İZMİR EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI

İZMİR EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI

İZMİR EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI 27 Aralık 2013 tarihinde İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) arasında imzalanan protokol ile İzmir Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı yürürlüğe girmiştir. Program ın 2015 yılı sonunda tamamlanması öngörülmektedir.

ARKA PLAN VE AMAÇ Program ın amacı, İzmir de eko-verimlilik (temiz üretim) uygulamalarına yönelik bölgesel kapasitenin geliştirilmesi, sanayi kuruluşlarının eko-verimlilik (temiz üretim) alanında teşvik edilmesi ve işletmelerde pilot uygulamaların gerçekleştirilerek çıktıların yaygınlaştırılmasıdır. Bu Program, İZKA ve TTGV işbirliği ile 2011-2012 yıllarında yürütülmüş olan İzmir de Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Uygulamalarının Yaygınlaştırılması Projesi nin çıktıları doğrultusunda hazırlanmıştır. Söz konusu proje kapsamında İzmir Eko-verimlilik Stratejisi oluşturulmuş; bu çerçevede ekoverimlilik (temiz üretim) konusu ile ilgili mevcut durum kapasite, kaynak, yapılan çalışmalar ve ihtiyaçlar bağlamında değerlendirilmiş, bölgede yer alan endüstriyel sektörler temiz üretime uygunlukları bazında önceliklendirilmiştir. Yerel ve ulusal paydaşların etkin katılımının da sağlandığı çalışmada İzmir de eko-verimlilik (temiz üretim) uygulamalarının yaygınlaştırılmasına yönelik öneriler oluşturulmuş ve bir eylem planı geliştirilmiştir. Bu süreçte, üzerinde en çok durulan konular arasında, eko-verimlilik (temiz üretim) alanındaki uzmanlık ihtiyacı ve sanayi kuruluşlarına yönelik teknik ve finansal destek gereksinimi gelmiştir. Bu bağlamda, öncelikli olarak İzmir deki ilgili kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve danışmanlık şirketlerinden toplam 32 kişiye teorik ve pratik eko-verimlilik (temiz üretim) eğitimi verilmiştir. Diğer taraftan, sanayi kuruluşlarına yönelik olarak eko-verimlilik (temiz üretim) alanında hem teknik hem finansal unsurların olduğu bütüncül bir destek modelinin geliştirilmesi çalışmalarına başlanmıştır. Böyle bir bakış açısıyla geliştirilen İzmir Ekoverimlilik (Temiz Üretim) Programı, İZKA ve TTGV nin mevcut deneyim ve bilgi birikiminin yanı sıra hali hazırda yürüttükleri finansal destek programlarının da sentezlendiği yenilikçi ve katma değerli bir program olarak tasarlanmıştır. Program süresince Orta Doğu Teknik Üniversitesi nden danışmanlık desteği alınacak olup Program ın farklı aşamalarında yerel uzmanların katkılarının alınması da sağlanacaktır. Bu Program, sanayi kuruluşlarına yönelik bütüncül bir destek yaklaşımı için ulusal bazda örnek bir model olarak yürütülürken, başarı öykülerinin ortaya çıkmasına, yerel uzmanlıkların ve kapasitenin geliştirilmesine de hizmet edecektir.

1 2 PROGRAMIN KAPSAMI Program dört ana bileşenden oluşmaktadır: 1. Eko-verimlilik (temiz üretim) iyi uygulama örnekleri oluşturacak beş işletmenin belirlenmesi 2. Beş pilot uygulama için işletmelerde eko-verimlilik (temiz üretim) etüt çalışmalarının gerçekleştirilmesi ve desteklenecek faaliyetlerin belirlenmesi 3. Belirlenen eko-verimlilik (temiz üretim) faaliyetlerinin İZKA hibe ve TTGV geri ödemeli desteklerinden yararlandırılması 4. Pilot uygulama sonrası izleme, değerlendirme ve yaygınlaştırma çalışmalarının yapılması ve sürdürülebilirliğe yönelik önlemlerin alınması Eko-verimlilik (temiz üretim) iyi uygulama örnekleri oluşturacak beş işletmenin belirlenmesi: Program kapsamındaki pilot uygulamaların gerçekleştirileceği işletmeler İzmir Eko-verimlilik Stratejisi kapsamında belirlenmiş olan öncelikli sektörlerden seçilecektir: Ana Metal Sanayi Kimyasal Madde ve Ürünleri İmalatı Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı Giyim Eşyası ve Tekstil Ürünleri İmalatı Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı Program a katılım çağrı usulüne uygun olarak ve önceden belirlenen ve duyurulan kriterler çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Beş pilot uygulama için işletmelerde eko-verimlilik (temiz üretim) etüt çalışmalarının gerçekleştirilmesi ve desteklenecek faaliyetlerin belirlenmesi: Seçilen beş işletmede eko-verimlilik (temiz üretim) olanaklarının belirlenmesine yönelik etüt çalışmaları gerçekleştirilerek etüt raporları hazırlanacaktır. İşletmelerde gerçekleştirilecek etüt çalışmalarına entegre olarak işletme temsilcilerine eko-verimlilik (temiz üretim) uygulamalarına ilişkin eğitimler verilecektir. Etüt sonucu tespit edilen eko-verimlilik (temiz üretim) olanaklarının hayata geçirilmesine yönelik olarak İZKA hibe desteği, TTGV geri ödemeli desteği ve işletme eş-finansmanı değerlendirilerek finansman planları oluşturulacaktır.

3 Belirlenen eko-verimlilik (temiz üretim) faaliyetlerinin İZKA hibe ve TTGV geri ödemeli desteklerinden yararlandırılması: Etüt aşamasında belirlenen eko-verimlilik (temiz üretim) faaliyetlerinin finansmanına ilişkin belirlenen esaslar çerçevesinde işletmenin İZKA ve TTGV destklerinden yararlanmasına yönelik sözleşmeler tamamlanacak ve belirlenen kriterler çerçevesinde işletmelere hak ediş usulune uygun olarak ödemeler yapılacaktır. Projelerin desteklenmesi sürecinde izleme faaliyetleri de yürütülecektir. 4 Pilot uygulama sonrası izleme, değerlendirme ve yaygınlaştırma çalışmalarının yapılması ve sürdürülebilirliğe yönelik önlemlerin alınması: İşletmelerde gerçekleştirilen eko-verimlilik (temiz üretim) pilot uygulamaları ile sağlanan çevresel ve ekonomik kazanımların sayısal olarak belirlenmesi, uygulamaların geri ödeme sürelerinin tespit edilmesi ve yaratılan etkinin gösterimi Program ın yaygınlaştırma faaliyetlerinin bel kemiğini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, pilot uygulamaların sonuç ve etkilerinin izlenmesi ve değerlendirmesi de İzmir Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı nın önemli bir parçası olacak, buna yönelik olarak izleme faaliyetleri de bağımsız izleyicilerle işbirliği içinde planlanarak gerçekleştirilecektir. Programla ilgili ayrıntılara aşağıdaki linklerden ulaşılabilmektedir www.izka.org.tr/izmir-ekoverimlilik-programi www.ttgv.org.tr/tr/izmir-ekoverimlilik-programi

EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) NEDİR? Temiz üretim, ürün ve hizmet eldesi süreçlerinde girdilerin daha verimli kullanılarak, hammadde kayıplarının azaltılması ve kirliliğin kaynağında önlenmesi ya da azaltılmasına yönelik olarak gerçekleştirilen teknolojik ve/veya yönetsel uygulamalar olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşım ile hammadde, enerji ve su kullanımı daha verimli hale getirilerek, doğal kaynakların kullanımı ve atık oluşumu en aza indirilebilmektedir. Son yıllarda dünyada sürdürülebilir tüketim ve üretim kavramının yaygın olarak benimsenmesi kapsamında daha çok sürdürülebilir üretim olarak ifade edilen bu kavram, daha az etkiyle daha çok değer yaratma ya da ekonomik ve çevresel verimliliğin paralel olarak sağlanması olarak tanımlanan eko-verimlilik kavramıyla da örtüşmektedir. Eko-verimlilik, yüksek verime sahip üretim teknoloji ve yöntemlerinin kullanımıyla, aynı miktarda üretim için daha az doğal kaynak ve enerji kullanımı ve daha az atık üretimi prensibine dayanmaktadır. Bu niteliği ile sadece çevresel kaygılara değil, doğal kaynakların korunması, endüstriyel verimlilik ve ekonomik kalkınma gibi pek çok farklı alana da hitap etmektedir. Kısacası eko-verimlilik, üretimde verimliliği artırarak, hem çevresel hem de ekonomik fayda sağlanması anlamına gelmektedir. Bir süredir ülkemiz gündeminde önemli bir yer tutan enerji verimliliği konusu da eko-verimlilik yaklaşımının önemli boyutlarından biridir. Eko-verimlilik (temiz üretim) yaklaşımının en önemli boyutu, kirliliğin oluştuktan sonra bertaraf edilmesine dayanan kirlilik kontrolü (boru-sonu) yaklaşımından farklı olarak, doğrudan üretim ve hizmet eldesi süreçlerinin iyileştirilmesine yönelik olmasıdır. Bilindiği üzere, kirlilik kontrolü atık suyun arıtılarak deşarj edilmesi, atıkların depolanması gibi kirlilik oluştuktan sonra bu atıkları yönetmeye yönelik olarak ele alınan önlemleri içermekte, herhangi bir tasarruf ve maddi kazanıma karşılık gelmemektedir. Eko-verimlilik yaklaşımında ise çevresel etkilerin ürün tasarımı, satın alma tercihleri ve üretim süreçlerini kapsayan geniş bir çerçevede yönetilmesini öngören daha bütünleyici ve pro-aktif bir anlayış söz konusudur. Eko-verimlilik (temiz üretim) yaklaşımı, Hammadde kullanımının azaltımı Kaynakta atık azaltımı Enerji verimliliğinin artırılması Tehlikeli kimyasal madde kullanımının azaltılması Çevreye duyarlı tasarım Ürün dayanıklığının ve ömrünün artırılması Geri kazanım, geri dönüşüm, yeniden kullanım Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı Atıkların değerlendirilmesi uygulamalarının ürün, üretim ve hizmetlere entegre edilerek maliyetlerin azaltılması, çevresel performansın geliştirilmesi ve rekabet avantajı sağlanması anlamına gelmektedir.

SANAYİDE EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) UYGULAMA YÖNTEMLERİ Temel (basit) işletme önlemlerinin alınması Kullanılan teknolojinin iyileştirilmesi ya da yenilenmesi Üretim süreçlerinde iyileştirmeler/değişiklikler yapılması Proses verimliliğinin artırılması Kullanılan hammaddelerin ve kimyasalların daha çevreci olan eş değerleri ile değiştirilmesi Ekipman değişikliği yapılması Üretim planlaması ile kayıpların azaltılması Atık ve yan-ürünlerin üretim sürecinde yeniden kullanılması Ürün ve tasarımda değişikliklerin yapılması SANAYİ KURULUŞLARI İÇİN ÖNEMİ VE FAYDALARI Eko-verimlilik (temiz üretim) uygulamaları ile sanayici için çevre konusu, sadece çevre mevzuatı baskıları ve çevre korumaya yönelik ek maliyetler olmaktan çıkmakta, hammadde, su ve enerji tüketiminin azaltılması, atık miktarının düşmesi, atıkların geri kazanılması üretim ve atık bertaraf maliyetlerinin minimize edilmesi gibi çeşitli olanakları da içeren bir kimliğe bürünmektedir. Eko-verimliliğin başlıca amaçlarından olan proses veriminin artırılması, enerji, doğal kaynak ve hammadde kullanımının azaltılması bir kuruluş için doğrudan işletme verimliliğini ve katma değeri artıracak sonuçlar doğuracaktır. Daha az enerji, doğal kaynak ve hammadde kullanarak aynı işlevi yerine getiren ürünlerin üretilmesi de ürün maliyetinin düşmesi ve kuruluş için karlılığın artması anlamına gelecektir. Üretim süreçlerinin iyileştirilmesi ile ürün kalitesinde ve üründe tutarlılığın yanı sıra, çalışma ortamında da iyileşme sağlanabilecektir. Eko-verimlilik stratejilerini geliştiren ve uygulayan kuruluşlar sadece bugünkü yönetmelikler ile uyum içinde olma yönünde avantaj elde etmekle kalmayacak, gelecekte baskısı daha da artacak olan yönetmelik ve standartlara karşı da hazırlıklı duruma geleceklerdir. Böylece, kuruluş imajının güçlenmesi ve daha yüksek standartlara uygun ürünlerle yeni pazar fırsatlarının yakalanması mümkün olabilecektir.

ÖRNEK UYGULAMALAR Program kapsamında gerçekleştirilmesi hedeflenen eko-verimlilik (temiz üretim) pilot uygulamalarının kapsamı ve sağlayacağı getiriler ile ilgili fikir vermesi açısından, Program için öngörülen öncelikli sektörlerden bazılarında hayata geçirilmiş örnek uygulamalara burada yer verilmektedir. ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., Bursa Sektör: Giyim Eşyası ve Tekstil Ürünleri İmalatı Tekstil boyama ve apreleme Tekstil Boyama/Yıkama Prosesleri ve Su Yumuşatma Ünitesinde Su Tasarrufu adlı proje kapsamında üretimin farklı aşamalarında yapılan optimizasyon çalışmalarının yanı sıra su yumuşatma ünitesinde otomasyon sistemine geçilmiştir. Üretim hattında 7 ayrı yere su sayaçları takılarak takip edilen su tüketimi, proje sonucunda yıllık 162.000 m 3 seviyelerinde azaltılmıştır. Firmanın toplam su tüketiminin %54 oranda azalmasını sağlayan uygulamalar ile aynı zamanda kimyasal ve enerji tüketiminde de azalma sağlanmıştır. Toplam 22.000 ABD Doları yatırım ile gerçekleştirilen projede 12.000 ABD Doları tutarında firma katkısı ile 10.000 ABD Doları UNIDO desteği birlikte kullanılmıştır. Projeye yapılan yatırım kendini bir aydan kısa sürede geri ödemiştir. (Proje, UNIDO Eko-verimlilik Programı www.ekoverimlilik.org kapsamında gerçekleştirilmiştir.) PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş., Adana Sektör: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Marine, füme ve dondurulmuş deniz ürünleri üretimi gerçekleştirilen uygulamalar ile balık çözdürme ve temizleme (ayıklama) süreçlerinde kullanılan suların arıtımı ve dezenfeksiyonu sonrası geri kazanımı sağlanmıştır. Bu sayede yıllık yaklaşık 33.400 m 3 su tasarrufu elde edilmiştir. Firmada toplam su tüketiminin % 45 mertebelerinde azalmasını sağlayan bu uygulama ile aynı zamanda enerji tasarrufu ve ürün kalitesinde önemli oranda iyileşme de gerçekleşmiştir. UNIDO nun 26.900 ABD Doları desteğinin yanı sıra, firma tarafından sağlanan 50.000 ABD Doları tutarındaki katkı neticesinde toplam 76.900 ABD Doları yatırım maliyeti ile hayata geçirilen uygulamaların toplam geri ödeme süresi 1,6 yıl olmuştur. (Proje, UNIDO Eko-verimlilik Programı www.ekoverimlilik.org kapsamında gerçekleştirilmiştir.)

ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş, Adana Sektör: Kimyasal Madde ve Ürünleri İmalatı Polyester üretiminin gerçekleştiği firmada hayata geçirilen proje ile su soğutmalı (yumuşak su) ısı transfer pompalarının yerine hava soğutmalı yeni nesil pompalara geçiş sağlanmıştır. Bu sayede üretimin bu aşamasında su tüketimi ortadan kaldırılarak yıllık 93.000 m 3 lük su tasarrufu gerçekleştirilmiş, su yumuşatma için gereken enerjiden de tasarruf edilmiştir. Hava soğutmalı pompaların daha az işçilik, bakım ve onarım gerektirmesi ise işgücü ve ilgili maliyetlerin azalmasına katkıda bulunmuştur. Tüm bu kazanımlar neticesinde projenin geri ödeme süresi 4 ay civarında olmuştur. Proje, UNIDO nun 24.300 ABD Doları desteğinin yanı sıra firmanın 25.000 ABD Doları tutarındaki katkısı ile toplam 49.300 ABD Doları bütçe ile hayata geçirilmiştir. (Proje, UNIDO Eko-verimlilik Programı www.ekoverimlilik.org kapsamında gerçekleştirilmiştir.) GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş., Kayseri Sektör: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Meyve Konsantresi ve Meyve Suyu Üretim Hatlarında Soğutma Sularının Geri Kazanımı olarak adlandırılan proje ile firmanın tüm üretim süreçleri içerisinde en yüksek miktarda su kullanımının gerçekleştiği soğutma sistemlerinde teknoloji değişikliğine gidilmiştir. Hayata geçirilen iki adet kapalı çevrim soğutma ünitesi ile yıllık yaklaşık 473.000 m 3 su tasarrufu sağlanmıştır. Bu miktar firmanın toplam su tüketimin yaklaşık % 65 ine denk gelmektedir. UNIDO nun 28.600 ABD Doları ve firmanın 28.300 ABD Doları katkısı ile gerçekleştirilen proje sayesinde kanalizasyona deşarj edilerek organize sanayi bölgesi arıtma tesisine gönderilen atıksu miktarı da ciddi oranda azalmıştır. (Proje, UNIDO Eko-verimlilik Programı www.ekoverimlilik.org kapsamında gerçekleştirilmiştir.) ÇANAKCILAR Seramik San. ve Tic. A.Ş., Zonguldak Sektör: Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı Proje kapsamında, enerji verimliliği etüt çalışmalarını takiben, seramik üretiminde pişirme işleminin gerçekleştiği tünel fırının atık gazından ısı geri kazanımının yanı sıra basınçlı hava sistemlerinin iyileştirilmesi ve enerji izleme ve otomasyon sisteminin kurulumu gibi uygulamalar hayata geçirilmiştir. Proje sayesinde, toplamda %20 oranında enerji tasarrufu sağlanarak hem doğalgaz hem elektrik tüketiminde azalma sağlanmıştır. Bu uygulama ile, yıllık 430.000 ABD Doları kazanım sağlanırken üretim maliyetlerinde de %2 oranında azalma söz konusu olmuştur. Toplam 750.000 ABD Doları tutarındaki yatırım kendini 2 yıldan kısa sürede geri ödemiştir. Bunun yanı sıra, proje kapsamında üretim ortamındaki sıcaklık ve nem kontrol sistemlerinin devreye alınması ile ürün kalitesinde iyileşme sağlanmıştır. (Proje, TTGV Çevre Destekleri Programı www.ttgv.org.tr/tr/cevre-proje-destekleri kapsamında desteklenmiştir.)

TARAFLAR İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) İzmir Kalkınma Ajansı 2006 yılından bu yana Sürdürülebilir yerel kalkınmada öncü ve etkin, uluslararası tanınırlığa sahip bir Ajans olmak vizyonu ile İzmir in sürdürülebilir kalkınması için bütüncül bir yaklaşım ile yerel potansiyeli harekete geçirecek katılımcı araçlar geliştirmek ve uygulamak misyonu doğrultusunda faaliyetlerini sürdürmektedir. Sürdürülebilir Kalkınma yı temel ilke edinen İzmir Bölge Planı kapsamında, bölgenin çevresel sürdürülebilirliğinin sağlanması, sanayide üretim verimliliği ile çevresel performansın artırılması stratejik öncelik ve hedef olarak yer almıştır. 2006 yılından bu yana uygulanan mali destek programlarından KOBİ, Turizm ve Çevre, Tarım ve Kırsal Kalkınma, Teknolojik Üretim ve Yenilik, Yenilenebilir Enerji ve Çevre Teknolojileri Mali Destek Programları, İzmir de çevresel altyapının iyileştirilmesi, çevre ve enerji teknolojilerinin geliştirilmesi, sanayide ve tarımda temiz üretimi sağlayacak üretim verimliliği uygulamalarının gerçekleştirilmesi süreçlerine katkı sağlamak amacıyla uygulanan mali destek programları olmuştur. www.izka.org.tr

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 1991 yılında özel sektör temsilcileri ve kamu kurumları tarafından kurulmuş, kar amacı gütmeyen, vakıf statüsünde bir kuruluştur. Bir kamu-özel sektör işbirliği örneği olan TTGV nin misyonu ülkemizde teknolojik inovasyon faaliyetlerini destekleyerek üreticilerimizin rekabet gücünü artırmak tır. Kuruluşundan bu yana TTGV, çevre teknolojileri ve çevre dostu üretim yaklaşımını misyonunun önemli bir boyutu olarak görmüştür. Bu bakış açısı ile TTGV, çok sayıda bölgesel, ulusal ve uluslararası program ve programın uygulayacısı olmuştur. 2008-2011 yıllarında yürütülen UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı da bunlar arasında yer almaktadır. TTGV 2006 yılından bu yana yürüttüğü Çevre Destekleri Programı ile, eko-verimlilik (temiz üretim) anlayışına uygun olarak sanayicimizin çevre dostu teknoloji ve teknikleri uygulayarak çevre performanslarını ve aynı zamanda rekabet güçlerini artırmalarını ve maliyetlerini düşürmelerini sağlayacak projeleri desteklemektedir. Sanayicimize geri ödemeli finansman desteğinin sağlandığı Çevre Destekleri Programı kapsamında Çevre Teknolojileri ve Enerji Verimliliği alanlarındaki destekler devam etmekte, çok sayıda başarı öyküsü yaratılmaktadır. Bunun yanı sıra, eko-verimlilik (temiz üretim) ve endüstriyel simbiyoz, sürdürülebilir tüketim ve üretim gibi alanlarda da projeler yürütülmekte, farklı paydaşlara çeşitli hizmetler sunulmaktadır. www.ttgv.org.tr

www.izka.org.tr İzmir Kalkınma Ajansı / Şehit Fethi Bey Caddesi No:49/1 Birlik Plaza K:3 35210 Gümrük/İZMİR T: +90 232 489 81 81 - F: +90 232 489 85 05 E: ekoverimlilik@izka.org.tr www.ttgv.org.tr Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı / Cyberpark Cyberplaza B-Blok Kat: 5-6 Bilkent/ANKARA T: +90 312 265 02 72 - F: +90 312 265 02 62 E: cevre@ttgv.org.tr