Moğolistan da Dinî Hayat Mehmet Aydın Moğalistan Koordinatör Din Görevlisi Bayram namazı için insanlar erkenden cami ve mescidlere gelir ve imamın vaazını dinlerler. Bayram namazına olan yoğun ilgiden dolayı cami ve mescid avluları da dolmaktadır. Namazdan sonra ilk bayramlaşma için imamın duasını bitirmesinin akabinde halka oluşturularak musafaha yapar ve birbirlerinin bayramlarını tebrik ederler. Büyükler ziyaret edilerek duaları alınır. Bayram sofraları ve ziyaretleri bayram günlerince devam eder. Komünizmin yıkılmasından sonra (1990) ilk yıllarda camilerdeki cemaatin, namaz kılanların, oruç tutanların, zekât verenlerin, kurban kesenlerin, hacca gidenlerin sayısı çok az iken şimdi önemli bir artışın olduğu, cuma günleri camilerin avlularının dahi dolup yollara taştığı, bir bayram namazında -45, -50 derece soğuklarda binlerce kişinin namaz kıldığı, zekâtını verenlerin, oruç tutanların, kurban kesenlerin, hacca gidenlerin çoğaldığı gözlenmektedir. Moğolistan genelinde 4 cami 37 mescid bulunmakta olup, bunlara her yıl yenileri eklenmektedir. Moğolistan da 1990 yıllarında demokratik hayata geçilmesi ile birlikte dini hayattaki zayıflık ve bilgi eksikliğini giderebilmek için süratle adımlar atılmaya başlanmış ve Moğolistan Müslümanları Cemiyeti kurulmuştur. Moğolistan da hâli hazırda dinî alanda hizmet vermekte olan iki teşkilat; 1- Moğolistan Müslümanları Teşkilatı, 2- Moğolistan İslam İdaresi ve iki de sivil toplum derneği; a) Dosteli Derneği, b) Ruhani Nur Vakfı bulunmaktadır. Geniş Moğolistan topraklarında 120 bin soydaş Kazak Türkü ve 40 bin Hoton Türkü yaşamaktadır. Dinî Bayramlar ve Günler Ramazan ve Teravih Namazları Kazaklar ve Hotonlar Ramazan ayına gereken hürmet ve tazimi göstermektedirler. Halkın çoğunluğu oruçlarını tutmakta, akşam Teravih namazlarına gitmektedir. Ramazanda camilerde mukâbele okunmaktadır. Moğolistan da cami- 5
lerde iftar çadırları kurulmakta ve iftar verilmektedir. Ramazan ayı girmeden önce kadınlar evleri temizler, kullanılmamış motifli halıları evde yaşayanlar evine, çadırda yaşayanlar çadırına sererler. Cami olan yerlerde cami ve mescidlere, cami ve mescid olmayan yerlerde bir evi veya bir çadırı mescid hâline getirerek Ramazanın ilk teravih namazına heyecan ve coşku ile merhaba derler. Ramazan ayı boyunca gençler, çocuklar, ihtiyarlar ve kadınlar cami, mescid ve çadır mescidlere teravih namazı için koşarlar, imamın vaazını dikkatle dinlerler. Ramazan Bayramı Moğolistan da Müslüman nüfusun yoğun olarak yaşadığı şehir ve ilçelerde Ramazan Bayramına büyük ilgi vardır. Bayram namazına erken gelip vaaz dinlenir. Namaz kılındıktan sonra topluca mezarlıklar ziyaret edilir. Mezarlıktan dönülünce yakın zamanda vefat edenler olursa, onların evleri ziyaret edilir ve Kur an okunur. Köyün yaşlıları ve en yakın akrabalar mutlaka ziyaret edilir. Bayramda misafirlere ikram etmek üzere yöresel yiyecekler hazırlanarak bayram günlerinde ikram edilir. Bayram günü herkes sabah erkenden kalkar, yeni elbiseler giyilir. Erkekler bayram namazına giderken kadınlar da gelecek misafirler için bayram sofrası hazırlar. Uzaktan gelen misafirleri (tör) sofranın baş köşesine oturturlar. Yemekten önce ve sonra sofranın bereketi, Müslümanların birlik, selameti ve ahirete irtihal eden akrabaları için Allah tan mağfiret dilenip dua edilir. Cemaatle namaz kılındıktan sonra imam, cemaat adına yılın tamamının bayram günü gibi barış ve hoşnutluk içerisinde geçmesi için dua eder ve böylece bir Ramazan uğurlanmış olur. Kurban Bayramı Moğolistan da Kurban Bayramı soydaş Müslüman nüfusun yoğun olarak yaşadığı şehir ve köylerde büyük bir coşku ve sevinç içerisinde kutlanır. Bir kaç gün öncesinden hazırlıklar başlar. Bayram günü için temiz ve yeni elbiselerini ve yine geleneksel kıyafetlerini (şapan) giyerler. Mescidleri ve imamı bulunmayan kırsal kesimlerdeki Müslümanlar atlarını hazırlayarak 15-20 şer kişilik gruplar hâlinde bayram namazı için büyük yerleşim birimlerindeki camilere akın ederler. Bayram namazı için insanlar erkenden cami ve mescidlere gelir ve imamın vaazını dinlerler. Bayram namazına olan yoğun ilgiden dolayı cami ve mescid avluları da dolmaktadır. Namazdan sonra ilk bayramlaşma için imamın duasını bitirmesinin akabinde halka oluşturularak musafaha yapar ve birbirlerinin bayramlarını tebrik ederler. Büyükler ziyaret edilerek duaları alınır. Bayram sofraları ve ziyaretleri bayram günlerince devam eder. Bayram namazından sonra önceden hazırlanmış kurbanlar kesilip pişirilerek (dastarhan) sofra hazırlanır. Gelen konuklar içerisinde en saygıdeğer olanı başköşeye oturtulur. Yemekten önce ve sonra hane halkı için dualar edilir. Cuma Namazı Cuma günleri camiler dolup taşmakta cami bahçesine seccadeler serilerek namaz kılınmaktadır. Cemaatin çoğunluğunu gençler oluşturmaktadır. Mübarek gün ve gecelerde cami ve mescidlere halk akın etmekte, sabah namazına değin sohbet edilmekte, Kur'an okunmakta, namaz nasıl kılınır, oruç nasıl tutulur, gibi pratik ve teorik bilgiler verilmektedir. İmam ve cemaat tarafından organize edilen yemek ve çaylar ikram edilmektedir. Cemaatin çoğunlukla gençlerden oluşması geleceğe ümitle bakmamıza vesile olmaktadır. 6
Moğolistan Cumhuriyeti ile Diyanet İşleri Başkanlığı'nın İlişkileri Kemal Hakkı Kılıç DİB / Avrasya Ülkeleri Şubesi Müdürü Uzun yıllar komünizmin baskısı altında kalarak dinden, dinî hayattan ve ibadetten uzak kalma mecburiyetinde bırakılan, ancak yaratılışları gereği içlerinde yaşattıkları imanlarını söndürmeyen soydaşlarımızın birlik beraberlik içinde hareket etmeleri ve kenetlenerek bir bütün hâline gelmeleri durumunda, onları daha güzel yarınların beklediğini söylemek hiç de abartılı olmayacaktır. Moğolistan Cumhuriyeti; doğu, güney ve batısında Çin, kuzeyinde ise Rusya Federasyonu ile sınırları olan, Moğolca konuşulan ve 1.566.500 km 2 lik geniş bir coğrafyaya sahip ancak, 2.635.200 nüfuslu bir ülke olup, başkenti Ulanbatur dur. Diğer önemli Şehirleri ise; Bayan Ulgi, Darkhan, Choybalsan, Bulgan, Altay, Dond- Us vb. dir. Etnik yapıya gelince; %85 Moğol, %5 Türk (Kazak) ve %10 ise diğer ırklardan meydana gelmektedir. Dini yapısı ise; Budist %90, Müslüman %5 ve diğerleri %5 (Şamanist, Hıristiyan, Bahai, Yahudi)tir. Toplam Müslüman nüfusun 123.863 olduğu tahmin edilmekte, bu nüfusun da 11.000 ini Hoton Türkleri, kalanını ise Kazak Türkleri oluşturmaktadır. Türkler yoğun olarak ülkenin batı kısmında yaşamaktadırlar. Müslüman nüfusun en yoğun olduğu yer, Başkent Ulanbatur a 1700 km. uzaklıktaki 7
Cengiz Han Anıtı Bayan Ulgi şehridir. Müslümanlar ayrıca Hovt, Ubs, Erdenet ve Darhan gibi şehirlerde yaygın olarak bulunmaktadır. Komünizm döneminde Moğolistan da Kazak ve Hoton Türklerinden müteşekkil 200.000 Müslüman yaşamaktaydı. Moğolistan Müslümanları Kızıl Çin in ve komünizmin istilası nedeniyle 70 yıl İslam dininden mahrum kaldı. Bu yıllarda İslam ve Türk dünyasıyla her türlü ilişki kesildi. 1936 yılında birçok ülkede olduğu gibi Moğolistan da da katliamlar yaşandı. Din adamları öldürüldü, Kur an-ı Kerim okumaları yasaklandı, mescit ve medreseleri kapatıldı. Demokratik dönemde ise; demokrasiyle beraber Moğolistan daki Müslümanlara, başta Türkiye ve Kazakistan gibi ülkelerin her konuda yardım eli ulaşmaya başladı. Her din kendi cemaatine yönelik faaliyeti serbestçe yapmaktadır. Farklı din mensupları arasında herhangi bir sürtüşme yoktur. Özellikle Hristiyan ve Bahai misyonerler büyük bir faaliyet içerisinde olup, tarihinin hiçbir döneminde Hristiyan bulunmayan ve yaşamayan Moğolistan da bugün misyonerler, doktor, hemşire, öğretmen, tüccar vb. isimleri ve meslekleri altında çok yoğun bir çalışma yapmaktadırlar. Bunun neticesinde de ülkenin şehirlerinde 180 civarında (şimdilik cemaatı olmasa da) büyük kiliseler inşa edilmekte, bozkırlarda yaşayan göçebe ailelere dahi İngilizce öğretilerek yoğun bir misyonerlik faaliyeti bütün çıplaklığı ile gözlenebilmektedir. Şimdiki adı Moğolistan İslam Cemiyeti Başkanlığı olan Dinî İdarenin Başkanlığını uzun yıllar aynı zamanda Türkiye-Moğolistan Parlamentolararası Dostluk Grubu nun da üyesi olan, daha önce Mısır da Büyükelçilik yapan Kadir Sayran yürütmüştür. Kadir Sayran ın Kahire Büyükelçiliği sırasında görevi devralan Azathan Muhanoğlu nun, Büyükelçilik görevi sonrasında başkanlığı Kadir Sayran a devretmemesi üzerine kurulan Moğolistan İslam Cemiyeti Başkanlığı ile Moğolistan İslam Dini İdare Başkanlığı olmak üzere bugün Moğolistan da iki dini idare başkanlığı bulunmaktadır. Her iki dini idare başkanı da Başkanlığımızla yaptıkları görüşmelerde kendi dini idare başkanlıklarının meşru ve tek yetkili olduğunu savunmaktadır. Başkanlıkça kendilerine birleşmelerinin daha doğru olacağı telkin edilmektedir. Ancak, bugüne kadar da bu birleşme maalesef sağlanabilmiş değildir. Başkanlığını Başmüftü Mukay Oserhan ın yürüttüğü Moğolistan İslam Cemiyeti Başkanlığına bağlı cami sayısı 30 civarındadır ve 50 din görevlisi bulunmaktadır. Ayrıca Ulanbatur da 3, Bayan 8
Ulgi de 2, Hovd da, Erdenet te ve Darkhan da 1 er olmak üzere 8 medrese, cemiyete bağlı olarak hizmet vermektedir. 308 öğrencinin eğitim gördüğü medreselerde 5 i Türk 30 öğretmen görev yapmaktadır. 2007 yılından beri hizmet vermekte olan Yaz Kur an Kurslarına her yıl 700-800 civarında öğrenci devam etmektedir. 2003 yılında kurulan ve başkanlığını Azathan Muhanoğlu nun yaptığı Moğolistan İslam Dini İdare Başkanlığı na bağlı 6 cami, 12 din görevlisi ve 3 okul bulunmaktadır. Başkanlık, hizmetlerini 12 yönetim kurulu üyesi ve 2 başkan yardımcısı ile yürütmektedir. Dini kuruma bağlı okullardan Hoton İmam Hatip Lisesi, İnsani Yardım Vakfı nın desteğiyle Hoton Türkleri nin yaşadığı Tarialan bölgesinde Müslümanların tek eğitim kurumu olan Bilge Tegin Ahlak Okulu nun şubesidir. Müfredatı dini eğitim ağırlıklı olan okul, Türkiye deki İmam Hatip Liselerinin bir benzeridir. Okulda 4 derslik, mescit, laboratuar ve idari birim yer almaktadır. Bu üç okulun denklik durumuna gelince, okullar İmam Hatip Lisesi konumunda olup mezunları üniversitelere gidebilmekte ve din görevlisi olabilmektedir. Bu okullarda 40 civarında öğretmen görev yapmaktadır. Yaz döneminde camilerde Kur'an kursu eğitimi verilmektedir. Her yıl yaz aylarında camilerde 1000 in üzerinde öğrenci Kur an eğitimi görmektedir. Başkanlığımızca Götürülen Hizmetler A. Din Hizmetleri Moğolistan da yaşayan soydaşlarımıza din hizmeti sunmak amacıyla bağımsızlıktan hemen sonra bu hizmetin daha etkin, verimli ve süreklilik kazanması amacıyla bir Koordinatör Din Görevliliği oluşturularak din görevlileri gönderilmiştir. Mevcut Koordinatör din görevlisi Mehmet Aydın olup, T.C. Ulanbatur Büyükelçilik binasında bir ofiste hizmet vermektedir. Ayrıca, soydaşlarımızın daha yoğun olarak yaşadığı Bayan Ulgi şehrinde de biri erkek biri bayan olmak üzere 2 din görevlimiz hizmet sunmaya devam etmektedir. Moğolistan a bugüne kadar uzun süreli 5 ve 1990-2006 arası Ramazan aylarında da 4 din görevlisi gönderilmiştir. B. Din Eğitimi Hizmetleri Moğolistan da yaşayan soydaşlarımızın kısa ve uzun vadeli din görevlisi ihtiyacının karşılanması ve soydaşlarımızın dinî bilgilerinin geliştirilmesi amacıyla; 1992-2008 yılları arasında Hizmetiçi Eğitime 107, Kur an kurslarına 921, İ.H.L.(Kayseri)'ne 38, İlahiyat Fakültelerine 41 ve Yüksek Lisansa 3 öğrenci olmak üzere toplam 1199 öğrenci her türlü masrafları karşılanarak ülkemize getirilmiştir. Şubat 2009 da 20 Moğolistan lı yerel görevli Hizmet İçi Eğitim Kursu almak için 3 ay süreyle kursa alınmıştır. 2009-2010 eğitim-öğretim yılında da Kur an kurslarına 65 ve İ.H.L.ne ise 5 öğrenci olmak üzere toplam 70 öğrenci her türlü masrafları karşılanarak ülkemize getirilmiştir. Ayrıca 25 Kur'an kursu öğrencisi de Aziz Mahmud Hüdai Vakfı kanalıyla ülkemize getirilmiştir. 2010-2011 eğitim-öğretim yılında ise; Kur an kurslarına 48, İ.H.L.ne 4 ve İlahiyat Fakültesine 5 öğrenci getirilmiştir. C. Dini Yayın Hizmetleri Moğolistan da yaşayan soydaşlarımızın dini yayın ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 1992 senesinden beri 25.740 adet çeşitli dini yayının bu ülkeye gönderilerek ücretsiz dağıtılması sağlanmıştır. Dini eserlerin Moğolcaya ilk tercümeleri Din Hizmetleri Koordinatörlüğümüz tarafından yaptırılmıştır. Koordinatörlüğümüzce Kurban, Ramazan ve Kutlu Doğum hakkında Moğolca ve Kazakça dergiler bastırılmış ve soydaşlarımıza ücretsiz dağıtılmıştır. Temel Dini Bilgiler ve Öğreniyorum Serisinin (dinimi, kitabımı, peygamberimi ve dualarımı öğreniyorum) Moğolca tercümeleri yaptırılmış ve her birinden 3000 er adet mahallinde bastırılarak Yaz Kur an Kurslarında dağıtılmıştır. gündem 9
D. Sosyal ve Kültürel Etkinlikler Moğolistan da bugüne kadar 1854 adet Vekalet Yoluyla Kurban kestirilmiş olup bunun 600 adedi 2009 yılı Kurban Bayramında kestirilmiştir. 2010 Yılı Kurban Bayramında da bu civarda kurbanın, kestirilmesi tahmin edilmektedir. Adana ile Ulanbatur, İstanbul Bakırköy ilçesi ile Bayan Ulgi Kardeş Şehir olarak eşleştirilerek bazı ihtiyaçlar karşılanmaya çalışılmıştır. Darhan vilayetindeki mescid, Uvs vilayetindeki Tiaralan Camii, Ulanbatur daki mescid, Hongar Mescidinin inşası, Dayın Mescidinin onarımı, Temel Dini Bilgiler Kitabının basımı vb. için maddi destekte bulunulmuştur. 2001, 2002 ve 2004 yıllarında 1454 çocuğun sünnet ettirilmesi amacıyla ülkemizden doktorlar gönderilmiştir. Her yıl Başkanlığımızca Kutlu Doğum Haftası çerçevesinde düzenlenen konferans, panel ve etkinliklere konuşmacılar gönderilmektedir. G. Gelen-Giden Heyetler 09/10/2003 tarihinde İslam Cemiyeti Başkanı Azathan Muhanoğlu ile Hotan Türkleri Reisi Samhu Basan, 11/02/2004 yılında İslam Cemiyeti Başkanı Kadir Sayran Başkanlığımızı ziyaret etmiş ve Sayın Başkanımız Prof. Dr. Ali Bardakoğlu ile görüşmüşlerdir. Moğolistan İslâm Cemiyeti Şeref Başkanı, Büyükelçi Sayran Kadir, 10/02/2004 tarihinde Başkanlığımızı ziyaret etmiştir. 26/08/2006 tarihinde cami yeri tespiti ve öğrenci seçimi için Dış İlişkiler Dairesi Başkanı Prof. Dr. Ali Dere ile Avrasya Ülkeleri Şubesi Müdürü Kemal Hakkı Kılıç Moğolistan a gitmiştir. 21/11/2007 tarihinde Azadhan Muhanoğlu Başkanlığımızı ziyaret etmiştir. Ulanbatur un Kardeş Şehri Adana il Müftüsü ile Bayan Ulgi nin Kardeş Şehri İstanbul Bakırköy Müftüleri yapacakları faaliyetleri yerinde incelemek amacıyla Moğolistan ı ziyaret etmişlerdir. 2007 senesinde ülkemize getirilecek öğrencilerin seçimi amacıyla Adana il Müftüsü (kardeşşehir münasebetiyle) Mehmet Barış ile Dış İlişkiler Dairesi Uzmanlarından İsmail Özkan bir hafta süreyle bu ülkede görevlendirilmişlerdir. Moğolistan dan her iki dini idare başkanı Avrasya İslam Şûrası toplantılarına katılmış olup, 12-15 Mayıs 2009 tarihlerinde İstanbul da düzenlenen VII. Avrasya İslam Şûrası na Azadhan Muhanoğlu ile Kadir Sayran ın temsilcisi Hadis Batırbek katılmıştır. Moğolistan da meydana çıkan iki dini idare başkanlığı, Başkanlığımızın bu ülkeye sunduğu hizmetlerin verimliliğini ve etkinliğini azaltması nedeniyle öncelikle Kazak soydaşlarımızın bu iki başlılığa son vermeleri Başkanlığımızın en büyük arzusudur. Kazak soydaşlarımız hizmeti engellediklerinin farkına vardıklarında ve bu iki başlılığa son verdiklerinde ve aralarında birlik ve beraberliği sağladıklarında göreceklerdir ki, Başkanlığımızca sunulan hizmetler daha güzel, mükemmel ve daha planlı ve programlı bir şekilde yürüyerek bütün soydaşlarımızı memnun edecek bir seviyeye ulaşacaktır. Uzun yıllar komünizmin baskısı altında kalarak dinden, dinî hayattan ve ibadetten uzak kalma mecburiyetinde bırakılan, ancak yaratılışları gereği içlerinde yaşattıkları imanlarını söndürmeyen soydaşlarımızın birlik beraberlik içinde hareket etmeleri ve kenetlenerek bir bütün hâline gelmeleri durumunda, onları daha güzel yarınların beklediğini söylemek hiç de abartılı olmayacaktır. Bu dilek ve temennilerle nice güzel yarınlara ulaşmak ümidiyle. 10