma sonuçlarının kamuoyuna duyurulmasıyla ilgili usul ve esaslara uymamak. n. Dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrımcılık yapmak, insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede bulunmak, fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalar yapmak. o. İnsanlar, hayvanlar ve çevre üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara uymamak. p. Bu yönergede yer almayan, ancak araştırma ve yayın etiği ilkeleri ve genel etik normlarla bağdaşmayan diğer davranışlar ve etkinliklerde bulunmak. TEġVĠK Madde 10. Iğdır Üniversitesinde, yapılan genel ve akademik çalışmalarda, ilgili Etik Kuruldan onay alınması teşvik edilir. Bu amaçla: 1. Araştırma Fonundan desteklenecek projelerde; Etik Kurul dan onay alınarak hazırlanan projelere öncelik tanınır. 2. Yapılan çalışmalardan ortaya çıkan yayınların ulusal veya uluslararası konferanslarda sunumu için maddi destek sağlanırken, etik kurul onayı alınmış çalışmalara öncelik tanınır. YÜRÜRLÜK Madde 11. Bu yönerge hükümleri, Senato tarafından kabul edildikten sonra yürürlüğe girer. YÜRÜTME Madde 12. Bu yönerge hükümlerini Iğdır Üniversitesi Rektörü yürütür. 7