ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ PARAZİTOİT BRACON HEBETOR SAY. (HYMENOPTERA : BRACONIDAE) İLE KONUKÇULARI PLODIA INTERPUNCTELLA HUBNER (LEPIDOPTERA : PYRALIDAE) VE EPHESTIA KUEHNIELLA ZELLER (LEPIDOPTERA : PYRALIDAE) ARASINDAKİ BİYOLOJİK İLİŞKİLER ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Seren DABBAĞOĞLU BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ANKARA 2 Her hakkı saklıdır

ÖZET DOKTORA TEZİ PARAZİTOİT BRACON HEBETOR SAY. (HYMENOPTERA : BRACONIDAE) İLE KONUKÇULARI PLODIA INTERPUNCTELLA HUBNER (LEPIDOPTERA : PYRALIDAE) VE EPHESTIA KUEHNIELLA ZELLER (LEPIDOPTERA : PYRALIDAE) ARASINDAKİ BİYOLOJİK İLİŞKİLER ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Seren DABBAĞOĞLU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman : Prof. Dr. Neşet KILINÇER Bu çalışmada, parazitoit Bracon hebetor ile konukçuları Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella arasındaki biyolojik ilişkiler ve parazitoidin soğukta depolanabilmesi araştırılmıştır. Biyolojik ilişkilerin incelendiği denemeler 2 ± 1 o C sıcaklık, %6-7 orantılı nem, 16 : 8 aydınlık : karanlık koşulların sağlandığı iklim odasında, soğukta depolama denemeleri ise +8 o C de gerçekleştirilmiştir. Denemelerde, farklı iki konukçu üzerinde parazitoidin, ortalama ömrü, paralizlediği konukçu sayısı, parazitlediği konukçu sayısı, bırakılan yumurta sayısı, meydana gelen birey sayısı ve gelişme süreleri, cinsiyet oranı, yumurta açılma süresi, larva gelişme süresi, pupa süreleri belirlenmiş ve beslenme ile çiftleşme davranışları incelenmiştir. Ayrıca parazitoit ergin ve pupalarının düşük sıcaklık derecesinde depolanabilirliğide araştırılmıştır. Her iki konukçu üzerinde de yapılan denemelerde parazitoidin ömür uzunluğunun konukçu farklılığından etkilenmediği ve dişi bireylerin erkek bireylere göre daha uzun yaşadığı belirlenmiştir. İki konukçu üzerinde yetiştirilen parazitoit dişilerinin paralizlediği, parazitlediği konukçu sayısı ve bırakılan yumurta sayısının konukçuya göre değişmediği aralarında fark olmadığı belirlenmiştir. Aynı şekilde meydana gelen birey sayısında da konukçudan kaynaklanan fark görülmemiştir. Meydana gelen bireylerin ise gelişme süreleri iki konukçu arasında farklı bulunmuş konukçu E. kuehniella üzerinde gelişme süresinin çok az da olsa daha kısa olduğu belirlenmiştir. Konukçu E. kuehniella üzerinde yetiştirilen parazitoit bireylerin cinsiyet oranı 1 :.77 (erkek : dişi) iken, konukçu P.interpunctella üzerinde 1 :.2 olarak belirlenmiştir. Konukçu E. kuehniella ve P. interpunctella üzerinde gelişen farklı sayıdaki (1-11) bireylerin yumurta açılım süreleri arasında fark görülmemiştir. Aynı şekilde iki konukçu üzerinde de oluşturulan 11 farklı grubun larva gelişim süreleri ve pupa gelişim süreleri arasında da fark görülmemiştir. Parazitoit B. hebetor un her iki konukçu üzerinde yetiştirilen pupa ve erginleri +8 o C sıcaklıkta 1,,, 6, 7 gün süreyle depolanmıştır. Depolama süreleri sonrası 1 ve gün depolanmış ergin bireylerin yaşayabildiği, paralizleme ve parazitleme yaptığı ve yumurta bıraktığı belirlenmiştir. Depolama süresi arttıkça yaşayan birey sayısı, paralizlenen ve parazitlenen birey sayısının azaldığı görülmüştür. Aynı şekilde pupa olarak depolanan bireylerde de 1 ve günlük depolama sonrası diğer depolama sürelerine göre daha fazla parazitoidin yaşadığı depolama süresi artdıkça yaşam süresi ve performansın azaldığı belirlenmiştir. 2, 12 sayfa ANAHTAR KELİMELER : Bracon hebetor, Ephestia kuehniella, Plodia interpunctella, parazitiot, konukçu, soğukta depolama i

ABSTRACT Ph.D. Thesis INVESTIGATION ON SOME BIOLOGICAL RELATIONSHIP BETWEN BRACON HEBETOR SAY (HYMENOPTERA : BRACONIDAE ), EPHESTIA KUEHNIELLA ZELLER ( LEPIDOPTERA : PYRALIDAE ) AND PLODIA INTERPUNCTELLA HUBNER (LEPIDOPTERA : PYRALIDAE) Seren DABBAĞOĞLU Ankara University Graduate School of Naturel and Applied Sciences Depertmant of Plant Protection Supervisor : Prof. Dr. Neşet KILINÇER In this research, the biological relations between parasitoid B. hebetor and its hosts Ephestia kuehniella and Plodia interpunctella were studied. Assays were carried out at 2 ± 1 o C, 6-7 % relative humidity and 16L : 8D h photoperiod in climate room. Longevity, number of paralised and parasitised hosts, fecundity, produced offspring and developmental periods, sex ratio, incubation period, larval and pupal period on two different hosts were determined, and mating behaviors were investigated. In addition, it was researched that if parasitoid could be stored at low temperatures. Longevity of parasitoid wasn t offected by different hosts and females lived much more than males on both hosts in assays. Number of paralised and parasitised hosts by female parasitoids reared on two hosts was determined, and it was also determined that fecundity didn t change for different hosts and there was no difference between then. In addition, no difference between hosts for number of offsprings was not obtained. It was found that there was a difference between between two hosts for developmental periods of offsprings and developmetal periods on E. kuehniella was less than the other. Sex ratio of progeny slightly more on E. kuehniella was 1 :.77 (M : F) where as on P. interpunctella was 1 :.2 (M : F ). No difference was found betwenn individiuals reared on E. kuehniella and P. interpunctella for egg periods. In addition no difference was determined between 11 different grubs constructed on two hosts for larval and pupal developmental periods. Pupae and adults of B. hebetor reared on two hosts were stored 1,,, 6, 7 days at +8 o C. At the end of these periods adult stored for 1 and days could live, paralize and parasitise and lay egg. It was also determived that, when storage period increased number of living paralised and parasitised individuals decreased. The some results were obtained for individuals stored as pupae. 2, 12 pages Key Words : Bracon hebetor, Ephestia kuehniella, Plodia interpunctella, parasitoid, host, cold storage. ii

TEŞEKKÜR Bu konuyu bana Doktora Tez çalışması olarak veren, çalışmanın her aşamasında yakın ilgi ve önerileri ile beni yönlendirip desteğini esirgemeyen danışman hocam Sayın Prof. Dr. Neşet KILINÇER e şükranlarımı sunarım. Tez izleme komitesi üyeleri Sayın Prof. Dr. Avni UĞUR ve Sayın Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY a katkılarından dolayı, Sayın hocam Prof. Dr. M. Oktay GÜRKAN a anlayış ve yardımları için teşekkür ederim. Ayrıca tez izleme komitesinde yer alan fakat şu an aramızda olmayan saygıyla andığım merhum hocamız Sayın Prof. Dr. Erdal ŞEKEROĞLU na da teşekkürü borç bilirim. Tezin başlangıcından bu yana destek ve katkılarını esirgemeyen değerli arkadaşlarım Dr. Dilan ÖZMEN, Dr. Nihal ARGUN ve Ziraat Müh. Naci BAYSOYU na, çalışmalarımın şekillenmesine yardımcı olan Sayın Dr. Cem ÖZKAN a ve fotoğraflarımın çekimini yapan, Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü nden Sayın Uzman Mustafa ÖZDEMİR ve Sayın Dr. Işıl ÖZDEMİR e teşekkür ederim. Çalışmalarım sırasında bana yardım ve desteği olan değerli meslektaşlarım Sayın Araştırma Görevlisi Nurper GÜZ, Sayın Ziraat Müh. Sevilay ÇALIŞIR ve AÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü elemanlarına teşekkür ederim. Tez çalışmamın başlangıcından sonuna kadar göstermiş oldukları anlayış ve sabır için eşime, anneme, babama, kardeşime ve biricik kızım Ceren e çok teşekkür ederim. Seren DABBAĞOĞLU Ankara, Mayıs 2 iii

İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... viii 1. GİRİŞ... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ.... MATERYAL ve YÖNTEM... 27.1. Materyal... 27.1.1. Bracon hebetor Say... 27.1.1.1. Sistematikteki yeri... 27.1.1.2. Tanımı...... 28.1.1.. Konukçuları... 29.1.2. Ephestia kuehniella Zeller... 29.1.2.1. Sistematikteki yeri....1.2.2. Konukçuları ve yayılışı....1.. Plodia interpunctella Hübner....1..1. Sistematikteki yeri... 1.1..2. Konukçuları ve yayılışı... 1.2. Yöntem... 2.2.1. Yetiştirme yöntemleri... 2.2.1.1. Bracon hebetor Say un yetiştirilmesi... 2.2.1.2. Ephestia kuehniella Zeller nın yetiştirilmesi....2.1.. Plodia interpunctella Hübner nın yetiştirilmesi...2.2. Parazitoit B. hebetor ile konukçuları E. kuehnielle ve P. interpunctella arasındaki biyolojik ilişkilerin araştırılması....2.2.1. Parazitoidin ömrü... iv

.2.2.2. Parazitoidin paralizlediği konukçu sayısı.2.2.. Parazitoidin parazitlediği konukçu sayısı....2.2.. Meydana gelen yeni birey sayısı...2.2.. Parazitoidin cinsiyet oranı... 6.2.2.6. Meydana gelen bireylerin gelişme süresi. 6.2.. Bracon hebetor un konukçuları Plodia interpunctella ve Ephestia kuehniella larvaları üzerinde gelişimi... 6.2..1. Yumurta açılma süresi... 7.2..2. Larva gelişim süresi... 7.2... Pupa gelişim süresi 7.2... Ergin bireylerin kuru ağırlıkları... 8.2.. Parazitoit erginlerinin beslenme ve çiftleşmesi... 8.2.. Parazitoidin soğukta depolanması... 8.2..1. Ergin bireylerin depolanması... 9.2..2. Pupa döneminde depolama.. Değerlendirme Yöntemleri.... ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA... 1.1. Parazitoit Bracon hebetor ile Konukçuları Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella Arasındaki Biyolojik İlişkilerin Araştırılması... 1.1.1. Parazitoidin ömrü... 1.1.2. Parazitoidin paralizlediği konukçu sayısı....1.. Parazitoit tarafından parazitlenen konukçu sayısı ve bırakılan yumurta sayısı 7.1.. Parazitoit tarafından meydana getirilen birey sayısı.... 2.1.. Meydana gelen bireylerin cinsiyet oranı. 6.1.6. Meydana gelen bireylerin gelişme süresi... 62.2. Bracon hebetor un Konukçuları E. kuehniella ve P. interpunctella Üzerinde Gelişimi 6.. Parazitoit Bracon hebetor un Beslenmesi ve Çiftleşmesi. 72..1. Parazitoidin beslenmesi... 72..2. Parazitodin çiftleşmesi 7.. Parazitoit Bracon hebetor un Soğukta Depolanması... 76..1. Ergin parazitoitlerin soğukta depolanması. 77 v

..1.1. Depolama sonucu meydana gelen ölüm oranı ve yaşayan bireylerin ömür uzunlukları. 77..1.2. Depolama sonrası yaşayan parazitoitlerin paralizlediği konukçu sayısı, parazitlediği konukçu sayısı ve bırakılan yumurta sayısı 81..2. Parazitoit Bracon hebetor pupalarının soğukta depolanması 88..2.1. Bracon hebetor pupalarının depolanması sonucu meydana gelen ölüm oranı ve yaşayan bireylerin ömür uzunlukları.. 88..2.2. Pupa olarak depolanan Bracon hebetor erginlerinin paralizlediği konukçu sayısı, parazitlediği konukçu sayısı ve bırakılan yumurta sayısı.. 91 KAYNAKLAR... 97 EKLER... 1 EK 1... 1 EK 2... 11 ÖZGEÇMİŞ... 12 vi

ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil.1. Bracon hebetor un konukçuyu parazitlemesi (a,b), bırakılan yumurtalar (c), konukçu üzerinde gelişen parazitoit larvaları (d, e) ve pupaları(f).. 6 vii

ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge.1. İki farklı konukçuda yetiştirilen Bracon hebetor un ortalama ömür uzunluğu... 2 Çizelge.2. Günlere göre paralizlenen konukçu Ephestia kuehniella larvalarının sayısı (adet)... Çizelge.. Günlere göre paralizlenen konukçu Plodia interpunctella larvalarının sayısı (adet)... Çizelge.. Günlere göre parazitlenen konukçu Ephestia kuehniella sayısı (adet)... 8 Çizelge.. Günlere göre parazitlenen konukçu Plodia interpunctella sayısı (adet)... 9 Çizelge.6. Konukçu Ephestia kuehniella üzerinde parazitoit tarafından meydana getirilen dişi (a), erkek (b) ve toplam (c) birey sayısı....... 2 Çizelge.7. Konukçu Plodia interpunctella üzerinde parazitoit tarafından meydana getirilen dişi (a), erkek (b) ve toplam (c) birey sayısı... Çizelge.8. Konukçular Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde meydana gelen dişi, erkek ve toplam birey sayıları ortalamaları ve standart hataları... 8 Çizelge.9. Farklı iki konukçu üzerinde Bracon hebetor un meydana gelen erkek ve dişi birey sayıları ve cinsiyet oranı... 6 Çizelge.1. Farklı iki konukçu üzerinde meydana gelen bireylerin gelişme süreleri (gün)... 62 Çizelge.11. Konukçu Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde gelişen 11 farklı yumurta sayısına sahip grupların ortalama yumurta gelişme süresi (saat) (n=)... 67 Çizelge.12. Konukçu Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde gelişen 11 farklı gruba ait larvaların ortalama gelişim süresi (saat) (n=).. Çizelge.1. Konukçu Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde gelişen 11 farklı gruba ait dişi bireylerin ortalama kuru ağırlıkları (mg).. 7 68 viii

Çizelge.1. Konukçu Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde gelişen 11 farklı gruba ait erkek bireylerin ortalama kuru ağırlıkları (mg)... 71 Çizelge.16. Ergin bireylerin soğukta depolanma planı... 77 Çizelge.17. Konukçu Ephestia kuehniella üzerinde yetiştirilip besinli ve besinsiz olarak depolanan Bracon hebetor erginlerinde meydana gelen ölüm oranı... 78 Çizelge.18. Konukçu Plodia interpunctella üzerinde yetiştirilip besinli ve besinsiz olarak depolanan B. hebetor erginlerinde meydana gelen ölüm oranı 79 Çizelge.19. Farklı depolama sürelerinde konukçular Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde yetiştirilip depolanan ergin bireylerin ömür uzunluğu (gün) 8 Çizelge.2. Farklı depolama sürelerinde Ephestia kuehniella üzerinde besinlibesinsiz olarak depolanan parazitoit B. hebetor un paralizlenen konukçu sayısı, parazitlenen konukçu sayısı ve yumurta sayısının ortalama değerleri ve standart hataları. 82 Çizelge.21. Farklı depolama sürelerinde Plodia interpunctella üzerinde besinli besinsiz olarak depolanan parazitoit Bracon hebetor un paralizlenen konukçu sayısı, parazitlenen konukçu sayısı ve yumurta sayısının ortalama değerleri ve standart hataları. 8 Çizelge.22. Farklı konukçularda yetiştirilip farklı depolama süresinde depolanan Bracon hebetor dişilerinin paralizlediği ortalama konukçu sayısı ve standart hataları. 8 Çizelge.2. Farklı konukçularda yetiştirilip farklı depolama süresinde depolanan Bracon hebetor dişilerinin parazitlediği ortalama konukçu sayısı ve standart hataları.. 86 Çizelge.2. Farklı konukçularda yetiştirilip farklı depolama süresinde depolanan Bracon hebetor dişilerinin bıraktığı ortalama yumurta sayısı ve standart hataları. 87 Çizelge.2. Parazitoit Bracon hebetor un pupa halinde depolanma planı. 88 ix

Çizelge.26. Farklı depolama sürelerinde depolanan Bracon hebetor pupalarında yaşayan birey sayısı ve ölüm oranı 89 Çizelge.27. İki ayrı konukçuda yetiştirilip, farklı depolama sürelerinde pupa olarak depolanan Bracon hebetor erginlerinin ortalama ömür uzunluğu (gün) 9 Çizelge.28. Farklı depolama sürelerinde konukçu E. kuehniella üzerinde pupa döneminde saklanan Bracon hebetor dişilerinin paralizlediği, parazitlediği ortalama konukçu sayıları ile ortalama yumurta sayıları ve standart hataları... 91 Çizelge.29. Farklı depolama sürelerinde konukçu P. interpunctella üzerinde pupa döneminde saklanan Bracon hebetor dişilerinin paralizlediği, parazitlediği ortalama konukçu sayıları ile ortalama yumurta sayıları ve standart hataları.. 92 Çizelge.. İki ayrı konukçuda yetiştirilip farklı depolama sürelerinde depolanan Bracon hebetor pupalarından meydana gelen dişilerin paralizlediği ortalama konukçu sayısı ve standart hataları 9 Çizelge.1. İki ayrı konukçuda yetiştirilip farklı depolama sürelerinde depolanan Bracon hebetor pupalarından meydana gelen dişilerin parazitlediği ortalama konukçu sayısı ve standart hataları... 9 Çizelge.2. İki ayrı konukçuda yetiştirilip farklı depolama sürelerinde depolanan Bracon hebetor pupalarından meydana gelen dişilerin bıraktığı ortalama yumurta sayısı ve standart hataları. 9 x

1. GİRİŞ Türkiye, dünyanın önemli tarım ürünlerini üreten ve ihraç eden ülkelerinden biridir. Türkiye nin tarımsal ihraç ürünleri fındık, tütün, kuru meyve, tahıl ve baklagillerdir. Bu ürünlerin ihracatı toplam ihracat ürünlerinin % 8.2 ini kapsamaktadır. Bu kapsamda fındık % 6. ile ilk sırayı, tütün % 2.2 ile ikinci sırayı almakta daha sonra ise sırasıyla %17. ile kuru meyve, %12. ile tahıl ve % 8. ile baklagiller gelmektedir (Emekçi ve Ferizli 2). Hasat sonrası ürünlerin depolanması sırasında, pek çok zararlı böcek türü oldukça fazla kayıp meydana getirmektedir. Bunlardan Lepidoptera takımının Pyralidae familyasına ait Ephestia kuehniella Zeller özellikle tahıl ürünleri üzerinde, aynı familyaya ait Plodia interpunctella Hübner ise kuru meyvelerde zararlıdır (Ertürk 196). Emekçi ve Ferizli (2) ye göre, tahıl ürünlerinde meydana gelen kayıp % 1 civarındadır. Ege bölgesinde kuru incirde Ephestia cautella, Plodia interpunctella ve Ephestia figuliella tarafından meydana gelen kayıp % 9-68 oranında değişmekte, Karadeniz Bölgesinde fındık üzerinde ise bu zararlılar % 2 oranında zarar meydana getirmektedir Ülkemizde ve dünyada çiftçiler, hasat sonrası depolanmış ürünlerini zararlılara karşı koruyabilmek için pestisit kullanmaktadır. Türkiye de 1998 yılında hasat sonrası 297 ton pestisit kullanılmıştır. Bunlardan bir kısmı boş ambar ilaçlaması bir kısmı ise ürün ilaçlaması şeklinde olmuştur (Emekçi ve Ferizli 2). Gerek ülkemizde gerekse dünyada pestisit kullanımının çok fazla olması ve bilinçsiz kullanımı zaman içinde bazı sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bilinçsiz ilaç kullanımı ile bazı pestisitlere karşı zararlılar tarafından dayanıklılık gelişmiştir. Çevreye ve insan sağlığına zararları nedeniyle bazı pestisitlerin kullanımına yasal engellemeler getirilmiştir. Ayrıca günümüzde tüketicinin ilaç kullanımına göstermiş olduğu hassasiyet ve organik ürünlere olan talep ilaç kullanımını sınırlayıcı faktörlerden olmuştur. 1

Zararlılarla mücadelede genel yaklaşım, insan, hayvan, bitki ve çevreye en az zarar veren yöntemlerin kullanılmasıdır. Fakat bu sayılanları kapsayacak tek bir yöntem bulmak henüz mümkün olmamıştır. Bu nedenle böceklerle savaşımda entegre bir yaklaşım ve biyolojik mücadele yöntemlerinin kullanımı özellikle de doğal düşmanlardan en üst düzeyde yararlanılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir. Tarım ilaçlarının her türlü olumsuz etkilerinin ortaya çıkması, doğada yararlanılabilecek doğal düşmanların bolluğu ve çevre bilincinin artması biyolojik mücadele gibi çevre dostu, sürdürülebilir ve ucuz bir mücadele yöntemine ağırlık verilmesinin nedenleri olmuştur. Ayrıca uluslararası doğal düşman ithallerinin kolaylaşması ve doğal düşmanların kitle üretimlerinde modern teknolojilerin kullanılması da biyolojik mücadele çalışmalarına hız verilmesini gerektiren diğer nedenlerdir (Uygun 22). Biyolojik savaşımda beklenen sonuçların elde edilebilmesi için doğal düşman faunasının saptanması, bunların konukçularıyla ilişkilerinin incelenmesi ve uygun kitle üretim ve salım tekniklerinin geliştirilmesi gerekmektedir (Kılınçer et al 199). Zararlı böceklerle mücadele için biyolojik mücadele stratejileri ve yöntemleri bugüne kadar değişik şekillerde incelenmiş ve uygulanmıştır. Eğer çok miktarda salım yapılacaksa laboratuvar şartlarında kitle halinde üretilmesi ve bunun kontrol altında tutulması, salım için gerekli olan parazitoit yada predatörlerin yüksek kalitede olması ve laboratuvar şartlarında yetiştiriliyor olması gerekmektedir. Yetiştirilen parazitoit yada predatör ucuz olmalı, sürekli bulunmalı ve hep aynı standartta, aynı kalitede olmalıdır. Bütün bunların belirlenebilmesi için ise faydalının performansı laboratuvar ortamında incelenmeli, konukçu ile olan ilişkileri belirlenmelidir (Prozell ve Schöller 2 ). Ticari uygulamalarda faydalının saklanmasında ve başka yere gönderilmesinde faydalıların düşük sıcaklık derecelerinde depolanabilmesi önemlidir. Faydalıların düşük sıcaklık derecelerinde depolanabilmesi, kitle üretim çalışmalarında kolaylık sağlamakta, yapılacak ekolojik, fizyolojik, genetik çalışmalarında ve salım işlemlerinde standart stok 2

kültür olarak kullanılabilmektedir. Uzun yıllardan beri kitle üretim çalışmaları kapsamında soğukta depolama çalışmaları da yapılmakta bunun için evlerde kullanılan buzdolapları bile yeterli olabilmektedir. Trichogramma türleri üzerinde dar kapsamlıda olsa böyle çalışmalar bulunmaktadır. Trichogramma pretiosum (Hymenoptera : Trichogrammatidae) türü +8 o C de buzdolabında saklanmış ve 1-1 gün sonra % 8-9 oranında yeni bireyler meydana getirebilmişlerdir (Prozell ve Schöller 2). Hymenoptera takımı Braconidae familyasına ait gregar ektoparazitoit Bracon hebetor, depolanmış ürün üzerinde zarar meydana getiren Lepidoptera takımı Pyralidae familyasına ait larvalar üzerinde oldukça etkili bir parazitoitdir. Ertürk (196) ün Silva (197) ya atfen verdiği bilgiye göre parazitoit B. hebetor un fumigasyona uygun olmayan depolarda kullanılmasının tavsiye edildiği bildirilmektedir. Etkili bir parazitoit olan B. hebetor un A.B.D. deki boş fıstık depolarındaki ürün artıklarından çıkan Cadra cautella larvaları üzerinde % 97 oranında etkili olduğu belirtilmektedir (Cline et al 198 ). Ülkemizde Aydın-Köşk de incir depolarında zarar meydana getiren Cadra cautella üzerinde yapılan çalışmalarda parazitoidin etkinliğinin % 9.7 e ulaştığı tespit edilmiştir (Tunçyürek 1972). Jakson ve Butler (198) yaptığı çalışmada, pamuk zararlısı Pectinophora gosspiella (Saunders) üzerinde Bracon hebetor Say un yumurtadan ergine kadar olan gelişme süresinin C de 8.6 gün kadar kısa olduğunu ve parazitoidin bu zararlı üzerinde de etkili olduğunu belirtmişlerdir. Bir doğal düşman olarak B. hebetor un başarısını arttıran bir diğer faktörde hızlı büyüme oranı ve kısa gelişme süresinin kısa olmasıdır (Baker ve Fabrick 2). Parazitoit yumurta bırakmadan önce konukçusunu paralizlemekte ve paralizleme sonucu hiçbir larva tekrar iyileşememektedir (Kılınçer 1976). Bu durum parazitoidin başarısını arttıran diğer bir unsurdur. Günümüz koşullarında faydalılar artık ticari olarak satılmaktadır ve parazitoit B. hebetor da satışı yapılan parazitoitlerden biridir. Almanya da depolarda, değirmenlerde ve evlerde zararlı lepidopter türlerine karşı kullanılmak üzere parazitoit B. hebetor ve Trichogramma evenescens in ergin öncesi dönemleri mukavva karton üzerine

yapıştırılarak satışa sunulmaktadır. Herbir karton üzerine T. evenescens de yaklaşık 2 parazitoit, B. hebetor da ise 2 yada parazitoit kullanılmış ve zararlılar baskı altına alınabilmiştir (Prozell ve Schöller 2). Yapılan bu çalışmada depolanmış tahıl ve kuru meyve ürünleri üzerinde zararlı olan Lepidoptera takımı Pyralidae familyasına ait Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella üzerinde parazitoit B. hebetor un biyolojik özellikleri ve düşük sıcaklık derecelerinde depolanabilmesi incelenmiştir. Oldukça etkili olduğu düşünülen parazitoit B. hebetor ile konukçuları arasındaki biyolojik ilişkilerinin ve özellikle depolanabilirliğinin incelenmesinin kitle üretim çalışmalarına veri teşkil edeceği düşünülmüş ve çalışma gündeme gelmiştir. Çalışmada kullanılan parazitoit B. hebetor ile konukçular E. kuehniella ve P. interpunctella Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma bölümündeki 2 ± 1 o C sıcaklık ve % 6-7 orantılı nem koşullarının sağlandığı iklim odasında yetiştirilmiştir. Parazitoit B. hebetor her iki konukçu üzerinde de ayrı ayrı yetiştirilmiş ve her iki konukçu üzerinde de parazitoidin ömrü, paralizlediği konukçu sayısı, parazitlediği konukçu sayısı, meydana gelen birey sayısı ve gelişme süreleri, cinsiyet oranı, yumurta, larva, pupa dönemlerinin uzunluğu, parazitoidin beslenme ve çiftleşmesi, parazitoidin ergin ve pupa dönemlerinin düşük sıcaklık derecesinde depolanabilmesi ve depolanan bireylerin etkinliği incelenmiştir.

2. KAYNAK ÖZETLERİ Muesebeck (192) Parazitoit Bracon hebetor un dünyada konukçusunun olduğu her yerde bulunabildiğini ve özelliklede un ve tahıl ürünleri üzerinde zarar meydana getiren Ephestia kuehniella Zeller, E. elutella Huebner, E. cahiritella Zeller, Plodia interpunctella Huebner, Galleria mellonella Linnaeus ve Sitotraga cerealella Olivier üzerinde etkili olduğunu belirtmektedir. Clausen (19) ın Hase (1922) ye atfen verdiği bilgiye göre, parazitoit Bracon hebetor un pupadan çıktıktan gün sonra dahi çifleşebildiği ve yeni dölde hem erkek hemde dişi birey meydana getirebildiği, ancak sıcaklığın 1 o C ın altına düşmesi durumunda ise çiftleşmenin gerçekleşemediği belirtilmektedir. Ertürk (196) Ege bölgesinin İzmir ve Aydın illeri çevresinde incir depolarında çok yaygın olan Microbracon hebetor un incir zararlısı Ephestia cautella Walk. nın üzerinde oldukça etkin olduğunu bildirmektedir. Yazara göre, incir depolarında E. cautella larvaları Eylül başlarında görülmekte, ancak parazit bu zararlıya karşı ekim ayı sonlarında tam anlamıyla etkili olabilmektedir. Bu nedenle yazar bu depolara ağustos ayı sonuna doğru parazitoit salımı yapılmasını önermektedir. Reinert ve King (1971) yapmış oldukları laboratuvar çalışmasında 27ºC sıcaklık %6 orantılı nem koşullarında konukçu Plodia interpunctella üzerinde parazitoit Bracon hebetor un parazitleme gücünü incelemişlerdir. Bir dişi parazitoite 7.2 konukçu oranında olacak şekilde yaklaşık 18 konukçu larvası verilmiştir. Sonuçta konukçu populasyonunda %97 oranında ölüm görülmüştür. Çalışmada dişi parazitoit sayısı artırılmış, fakat ölüm oranında bir artış meydana gelmemiştir.

Tunçyürek (1972) tarafından bildirildiğine göre; Grosch (198) un Bracon hebetor erkeklerinin çiftleşme reaksiyonu üzerine yapmış olduğu çalışmada, erkek arıların çıkıştan bir gün sonra çiftleşmek için en ideal durumda olduklarını, dişinin vücudunun çiftleşmeyi teşvik ettiğini, dişi arıların abdomeninin çiftleşme reaksiyonu verdiğini,dişi H. hebetor un koku bezlerinin abdomende yalnızca genital sahada olmadığı belirtilmektedir. Archer ve Einkenbary (197) yapmış oldukları çalışmada parazitoit Aphelinus ascychis in soğukta depolanmasını incelemişlerdir. Parazitoit 9, 1 ve 12 gün olmak üzere 1.7 ve.6ºc derecelerde depolanmıştır. Çalışma sonunda A. ascychis erginlerinin uzun süre depolanabildiği ve bu süre sonunda bile aktif şekilde konukçusunu parazitleyebildiği belirlenmiştir. Benson (197) parazitoit Bracon hebetor un konukçusu üzerine en fazla 2 yumurta bıraktığını ve bundan fazlasının pek nadir olarak görüldüğünü belirtmiştir. Çalışmada, parazitoit tarafından yapılan her atakda 1 ile arasında yumurta bırakıldığı belirlenmiştir. Konukçu sayısının azlığı durumunda bu sayının arttığı da belirtilmiştir. Ayrıca konukçu sayısının artması durumunda, meydana gelen parazitoit sayısının azaldığı ve cinsiyet oranının düştüğü açıklanmıştır. Yine aynı çalışmada dişi parazitoitin, aç bırakılması durumunda 6-7 gün yaşadığı ve ovary lerinde bulunan olgun yumurtaların hızla emildiği, bal ile beslenmesi durumunda ise emilimin daha yavaş olduğu ve yaşam süresinin hafta kadar sürdüğü kaydedilmiştir. Eğer beslenme konukçu üzerinde olursa bu durumda emilimin olmadığı ve erginlerin hafta kadar yaşadığı vurgulanmıştır. Archer et al. (197) yapmış oldukları çalışmada, yaprak biti parazitoidi Lysiphlebus testaceipes nin erginlerini değişik sıcaklık derecelerinde depolamışlardır. En az 2 saat yaşlı 2 çiftleşmemiş ergin çiftini 1, 7.2,. ve 1.7 ± 1 o C de 1, 21, ve 6 gün %7-8 orantılı nem ve karanlık koşullarda depolamışlar ve haftada bir kere bal ile 6

beslenerek - dk kadar 27±2 o C de hareket etmelerini sağlamışlardır. Araştırıcılar, 1 günlük depolama sonucunda 1, 7.2 ve. o C sıcaklıklarda %69-72 oranında yaşayan birey elde edildiğini belirtilirken 1.7 o C de bu oranın %6 ya düştüğünü saptamışlardır. 21 günlük depolamadan sonra yaşam oranının %6-17 arasında olduğunu ve daha sonraki ve 6 günlük depolamada ise hiç bir ergin bireyin yaşamadığını kaydetmişlerdir. Benson (197) depolarda zarar meydana getiren Lepidopter larvalarının gregar ektoparazidi olan Bracon hebetor ile konukçusu Ephestia cautella arasındaki ilişkileri laboratuar ortamında incelemiştir. Bu amaçla, grafikal anahtar faktör analizi yöntemiyle 11 generasyon üzerinde yaşam çizelgesi incelenmiştir. Bunun dışında yoğunluk ile ölüme sebep olan faktörler arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Yumurta döneminde ya da erken larva döneminde görülen ölümün, anahtar faktörlerin populasyonu değiştirmesiyle ortaya çıktığı ve ayrıca yiyecek ve yer içinde larval rekabetin görüldüğü belirtilmiştir. Üremedeki varyasyonların ise ergin sayısındaki varyasyonlara bağlı olduğu belirlenmiştir. Archer et al (1976) tarafından yapılan çalışmada parazitoit Aphelinus ascychis erginleri 1,, 6, 9, 1 ve 12 gün süreyle 1, 7.2,. ve 1.7ºC gibi düşük sıcaklık derecelerinde depolanmıştır. Ayrıca, haftalık ve aylık beslenme şeması oluşturulmuş ve bunun yaşam süresi ve çoğalma gücüne etkisine bakılmıştır. Depolama sıcaklıkları içinde uygun depolama sıcaklığı. ºC olarak saptanmıştır. Ergin parazitoitlerin haftalık beslenmesinin yaşam süresini uzattığı fakat beslenme şeklinin çoğalmayı etkilemediği bulunmuştur. Dişilerin depolamada erkeklerden daha uzun süre yaşadığı ve depolamadan sonra tekrar çiftleşmeye ihtiyaç duymadan yeni dişi bireyler meydana getirebildiği tespit edilmiştir. 1 gün depolanan erginlerin depolanmamış erginlerle aynı seviyede çoğalabildiği fakat depolama süresi artdıkça çoğalma gücünün düştüğü kaydedilmiştir. 7

Kılınçer (1976) tarafından bildirildiğine göre ; Beard (192) ın yapmış olduğu çalışmada, Habrobracon juglandis dişilerinin yumurta koymadan önce konukçusunu paraliz etdikleri belirtilmektedir. Araştırıcıya göre, paraliz olayı sokuştan kısa bir süre sonra görülebilmektedir. Paraliz sonucu konukçu larvalar hareket yeteneklerini kaybetmekte, ancak paralizlenmeden ağız parçaları, sindirim borusu ve kalp kasları etkilenmemektedirler. Legner (1976) yapmış olduğu çalışmada, ev sineği Musca domestica üzerinde etkili Hymenoptera takımı Pteromalidae familyasına ait parazitoit türünün olgun larvalarını 1ºC de ve 18 gün depolamıştır. Soğukta depolanan Muscidifurax raptor Girault and Sanders ve M. zaraptor Kogan and Legner un üreme kapasitesi artmış, doğurganlığı ve yaşam süresi fazlalaşmış ve normalden daha fazla yeni birey meydana gelmiştir. Spalangia endius Walker da ise yaşam süresinin uzadığı ve daha büyük bireyler meydana geldiği, ayrıca bu parazitoit türünün uygun soğuk depolama teknikleriyle biyolojik mücadelede kullanılabileceği belirtilmiştir. Hagstrum ve Burrel (1977) yapmış oldukları laboratuar çalışmasında, parazitoit Bracon hebetor ile konukçusu Ephestia cautella arasındaki bazı biyolojik ilişkileri incelemişlerdir. Parazitoidin konukçuya yumurta koymadan önce paralizleme yaptığı ve daha sonra yumurta koyduğu ayrıca yumurta koymasa bile konukçuyu paralizlediği belirtilmiştir. Ayrıca parazitoidin birçok konukçuyu paralizlediği ama hepsine yumurta koymadığı da vurgulanmıştır. Dişilerin yaşaması için konukçu üzerinde beslenmesi gerektiği erkeklerin ise konukçu üzerinde beslenmediği belirlenmiştir. Nicle ve Hagstrum (1981) yapmış oldukları çalışmada, parazitoit Bracon hebetor tarafından önceden paralizlenmiş olan Ephestia cautella larvalarını kabuklu fıstık depolarına, parazitoit salımı yapılmadan önce yerleştirmişlerdir. Yapılan bu işlemin salım yapılan dişi parazitoitler için besin kaynağı olduğu ve parazitoitlerin ömür uzunluğunu ve doğurganlığını artırdığı belirlenmiştir. Ayrıca dişinin yumurta koyması 8

için alternatif bir kaynak olması ve konukçu populasyonu düşükken parazitoidin devamlılığını sağlaması açısından önemli olduğu düşünülmüştür. Bunun yanında parazitoidin konukçuyu arama davranışının tevşik edildiği ve parazitlenmemiş konukçuların arandığı belirtilmiştir. Cline et al. (198) incelemiş oldukları literatür ve kendi gözlemleri sonucu pek çok parazitoit ve predatörün depoların pencereleri ile ışık kaynaklarının çevresinde toplandığını belirlemişlerdir. Işığın parazitoit ve predatörler için ne kadar çekici olduğunu test etmek amacıyla parazitoit ve 1 predatör üzerinde beyaz ışık ve siyah ışık tuzakları hazırlayarak denemeler yapmışlardır..7 m lük oda içine salımı yapılan parazitoid Bracon hebetor Say, Anesopteromalus calandrea (Howard) ve Ventruia canescens (Gravenhorst) erginlerinin %6 kadarının New Jersey tipi siyah ve beyaz ışık kaynaklı tuzaklara yakalandığı, predatör Xylocoris sordidus (Reuter) un ise ancak %1 kadarının yakalandığı belirtilmiştir. Partenogenetik çoğalan Ventruia canescens dişilerinin siyah ışık kaynaklı tuzakları, Bracon hebetor dişilerinin ise beyaz ışık kaynaklı tuzakları tercih ettiği belirtilmiştir. Ayrıca B. hebetor erkeklerinin dişilerden daha fazla tuzaklara yakalandığı vurgulanmıştır. George ve Fabian (198) Plodia interpunctella nın biyolojisini değişik sıcaklık ve nem oranlarında incelemişlerdir. Araştırıcılara göre, yumurtanın inkübasyon süresi ila 7 gün arasında değişmektedir. Yumurtadan ergin oluncaya kadar geçen süre (gelişme süresi), 2ºC ve %6 orantılı nemde.9 gün, ºC ve %8 orantılı nemde.6 gündür. %7 ve %8 orantılı nemde gelişim daha hızlıdır, daha çok döl meydana gelir ve larvalar %6 orantılı nemde gelişen larvalara göre daha ağırdır. Orantılı nem yumurta ve pupa gelişimini az da olsa etkilemiştir. Parçalanmış yerfıstığı tüm yerfıstığına göre daha fazla tercih edilmiştir. Araştırıcılar, ayrıca dişilerin erkeklerden daha fazla besin tükettiklerini ve daha ağır olduklarını gözlemişler ve her bir larvanın gelişimini tamamlamak için yaklaşık 1 mg tüm fıstık ve yaklaşık 19 mg parçalanmış fıstık tüketmesi gerektiğini de vurgulamışlardır. 9

Petters ve Stefanelli (198) genellikle aynı ortamda yer alan ve aynı konukçular üzerinde etkili olan parazitoit Bracon hebetor ile Nemeritis canescens arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Çalışmada, konukçular üzerinde önce N. canescens in daha sonrada B.hebetor un parazitleme yapması sağlanmış ve günlük yapılan diseksiyonla parazitoit N.canescens in larval gelişimi takip edilmiştir. Buna göre parazitoit N. canescens in konukçuyu parazitlemesinden sonraki 12 saat içinde parazitoit B. hebetor parazitleme yaparsa, parazitoit N. canescens in gelişemediği ve olayın 1 hafta sonraki yapılan parazitlemede de ortaya çıktığı saptanmıştır. Bu durumda iki parazitoidin aynı ortamda döllerini devam ettirebilmeleri ve aynı konukçu üzerinde parazitleme yapmamaları şeklinde açıklanmaktadır. Awadallah et al. (198) yapmış oldukları çalışmada parazitoid Bracon hebetor dişilerinin, konukçu Galleria mellonella üzerine başka bir dişi tarafından bırakılan yumurtaları algılayamadığını ve tekrar yumurta bıraktığını bildirmişlerdir. Bu durumun konukçu üzerinde yumurta sayısının artmasına, parazitoit larvalarının gelişme süresinin azalmasına ve ergin öncesi dönemde ölüm oranının artmasına neden olduğunu vurgulamışlardır. Araştırıcılar, parazitleme işini önce yapan parazitoid yumurtalarından çıkan larvaların geliştiğini, sonradan konan yumurtalardan çıkan larvaların ise gelişmediğini, çünkü yaşı büyük olan larvaların konukçuyu tükettiğini ve dolayısıyla sonraki larvalara yeteri kadar besin kalmadığını da belirtmişlerdir. Cline et al (198) yapmış oldukları çalışmada, Cadra cautella ile bulaşık 1 gramlık mısırunu paketlerinin bulunduğu.7 m ³ lük depolara parazitoit Bracon hebetor u haftada iki kere olmak üzere sefer salmışlardır. Çalışma sonunda parazitoidin, zararlı populasyonunu baskı altında tuttuğu ve zararlının görülmediği yerlere bulaşma olmasını engellediği belirtilmiştir. Jayanth ve Nagarkatti (198) Hindistan da hinditan cevizi zararlısı Opisina arenosella nın parazitoidi Bracon brevicornis i ºC % -6 orantılı nemde depolamışlardır. İki 1

günlük ergin B. brevicornis bireylerini, 6 ve 9 gün süreyle belirtilen sıcaklıktaki iklim dolabında saklamışlardır. Depolama süreleri sonunda meydana gelen ölüm oranının sırasıyla % 12., % 7.7 ve %.66 olduğu, depolama süresi arttıkça ölüm oranının arttığı, doğurganlığın azaldığı ve yaşam süresinin kısaldığı belirlenmiştir. Ayrıca depolama süresince ergin erkeklerin dişilere göre daha hassas olduğu vurgulanmıştır. Keever et al. (198) tarafından, parazitoit Bracon hebetor un laboratuvar ortamında zararlı popülasyonunu başarıyla baskı altında tuttuğu belirtilmiş ve bunun depo koşullarında başarısını araştırmak amacıyla çiftçilerin fıstık depolarında zararlı Plodia interpunctella ve Cadra cautella üzerindeki etkisi incelenmiştir. Her bir kenarı 21.6 cm ve derinliği 12 cm olan ve ayrıca. cm kenar uzunluğu ve 1.2 cm derinliği olan 2 ayrı deneme ünitesi yapılmış ve içerisine aynı miktarda fıstık yerleştirilmiştir. Sonuçta Bracon hebetor un zararlı popülasyonunu baskı altına aldığı fakat depodaki fıstıkların zarar görmesinin engellenmediği açıklanmıştır. Kainoh (1986) zararlı Adoxophyes sp. üzerinde etkili olan yumurta larva parazitoidi Ascogaster reticulatus un yumurtadan çıkışını ve çiftleşme davranışını laboratuar koşullarında incelemiştir. Ayrıca, ergin parazitoit yaşının çiftleşme üzerine etkisini de araştırmıştır. Araştırmada, birçok ergin parazitoitin aydınlatma süresi başladıktan birkaç saat sonra çıkış yaptığı ve gün içinde erkek bireylerin dişilerden daha önce çıkış yaptığı gözlenmiştir. Bunun yanı sıra aydınlatma periyodunun ikinci yarısında çiftleşmenin maksimum seviyeye ulaştığı ve her iki cinsiyete ait bireyin üreme aktivitesinin de arttığı belirtilmiştir. Çiftleşme öncesi geçen sürenin erkeklerde, dişilere göre daha uzun olduğu, gün yaşlı erkek bireylerle 1 yada 2 gün yaşlı dişi bireylerin çiftleşme için daha uygun olduğu belirtilmiştir. Ayrıca yaklaşık 2 litrelik bir kap içnde çift erkek ve dişinin bulunması durumunda yüksek çiftleşme oranının elde edildiği bildirilmiştir. 11

Keever et al. (1986) Plodia interpunctella ve Cadra cautella ile bulaşık olan 2 ayrı yerfıstığı ambarında yapmış oldukları denemede doğal düşman olarak parazitoit Bracon hebetor ve predatör olarak da Xylocoris flaviceps i kullanmışlardır. Ambarlardan birine doğal düşman salımı yapılmamıştır. Salım yapılmayan depo Malathion ile ilaçlanmıştır. Araştırmada bir depolama sezonu boyunca yaklaşık ay kadar 2. B. hebetor ve 191. X. flaviceps salınmıştır. Deneme sonunda doğal düşman salımı yapılan depodaki zararlı larva populasyonununda Malathion ile ilaçlama yapılan depodaki zararlı larva populasyonuna göre %-8 oranında bir azalma meydana geldiği görülmüştür. Sato et al. (1986) yapmış oldukları çalışmada, Pseudaletia separata üzerinde iki gregar parazitoit Apanteles ruficrus ve A. kariayi nin gelişmesini incelemişlerdir. Parazitoitlerin gelişme oranı ve gelişme şeklinin konukçu yaşına göre değişmediği belirtilmiştir. Nitekim, parazitlenen konukçu larvası hangi dönemde olursa olsun bunun üzerindeki tek bir parazitoit larvasının maksimum ağırlığının sabit olduğu kaydedilmiştir. Dişi parazitoitlerin olgun larvalara, genç dönemdeki larvalara oranla daha fazla yumurta bıraktığı vurgulanmıştır. Aynı yaşdaki larvalar parazitlendiği zaman ise fazla parazitlenen konukçunun, az parazitlenen konukçuya göre kitlesel olarak daha fazla genişliği olduğu, bunun yanında ağırlıklar arasında oransal olarak bir fark olmadığı neredeyse sabit olduğu belirtilmiştir. Bu sonuçlarda konukçu gelişiminin parazitoitler tarafından ayarlandığı vurgulanmıştır. Bigler et al. (1987) yapmış oldukları çalışmada, parazitoit, Trichogramma maidis i iki farklı konukçu üzerinde yetiştirmiş, doğurganlık, ömür uzunluğu, cinsiyet oranı gibi biyolojik parametreleri kıyaslamışlardır. Yumurta parazitodi olan parazitoit T. maidis e verilen yumurtalardan, konukçu Ephestia kuehniella Zell. yumurtalarının konukçu Sitotroga cerealella (Oliver) yumurtalarından daha büyük olduğu ve dolayısı ile E. kuehniella yumurtalarından meydana gelen yeni bireylerin, diğer konukçu yumurtalarından meydana gelen bireylerden daha büyük olduğu belirtilmiştir. Bunun 12

dışında incelenen diğer özellikler heriki konukçu içinde aynı bulunmuş, konukçuların farklı olması herhangibir değişikliğe neden olmamıştır. Le Masurier (1987) e göre parazitoitler, konukçu büyüklüğü ve konukçu sıklığına göre kendi bırakacakları yumurta sayısını ayarlayabilmektedirler. Nitekim, Apanteles cinsine ait 2 türde konukçu büyüklüğü ile bırakılan yumurta sayısının arasında pozitif bir ilişki olduğu belirtilmektedir. Moratorıo (1987) yapmış olduğu laboratuar çalışmasında, parazitoitler Anagrus mutans Walker ve Anagrus silwoodensis Walker i iki farklı konukçu üzerinde yetiştirirek, konukçu farklılığının gelişme üzerine olan etkilerini incelemiştir. Araştırıcı konukçulardan Cicadella viridis in yumurtalarıın diğer konukçu Dicranotopis hamata ya göre daha büyük olduğunu ve bununda parazitleme sonucu meydana gelen bireylerin büyüklüğünde farklılığa neden olduğunu vurgulamıştır. Konukçu C. viridis yumurtalarını parazitleyerek meydana gelen bireylerin daha iri olduğu ve gelişmenin bu konukçu üzerinde daha hızlı olduğu belirtilmiş, bunun nedenini ise C. viridis yumurtalarının daha büyük olmasının etkisinin yanında konukçunun besinsel kalitesiyle alakalı olabileceğini açıklamıştır. Arthur et al. (1988) yapmış oldukları çalışmada, değişik yerfıstığı depolama ortamlarından elde edilen Cadra cautella (Walker) ve Plodia interpunctella populasyonlarının Dichlorvos, Malathion, Pirimiphos-methyl, Chlorpyrifos-methyl ve sinerjit pyrethrins lere karşı dayanıklılıklarını incelemişlerdir. C. cautella nın 7 farklı populasyonundan birinde ve P. interpunctella nın 16 değişik populasyonunda Dichlorvos a karşı dayanıklılık belirlenmiştir. Malathion a karşı dayanıklılık ise oldukça fazla bulunmuştur. C. cautella populasyonları en fazla Dicholvos a dayanıklılık göstermiştir. Ayrıca, bundan başka Pirimiphos-methyl ve Chlorpyrifos-methyl e karşıda dayanıklılık vardır. P. interpunctella nın populasyonlarında ise Pirimiphos-methyl ya da Chlorpyrifos-methyl e karşı herhangi bir dayanıklılık belirtisi görülmemiştir. Sinerjit pyrethrins lere karşı ise şiddetli bir dayanıklılık görülmemiştir. Yedi C. cautella ve 2 1

P. interpunctella populasyonunda Synergized pyrethrins lere karşı. kat kadar dayanıklılık meydana gelmiştir. Gülel (1988) yapmış olduğu çalışmada, Lepidoptera takımının değişik türlerinin pupalarında etkili olan parazitoit Dibrachys boarmiae (Walker) erkeklerindeki eşeysel faaliyetin hayat süreleri ve eşey oranı üzerine olan etkilerini incelemiştir. Yapılan çalışmada hergün bir defa sadece bir dişi ile çiftleşme imkanı verilen erkeklerin ölünceye kadar yavaş yavaş çiftleşme ve dölleme yeteneklerini kaybetdiklerini, buna karşılık hergün beş dişi ile çiftleşen erkeklerin ise hızlı bir şekilde bu yeteneklerini kaybetdikleri belirtilmiştir. Dölleme yeteneğini kaybetmiş erkeklerle çiftleşen dişilerin tıpkı hiç çiftleşmemiş dişiler gibi sadece erkek bireyler meydana getirdiği de vurgulanmıştır. Taylor (1988a) parazitoit Bracon hebetor un yumurta sayısını konukçusunun besin kalitesine göre ayarladığını ve bunuda döllerin arasındaki larval rekabeti önlemek için yaptığını belirtmektedir. Ayrıca yoğunluğun, meydana gelen parazitoit büyüklüğüne etkisi olduğu gibi konukçu türünün de meydana gelen parazitiot büyüklüğü üzerinde etkisi olduğunu ve konukçu kalitesinin larval gelişimi etkilediğini bildirmektedir. Taylor (1988b) parazitoit Bracon hebetor un konukçu Plodia interpunctella nın büyük olan larvalarının üzerine, küçük olanlara göre daha fazla yumurta bıraktığını belirtmektedir. Bir başka ifade ile konukçu büyüklüğü rekabeti etkilemektedir. Galloway ve Grant (1989) yapmış oldukları çalışmada, B. hebetor un döllenmiş yumurtalarından dişi bireylerin meydana geldiğini, döllenmemiş yumurtalardan ise erkek bireylerin meydana geldiğini belirtmişlerdir. Ayrıca döllenmiş yumurtalardan bazen erkek bireylerin meydana geldiğini ama bunların büyük bir kısmının embriyo dönemindeyken öldüğünü canlı kalmayı başaranların ise steril olduğunu bildirmişlerdir. 1

Kamano et al. (1989) tarafından, yumurta larva parazitoidi Ascogaster reticulatus un çiftleşme davranışı laboratuar ortamında incelenmiştir. Yapılan gözlem sonucunda erkek parazitoitlerin birbiri ardına yapmış olduğu davranış kriterleri; rastgele yürüyüş (random walking), antenle araştırma (antennal searching), yönelme (orientation), kovalama (pusuit), yaklaşma (approach), antenle temas (antennal contact), üzerine çıkma (mounting) ve çiftleşme (copulation) şeklinde tanımlanmıştır. Yapılan başka bir çalışmada ise, erkek parazitoitlerin çay yaprağı üzerinde araştırma yaptığı çünkü önceden o yaprak üzerinde dişi parazitoidin yürüdüğü belirtilmiştir. Bu durum, dişi parazitoitlerin yaprak üzerine bıraktığı seks feromonuna gösterilen tepki olarak açıklanmıştır. Dişi parazitoit tarafından bırakılan seks feromonunun erkek bireyde araştırma davranışını artırdığı ve çiftleşmeyi teşvik ettiği vurgulanmıştır. Krishnamoorthy (1989) yapmış olduğu çalışmada, Planococcus citri ye karşı kullanmak üzere parazitoit Leptomastix dactylopii nin, 1, 1 ºC sıcaklıklarda ve %7-8 orantılı nemde depolanmasını incelemiştir. ve 1 ºC sıcaklıkların parazitoidin çıkışına ve hayatta kalışına uygun olmadığını belirtmiştir çünkü, bu sıcaklıklarda depolanan mumyalardan hiçbiri açılmamış ve %7 den fazla ergin ölmüştür. Mumya olarak depolama yapıldığında ergin depolamasına göre 1 ºC derecenin tölere edilebildiğini, dişilerin erkeklere göre daha hassas olduğunu tespit etmiştir. Depolama süresinin artmasıyla çıkışta azalma ve çıkan erginlerle depolanan erginlerin yaşam süresinde kısalma meydana geldiğini bildirmiştir. Sonuçta, bu üç sıcaklık derecesi dikkate alınırsa 1 ºC derecenin ve %7-8 orantılı nemin depolama için en uygun değerler olduğunu belirtmiştir. Strand ve Godfray (1989) parazitoit B. hebetor dişisinin ortalama baş kapsülünün.-.6 mm olduğunu, yaşam süresi boyunca - yumurta bıraktıklarını, günlük yumurta sayısının ise ortalama 1- kadar olduğunu belirtmişlerdir. Dişilerin konukçu üzerine yumurta bırakabilmek için -8 saat süreye ihtiyaç duyduklarını ve zehirlerini derinin altına enjekte ettiklerini bildirmişlerdir. Çalışmada ayrıca, konukçunun paraliz 1

olması için 1 dakika süreye ihtiyaç olduğu ve dakika sonra parazitoidin konukçu üzerine yumurtalarını bir yada iki seferde bıraktığı vurgulanmıştır. B. hebetor için ortalama konukçu büyüklüğü 2 mg olarak belirlenmiş ve bu değerin Plodia interpunctella da. larva dönemine denk geldiği belirtilmiştir. Yumurtaların, 2ºC sıcaklıkta 68-72 saat sonra açıldığı ve konukçunun 72 saat içinde tükendiği kaydedilmiştir. Brower ve Press (199) yapmış oldukları bu çalışmada kabuksuz yer fıstığı depolarında zarar yapan P. interpunctella ve Cadra cautella ya karşı B. hebetor ve Trichogramma pretiosum isimli parazitoitlerin salımını yapmışlardır. Parazitoitlerin özellikle P. interpunctella üzerinde daha etkin olmakla birlikte, zarar meydana getiren bu iki zararlı türü de baskı altına alabildiğini belirtmişlerdir. Yapılan değerlendirmelerde P. interpunctella nın, depolama süresi boyunca sadece T. pretiosum kullanıldığında %7., B. hebetor tek başına kullanıldığında %6.1 ve her ikisi birlikte kullanıldığında ise %8. oranında baskı altına alındığını bildirmişlerdir. Cline ve Press (199) e göre, parazitoit Bracon hebetor satış için paketlenmiş kuru üzüm ve mısırunu paketlerinin içinde ve çevresinde meydana gelen Cadra cautella bulaşmasını önemli ölçüde azaltmıştır. Fakat parazitoid, oldukça ince yapıda olan yada zararlı bulaşmasına karşı fazla dayanıklı olmayan paketlerdeki bulaşmayı engellemede yetersiz kalmıştır. Dolayısı ile, biyolojik mücadele çalışmaları açısından böcek zararına karşı dayanıklı paket kullanılmasının parazitoidin etkinliğini artırması açısından önemli olduğu, zararlının paket içine girmesinin engellenmesinin parazitoidin konukçuyu bulmasını kolaylaştırdığı kanıtlanmıştır. Nikam ve Pawar (199) parazitoit B. hebetor un Corcyra cephalonica (Lepidoptera: Pyralidae) üzerinde yaşam süresi, yumurta koyma süresi, meydana gelen birey sayısı ve cinsiyet oranını incelemişlerdir. 27 o C sıcaklık ve %8 nem koşullarının sağlandığı ortamda yapılan bu çalışmada, parazitoit dişilerin yaşam süresi ortalama 7. gün, 16

yumurta koyma süresi. gün, meydana gelen birey sayısı ortalama 28.9 ve cinsiyet oranı ise 1.9:1 (erkek:dişi) olarak bulunmuştur. Antolin et al. (199) parazitoit Bracon hebetor üzerinde yapmış oldukları çalışmada dişi ve erkek bireylerin vücut büyüklüğünün onların perfonmasına olan etkisini ve dişi bireyin meydana getirdiği yeni bireylerdeki cinsiyet oranını incelemişlerdir. Ayrıca meydana gelen bireylerin büyüklüğünü de gözlemişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre, vücut oranının küçük olmasının dişi ve erkek parazitoitlerin üreme gücüne etkininin olmadığı belirlenmiştir. Cinsiyet oranının ise süperparazitlenmeden etkilendiği ve süperparazitlenmenin olması durumunda oranın dişi ağırlıklı olduğu vurgulanmıştır. Baker ve Throne (199) tarafından, depolanmış ürünlerin bulunduğu ekosistemin, biyolojik mücadele tekniklerinin kullanımı açısından pek çok avantaja sahip olduğu belirtilmektedir. Araştırıcılar bu alanların sınırlanmış alanlar olduğunu ve içerideki ürün ile ürün üzerindeki zararlı çeşidinin de sınırlı olduğunu ve bu alanların tıpkı seralar gibi çevresel faktörlerden en az etkilenen alanlar olduğunu belirtmektedirler. Ayrıca her iki ekosisteminde populasyon büyüklüğünün kolayca tahmin edilebilir ve uygulanan stratejilerin kolayca gözlenebilir olduğunu vurgulamaktadırlar. Bunun yanında yararlı böceklerin etkinliği için depo koşullarında iyi bir araştırma yapıp zararlı seviyesinin belirlenmesi ve gerekiyorsa biyolojik mücadele çalışmalarının bir entegre programı içinde kültürel, fiziksel ve kimyasal mücadele yöntemleriyle birlikte kullanılmasını savunmaktadırlar. Gül ve Gülel (199a) yapmış oldukları çalışmada, laboratuarda (26ºC ve %-6 orantılı nem) konukçu Galleria mellonella üzerinde parazitoit B. hebetor u yetiştirerek biyolojisini ve konukçu larva büyüklüğünün verim ve eşey oranı üzerine etkisini incelemişlerdir. Bulgularına göre, yumurtadan ergine kadar olan gelişiminin 9-1 ortalama 12. günde tamamlandığı, yumurtadan ergine kadar olan evredeki yaşama oranının ise %2 olduğu ve en fazla ölümün larva evresinde olduğu belirtilmiştir. Dişi 17

ve erkekler sırasıyla 1. ve 1.2 gün yaşamıştır. Kendisine yeterli sayıda konukçu verilen bir dişinin hayatı boyunca 8-1 ortalama 16. ergin birey meydana getirdiği belirlenmiştir. Konukçu larva büyüklüğünün dişi veriminde önemli bir etki ortaya çıkarmadığı fakat meydana gelen döldeki dişi oranında etkili olduğu belirtilmiştir. Gül ve Gülel (199b) diğer bir çalışmalarında, 26ºC ve %-6 orantılı nemin sağlandığı laboratuar koşullarında konukçu Galleria mellonella üzerinde parazitoit B. hebetor yetiştirerek süperparazitizmin verim ve eşey oranı üzerine olan etkisini araştırmışlardır. Birinci grupta 1 konukçu sadece 1 dişi parazitoitin, ikinci grupta, üçüncü grupta ise 1 dişi parazitoidin etkisine bırakılmıştır. Birinci grupta ortalama 16. ergin birey, ikinci ve üçüncü gruptan ise sırasıyla ortalama 28. ve 21.2 ergin birey elde edilmiştir. Bu gruplardan elde edilen oğul döldeki dişi oranları sırasıyla %62, %1. ve %.68 olarak belirlenmiştir. Süperparazitizm konukçu başına düşen verimi artırmış fakat dişi başına düşen verimi azaltmıştır. Ode et al.. (199) yapmış oldukları çalışmada, parazitoit B. hebetor erginlerinin kendileri ile aynı dişi bireyden meydana gelen diğer cinsiyetteki bireylerle çiftleştiğini ve bunun bir takım yan etkileri olduğunu belirtmişlerdir. Yapılan bu çalışmada, akrabalar arasında meydana gelen bu çiftleşmeyi minumuma indiren ve parazitoit tarafından uygulanan iki davranış mekanizması açıklanmıştır. Bunlardan birincisinde, parazitoidin çıkış yaptığı bölgeden uzaklaşma davranışı gösterdiği, böylece aynı dişiden meydana gelen diğer bireylerle karşılaşma oranını azaltdıkları ortaya konmuştur. Bahsedilen ikinci davranış mekanizması ise, dişi bireylerin kendisiyle aynı konukçudan meydana gelen erkek bireyleri tercih etmemesi, başka konukçudan meydana gelen erkek bireyleri tercih etmesi şeklinde açıklanmıştır. Fakat çalışmada dişi bireylerin çok tercih etmesede kendi erkek kardeşleri ya da aynı konukçudan meydana gelen diğer erkek bireylerle çiftleştiği de saptanmıştır. Dişi bireylerin çıkıştan en az gün sonra kendisiyle aynı konukçudan meydana gelen erkek bireyleri tanıyabildiği belirlenmiştir. Ayrıca parazitoitlerin pupadan çıkış yaptıktan hemen sonra çiftleşmek için pek istekli olmadıkları, parazitoit yaşı ilerledikçe çiftleşmenin arttığı belirtilmiştir. 18