ULUSLARARASI KONVANSİYONLAR İÇİNDEKİLER Giriş CMR Konvansiyonu (Kara Yoluyla Uluslararası Yük Taşımacılığına ilişkin Sözleşme ) ADR Konvansiyonu (Tehlikeli Maddelerin Uluslararası Kara yolu Taşımacılığına Dair Avrupa Antlaşması ) TIR Konvansiyonu (Tır Karneleri Himayesinde Uluslararası Eşya Taşımasına Dair Gümrük Sözleşmesi) AETR (Uluslararası Kara yolu Taşımacılığı Yapan Taşıtlarda Çalışan Personelin Çalışmalarına Dair Avrupa Antlaşması) TAŞIMACILIK SİSTEMLERİ Doç. Dr. Hakan KİTAPÇI HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; CMR Konvansiyonu'nu öğrenebilecekbilecek, ADR Konvansiyonu'nu anlayabilecek, TIR Konvansiyonu'nu kavrayabilecek, AETR Konvansiyonunu öğrenebileceksiniz. ÜNİTE 10
GİRİŞ Taşımacılık gerek ülke ekonomisi gerekse günlük yaşantımızın önemli parçalarından biridir. Ulusal ekonomiler içerisinde çok önemli bir konuma sahip olan taşımacılık son yıllarda büyük ilerleme kaydetmiştir. Bir yandan sanayinin ve ticaretin küresel ölçekte büyümesi, diğer yandan da başta iç ve dış turizm olmak üzere farklı sebeplerden dolayı, insanların daha çok seyahat etmeleri, kitle taşımacılığına ivme kazandırmış ve daha güvenilir, ucuz ve hızlı ulaşım araçları üretme ve kullanma teknolojisinin geliştirilmesine ön ayak olmuştur. Taşımacılık faaliyetleri birbirinden farklı yöntemlerle uygulanmakta ve her ulusal ekonominin önemli bir bölümünü oluşturmakta, ulusların millî gelirlerinin önemli bir yüzdesine karşılık gelmektedir. Uluslararası anlaşmalar, ülkelerin taşımacılık sektörüne ilişkin kararlarını ve uygulamalarını doğrudan etkilemektedir. Bu anlaşmalar birçok faydayı da beraberinde getirmektedir: Basitleştirilmiş süreçler, entegre tedarik zincirleri, ticari döngü sürelerinin azaltılması, modern iş yapma yöntemleri ve maliyetlerin azaltılması söz konusu faydalar arasında yer almaktadır. Sonuçta ekonomilerde ürün ve hizmet alışverişleri etkin bir şekilde gerçekleştirilecek ve küresel ticarette artış sağlanacaktır. TAŞIMACILIĞA İLİŞKİN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER Taşımacılığa ilişkin dört uluslararası anlaşma bulunmaktadır: CMR Konvansiyonu (Kara yoluyla Uluslararası Yük Taşımacılığına İlişkin Sözleşme ) ADR Konvansiyonu (Tehlikeli Maddelerin Uluslararası Kara yolu Taşımacılığına Dair Avrupa Antlaşması) TIR Konvansiyonu (Tır Karneleri Himayesinde Uluslararası Eşya taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesi) AETR (Uluslararası Kara yolu Taşımacılığı Yapan Taşıtlarda Çalışan Personelin Çalışmalarına Dair Avrupa Antlaşması) CMR KONVANSİYONU Nakliyecinin sorumluluğunun sınırına ilişkin bir yıl süren görüşmelerin ardından Uluslararası Eşya Taşımacılığı Konvansiyonu ile ilgili anlaşma (CMR) ile imza protokolü 19 Mayıs 1956 tarihinde imzalanmıştır. Konvansiyon, 2 Temmuz 1961 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 5 Temmuz 1978 tarihinde CMR Konvansiyonu nda değişiklik öngören bir protokol kabul edilmiştir. Bu protokol ile, ülkeler arasında değer olarak farklılık göstermesi nedeniyle, altın standardı sisteminin yerine IMF tarafından tasarlanmış olan yeni bir parasal sistem olan SDR (Special Drawing Rights) sistemine geçilmiş ve nakliyecinin sorumluluğu bölümünde de bazı değişiklikler yapılmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Farklı şekildeki işleri görmek için farklı türden araçlar kullanılır. Farklı türdeki işlerin yapılmasında araç seçimi çok önemlidir. Bazı işler çok güçlü motorlara sahip vasıta gerektirebilir. Bir araç seçimi yaparken göz önünde bulundurulması gereken birçok faktör vardır. Öncelikli olarak yapılacak işe ilişkin ihtiyaçların belirlenmesi gerekmektedir. Aşağıda sıralanan özellikler araç seçiminde dikkate alınmalıdır: CMR Konvansiyonu nun Amacı Konvansiyonun en önemli amacı, nakliyecinin sorumluluğuna yönelik tek tip bir düzenlemenin oluşturulmasıdır. Coğrafi kapsamı Söz konusu konvansiyona taraf olan 47 ülke bulunmaktadır: Almanya, Avusturya, Belçika, Lüksemburg, Fransa, Hollanda, İtalya, İspanya, Portekiz, Danimarka, Finlandiya, Birleşik Krallık, Yunanistan, İsveç, İrlanda, Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Ermenistan, Gürcistan, Macaristan, Makedonya, Norveç, Litvanya, Letonya, Moldavya, Polonya, Romanya, Rusya, Ukrayna, Slovakya, Slovenya, İsviçre, Türkiye, Bosna-Hersek, Sırbistan, Karadağ, Kazakistan, Kırgızistan, Fas, Tunus, Beyaz Rusya, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, İran ve Azerbaycan. Konvansiyon, malların alındığı yer ile teslim edileceği yerin en az biri akit taraf olan iki farklı ülkede bulunduğu takdirde ve ücret karşılığında kara yoluyla eşya taşımacılığına yönelik her taşıma sözleşmesi için geçerlidir. Bu da, bir akit ülkede başlayan ya da sona eren ve başkası hesabına gerçekleştirilen her türlü uluslararası kara yolu eşya taşımalarının (Kendi hesabına yapılan taşımalar CMR kapsamında değildir.) bazı istisnalar haricinde CMR kurallarına tabi olacağı anlamına gelmektedir. Bu istisnalar: Posta gönderileri Cenaze sevkiyatları Mobilya taşımaları (Genellikle ev taşımaları olarak kabul edilir). Özel eşyaların taşınması CMR TAŞIMA BELGESİ CMR Konvansiyonu, sözleşmenin bir taşıma belgesi düzenlenerek teyit edilmesi gerektiğini belirtmektedir. Belli bazı bilgilerin not üzerinde gösterilmesi gerekmektedir. CMR Konvansiyonu, taşıma belgesinin 3 asıl nüsha hâlinde düzenlenmesi gerektiğini belirtmektedir. Bunlardan ilki ihracatçı için, ikincisi mallar ile birlikte gönderilmek ve üçüncüsü de nakliyecide kalmak üzere düzenlenir. CMR taşıma belgesi bir istihkak belgesi değildir ancak kanıt olarak büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle en az bir sene saklanması uygun olacaktır. Taşıma belgesinin 2. nüshası malların alıcısına teslim edilene kadar, taşımadan vazgeçilmesi, alıcı adının adresinin değiştirilmesi gibi durumlarda kullanılır (Değişiklikler yapma hakkı gönderen tarafa aittir). Ancak 2. nüsha alıcıya teslim edildikten sonra, taşıyıcı alıcının talimatlarına uymak zorundadır. Taşıma Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
belgesinin 2. nüshasının alıcıya teslim edilmesi hâlinde 1. nüsha olmadan alıcı mallar üzerinde tasarruf hakkına sahip değildir. CMR taşıma belgesi, yükletici ve taşıyıcı tarafından imzalanır. Taşıma senedinin düzenlendiği ülke yasalarına göre imzalar, matbu/kaşe şeklinde olabilir. İHRACATÇININ/İTHALATÇININ SORUMLULUKLARI İhracatçı aşağıdakilerden sorumludur: CMR taşıma belgesindeki ayrıntıların doğruluğu Malların kusurlu şekilde ambalajlanması Gümrük tarafından istenen tüm belgelerin hazır edilmesi Alacak taleplerinin belirlenmiş süreler içerisinde yapılması Tehlikeli eşyalar CMR KAPSAMINDA ÖDENECEK TAZMİNAT Tazminat, malların taşıma için kabul edildiği tarih ve yerdeki bedeli ile bağlantılı olarak hesaplanmakta olup bedel ya eşyanın fiyatı ya da piyasa fiyatına dayandırılmaktadır. Bu tür bir fiyatın olmadığı durumlarda benzer malların normal bedeli temel alınır. CMR Konvansiyonu kapsamında nakliyecinin sorumluluk sınırı brüt kg. başına 8.33 SDR (Special Drawing Rights- 5 Temmuz 1978 tarihinde imzalanan protokolle, ilk sözleşmede kabul edilmiş olan 25 Germinal frank, 8.33 SDR ye çevrilmiş ve bu birim Batı Avrupa ülkelerinin çoğunda kabul görmüştür.) olarak belirlenmiştir. Malların kararlaştırılan 30 günlük süre içinde teslim edilmemesi hâlinde ya da diğer hâllerde 60 gün içerisinde teslim edilmemesi durumunda davacı mallara kayıp muamelesi yapabilir ve tazminat talep edebilir. DİĞER TAŞIMA ŞEKİLLERİNE UYGULANMASI Konvansiyon farklı taşıma şekillerini de hesaba katmaktadır. Nakliyecinin genel idaresinin yanı sıra CMR, Ro-Ro ya da kombine taşımacılık (Madde 2), banliyö taşımacılığı (Madde 3) ve birbirini izleyen taşımalara (Madde 34-40) yönelik özel düzenlemeleri de ortaya koymaktadır. Malları taşıyan aracın güzergâhının bir bölümünde demir yolu, deniz yolu ya da iç su yolları (veya hava yolu) olması ve malların kara yolu yük taşıma aracından boşaltılmamış olması hâlinde, CMR Konvansiyonu yine tüm taşıma için geçerli olmaktadır. Ancak araç başka bir taşıma yöntemi ile taşınmaktayken malların sadece bu diğer taşıma yönteminden kaynaklanabilecek bir durumdan dolayı kaybedilmesi, zarar görmesi ya da gecikmesi durumunda, kara nakliyecisinin sorumluluğu diğer taşıma şekli için geçerli olan zorunlu ulusal ya da uluslararası kanun tarafından belirlenecektir. Buna benzer bir zorunlu kanun bulunmadığındaysa, CMR şartları geçerli olmaya devam edecektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
KONTEYNERLERE UYGULANMASI CMR kara yoluyla taşıma yapan araçlar için geçerlidir. Söz konusu araçlar motorlu taşıtlar, mafsallı araçlar, römorklar ve yarı-römorklar olup; konteynerler bu araç sınıflandırmasında yer almamaktadır. Bir ISO konteyneri bir araçtan değil mallardan oluşmaktadır ve CMR, konteynerlerin bir ülkeden diğerine taşınması sırasında her zaman geçerli olmamaktadır. Eğer konteyner transit taşıma boyunca tekerlekler üzerinde kalıyorsa, CMR geçerli olacaktır. Bununla birlikte, konteynerin bir liman ya da demir yolu terminalinde indirilerek demir yolu ya da deniz yoluyla ayrı olarak taşınması durumunda, CMR ile bağlantısı kesilecektir. CMR nin hukuken geçerli olmadığı durumlarda bile, taraflar bu konvansiyonun koşullarını sözleşme yoluyla uygulama konusunda anlaşmaya varabilir ve bu durum gözden kaçırılmaması gereken bir detaydır. EDI PROTOKOLÜ Teknolojideki gelişmelerle birlikte, 2001 yılından itibaren, UNECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu) ile UNIDROIT, CMR süreçlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesini ve CMR taşıma belgesinin yerini elektronik bir belgenin almasını sağlayacak bir protokolün hazırlanması ile ilgili çalışmalar yürütmektedirler. Çalışılan protokol taslağında CMR taşıma belgesinin telgraf, teleks, e-mail ya da EDI içerecek şekilde farklı bilgi iletme yöntemleri kullanılarak düzenlenmesi, bu tür yöntemlerin kâğıda dayalı belgelerle eş değer olarak kabul edilmesi gibi hükümlerin yer alması öngörülmektedir. Türkiye nin CMR Konvansiyona Katılımı Türkiye nin Eşyaların Kara Yolundan Uluslararası Nakliyatı İçin Mukavele Sözleşmesi (CMR) Konvansiyonuna katılması, 07.12.1993 tarihli ve 3939 sayılı Kanun la uygun bulunmuş olup; Türkiye, CMR Konvansiyonu ile birlikte, bu sözleşmenin eki olan 05.07.1978 tarihli protokole, sözleşmenin 47. maddesine itirazi kayıt konulmak suretiyle taraf olmuştur. (94/6322 sayılı 02.12.1994 tarihli Bakanlar Kurulu kararı; 04.01.1995 tarihinde 22161 sayısı ile Resmî Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir). ADR KONVANSİYONU Tehlikeli Maddelerin Uluslararası Kara yolu Taşımacılığına Dair Avrupa Anlaşması (ADR), Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından düzenlenmiş bir konvansiyon olup taraf ülkelerin toprakları üzerinden ya da sınırları arasında gerçekleştirilen tehlikeli madde taşımalarını kapsamaktadır. ADR Konvansiyonu 30 Eylül 1957 tarihinde Cenevre de imzalanmış ve 29 Ocak 1968 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 21 Ağustos 1975 tarihinde New York ta Madde 14 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
(3) de değişiklik öngören bir protokolün imzalanmasıyla değişikliğe tabi olmuştur. Söz konusu protokol 19 Nisan 1985 tarihinde yürürlüğe girmiştir. ADR Anlaşması, sınırlı sayıdaki istisna hariç tutulmak kaydıyla, söz konusu anlaşmanın gereklerinin yerine getirilmesi koşuluyla kara yolu araçlarıyla uluslararası tehlikeli madde taşımacılığı yapılabileceğini öngörmektedir. Tehlikeli maddelerin ADR kapsamında sınırlandırılmasına yönelik sistem, BM nin tavsiye kararlarını yakından takip etmektedir. ADR Konvansiyonu nun Amacı Kara yoluyla uluslararası taşımacılıkta güvenliğin artırılması, tehlikeli maddelerin taşınmasına ilişkin BM tavsiyelerine dayanarak tehlikeli atıklar dâhil olmak üzere tehlikeli malların sınıflandırması, paketlenmesi, etiketlenmesi ve test edilmesiyle alakalı hükümlerin, diğer taşıma şekilleri ile uyumlu biçimde ortaya koyulması, kara yoluyla tehlikeli mal taşıyan araçların yapımı, donanımı ve işleyişine yönelik koşulların ortaya konmasıdır. Coğrafi Kapsamı Bölgeseldir (Avrupa, ABD ve Kanada) ancak yasal kapsamı ve taşımacılığın uluslararası niteliği açısından küresel olarak genişletilebilir. Kapsamı Tüm Birleşmiş Milletler, Avrupa Ekonomik Konseyi (UN/ECE) üye ülkelerine ve diğer Avrupa ülkelerinin yanı sıra BM AEK faaliyetlerine katılmaya çağrılan BM üyesi ülkelere açıktır. Kara yoluyla tehlikeli madde taşımacılığına ilişkin olarak üye ülkelerin yasalarının birbirleriyle uyumlu hâle getirilmesine yönelik 21 Kasım 1994 tarihli ve 94/55/AT sayılı konsey yönergesi uyarınca ADR, 1 Ocak 1997 tarihinden itibaren AB üye ülkeleri içerisindeki ve arasındaki tehlikeli madde taşımaları -radyoaktif maddeler dâhil- için geçerli hâle gelmiştir. 94/55/AT sayılı yönerge 2000/61/AT sayılı Yönerge ile güncellenmiş bulunmaktadır. ADR Konvansiyonu na taraf ülkeler her 6 ayda bir toplanır ve konvansiyonda yapılabilecek değişiklikler hakkında fikir alışverişlerinde bulunur. Teknolojideki gelişmeler, değişen sanayi uygulamaları gibi yeni koşullar dikkate alınarak kabul edilen bu değişiklikler ışığında konvansiyon her 2 senede bir yenilenmektedir. 2003 versiyonu, 1 Ocak 2003 tarihi itibarı ile 6 aylık bir geçiş süresi öngörülerek yürürlüğe girmiştir. Kısım 1 Genel hükümler Bölüm 1.1 Kapsam ve uygulanabilirlik Bölüm 1.2 Tanımlar ve ölçüm birimleri Bölüm 1.3 Tehlikeli malların taşınmasında yer alan kişilerin eğitimi Bölüm 1.4 Tarafların emniyet yükümlülükleri Bölüm 1.5 İstisnalar Bölüm 1.6 Geçici önlemler Bölüm 1.7 Sınıf 7 ye ilişkin genel hükümler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Bölüm 1.8 Emniyet zorunluluklarına uygunluğu sağlamaya yönelik denetimler ve diğer destekleyici önlemler Bölüm 1.9 Yetkili kurumlar tarafından belirlenen taşıma kısıtlamaları Bölüm 1.10 Güvenlik hükümleri Kısım 2 Sınıflandırma Bölüm 2.1 Genel hükümler Bölüm 2.2 Sınıfa özgü hükümler Bölüm 2.3 Test yöntemleri Kısım 3 Sınırlı ve istisnai miktarlara ilişkin olarak tehlikeli malların listesi, özel hükümler ve muafiyetler Bölüm 3.1 Genel Bölüm 3.2 Tehlikeli maddelerin listesi Türkiye nin ADR Konvansiyonu na Katılımı Dışişleri Bakanlığı tarafından 2010 mart ayı içerisinde imzalanan ve BM ye gönderilen yazıyla Türkiye nin söz konusu konvansiyona taraf olduğu belirtilmiştir. TIR KONVANSİYONU TIR transit sisteminin temeli, 16 Haziran 1949 tarihinde yürürlüğe giren ancak geçici nitelikte olan ve sadece az sayıda Avrupa ülkesini kapsayan, biri ticari araçlara, diğeri ise kara yoluyla yük taşımacılığına ilişkin olan iki adet BM AEK Konvansiyonu taslağına dayanmaktadır. Geçici TIR sözleşmesi, teknolojideki gelişmeler ve sistemin işletilmesinde edinilen tecrübeler ışığında 1975 yılında revize edilmiş ve TIR Karneleri Himayesinde Uluslararası Eşya Taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesi (TIR Sözleşmesi), 1975 yılında Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) himayesinde düzenlenmiştir. TIR Konvansiyonu nun Amacı TIR sistemi uluslararası nakliyecilerin bir veya birden fazla ülkenin kara sahasından geçerken karşılaştıkları zorlukları azaltmak, aynı zamanda gümrük idarelerine geleneksel ulusal süreçlerin, uygulamaların yerine uluslararası kontrol sistemlerinin, standartlarının kullanılması olanağını sağlamak, her devletin malların taşınması esnasındaki mümkün olabilecek vergi kayıplarını etkin olarak önlemek amacıyla oluşturulmuştur. Coğrafi Kapsamı TIR Konvansiyonu başlangıçta sadece Avrupa kıtasındaki taşıma faaliyetlerini kapsayacak biçimde düzenlenmiş olup boyutu zaman içerisinde, dünyadaki diğer bölgeler; Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Latin Amerika yı (Uruguay ve Şili) da kapsayacak şekilde genişlemiştir. Bugün sistem, dünya çapında birden fazla Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
kıtada uygulanan tek transit sistemi olmuştur. Akit taraf sayısı 64 e sistemi uygulayan ülke sayısı ise 52 ye çıkmıştır. Kapsamı Günümüzdeki taşımacılık sektöründe işleyen tek teminat zinciridir. Buna ek olarak, TIR sistemi, seferin en azından bir bölümü kara yoluyla gerçekleştirilmesi kaydıyla, demir yolu, iç su yolu ya da deniz yolu ile konteynerler içinde taşınan mallar için de geçerli olmaktadır. TIR sistemi, Cenevre merkezli Uluslararası Kara Taşımacılığı Birliği (lru) tarafından yönetilmektedir. UYGULAMA ALANI TIR sözleşmesi, konu olan taşımanın başlangıç ve bitişi arasındaki yolculuğun bir kısmı kara yolu ile yapılması koşuluyla, bir akit tarafın hareket noktasındaki gümrük idaresinden bir diğer veya aynı akit tarafın varış noktasındaki gümrük idaresine kadar olan mesafeyi, bir veya daha fazla sınır arasında aktarma yapılmaksızın kara yolu taşıtları ile taşıt dizileri ile veya konteynerlerle eşya taşınmasını kapsamaktadır. İLKELER TIR konvansiyonu kapsamında taşınan eşyadan yol boyu gümrük idarelerince ithal veya ihraç vergi ve resimleri tahsil edilmez veya teminat alınmaz. Genel kural olarak,yol boyunca,tir mühürlü kara yolu araçları, araç dizileri veya konteynerlerde taşınan eşyalar, gümrük idarelerinde muayeneye tabi tutulmaz. Bununla birlikte, gümrük makamları, olası suistimalleri ve suçları önleme amacıyla, istisnai durumlarda ve özellikle bir yolsuzluk şüphesi söz konusu olduğunda, idarelerde eşyayı muayene edebilirler. Tır Karnelerinin Verilmesi Kefil Kuruluşların Sorumlulukları TOBB Türkiye de kefil kuruluştur. TIR Karnesinin dağıtımını gerçekleştirir ve muhtelif ülkelere ait geçiş belgesi taleplerini karşılar. Eşyanın TIR Karnesi Himayesinde Taşınması Taşıtların ve Konteynerlerin Kabulü Birleşmiş Milletler in himayesinde imzalanan 1956 Konteynerlere ilişkin Gümrük Sözleşmesi ve 1972 Konteyner Sözleşmesi 13. Madde hükümleri uyarınca gümrük mührü altında eşya taşımak üzere onaylanan konteynerler, uygun sayılırlar ve yeni bir uygunluk belgesine ihtiyaç duyulmadan TIR rejimi altında eşya taşınmasında kullanılırlar. Tır Karnesi Kapsamı Altında Eşya Taşınması Yöntemleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
TIR rejimi altında eşya taşıyan kara yolu taşıtları, taşıt dizileri veya konteynerlerin geçici kabullerine yönelik hiçbir özel belge istenmemektedir. Kara yolu taşıtları, taşıt dizileri veya konteynerler için hiçbir teminat aranmamaktadır. Bir kara yolu aracı veya araç dizisinin TIR karnesiyle taşıma yapması aşamasında, araç veya araçların ön ve arka tarafına üzerinde TIR harfleri yazılı bulunan dikdörtgen şeklinde birer plaka yerleştirilir. Söz konusu plaka, kolayca görülecek bir şekilde yerleştirilmeli ve gereğinde çıkarılabilmelidir. Her kara yolu taşıtı veya konteyner için ayrı bir TIR karnesi düzenlenir. Bununla birlikte, bir taşıt dizisi ve bir tek kara yolu taşıtına veya taşıt dizilerine yüklenen birçok konteyner için de bir tek TIR karnesi düzenlenebilmektedir. Bu durumda TIR karnesi himayesindeki eşya ile ilgili olarak TIR manifestosunda dizideki her taşıtın veya konteynerin içeriği ayrı ayrı gösterilir. TIR karnesi, sadece bir taşıma seferi, yolculuğu için geçerli olmaktadır. Karnede ilgili TIR taşıması için yeterli sayıda koparılabilir yaprak bulunmaktadır Bir TIR taşıması, birden fazla hareket ve varış gümrük idarelerini içerebilir ancak hareket ve varış gümrük idarelerinin toplam sayısı dördü geçmemelidir. Tır Karnesinin Kullanılmasına İlişkin Kurallar Genel bilgiler Verilişi: TIR karnesi, hareket ülkesinde veya TIR karnesi sahibinin yerleştiği veya ikamet ettiği ülkede verilir. Bir TIR taşımasında hareket ve varış gümrük idarelerinin toplam sayısı dördü geçmemelidir. Dili: TIR karnesi, maddelerinin aynı zamanda İngilizce olduğu birinci sayfanın ön yüzü hariç, Fransızca basılmıştır. Bu sayfa kapağın ikinci sayfasının ön yüzünde Fransızca olarak verilen TIR Karnesinin Kullanılmasına İlişkin Kurallar ın tercümesidir. Basılı metnin diğer dillere çevirisini havi ek sayfalar da araya konulabilir. Üzerinde yer alan maddeler İngilizce veya Fransızca da olabileceğinden kapağın birinci sayfası hariç bir bölgesel kefalet zinciri çerçevesindeki TIR taşımasında kullanılacak karneler Birleşmiş Milletlerin resmî dillerinde basılabilir. TIR karnesi kapağının ikinci sayfasında Birleşmiş Milletlerin resmî dillerinden birinde basılan TIR Karnesinin Kullanılmasına İlişkin Kurallar kapağın üçüncü sayfasında İngilizce veya Fransızca olarak da basılır. Geçerliliği: TIR karnesi, karneyi veren kuruluş tarafından saptanan süre içerisinde, hareket gümrüğünde gümrük kontrolünden geçmesi şartı ile TIR taşımasının varış gümrüğünde tamamlanmasına kadar geçerlidir (kapağın birinci sayfasının birinci maddesi). Karne sayısı: Bir taşıt dizisi (bağlı araçlar) veya bir veya bir dizi kara yolu taşıtına bağlı birden fazla konteyner için sadece bir tane karne istenir (Aşağıdaki 10(d) kuralına bakınız). TIR karnesi, hareket ülkesi için en az 2, varış ülkesi için 2 ve geçilen her ülke için 2 sayfa ihtiva etmelidir. Hareket veya varış gümrük idareleri sayısı: TIR karneleri himayesinde yapılan nakliyat birden fazla hareket ve varış gümrük idarelerini kapsayabilir. Fakat gümrük hareket ve varış idarelerinin toplam sayısı dördü geçmemelidir. Bütün Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
gümrük hareket idarelerinin TIR karnesini kabul etmeleri hâlinde söz konusu karne gümrük varış idarelerine sunulabilir (Aşağıdaki 10(e) kuralına da bk.). Sayfaların sayısı: Bir hareket gümrüğü bir de varış gümrüğü idarelerinin olduğu hâllerde TIR karnesi, hareket ülkesi için en az 2, varış ülkesi için 2 ve geçilen her ülke için 2 sayfa ihtiva etmelidir. Fazladan her hareket (veya varış) gümrük idaresi için 2 fazla sayfa istenecektir. Gümrük idarelerine karnenin ibrazı: TIR karnesi, kara yolu taşıtı, taşıt dizisi veya konteyner(ler) ile birlikte her hareket, yol boyu ve varış gümrüğüne ibraz edilir. En son harekat gümrük idaresinde gümrük memurunun taşıma süresince kullanılan manifestonun bütün yaprakları altındaki 17. bölümü imzalaması tarihli mühür basmasıdır. TIR Karnesinin Doldurulması TIR karnesi üzerinde silme veya düzeltme yapılmaz. Silme, düzeltme: TIR Karnesi üzerinde silme veya düzeltme yapılmaz. Bütün düzeltmeler yanlışların üzerinin çizilmesi ve gerekli olduğu hâllerde doğru olan hususların ilavesi şeklinde yapılır. Bütün değişiklikler değişikliği yapan kişi tarafından paraf edildikten sonra gümrük yetkililerine tasdik ettirilir. Kayıtla ilgili bilgi: Ulusal mevzuat, römork veya yarı römorkun tescilini öngörmediği takdirde plaka numarası yerine tanıtma veya imalatçı numarası gösterilir. Manifestosu Eşyanın cinsi kapların adedi, nevi, markası, numarası ve gayrisafi ağırlığı ile konşimento veya yük senetlerinin numaraları ve milletler arası antlaşmalar ve gelenekler de göz önüne alınmak suretiyle tespit edilecek diğer bilgilerin yer aldığı belgedir. Gümrük yetkilileri bir başka dilin kullanılmasına izin vermedikçe hareket gümrüğü ülkesinin dili ile doldurulur. Geçilen ülkelerin gümrük yetkilileri manifestonun kendi dillerine tercüme edilmesini isteme hakkına sahiptirler. Bu talepten doğabilecek gecikmelerden sakınmak amacıyla taşıyıcıların, taşıtın sürücüsünü, talep edilebilecek tercümelerle teçhiz etmeleri tavsiye olunur. Manifesto üzerindeki bilgiler daktilo edilmeli veya bütün sayfalarda kolayca okunabilecek şekilde arasına karbon kâğıdı konularak yazılmalıdır. Okunamayan sayfalar gümrük yetkililerince kabul edilmez. Manifestoda istenilen bilgileri kapsayan, manifestonun benzeri veya ticari belgeler şeklinde ayrı sayfalar ilave edilebilir. Bu gibi durumlarda yapraklar aşağıdaki bilgileri içermelidir. Eklenen sayfaların sayısı (Bölüm 8). Ekli sayfalarda listesi verilen kap veya eşyanın sayısı veya tipi ve brüt ağırlıkları (Bölüm 9-11). TIR karnesi bir taşıt dizisi veya birden fazla konteyneri kapsıyorsa, her taşıtın veya konteynerin muhtevası manifesto üzerinde ayrı ayrı belirtilir. Bu bilgi taşıtın plaka numrası veya konteynerin tanıtma numarası ile tamamlanır (Manifestodaki 9 nolu bölüm). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Aynı şekilde, birden fazla hareket ve varış gümrük idaresi varsa gümrük kontrolüne alınan veya alınması düşünülen eşya ile ilgili kayıtlar manifestoda kesin bir şekilde gösterilir. Kapların listeleri, fotoğraflar, planlar vs.: Ağır ve havaleli eşyanın tanıtılması için gümrük yetkilileri tarafından bu tür belgeler istenildiğinde bunlar gümrük yetkilileri tarafından tasdik edilir ve TIR karnesi kapağının ikinci sayfasına ilave edilir. Ayrıca bütün yaprakların 8. bölümünde bunlar belirtilir. İmza: Bütün yapraklar, TIR karnesi sahibi veya temsilcisi tarafından tarih atılmak suretiyle imzalanır (Bölüm 14-15). Olaylar ve kazalar: Yolda kaza sonucu gümrük mühürlerinin bozulması ve eşyanın tahrip veya yok olması hâlinde, en yakındaki gümrük yetkilileri ile eğer yakında yoksa bulunulan ülkenin diğer yetkilileri ile temasa geçilir. Yetkili makamlar en kısa zamanda TIR karnesi içinde yer alan onaylı raporu düzenler. Yükün bir başka taşıta veya konteynere aktarılmasını gerektiren bir kaza hâlinde, bu aktarılma işlemi 13 nolu kuralda sözü edilen yetkililerden birinin hazır bulunması ile yapılır. Bu yetkili onaylı bir rapor düzenler. Karne ağır ve havaleli eşya sözlerini taşımadıkça yerine geçen taşıt gümrük mührü altında taşımacılık için onaylanmış taşıt olmalıdır. Taşıt mühürlenir ve mühürle ilgili ayrıntılar onaylı rapor üzerinde belirtilir. Eğer onaylanmış taşıt veya konteyner bulunmazsa yeterli güvenliğin sağlanması şartı ile eşya onaylanmamış bir taşıt veya konteynere nakledilebilir. Sonuncu hâlde bundan sonraki ülkenin gümrük yetkilileri yolculuğun TIR karnesi himayesinde bu taşıt veya konteynerle devam edip etmeyeceği konusunda karar verir. Taşıyıcı, yükün bir kısmının veya hepsinin boşaltılmasını gerektiren ani bir tehlike karşısında yukarıdaki 13 nolu kuralda sözü edilen yetkililerin harekete geçmesini beklemeden veya yardımlarını talep etmeden kendi inisiyatifi ile harekete geçebilir. Bu durumda taşıyıcı, acil durumun gerektirdiği önleyici tedbirleri aldıktan sonra durumun kanıtlanması bakımından taşıtın, konteynerin veya yükün yararına bu harekete zorlandığını gösterecek delilleri sağlar ve yükün kontrolü, taşıt ve konteynerin mühürlenmesi ile onaylı rapor için 13 nolu kuralda sözü edilen yetkilileri bilgilendirir. Onaylı rapor varış gümrüğüne ulaşıncaya kadar TIR karnesine ekli kalır. TIR karnesine ekli modele ilaveten kuruluşların, taşıyıcıları transit ülkelerinin dil ve dillerinde onaylı raporlarla teçhiz etmeleri tavsiye olunur. Türkiye nin TIR Konvansiyonu na Katılımı TIR Konvansiyonu Türkiye de 1966 yılından bu yana uygulanmaktadır. AETR KONVANSİYONU 5 Ocak 1976 da yürürlüğe girmiş olan AETR konvansiyonu, uluslararası kara yolu taşımacılığında kullanılan 3.5 tondan ağır ticari yük araçları sürücülerinin Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
sürüş ve dinlenme sürelerini düzenlemektedir. Buna bağlı olarak, AETR bu sınıftaki araçların bir kontrol aygıtı, bir takograf donanımına sahip olmalarını zorunlu kılarken, bu tür cihazların yapımı, denenmesi, montajı ve denetimine yönelik zorunlulukları belirlemektedir. AETR Konvansiyonu nun Amacı AETR Konvansiyonu, Uluslararası Kara yolu Taşımacılığı Yapan Taşıtlarda Çalışan Personelin Çalışmalarına İlişkin Avrupa Anlaşması dır. Kara yoluyla uluslararası yolcu ve yük taşımacılığının geliştirilmesi, iyileştirilmesi, kara yolu trafiğinin güvenliğini artırmak, uluslararası kara yolu taşımacılığı alanındaki çalışma koşullarını, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ilkeleriyle uyumlu hâle getirmek ve düzenlemelere uyulmasını temin etmek üzere bazı önlemleri birlikte almak amacı ile hazırlanmıştır. Günlük Sürüş Süresi: 9 saat. Molalar: 4,5 saatlik sürüşten sonra sürücü dinlenme süresine başlamamış ise, en az 45 dakikalık bir mola vermelidir. Coğrafi Kapsamı Söz konusu konvansiyona taraf olan 43 ülke bulunmaktadır: AB ülkeleri (Almanya, Avusturya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya, İspanya, Lüksemburg, Portekiz, Danimarka, Finlandiya, Bileşik Krallık, Yunanistan, İsveç, İrlanda), Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Gürcistan, Macaristan, Kazakistan, Kırgızistan, Litvanya, Letonya, Makedonya, Moldavya, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Slovenya, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan, Norveç, Rusya, Slovakya, Slovenya ve İsviçre. Kapsamı Birleşmiş Milletler, (BM) Avrupa Ekonomik Konseyi (UN/ECE) üye ülkelerine ve diğer Avrupa ülkeleri ile birlikte yanı sıra BM AEK faaliyetlerine katılmaya davet edilen BM üyesi ülkelere açıktır. AETR KURALLARI Sabit Hafta Tanımı: Pazartesi 00.00 - Pazar 24:00 Günlük Sürüş Süresi: 9 saat; bir hafta içinde iki kez 10 saate çıkarılabilir. Molalar: 4,5 saatlik sürüşten sonra sürücü dinlenme süresine başlamamış ise, en az 45 dakikalık bir mola vermelidir. Bunun yerine, toplam 4.5 saatlik sürüş süresine toplam 45 dakika mola düşecek şekilde, dinlenme süresi en az 15 dakika olan 2-3 mola da verilebilir. Haftalık Sürüş Süresi: 6 günlük sürüş süresinin ardından bir haftalık dinlenme gerçekleştirilmelidir. Bu haftalık dinlenme süresi, 6 gün boyunca gerçekleşen toplam sürüş süresinin 6 adet günlük sürüş süresine ilişkin sınırı geçmediği takdirde, 6. günün sonuna kadar ertelenebilir. On Beş Günde Bir Sürüş Süresi: 90 saat Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Günlük Dinlenme: 24 saatlik bir sürede bir sürücünün en az 11 ardışık saat dinlenmesi gerekmektedir. Bu süre, bir hafta içinde 3 kez en fazla 9 ardışık saate kadar düşürülebilir. 11 saatten yapılacak azaltmanın bir sonraki haftada blok dinlenme süresi ile telafi edilmesi gerekir. Telafi süresi, en az 8 saatlik bir başka dinlenme süresi ile birleştirilecektir. Aralıklı Günlük Dinlenme: Günlük dinlenme süresinin azaltılmadığı günlerde, 24 saat içinde iki ya da üç ayrı süre kullanılmalıdır. Bunlardan biri en az 8 ardışık saat olmalı, sürelerden hiçbiri 1(bir) saatten az olmamalıdır. Şayet günlük dinlenme bu şekilde bölünürse, toplam süre 12 saate çıkarılmalıdır. Örneğin, 8 saat + 3 saat + 1 saat ya da 8 saat + 2 saat + 2 saat, 8 saat + 4 saat. Bölünmüş Günlük Dinlenme: İlki en az 3 saat ve ikincisi en az 9 saat olmak üzere iki dinlenme dönemi şeklinde kullanılır. İki Sürücü İle Günlük Dinlenme: Her 30 saatlik süre boyunca her iki sürücünün en az 8 ardışık saatlik bir dinlenme gerçekleştirmesi zorunludur. Haftalık Dinlenme Süresi: 45 saat. Bu süre 36 saate ya da 24 saate düşürülebilir. Herhangi bir telafinin, söz konusu haftayı takip eden 3. haftanın sonunda blok olarak gerçekleşmesi gerekmektedir. Tüm telafi süreleri diğer haftanın dinlenme süresiyle birleştirilecektir. Çift Sürücü Kullanıldığında Günlük Dinlenme İmtiyazı: Yeni düzenlemeye göre günlük ya da haftalık bir dinlenme süresinin bitiminden itibaren 30 saat içerisinde sürücü yedeklemesinde kullanılan sürücünün en az dokuz saatlik bir günlük dinlenme süresi olması zorunludur. Sürücü yedeklemesi birbirini izleyen herhangi iki dinlenme süresi arasındaki her çalışma (araç kullanma) süresinde, taşıtta en az iki sürücünün bulundurulması olarak tanımlanmaktadır. Ancak ilk saatte bir başka sürücünün bulundurulması isteğe bağlıdır. Türkiye nin AETR Konvansiyonu na Katılımı Türkiye nin sürüş ve dinlenme sürelerine ilişkin AETR Anlaşması na katılması Temmuz 1999 da TBMM tarafından kabul edilmiş ve kanunlaşmıştır. Türkiye ayrıca, 2003 yılında Kara yolu Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve Dinlenme Sürelerine İlişkin 153 Sayılı Sözleşme nin (6 Haziran 1979 tarihli ILO Sözleşmesi) Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun Tasarısı nı kabul etmiştir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
ulusların millî gelirlerinin önemli bir yüzdesini teşkil eden taşımacılık faaliyetlerini doğrudan etkileyen uluslararası konvansiyonlar hakkında bilgi verilmiştir. CMR Konvansiyonu'nun (Kara yoluyla Uluslararası Yük Taşımacılığına İlişkin Sözleşme) amacı, coğrafi kapsamı, kapsamından, ADR Konvansiyonu'nun (Tehlikeli Maddelerin Uluslararası Kara yolu Taşımacılığına Dair Avrupa Antlaşması ) amacı, coğrafi kapsamı, TIR Konvansiyonu'nun (Tır Karneleri Himayesinde Uluslararası Eşya Taşımasına Dair Gümrük Sözleşmesi) amacı, coğrafi kapsamı, AETR konvansiyonun (Uluslararası Kara yolu Taşımacılığı Yapan Taşıtlarda Çalışan Personelin Çalışmalarına Dair Avrupa Antlaşması ) amacı, coğrafi kapsamı ve kapsamından bahsedilmiştir. Özet Bu bölümde her ulusal ekonominin büyük bir bölümünü oluşturan ve Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
DEĞERLENDİRME SORULARI 1. CMR Konvansiyonu hangi yıl yürürlüğe girmiştir? a) 1954 b) 1956 c) 1958 d) 1960 e) 1961 2. Türkiye CMR Konvansiyonu na hangi yıl katılmıştır? a) 1987 b) 1989 c) 1991 d) 1993 e) 1995 3. CMR Konvansiyonu kapsamında ödenecek tazminat kaç SDR dir? a) 7.33 b) 8.33 c) 9.33 d) 10.33 e) 11.33 4. ADR Konvansiyonu hangi yıl imzalanmıştır? a) 1964 b) 1966 c) 1968 d) 1970 e) 1972 5. Türkiye ADR Konvansiyonu na hangi yıl katılmıştır? a) 2006 b) 2007 c) 2008 d) 2009 e) 2010 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
6. TIR Konvansiyonu hangi yıl imzalanmıştır? a) 1949 b) 1950 c) 1951 d) 1952 e) 1953 7. Her kara yolu taşıtı veya konteyner için kaç adet TIR karnesi düzenlenir? a) 5 b) 4 c) 3 d) 2 e) 1 8. Türkiye de TIR Konvansiyonu hangi yıldan beri uygulanmaktadır? a) 1964 b) 1966 c) 1968 d) 1970 e) 1972 9. AETR Konvansiyonu hangi yıl yürürlüğe girmiştir? a) 1974 b) 1976 c) 1978 d) 1980 e) 1982 10. Türkiye sürüş ve dinlenme sürelerine ilişkin olarak AETR Konvansiyonu na ne zaman katılmıştır? a) 2003 b) 2002 c) 2001 d) 2000 e) 1999 Cevap Anahtarı 1.E, 2.D, 3.B, 4.C, 5.E, 6.A, 7.E, 8.B, 9.B, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Uluslararası karayolu taşımacılığı yapan taşıtlarda çalışan personelin çalışmalarına ilişkin avrupa anlaşması (aetr). Tehlikeli malların karayolu ile uluslararası taşımacılığına ilişkin avrupa anlaşması (adr) 1975 tır sözleşmesi Karayoluyla uluslararası yük taşımacılığına ilişkin sözleşme (cmr) www.und.org.tr www.tobb.org.tr Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17