Türkiye ve Avrupa Birliği'ne Üye Bazı Ülkelerde Zorunlu Eğitim

Türkiye ve Avrupa Birliği'ne Üye Bazı Ülkelerde Zorunlu Eğitim Yazar ÜNİTE 5 Yrd.Doç.Dr. Mehmet GÜLTEKİN Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; ilköğretim, temel eğitim ve zorunlu eğitim kavramlarını bilecek, Avrupa Birliğine üye ülkelerin zorunlu eğitim sistemlerini tanıyacak, bu sistemlerin çağdaş yönelimlerini kavrayacak, Türkiye ve Avrupa Birliğine üye bazı ülkelerin durumunu karşılaştırmalı olarak inceleyeceksiniz. İçindekiler Giriş 73 Temel Kavram ve Tanımlar 73 Zorunlu Eğitim Süresi 74 Avrupa Birliğine Üye Bazı Ülkelerde Zorunlu Eğitim 76 Türkiye'de Zorunlu Eğitimin Avrupa Birliğine Üye Ülkelerle Karşılaştırılması 84 Özet 88 Değerlendirme Soruları 89 Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar 91

Çalışma Önerileri Türk Eğitim Sistemini de göz önüne alarak Avrupa Birliğine üye ülkelerinin zorunlu eğitim sistemlerini inceleyiniz. Benzer ve farklı yanlarını tartışınız. Hangi Avrupa ülkelerinin eğitim sistemlerinden ne şekilde etkilendiğimizi saptamaya çalışınız. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 73 1. Giriş Bu ünitede bazı kavramlar irdelendikten sonra Avrupa Birliğine üye ülkelerden bir kısmının zorunlu eğitim sistemleri kısaca incelenecektir. Ünitede inceleme konusu edilen ülkelerin zorunlu eğitim sistemlerindeki yönelimlere değinilerek ülkemizle bir karşılaştırma yapılacaktır. 2. Temel Kavram ve Tanımlar Bir toplumun kalkınması için gerekli olan insan gücünün eğitimi, örgün ve yaygın eğitim sistemleriyle doğrudan bağlantılıdır. İlköğretim örgün eğitimin ilk evresidir. Daha ileri eğitim kademelerinin tabanını oluşturması ve özellikle çocuğun ortaöğretimde izleyeceği programı seçmesinde oynayabileceği rol, bireylerin kendilerini gerçekleştirmeleri ve ülkemizin kalkınması açısından önemi büyüktür. Bu ilk kademe, bireylere, karşılaşacakları sorunları çözmede, toplum değerlerine uyum sağlamada ve toplum kurallarını uygulamada temel yeterlik kazandırır. Ayrıca bireylerin ilgi ve yeteneklerinin meydana çıkarılması ve daha sonraki öğretim kademesinde izleyecekleri program doğrultusunda yönlendirilmeleri açısından da Milli Eğitim sistemi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu noktada, genel olarak birbirine karıştırılan ya da çoğu zaman yanlışlıkla birbiri yerine kullanılan, temel eğitim, ilköğretim ve zorunlu eğitim kavramları arasındaki nüansları açıklamakta yarar vardır. Temel eğitim, toplumdaki bütün vatandaşların sahip olmaları gerekli olan asgari ve ortak bilgi, beceri ve davranışları ifade etmektedir. Bu nedenle de eğitim sisteminin temel taşı niteliğindedir. Temel eğitimin amacı, iyi vatandaş yetiştirmek için temel kültür kazandırmaktır. Temel eğitim; toplumu oluşturan bireylerin, çevrelerini tanıyabilmeleri, geniş bir dünya görüşüne sahip olabilmeleri, içinde yaşadıkları topluma sağlıklı olarak uyum sağlayabilmeleri, yurttaşlık haklarını kullanmak için gerekli bilgileri edinebilmeleri ve asgari düzeyde temel bilgi ve becerileri kazanmaları için, pek çok ülkede bir hak olarak tanınmıştır. Temel eğitimin yasal dayanağı insanların eğitim görme hakkıdır. Nitekim İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 26. maddesinde Herkes eğitim hakkına sahiptir. En azından ilk ve temel seviyede eğitim parasız olacaktır denilmektedir. Anayasamızın 42. maddesinde de İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır denilmek suretiyle bireylerin asgari ve temel seviyede eğitim almaları zorunlu kılınmaktadır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

74 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M İlköğretim ise eğitim sisteminin ilk, orta ve yüksek gibi basamaklara ayrıldığı ülkelerde, okul sisteminin yapısını belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Türk Milli Eğitim Sistemi genel yapı itibariyle biri diğerine bağlı olan ilk-orta-yüksek olmak üzere üç öğretim basamağından oluşmaktadır. 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun 1. maddesinde İlköğretim kadın ve erkek, bütün Türklerin milli gayelere uygun olarak bedeni, zihni ve ahlaki gelişmelerine ve yetişmelerine hizmet eden temel eğitim ve öğretimdir denilmektedir. Esasen 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nda temel eğitim olarak ifade edilen bu kademe 16.6.1983 tarih ve 2842 sayılı kanunun 7. maddesi ile ilköğretim olarak değiştirilmiştir. Zorunlu eğitim, bir yuttaşın belirtilen bir çağa girince, eğitim kurumlarında belli bir süre öğrenim görmesini zorunlu kılan yasal bir deyimdir. Devletin, her vatandaşını devamla yükümlü kıldığı eğitim süresini ifade eder. Zorunlu eğitim kimi ülkelerde yalnızca ilkokulu içine alırken, kimi ülkelerde de orta okulu hatta ortaöğretimi tümüyle içine almaktadır. Zorunlu eğitim, belirli bir çağda belirli bir süre eğitim görmeyi içerirken, temel eğitim belli bir düzeyde ve nitelikte eğitimi ifade eder. İlköğretim ise, sistemin yapısal bir kademesidir. Türkiye de ilköğretim dolayısı ile zorunlu eğitim 6-14 yaşlarındaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar. İlköğretimin amaç ve görevleri: Her Türk çocuğuna, iyi bir yurttaş olmak için gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlıkları kazandırmak; onu milli ahlak anlayışına uygun olarak yetiştirmek, Her Türk çocuğunu ilgi, yetenek ve kabiliyetleri yönünden yetiştirerek hayata ve üst öğrenime hazırlamaktır. İlköğretim kurumları sekiz yıllık ilköğretim okulları, yetiştirici ve tamamlayıcı sınıflar ile özel eğitime muhtaç çocuklar için kurulan okullar ve sınıfları kapsamaktadır. * İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Millî Eğitim Temel Kanunu, Çıraklık ve Meslek Eğitim Kanunu, Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 24.3.1998 Tarihli ve 3418 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılması ve Bazı Kâğıt ve İşlemlerden Eğitime Katkı Payı Alınması Hakkında Kanun (4306). 4306 Sayılı Yasa * gereğince 1997-1998 öğretim yılından itibaren ülke genelinde sekiz yıllık kesintisiz zorunlu ilköğretime geçilmiştir. 3. Zorunlu Eğitim Süresi Toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik bakımlardan ilerlemesi, teknolojideki ve endüstrideki hızlı gelişmeler insan unsurunun en iyi şekilde eğitilmesini gerektirmekte ve buna paralel olarak, zorunlu eğitim süre yönünden uzamakta ve farklı ülkelerde farklı sürelerde devam etmektedir. Bugün, dünya ülkeleri, zorunlu eğitim süresinin artırılmasını hedeflemekte ve bu yönde çaba sarfetmektedirler. Birçok ülke, zorunlu eğitim süresini 12 yılın üstüne ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 75 çıkarabilme olanaklarını yaratmaya çalışmaktadır. Çizelge 5.1 de görüldüğü gibi, dünyada 172 ülkeden sadece 12 sinde zorunlu eğitimin 5 yıl olması bunun göstergesidir. Çizelge 5.1: Zorunlu Eğitim Süresinin Ülkelere Göre Dağılımı Zorunlu Eğitim Süresi Ülke Sayısı 12 5 11 7 10 38 9 30 8 31 7 9 6 37 5 12 Toplam 172 Öte yandan, ülkelerin kalkınmışlık ve gelişmişlik seviyeleri ile zorunlu eğitim süreleri arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Bu ülkelerde zorunlu eğitim en az sekiz yıldır. Çizelge 5. 2 de Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu öğrenim yaşı, süresi ve okullaşma oranları verilmiştir. Çizelge 5.2 de de görüldüğü gibi gelişmiş sistemlerde zorunlu eğitim süresi daha fazladır. Çizelge 5.2: Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde ve Türkiyede Zorunlu Eğitim Yaş Okullaşma Ülke Kümesi Süresi Oranı Danimarka 7-16 9 99 Belçika 6-18 12 93 Fransa 6-16 10 97 Almanya 6-18 12 82 Yunanistan 6-15 9 99 İrlanda 6-15 9 89 İtalya 6-14 8 96 Lüxemburg 4-15 11 Hollanda 5-17 12 100 Portekiz 6-15 9 100 İspanya 6-16 10 100 İngiltere 5-16 11 96 TÜRKİYE 6-14 8 Soruna Türkiye açısından bakıldığında, Cumhuriyet döneminde ilk hedef beş yıllık ilkokulun yurt çapında yaygınlaştırılması olmuştur. İlköğretim seferberliği sonucu bu kademede nicelik açısından hızlı bir gelişme olmuş, 75 yıllık süre içerisinde bu çağ grubunda okullaşma oranı yüzde yüzlere ulaşmıştır. Türkiye de ilkokul kademesinde okullaşma oranının artması ve üst eğitime karşı talebin yükselmesi sonucunda, zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılması gündeme gelmiştir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

76 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Türk Eğitim Sisteminin önemli darboğazlarından birisi ilkokuldan ortaokula geçişin ve ortaokulda okullaşmanın gelişmiş ülkelerle kıyaslanamayacak kadar düşük olmasıdır. İlkokul mezunlarının bir üst öğrenim kurumuna geçiş oranlarının düşük olması, zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılmasını bir ihtiyaç olmaktan çıkarıp, zorunluluk haline getirmiştir. Dışa akış oranının bu denli yüksek olması, çocukların kapasitelerinin, ilgi ve yeteneklerinin yeterince işlenememesine neden olmaktadır. Eğitimin kalkınmayı izleyen bir hizmet olmaktan çıkarılarak, kalkınmayı gerçekleştiren bir hizmet haline gelmesi sekiz yıllık temel eğitimi zorunlu kılmaktadır. Ülkedeki bireylerin çağdaş toplumda yaşamaya, gelişmelere ayak uydurmaya, çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkacak atılımları gerçekleştirmeye olanak sağlayabilmesi için temel eğitim süresinin uzatılmasında yarar vardır. Zira zorunlu eğitim süresinin uzatılması, beş yıla kıyasla insan unsurunu daha iyi değerlendirecektir. Sonuç olarak, ilkokul kademesinde okullaşma oranının yüzde yüze yaklaşması, özellikle küçük yerleşme birimlerinde beş yıl eğitim gören bütün çocukların devam edebilecekleri bir üst öğrenim kademesine ihtiyaç duyulması, ilkokuldan sonra dışa akış oranının hayli yüksek olması ve gelişmiş ülkelerde zorunlu eğitim süresinin en az sekiz yıl olması nedeniyle, zorunlu eğitim süresinin sekiz yıla çıkarılması evrensel bir çizgi oluşturmaktadır. Bu kesimde, Avrupa Birliğine üye bazı ülkelerin zorunlu eğitim sistemlerini kısaca inceleyip bu sistemlerdeki yönelimleri belirleyeceğiz. 4. Avrupa Birliğine Üye Bazı Ülkelerde Zorunlu Eğitim Almanya, Danimarka, Fransa, İtalya ve İngiltere'nin zorunlu eğitim sistemleri bu bölümde ele alınmıştır. 4.1. Almanya Almanya da zorunlu eğitim altı yaşında başlar ve 12 yıl sürer. Bu 12 yılın dokuz yılı tam zamanlı ve üç yılı yarı zamanlıdır ve mesleki eğitimde geçer. Zorunlu eğitim, ilköğretim ve ortaöğretimi kapsar. İlkokullar (Grundschule) dört yıldır ve bütün eyaletlerde zorunlu ilk ortak kademedir. Genelde 6-10 yaşları arasındaki çocukların eğitimini kapsar. Almanya da ilkokulu bitiren her çocuk 6 yıl süreli bir okula gitmek zorundadır. Bu okullar şunlardır: Temel Eğitim Okulu (Hauptschule) Ortaokul (Realschule) ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 77 Genel Lise (Gymnasium) Çok Amaçlı Lise (Gesamptschule) Öğrencilerin bu okullardan hangisine devam edecekleri, öğrencilerin genel yetenek, ilgi ve başarıları ile Matematik, Almanca ve Hayat Bilgisi derslerindeki başarılarına göre, 4. sınıfın ilk yarısı sonunda sınıf öğretmeni ve okul müdürü tarafından kararlaştırılır. Üstün başarılı öğrenciler akademik öğrenime hazırlayan Liseye, orta düzeyde başarılı öğrenciler daha nitelikli bir mesleki eğitime hazırlayan Ortaokula ve başarı düzeyi düşük öğrenciler de alt düzey meslek okullarına hazırlayıcı bir eğitim veren Temel Eğitim Okulu na gönderilirler. Almanya da ortaöğretim birinci devrede yer alan bu okulların temel amacı, genel eğitim vermek ve öğrencileri bir üst eğitime veya meslek eğitimine hazırlamaktır. Bu genel amaç çerçevesinde her okulun gerçekleşleştirmeye çalıştığı amaçları vardır. Almanya da ortaöğretimin birinci devresini oluşturan okullarda 5. ve 6. sınıflar yönlendirme sınıflarıdır. 6. sınıfın sonunda öğrenciler başarı durumlarına göre, ya bulundukları okulda kalırlar ya da diğer okullardan birine geçerler. Bu okulların özellikleri aşağıda verilmiştir. Temel Eğitim Okulu (Hauptschule): Genellikle Ortaokul veya Liseye gidemeyecek olan öğrenciler bu okula giderler. Bu okulların beşinci ve altıncı sınıfları deneme devresidir. Deneme devresinde amaç; a) Öğrencilerin Temel Eğitim Okullarının ders programlarına ve yöntemlerine uyum sağlaması, b) Öğrencilerin bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi, c) İlköğretim sonunda öğrenci hakkında verilmiş olan kararın doğrulanmasıdır. Deneme basamağında sınıfta kalma yoktur, bu dönemin sonunda başka bir okul türüne geçilmesi söz konusudur. Daha çok, başarı düzeyleri düşük öğrencilerin devam ettikleri bu okulun öğretim programında genel eğitim derslerinin yanında, mesleki eğitime hazırlayıcı derslere de yer verilir. Temel Eğitim Okulları meslek okullarının temelini oluşturan okullardır. Temel Eğitim Okulunda, 6. sınıfın sonunda başarı düzeyleri yüksek öğrenciler için Ortaokul veya Liseye geçebilme olanağı vardır. 7. sınıftan itibaren zorunlu derslerin yanında öğrencilerin kendi eğilim ve isteklerine göre seçebilecekleri zorunlu seçmeli ve seçmeli derslere yer verilmiştir. 9. sınıfın sonunda öğrenciler başarı düzeylerine göre, tasdikname ya da temel eğitim diploması alarak, okuldan ayrılıp meslek öğrenimine başlarlar. Bu diploma ile öğrenciler genellikle çıraklık eğitimi veren yarı zamanlı okullara gidebilirler. Ortaokul (Realschule): Temel Eğitim Okuluna oranla, başarı düzeyleri daha yüksek olan öğrencilerin devam ettikleri bir okul türü olan Ortaokul, Temel Eğitim Okulu ile Lise arasında bir yere sahiptir. 5. ve 6. sınıflar deneme basamağıdır. Bu devrenin sonunda başarılı öğrenciler Liseye başarısız öğrenciler Temel Eğitim Okuluna gönderilirler. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

78 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Bu okulun genel amacı genel ve mesleki eğitimin ikinci devresine öğrenci hazırlamaktır. Ortaokulda öğrenciler zorunlu derslere ek olarak zorunlu seçmeli dersler alırlar. Ayrıca ikinci yabancı dil (Fransızca) veya sosyal bilimler alanında bir ders daha seçmek zorundadırlar. 9. ve 10. sınıflarda öğrenciler okulun olanaklarına ve kendi eğilimlerine göre Yabancı Dil, Matematik, Fen Bilgisi, Sosyal Bilimler, Teknik veya Resim- Müzik alanlarından birini seçerler. Ortaokulu bitiren öğrencilere Ortaöğretim Birinci Devre Bitirme Diploması ya da Mesleki Eğitime Giriş Diploması verilir. Bu diploma ile tam zamanlı mesleki eğitim okuluna gidilir. Başarılı öğrenciler, Lisenin veya Çok Amaçlı Okulun olgunluk sınıflarına devam etme hakkı kazanırlar. Lise (Gymnasium): Birinci devre 5-10, ikinci devre ise 11-13. sınıfları kapsar. Öğrencilerini yükseköğretime hazırlayan okullardır. İlkokulda üstün başarı gösteren öğrencilerin alındığı bu okulların 5 ve 6. sınıfı deneme devresidir. Bu devrede gerekli başarıyı gösteremeyen öğrenciler Ortaokula veya Temel Eğitim Okulu na gönderilir. 9. ve 10. sınıflarda zorunlu seçmeli dersler kurslarla desteklenir. İşyeri gözlemleri ve uygulama bu dersler çerçevesinde yapılır. Zorunlu seçimlik dersler öğrencinin belirli bir alana ağırlık vermesine yardımcı olur. Çok Amaçlı Lise (Gesamtschule): Çok Amaçlı Okul, Temel Eğitim Okulu, Ortaokul ve Liseyi organizasyon ve içerik düzenlemesi bakımından kendi içinde bir araya getiren okullardır. 5-10. sınıflar birinci dönemi, 11-13. sınıflar da ikinci dönemi oluşturur. Çok Amaçlı Okulda öğrenciler okul türüne göre gruplanmazlar. Birinci dönemde eğitim, sınıflar ve kurslar şeklinde düzenlenmektedir. Bu eğitimin iki ilkesi; a) Mümkün olduğunca sınıf birliği içerisinde ders verilmesi, b) Öğrencinin başarısına ve yönelimine göre kurs eğitimidir.? Bu okulda okuyan öğrencilerin hem yükseköğretime hem de mesleki öğretim okullarına yönelmeleri mümkündür. Eğitim programlarında, üç okul türünün öğretim alanlarına yer verilen bu okulun öğrencileri, başarı düzeylerine göre diğer üç okulda alınan bitirme derecelerinden birini alırlar. Aldıkları bu derecelere göre, ortaöğretimin ikinci devresinde mesleki eğitime veya lisenin ikinci devresine devam ederler. Almanya eğitim sisteminin en önemli özelliği nedir? Almanya eğitim sisteminin en önemli özelliği, yönlendirmeye erken başlaması ve yönlendirmeyi başarılı bir şekilde uygulamasıdır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 79 4.2. Danimarka Danimarka da 7-16 yaş grubundaki çocuklar için 9 yıl zorunlu eğitim söz konusudur. Çoğu Avrupa ülkelerinin aksine Danimarka eğitim sistemi, ilköğretim ve ortaöğretim birinci devre arasında fark gözetmez. Temel okul (Folkeskole), bir yıl okul öncesi (ana) sınıf, dokuz yıl temel (ilk ve ortaöğretim birinci devre) ve bir yıl da 10. sınıfı kapsar. Folkeskole de kesintisiz eğitim uygulanmakta ve Türkiye de ilköğretim uygulamasına benzemektedir. Temel okul, 7-13 yaşlarını kapsayan ve 6 yıl süren ilk devre ve 14-16 yaşlarını kapsayan ve üç yıl süren ikinci devre olmak üzere iki devreye ayrılır. Temel okulda eğitim çok amaçlıdır. Öğrenciler başka bir okula gidinceye kadar aynı grupla birinci sınıftan dokuzuncu sınıfa kadar birlikte olurlar. Danimarka da öğrenme içeriği üzerindeki kararlar mahalli düzeyde alınmakla beraber, genel amaçlarla derslerin amaçları merkezden belirlenir. Eğitim Bakanlığı dersler için program kılavuzları yayınlar, fakat bunlar daha çok tavsiyeler niteliğindedir. Folkeskole de haftalık ders saati toplamı çocuğun yaşına göre tespit edilir. İlk yıllarda haftalık ders saati toplamı 15-22 iken son sınıflarda 28-34 ders saati arasındadır. Öğretim programında şu öğretim gruplarına yer verilir: Her okul tarafından verilmesi gereken zorunlu dersler Bazı okullarca verilen zorunlu dersler Bazı okullarca verilmesi gereken seçimlik dersler Bazı okullarca verilen seçimlik dersler Temel okulda ilke olarak çok programlı okul niteliğinde eğitim yapılır. Folkeskole nin ilk iki yılında herkes için zorunlu ortak bir program uygulanır. İkinci sınıftan sonra program zorunlu ve zorunlu olmayan derslerden oluşur. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini geliştirmeye olanak vermek için 8. sınıftan itibaren seçimlik dersler olarak Daktilo, Fotoğrafçılık, Motor Bilgisi, Elektronik, Bilgisayar gibi uygulamalı derslere yer verilir. Ortak derslere ek olarak şu konular da zorunlu olarak öğretimde yer alması gereken konulardır: 1) Trafik güvenliği 2) Cinsel eğitim 3) Norveç ve İsveç Dili 4) Yaşamın diğer din ve felsefeleri 5) Eğitimsel ve mesleki rehberlik 6) Sağlık eğitimi ve en yaygın uyarıcılar ve ilaçlar hakkında bilgi 7) Yeni bilgi (haberleşme) teknolojisi. Eğitimsel ve mesleki rehberlik 7-9. sınıflarda zorunlu, 10. sınıfta seçimlik bir konudur. Amaç, öğrencilerin yeteneklerinin farkında olmasını sağlamak, okulu bitirdikten sonraki eğitim ve işe ilişkin tercihler konusunda yardım etmek ve eğitim ve işe ilişkin dönem ve şartlar hakkında bilgi vermektir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

80 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Folkeskoledeki temel özellik, yedi yıl süren genel eğitim sonunda sekizinci sınıftan itibaren seçimlik derslere yer verilmesidir. Zorunlu eğitimi bitiren öğrenciler için şu üst öğrenim olanakları vardır: 1) Ortaöğretimde genel eğitim 2) Mesleki eğitim: Çıraklık eğitimi, temel mesleki eğitim, teknik ve ticari alandaki sınavlara hazırlayıcı programlar, tarım eğitimi, sağlık ve sosyal eğitim, diğer meslek alanlarında eğitim. 4.3. Fransa Fransa da zorunlu eğitim 10 yıldır ve 6-16 yaşları arasındaki devreyi kapsar. 1959 yasasına göre zorunlu eğitim 6-11 yaş arası ilköğretim ve 11-16 yaş arası ortaöğretim birinci devre olmak üzere iki döneme ayrılır. İlköğretim beş yıldır. Bu beş yıl kendi içinde üç devreye ayrılır. Birinci devre (hazırlık devresi) bir yıl, ikinci ve üçüncü devreler (ilk ve orta) ikişer yıldır. İlkokulu bitiren öğrenciler dört yıllık ortaöğretim birinci devre eğitimine Kolejde (College) başlarlar. Genel olarak ortaöğretim birinci devrenin iki temel görevinden söz edilebilir; genel ortaöğretim sağlamak ve gelecekteki eğitim ve mesleki tercihler için yardım etmek. Fransa da ortaöğretim birinci devre Kolejde eğitim dört yıldır. Bu dört yıl ikişer yıllık iki devreye ayrılır. Sınıflar yukarıdan aşağıya doğru 6,5 ve 4,3 şeklinde düzenlenmiştir. 1. Gözlem devresi: 3. ve 4. sınıfları (ilkokuldan sonra 5 ve 7. sınıflar) kapsar. Gözlem devresinde öğrencilerin okula uyumlarının sağlanması amaçlanır. Yönlendirme devresinde ise zorunlu seçmeli dersler aracılığı ile öğrencilerin eğilim ve yeteneklerine göre izleyecekleri eğitim alanına hazırlık yapılır. Fransızca, Matematik ve Yabancı Dil dersleri için destekleyici dersler, yönlendirme devresinde de devam eder. Yönlendirme devresinde zorunlu derslere ek olarak, zorunlu seçmeli derslere (Latince, Yunanca, ikinci Yabancı Dil ve Teknoloji) yer verilir. Öğrenciler bu derslerden birini seçerler. Bu dersler haftada üç saattir. Ayrıca birinci Yabancı Dil için haftalık 2 saat ek ders yapılır. Yine isteyen öğrenciler için müzik ve resim dersleri için ek çalışma saatleri (koro, atölye çalışması) ayrılır. 2. Yönlendirme devresi: 5 ve 6. sınıfları (8 ve 9. sınıfları) kapsar. Yönlendirme devresi, hem öğrencilerin okula uyumlarını tamamlama hem de öğrencilerin üst okullara geçişlerini sağlamayı amaç edindiğinden, hem Kolejin hem de meslek lisesinin bir parçası konumundadır. Bu nedenle bu devre sınıfları, mesleki eğitime veya çıraklık eğitimine hazırlık sınıfları olarak da isimlendirilirler. İş dünyasının giderek artan talebini karşılamak üzere öğrencilerin mesleki eğitime geçişlerini kolaylaştır- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 81 mak için bu sınıflar, giderek meslek liselerinin hazırlık sınıflarına dönüştürülmektedirler. Kolejde 5. sınıfı bitiren ve mesleki eğitime devam etmek isteyen 14-16 yaş grubundaki öğrenciler ya mesleki hazırlık dersine ya da çıraklık eğitimine hazırlık dersine devam ederler. Meslek eğitimine hazırlık dersinin amacı, 14 yaşına gelen öğrencilere meslek seçiminde yardımcı olmaktır. Bunun için derste, çeşitli meslek dalları hakkında bilgiler verilir ve öğrencilerin yeteneklerini denemeleri için çeşitli uygulama olanakları sağlanır. Çıraklık eğitimine hazırlık dersi ise, bir meslek seçmiş olan 14-15 yaşındaki çocuklar için düşünülmüştür. Bu ders kısmen okulda, kısmen de öğrencinin okuldan sonra meslek öğrenmeye başlayacağı iş yerinde verilir. Fransa'da zorunlu eğitim nasıl sona erer? Koleji bitiren ve 15 yaşını dolduran öğrenciler zorunlu eğitim süresini tamamlamak için, ortaöğretimin ikinci devresinde ya genel ya da bir meslek lisesinde en az bir yıl süreyle tam zamanlı bir eğitim görmek zorundadır.? Öğrencinin Kolejden sonra hangi eğitime devam edeceğine sınıf öğretmenler kurulu ve sınıf meclisi karar verir. Bir sınıfta derse giren öğretmenlerden oluşan sınıf öğretmenler kurulu, her öğrenci için raporlarını hazırlamak ve onun gelecekteki eğitimi için önerilerde bulunmak üzere yılda bir kez toplanır. Her öğrenci için hazırlanan görüş ve önerileri incelemek ve öğrencinin gelecekteki eğitimine dönük önerileri karara bağlamak, öğretim yılı sonunda okul müdürü veya yardımcısının başkanlığında toplanan sınıf meclisinin görevidir. Sınıf meclisi o sınıfta derse giren öğretmenler ile iki veli temsilcisi, eğitim danışmanı, meslek danışmanı, okul doktoru ile hemşiresi ve sosyal danışmanlardan oluşur. Türk Eğitim Sisteminin, Fransa Eğitim Sisteminden etkilendiği söylenebilir mi? Tartışınız. 4.4. İtalya İtalya da zorunlu eğitim 6 yaşında başlar 14 yaşında sona erer. Beş yıllık ilkokul ve üç yıllık ortaöğretim birinci devreyi içine alır. İtalya'daki sistemi Türkiye ile karşılaştırınız. Zorunlu eğitim süresinin ve yaş sınırlarının aynı olduğunu göreceksiniz. İlkokullar beş yıldır ve bu beş yıl iki devreye ayrılır. İlk devre iki, ikinci devre üç yıl sürer. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

82 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Ortaöğretim birinci devre okulu scuola media (ortaokul) üç yıl sürer, zorunlu ve parasızdır. İlkokuldan sonraki basamağı oluşturur ve zorunlu eğitimi tamamlama olanağı verir. Giriş koşulu normal olarak 11 yaşında elde edilen ilkokul diplomasına sahip olmaktır. Ortaöğretim birinci devrenin başlıca amacı, öğrencileri bütün yönleriyle (ahlaki, sosyal, zihinsel, pratik ve yaratıcı) geliştirmek için fırsatlar sunmaktır. Genel amacı çocukları bir yetişkin ve bir yurttaş olarak üst öğretim kurumlarına hazırlamak olan bu kademede, haftada 30 saat ders yapılır. Ailelerin talebi olursa okul haftalık ders saatini 36-40 saate çıkarabilir. Bu ilave saatler, ders dışı faaliyetler veya destekleyici çalışmalar için kullanılır. 1979 da yürürlüğe giren yeni öğretim programının önsözünde ortaokulların eğitimsel olma, rehberlik yapma ve yaşama hazırlama gibi özellikleri taşıyacağı belirtilmiştir. Ortaokullarda öğretimin, çocukluktan ergenliğe geçişte kritik bir devre olan 11-14 yaşları arasındaki çağ grubunun olgunluk derecesine ve fiziksel gelişme temposuna uygun olmasına çalışılır. Üç yılın sonunda öğrenciler okul bitirme sınavına alınırlar. Bu sınav üç yazılı test (İtalyanca, Matematik ve Yabancı Dil) ve çok disiplinli sözel bir testten oluşur. Bu sınavlar öğrenciye bilgisini açık bir şekilde kullanma ve organize etme kabiliyetini görme ve daha sonra yapacağı tercihler için fırsat sağlar. Yazılı ve sözlü sınavların değerlendirilmesi mükemmel, üstün, iyi, yeterli veya yetersiz olarak yapılır. Diploma elde etmek için yetersiz almamak gerekir. Yetersiz alan öğrenci yıl tekrarlar. Sınavı geçen öğrenciye ortaöğretime kaydolmak için gerekli olan ortaokul diploması, değerlendirme sertifikası (transkript) ve sınıf komitesi tarafından düzenlenen ve son kararı içeren eğitimsel rehberlik tavsiyesi verilir. Zorunlu eğitimini tamamlayan ve ortaokul sınavını geçen öğrenciler üç, dört veya beş yıl süren ortaöğretimin ikinci devresindeki çeşitli okullara devam ederler. 4.5. İngiltere İngiltere, İskoçya ve Galler de zorunlu eğitim 11 yıldır. 5 yaşında başlar 16 yaşında sona erer. Kuzey İrlanda da ise zorunlu eğitim 12 yıldır ve 4 yaşında başlar 16 yaşında sona erer. İngiltere ve Galler de ilköğretim 5-11, Kuzey İrlanda da 4-11 yaşları arasındaki devreyi kapsar. İlkokul 6 yıldır. İlk iki yılı (5-7 yaş) ilk devreyi, sonraki dört yıl (8-11 yaş) ikinci devreyi oluşturur. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 83 Zorunlu eğitimde ikili (primary ve secondary) ve üçlü (first, middle ve secondary) olmak üzere iki sistem mevcuttur. Ortaöğretim, 11-18 yaşları arasındaki çocukların eğitimini kapsar. Ortaöğretimde, dört değişik ortaöğretim kurumu söz konusudur. Çok amaçlı okullar Gramer okulları Modern okullar Teknik okular Çok Amaçlı Okullar: Öğrencilerin yüzde 90 ının devam ettiği bu okullar, yeteneğine bakmaksızın bütün öğrencilere ortaöğretim sağlar. Zorunlu dersler yanında seçimlik derslere de yer verilir. Geri kalan yüzde 10 gibi küçük bir grup, 11 yaşında öğrencilerin performansları üzerine temellenen bir sınavla diğer okullara giderler. Gramer Okulları: 11-18 yaşındaki seçilmiş çocuklara akademik programlar uygulayan okullardır. İlkokuldan sonra standardize edilmiş testlerle akademik yetenekleri belirlenen öğrencilere hizmet vermektedir. İlkokul öğrencilerinin yüzde 20 si bu okullara yönlendirilmektedir. Geniş ölçüde ders dışı faaliyetlere de yer verilmektedir. Çocuklar genel sertifika sınavına hazırlanırlar. Sınavı kazananlar üniversitelerin çeşitli fakültelerine girerler. 1990' da öğrencilerin yüzde 3.4 ü bu okullara devam etmekteydi. Modern Okullar: Asgari okul bitirme yaşı olan 16 yaşına kadar genel eğitim verir. Akademik yeteneği fazla olmayan normal zekaya sahip öğrencilerin devam ettikleri okulardır. 1990 da öğrencilerin yaklaşık yüzde 3.8'i bu okullara devam etmekteydi. Teknik Okullar: Gramer okullarına giremeyen en iyi öğrencilerin alındığı okullardır. Erkek öğrenciler için daha çok mühendislik, kızlar için de ticaret ve sekreterlik dersleri okutulur. 1988 de fen ve teknoloji ağırlıklı Şehir Teknoloji Kolejleri ile özellikle güzel sanatlara ağırlık veren Şehir Sanat Teknoloji Kolejleri kurulmuştur. Bu okulların otaöğretimde okul tercihini artırmak ve programlarda yeni yaklaşımlara öncü olmak gibi amaçları vardır. Merkezi hükümet ve endüstri sponsorları tarafından finanse edilen bu okullar, bölgelerinde ücretsiz eğitim sağlamaktadır. 1988 de kabul edilen Eğitim Reformu Kanunu, İngiltere ve Galler deki bütün ortaöğretim kurumlarının, öğrencilerin yaş, ilgi, ve yetenekleri ile ihtiyaçlarına uygun geniş ve dengeli bir program uygulamasını benimsemiştir. Bu temel program şu yaklaşımı zorunlu kılmıştır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

84 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Ulusal program; genel kültür dersleri, İngilizce, Matematik ve Fen Bilgisi, diğer temel dersler olarak Teknoloji, Tarih, Coğrafya, Resim, Müzik, Beden Eğitimi ve 11-16 yaşlarındaki çocuklar için yabancı dil derslerini içermektedir. Aileden başka bir talep gelmediği sürece eğitim boyunca din eğitimi ve günlük ibadet faaliyetine yer verilir.? Program, basamaklara uygun olarak, meslek eğitimi, sağlık eğitimi, ekonomi bilgisi, çevre eğitimi, politik ve uluslararası anlayış (Avrupa kimliği ve Avrupanın tarihi, kültürel, ekonomik ve sosyal cepheleri) gibi konuları da içermektedir. Eğitim Reformu Kanunu eğitim periyodunu dört Anahtar Basamağa (Key Stages) bölmüştür: Anahtar Basamak 1 (5-7 yaşları), Anahtar Basamak 2 (7-11 yaşları), Anahtar Basamak 3 (11-14 yaşları) ve Anahtar Basamak 4 (14-16 yaşları). Ortaöğretim diploması alabilmek için nasıl bir sınav gerekiyor? Ortaöğretim birinci devrenin sonunda, öğrencinin devam ettiği okulun türüne bakılmaksızın bir devlet sınavı söz konusudur. Ortaöğretim Genel Diploma Sınavı beş ayrı sınav grubu tarafından (genelikle üniversiteden) yapılır. Başarılı olanlar Ortaöğretim Genel Diploması alırlar. Bu sınavın notlandırma sistemi standartlaştırılmıştır. Sınav (A-G) olmak üzere yedi derecelidir. Minimum standart olan G alan öğrenciler diploma alamazlar. Bu sınav ortaöğretim ikinci kademeye geçmek için gerekli değildir. Ancak bu sınav öğrencinin yükseköğretimde hangi programa gireceğine karar verirken yeteneğini değerlendirir. 5. Türkiye'de Zorunlu Eğitimin Avrupa Birliğine Üye Ülkelerle Karşılaştırılması Gerek Türkiye gerekse Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitimle ilgili bu genel bilgilerin ışığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. 5.1. Zorunlu Eğitim Süresi Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim süresi en az 8 yıldır. Bu süre Almanya gibi bazı ülkelerde 12 yıla kadar çıkabilmektedir. Türkiye de de zorunlu eğitim 1998 yılından itibaren 8 yıla çıkarıldı. 5.2. Eğitim Kademesi Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim, genelde ilköğretim ve ortaöğretim birinci devreyi içine almaktadır. Bu süre bazı ülkelerde ortaöğretimi de kapsamaktadır. Türkiye'de de ilkokul ve ortaöğretim birinci devreyi kapsamaktadır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 85 5.3. Amaçlar Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitimde amaç, öğrencilere temel eğitim vermek, kişiliğin gelişmesini sağlamak, geniş anlamda sosyal yaşama hazırlanmalarını kolaylaştırmak, meslek seçimine yönlendirmek ve bu yönde yoğun bir mesleki eğitim olanağı sağlayarak, meslek hayatına hazırlanmalarını güvence altına almaktır. Bu amaçlar ülkemizde 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununda ilköğretim için belirlenen amaçlarla tutarlılık göstermektedir. Bu durumda gerek Avrupa Birliğine üye ülkelerde gerekse Türkiye de zorunlu eğitimin genelde iki temel amacının olduğu söylenebilir. Bunlar genel kültür vermek ve öğrencileri üst öğrenime veya çalışma alanlarına hazırlamaktır. 5.4. Öğretim Programı Örgün eğitimde öğretim kurumları için belirlenen programlar, ders çeşidini, içeriklerini ve dersin sınıflara göre haftalık saatini belirlemektedir. Bu bir bakıma, yetişmekte olan kuşaklara neyi, ne ölçüde verdiğimizin, çocuklara ve gençlere hangi yönde ve hangi davranışları kazandırmayı hedeflediğimizin ifadesi olmaktadır. Haftalık Ders Çizelgesindeki Ders Çeşitleri: Haftalık ders çizelgesi, bir okulda, bir haftalık süre içerisinde mevcut sınıfların her birinde okutulacak dersleri ve bu derslerin her biri için ayrılacak ders saati süresini gösteren çizelgeye denilmektedir. Mevcut mevzuatımıza göre, ülkemizde ders dağıtım çizelgeleri Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunca hazırlanmaktadır. Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim kurumlarındaki ders dağıtım çizelgeleri incelendiğinde gerek ilköğretim ve gerekse ortaöğretim birinci devrede ortak (genel kültür) dersler olarak genelde aynı derslerin okutulduğu görülmektedir. Ülkenin dili, matematik, fen bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji), sosyal bilimler (Tarih, Coğrafya, Vatandışlık Bilgisi) beden eğitimi, sanat eğitimi (Resim, Müzik, El İşleri) ve din bilgisi hemen hemen bütün ülkelerde ortaktır. Ancak programdaki dersler, ortak derslerle sınırlı değildir. Yerine göre seçimlik ve iş alanlarına dönük derslere de yer verilmektedir. Özellikle zorunlu eğitimin sonuna doğru seçmeli ve iş alanlarına dönük derslerin programdaki ağırlığı ve ders çeşidi artmaktadır. Türkiye'de 10.09.1997'de yürürlüğe giren ilköğretim okulu haftalık ders dağıtım çizelgesinde, dördüncü sınıftan itibaren seçmeli derslere yer verilmeye başlanmıştır. Haftalık ve Yıllık Ders Saatleri Toplamı: Haftalık ders çizelgelerinde gösterilen ders saatleri, bunların haftalık ve yıllık toplamları, öğrencinin günlük ve yıllık ders yükünü belirlemektedir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

86 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Çizelge 5. 3 de Avrupa Birliğine üye ülkelerde ilköğretim ve ortaöğretim birinci devrede zorunlu eğitimdeki duruma yer verilmiştir. Çizelge 5.3: Avrupa Birliğine Üye Ülkelerde Zorunlu Eğitim Çizelgenin incelenmesinden de anlaşılacağı üzere ilköğretimde haftalık ders saati toplamı 17 ile 30 arasında değişmektedir. Haftalık ders saati toplamının ortalama 25 saat olduğu söylenebilir. Buna karşılık ortaöğretim birinci devrede haftalık ders saati toplamı ülkelere göre 24 ila 45 arasında değişmektedir. Haftalık ders saati toplamı ortalama 30 saat civarındadır. Bir ders için ayrılan zaman bakımından ilköğretim ve ortaöğretim birinci devre arasında fazla bir fark olmadığı söylenebilir. Bir derse ayrılan süre gerek ilköğretim ve ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 87 gerekse ortaöğretim birinci devrede 40 dakika ile 60 dakika arasında değişmektedir. Birinci devrede bir derse ortalama 45 dakika, ikinci devrede ise biraz artarak 50 dakika ayrıldığı görülmektedir. Öte yandan ilköğretimde, ortaöğretim birinci devreden farklı olarak bazı ülkelerde ders saati süresi öğretmenin yetkisine bırakılmaktadır. Haftalık öğretim yapılan gün sayısı her iki kademede de 5 ya da 6 arasında değişmektedir. Yıllık öğretim yapılan iş günü sayısı ülkeden ülkeye değişmektedir. Ülkeden ülkeye 158 ila 208 arasında değişmekte olan iş günü sayısı, ortalama 190 gün civarındadır. Yıllık iş günü sayısı, ilköğretim ve ortaöğretim birinci devreler arasında fazla farklılaşmamaktadır. Bütün bu değerler gözönüne alındığında, Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim en az sekiz yıl sürmektedir. Üye ülkelerin bu süreyi daha yukarı çekmeye çalıştıkları görülmektedir. Türkiye'de zorunlu eğitim süresinin sekiz yıla çıkarılması önemli bir gelişme olmakla birlikte, üye ülkelerin eğilimleri de gözönüne alındığında daha da uzatılması gerekmektedir. Ayrıca yıllık öğretim yapılan iş günü sayısının da Avrupa Birliğine üye ülkelere göre az olduğu söylenebilir. 5.5. Yönlendirme Zorunlu eğitimde yönlendirme, programın önemli bir boyutudur. Çünkü bu kademenin önemli amaçlarından birisi, öğrencileri ilgi ve yetenekleri doğrultusunda üst öğrenime ve çalışma hayatına hazırlamaktır. Herşeyden önce Avrupa Birliğine üye ülkelerde, öğrencilerin mesleki bir yetişkinliğe sahip olmadan okulu terketmelerini önlemek amacıyla mesleki yönlenmenin süresi zorunlu eğitimin sonuna kadar gecikmiş bulunmaktadır. Böylece öğrencilerin zamanından önce mesleki seçim yapmaları ve bunun olumsuz sonuçları önlenmeye çalışılmaktadır. Ayrıca yönlendirmenin zorunlu eğitim süresince bir süreç olarak yapıldığı da görülmektedir. Türkiye'de İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin 10.09.1997'de değiştirilen 86. maddesinde "ilköğretim okullarında rehberlik hizmetlerini yürütmek ve 8. sınıfın ikinci yarısında öğrencilere ortaöğretimde devam edebilecek okul ve programların hangi mesleklerin yolunu açabileceği ve bu mesleklerin kendilerine sağlayacağı yaşam standardı konusunda tanıtıcı bilgiler vermek üzere "Okul Rehberlik Hizmetleri Servisi" kurulur. Serviste yeterli sayıda rehber öğretmen görevlendirilir" denilmektedir. Bu ifadeden yönetmeliğin, yöneltmeyi daha çok 8. sınıfın ikinci yarısı ile sınırladığı ortaya çıkmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinin yönlendirmede daha başarılı olmalarını, öğrencilerin başarısını etkili bir şekilde değerlendirme yanında, programda seçimlik derslere yer vererek programı zenginleştirme yoluyla iyi bir sistem kurmalarına bağlamak mümkündür. Bu nedenle Türkiye'de zorunlu eğitimde etkili bir yönlendirme sistemi kurulmalıdır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

88 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 5.6. Üst Öğrenime Geçişler ve Dışa Akışlar Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim süresince yapılan etkili bir yönlendirme ile öğrenci ya genel eğitime ya da mesleki eğitime yönlendirilmektedir. Bir üst öğrenime devam etmeyecek öğrenciler de genelde çıraklık eğitimi yoluyla çalışma yaşamına hazırlanmaktadırlar. Özellikle, çalışma yaşamına geçmek isteyen öğrenciler için çeşitli alternatiflerin oluşturulduğu görülmektedir. Aşağıdaki değişkenler açısından Türkiye ile Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitimi karşılaştırınız. Türkiye Almanya Danimarka Fransa İtalya İngiltere Zorunlu eğitim süresi... Zorunlu eğitim yaşı... Yıllık öğretim yapılan gün sayısı... Özet Toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik bakımlardan ilerlemesi, teknolojideki ve endüstrideki hızlı gelişmeler insan unsurunun en iyi şekilde eğitilmesini gerektirmekte, buna paralel olarak zorunlu eğitim süre yönünden uzamakta ve farklı ülkelerde farklı sürelerde devam etmektedir. Zorunlu eğitim çoğu zaman ilköğretim ve temel eğitim kavramları ile birlikte anılmakta ve çoğu zaman bu üç kavram yanlışlıkla birbirleri yerine kullanılmaktadır. Oysa temel eğitim, toplumdaki bütün vatandaşların sahip olmaları gerekli olan asgari ve ortak bilgi, beceri ve davranışları ifade etmektedir. Temel eğitimin amacı, iyi vatandaş yetiştirmek için temel kültür kazandırmaktır. İlköğretim ise eğitim sisteminin ilk, orta ve yüksek gibi basamaklara ayrıldığı ülkelerde, okul sisteminin yapısını belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. Zorunlu eğitim, bir yurttaşın belirtilen bir çağa girince, eğitim kurumlarında belli bir süre öğrenim görmesini zorunlu kılan yasal bir deyimdir. Devletin, her vatandaşını devamla yükümlü kıldığı eğitim süresini ifade eder. Zorunlu eğitim, belirli bir çağda belirli bir süre eğitim görmeyi içerirken, temel eğitim belli bir düzeyde ve nitelikte eğitim ifade eder. Zorunlu eğitim kimi ülkelerde yalnızca ilkokulu içine alırken, kimi ülkelerde de orta okulu hatta ortaöğretimi tümüyle içine almaktadır. Bu ünitede Avrupa Birliğine üye ülkelerin zorunlu eğitim sistemleri incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda: Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim süresi en az 8 yıldır. Bu süre Almanya gibi bazı ülkelerde 12 yıla kadar çıkabilmektedir. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 89 Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim, genelde ilköğretim ve ortaöğretim birinci devreyi (ortaokul) içine almaktadır. Bu süre bazı ülkelerde ortaöğretimi de kapsamaktadır. Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim kurumlarındaki ders dağıtım çizelgeleri incelendiğinde gerek ilköğretim ve gerekse ortaöğretim birinci devrede ortak (genel kültür) dersler olarak genelde aynı derslerin okutulduğu görülmektedir. Ancak programdaki dersler, ortak derslerle sınırlı değildir. Yerine göre seçimlik ve iş alanlarına yönelik derslere de yer verilmektedir. Çoğu ülkede zorunlu eğitimin son yıllarına doğru seçimlik derslere yer verilmeye başlanmaktadır. Özellikle ortaöğretim birinci devrede seçimlik ve iş alanlarına yönelik derslerin programdaki ağırlığı ve ders çeşidi artmaktadır. Haftalık ders saatleri toplamı bakımından ilköğretimde haftalık ders saati toplamı 17 ile 30 arasında değişmektedir. Haftalık ders saati toplamı ortalama 25 saat olduğu söylenebilir. Buna karşılık ortaöğretim birinci devrede haftalık ders saati toplamı ülkelere göre 24 ila 45 arasında değişmektedir. Haftalık ders saati toplamı ortalama 30 saat civarındadır. Bir ders için ayrılan zaman bakımından ilköğretim ve ortaöğretim birinci devre arasında fazla bir fark olmadığı söylenebilir. Bir derse ayrılan süre gerek ilköğretim ve gerekse ortaöğretim birinci devrede 40 dakika ile 60 dakika arasında değişmektedir. İlköğretimde bir dersin ortalama 45 dakika, ortaöğretim birinci devrede ise biraz artarak 50 dakikaya çıktığı görülmektedir. Öte yandan ilköğretimde, ortaöğretim birinci devreden farklı olarak bazı ülkelerde ders saati süresi öğretmenin yetkisine bırakılmaktadır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Temel Eğitimin amacı aşağıdakilerden hangisidir? A. Toplumun kalkınması için gerekli insangücünü yetiştirmek B. İyi vatandaş yetiştirmek için temel kültür kazandırmak C. Toplumdaki tüm vatandaşlara ücretsiz eğitim sağlamak D. Toplumdaki bireylere genel eğitim vermek suretiyle mesleki eğitime hazırlamak E. Bireyin yeteneklerini en son sınırına kadar geliştirmek 2. Aşağıdakilerden hangisi, ilköğretimin eğitim sistemi içindeki önemini en iyi vurgulamaktadır? A. Eğitim sistemi içerisinde zorunlu bir eğitim kademesidir. B. Öğrencileri ortaöğretime hazırlamaktadır. C. Daha ileri eğitim kademelerinin tabanını oluşturmaktadır. D. Ailede verilen eğitime destek sağlamaktadır. E. Okulöncesi eğitimi de kapsamaktadır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

90 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 3. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılmasını gerekli kılan nedenlerden birisi değildir? A. İlkokul kademesinde okullaşma oranının yüzde yüze yaklaşması B. İlkokuldan sonra dışa akış oranının hayli yüksek olması C. Gelişmiş ülkelerde zorunlu eğitim süresinin en az sekiz yıl olması D. Ortaokulda okullaşma oranının hayli yüksek olması E. Küçük yerleşme birimlerinde bütün çocukların devam edebilecekleri üst öğrenim kademesine ihtiyaç duyulması 4. Her Türk çocuğuna iyi bir yurttaş olmak için gerekli temel bilgi, beceri, davranış ve alışkanlıkları kazandırmak ve onu milli ahlak anlayışına uygun olarak yetiştirmek hangi eğitim kademesinin amacıdır? A. İlköğretim B. Ortaöğretim C. Yükseköğretim D. Örgün eğitim E. Yaygın eğitim 5. Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitim süresi en az kaç yıldır? A. Sekiz B. Dokuz C. On D. Onbir E. Oniki 6. Almanya da ortaöğretimin birinci devresini oluşturan okullarda yönlendirme hangi sınıflarda yapılmaktadır? A. Dördüncü ve beşinci sınıflar B. Beşinci ve altıncı sınıflar C. Altıncı ve yedinci sınıflar D. Yedinci ve sekizinci sınıflar E. Sekizinci ve dokuzuncu sınıflar 7. Zorunlu eğitimde dokuz yıl kesintisiz eğitim uygulayan okul ve ait olduğu ülke hangisidir? A. Grundschoule-Almanya B. Gramer Okulları-İngiltere C. Folkeskole-Danimarka D. Scuola Media-İtalya E. College-Fransa ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M 91 8. İngiltere'de öğrencilerin yüzde doksanının devam ettiği, ilgi ve yeteneğine bakılmaksızın bütün öğrencilere ortaöğretim sağlayan okul hangisidir? A. Çok amaçlı okullar B. Gramer okulları C. Modern okullar D. Şehir teknoloji kolejleri E. Belediye okulları 9. Aşağıdakilerden hangisi Avrupa Birliğine üye ülkelerde zorunlu eğitimin amacı değildir? A. Temel eğitim vermek B. Kişiliğin gelişmesini sağlamak C. Meslek seçimine yönlendirmek D. Sosyal yaşama hazırlanmalarını kolaylaştırmak E. Meslek kazandırmak 10. Avrupa Birliğine üye ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiyedeki zorunlu eğitim uygulamalarındaki önemli eksiklik nedir? A. Haftalık öğretim yapılan işgünü sayısının yetersiz olması B. Etkili bir yönlendirme sisteminin kurulamamış olması C. İlköğretimdeki amaçların iyi saptanamamış olması D. Okul ve öğretmen sayısının yetersiz olması E. Okullardaki araç-gerecin yetersiz olması Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Act on the Folkeskole. The Danish Primary and Lower Secondory Education. Ministry of Education Act No 311 25 April 1994. Danish Ministry of Education. Cedefop and Eurydice. Structures of Education and Inıtial Training Systems in the Europeon Union. Brussel: Office for Official Publications of the European Communities, 1995. Demirel, Özcan. Karşılaştırmalı Eğitim. Ankara: USEM Yayınları, 1994. Eurydice. Organization of School Time in the Member States of the European Community. Brussell: Commusion of the European Communities, 1993. Eurydice. Measures to Combat Failure at School: A Challange for the Construction of Europe. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities, 1994. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

92 TÜRKİ YE VE AVRUPA Bİ RLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELERDE ZORUNLU EĞİT İ M Gültekin Mehmet. Temel Eğitim İkinci Kademe İçin Alternatif Program Modelleri. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997. MEB. "Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinin Değişmelerine Dair Yönetmelik, "Tebliğler Dergisi, 60, 2481: 578-584, Ekim 1997. MEB. Onbeşinci Milli Eğitim Şurası Hazırlık Dökümanı-5: Bazı Ülkelerde Eğitim Sistemi ve Yükseköğretime Geçiş. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Şura Genel Sekreterliği, 1995. The Education Structures in the Member of European Communities. Brussel: Commision of European Communities, 1987. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ