Diyarbakır da Bulunan Bazı Taşocaklarının Yapılara Verdikleri Hasarlar Üzerine Açılan Davalar ile Đlgili Gözlem ve Değerlendirmeler An Investigation on Court Cases for the Blast Induced Vibration Damages on Buildings caused by Some Quarries in Diyarbakir Ö. Akkoyun Dicle Üniversitesi, Maden Mühendisliği Bölümü, Diyarbakır ÖZET Bu çalışmada, Silvan (Diyarbakır) ilçesinde bulunan bazı taşocaklarının çevrelerinde bulunan yerleşim merkezlerine verdikleri titreşime bağlı zararlar iddiası ile açılan davalar incelenmiştir. Yazarın bilirkişi olarak çalışmalara katıldığı bu davalarda süreç içerisinde birçok sorun ile karşılaşılmıştır. Bu sorunların ülke genelinde görülen benzer davalar için de çok farklı olmadığı düşünülmektedir. Bu bildiri ile bu çalışmalar kapsamında karşılaşılan problemler ve süreç içerisinde geliştirilen çözümlerin sektör ile paylaşılması amaçlanmıştır. ABSTRACT In this study, court cases suited on blast induced vibration effects caused by rock blasting applications in several quarries in Silvan county (Diyarbakir) are investigated. The author of this paper worked as expert for these cases and faced several different problems during the investigation process of these cases. With this study all these problems and the developed solutions are shared with the industry because it is thought that these are problems are very common in our industry in whole country. 1 GĐRĐŞ Kaya patlatmalarının; kayanın kırılması, taş savrulması, toz ve/veya duman çıkması, hava şokuna bağlı ses ve gürültü ve yer sarsıntısı gibi birçok sonucu vardır. Bir patlatmada kullanılan enerji bu sonuçları ortaya çıkaracak biçimde harcanmaktadır. Bu nedenle bir patlatma tasarlanırken asıl amaç; patlatma ile hedeflenen, bu sonuçlardan hangisi ise enerjinin mümkünse tamamının hedeflenen sonucun gerçekleşmesi için harcanması ve diğer istenmeyen sonuçları ortaya çıkaracak enerjinin kalmamasını sağlamaktır. Patlatmanın uygulanacağı jeolojik yapı, kayaç fiziksel özellikleri, patlayıcı madde özellikleri ve gecikme zamanı ile dilim kalınlığı, sıkılama gibi patlatma tasarım parametrelerinin en iyi şekilde değerlendirilip ayrıntılı bir çalışmanın yapıldığı patlatmalarda, kullanılan enerjinin büyük bir bölümü hedeflenen amaç için kullanılıp tükenirken, bu sayede istenmeyen çevresel sonuçlar da en aza indirilebilmektedir. Ancak bu çalışmalar için iyi bir mühendislik bilgisi, tecrübe ve donanıma ihtiyaç vardır. Ülkemizdeki patlatmaların bir bölümünde bu bilgi, tecrübe ve donanım ile uygulama yapıldığını söylemek güçtür. Bu nedenledir ki patlatmanın kaçınılmaz olduğu madencilik, taş ocakçılığı, tünel, boru hattı kazısı gibi faaliyetlerde patlatmanın sonuçlarından olan taş savrulması, toz ve/veya gaz çıkışı, hava şokundan kaynaklanan gürültü ve özellikle yer sarsıntısı gibi çevresel problemler ile ve bu problemlerin sonucunda açılan davalar ile sık karşılaşılmaktadır.
Diğer taraftan patlatma kaynaklı titreşimin çevresel etkileri üzerine önemli sayılabilecek ölçüde çalışma yapılmış ve bir literatür oluşturulmuştur. Ne yazık ki yasal mevzuat ve standartlar açısından aynı şeyi söylemek güçtür. Sadece gürültü yönetmeliğinin ekindeki bir tabloda maden ve taş ocakları ile benzeri alanlarda patlama nedeniyle oluşacak titreşimlerin en yakın çok hassas kullanım alanının dışında yaratacağı zemin titreşimlerinin izin verilen en yüksek değerleri frekans (Hz) ve PPV (mm/s) olarak verilmiştir (anon, 2010). Ancak patlatma kaynaklı titreşimin verdiği zararlar ile ilgili ulusal bir standardın henüz olmaması ve mevcut mevzuatın yetersizliği nedeniyle genelde çalışmalarda uluslar arası standartlar kullanılmaktadır. Bu çalışmalara örnek vermek gerekirse; Büyükçekmece Gölü batısındaki agrega amaçlı üretilen ocaklarda yapılan parçacık hızı ölçümü çalışmasında ölçülen değerler hasar kriterlerinin altında kalmıştır (Kuzu vd., 2003). Adana Yumurtalık mevkisindeki bir petrol boru hattı yakınından geçen otoyol inşaatının bir bölümünde başarılı bir patlatma tekniği için patlatma tasarımı ve saha parametreleri çalışılmıştır. Sonuçlar, patlatma kaynaklı titreşimlerin kabul edilebilir limitler içerisinde olduğunu göstermiş ve boru hattında bir hasarın olmadığına karar verilmiştir (Özer ve Dağ, 2004). Đstanbul Çatalca yakınında bulunan bir kireçtaşı ocağında düzenlenen test atımlarında ortaya çıkan titreşimlerin analizi sonuçlarına göre söz konusu sahada patlatmalı kazı sırasında oluşan titreşimlerin, saha yakınında bulunan NATO ya ait yakıt tanklarında hasara neden olmaması için, DIN 4150 Alman Normu nun yıpranmış eski yapılar için belirlediği hasar başlangıç sınırı dikkate alınmıştır (Karadoğan vd., 2007). Kadıköy-Kartal metro tünel inşaatı sırasında yapılan patlatma çalışmaları sonucu oluşan çevredeki yapılarda hasar yaratabilecek seviyede olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, USBM, DIN 4150 Normları ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre değerlendirilmiş, kaydedilen değerler, söz konusu normlara ait hasar limitlerinin altında olmuştur (Adıgüzel vd., 2007). T.K.Đ Çan Linyitleri Đşletmesi dekapaj kazısı sırasında, patlatmadan kaynaklanan titreşim ve hava şoku gibi çevresel problemleri ölçerek, bu sahaya ait titreşim parametrelerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu analiz esnasında, parçacık hızının kestirimi için literatürde yaygın kullanıma sahip 5 adet farklı maksimum parçacık hız (PPV) tahmin denklemi kullanılarak sonuçları karşılaştırılmıştır (Aksoy vd., 2007). Patlatmaların tahmin edilmesinde kullanılan ve deneysel verilerle tespit edilen arazi ve sönümleme katsayıları arasında arazi topografyasına bağlı değişkenlik gösterdiği tespit edilmiştir (Karakuş, 2010). Sözü edilen çalışmaların hemen tümünde patlatma sonucu ortaya çıkan titreşim en büyük parçacık hızı cinsinden (PPV) ölçülüp ölçekli mesafe ile ilişkilendirilerek saha ile ilgili katsayıların bulunması ve sonraki patlatmalar için bu katsayılar kullanılarak PPV değerinin ölçekli mesafe değeri ile kontrol edilmesi esasına dayanmaktadır. Bunun yanı sıra, mevcut yöntemden farklı olarak, yüzey dalgalarının bastırılması prensibine dayanan yeni bir yöntem kullanılmıştır. Yeni yöntem sadece sismik dalga ile ilgilenir ve sismik dalgaların birbirleriyle yıkıcı girişimlerini sağlayacak en uygun gecikmelerin verilmesini hedefler. Yöntemin en can alıcı noktası, pilot patlatmaya ait sismik sinyalin kullanılarak grup patlatmaya ait sismik sinyalin modellenmesidir (Aldaş vd., 2009). Ancak, kullanılan standart ya da mevzuatın kaynağı ne olursa olsun literatürdeki hemen tüm titreşim ölçüm ve değerlendirme çalışmasında ölçülen değerler kabul edilebilir sınırlarda ya da altında bulunmuştur. Erkoç (1995) a göre özellikle uyuşmazlığa konu olan olaylarda yapılan ölçümlerin hemen tamamında ölçülen değerler standartların altında çıkmıştır ki bu durumda kişilerin şikâyetlerinin nedenleri değerlendirilmiş ve şikâyetlerin, gerçek nedenlerin yanı sıra, bilgi azlığı ya da kötü niyetten kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Ulusal standardın olmaması, mevzuatın eksikliği, uygulamalarda kullanılan standartlarda tanımlanan yapı özellikleri ile ülkemiz yapı stokunun özelliklerinin farklı olması ve uygulayıcılardaki teknik bilgi eksikliği gibi öngörülebilir nedenlerden dolayı, yerleşim yerlerine yakın yerlerde yapılan patlatmalarda, patlatma kaynaklı titreşimin ölçülmesi,
değerlendirilmesi ve uyuşmazlıkların çözülmesi aşamalarında ülkemizde gözle görülür bir problem yaşanmaktadır. Bu problemin daha iyi anlaşılabilmesi için bu çalışma kapsamında Silvan ilçesinde (Diyarbakır) bulunan taşocaklarının çevresinde bulunan incelenen farklı taşocakları ve bu ocaklardan etkilendikleri iddiası ile açılan 74 dava dosyası ve henüz uyuşmazlık aşamasında olan ancak dava konusu olmayan 83 olay olmak üzere toplamda 157 vaka incelenmiştir. Yerleşim merkezlerine verdikleri titreşime bağlı zararlar iddiası ile açılan dava dosyaları (ya da uyuşmazlığa neden olan olaylar) ile davalara konu olan binalar tek tek incelenmiş ve olası titreşim hasarları kaydedilmiştir. Bu bildiri ile bu çalışma kapsamında karşılaşılan problemler ve süreç içerisinde geliştirilen çözümler sektör ile paylaşılmak istenmektedir. 2 PROBLEMĐN TANIMLANMASI Son yıllarda ülkemiz karayollarında gözlenen yapım ve onarım faaliyetlerindeki büyük artışa paralel olarak hammadde ihtiyacı artmış, buna bağlı olarak da taşocaklarından agrega üretimi artmıştır. Bu hızlı ve büyük kapasiteli üretimlerin sonucunda yerleşim yerlerine yakın taşocaklarının sayısında artış olmuş ve patlatmalardan kaynaklanan titreşime bağlı şikâyetler de artmıştır. Şikayetlerin büyük bir bölümünde söz konusu patlatmalar, küçük kapasiteli, üretimin kısıtlı bir süre içinde yapılması zorunluluğu olan taşocaklarındaki uygulamalardır. Genellikle Karayolları gibi kamu kurumlarının ihalelerini alan ana firmaların işlerini devrettikleri küçük çaplı yüklenici firmalar tarafından yönetilen bu taşocaklarında daimi bir maden mühendisi olmadığı gibi, kayıtlarda görünen teknik nezaretçi maden mühendisleri de çeşitli ve -kimi zaman haklı- nedenlerle gerekli teknik desteği yapamamaktadır. Bunun sonucunda ateşçilerin bilgisi dahilinde uygulanan patlatmalar ve bunlardan kaynaklanan titreşim şikayetleri, tazminatlar, geciken inşaat işleri, zaman ve para kayıpları yaşanmaktadır. Problemin bir diğer tarafında ise ortaya çıkan uyuşmazlıklar sonucunda yaşanan hukuki davalar ve sonuçta taşocaklarında yapılan keşifler ve bu keşiflerde bilirkişi olarak görev yapan bilirkişiler bulunmaktadır. Yapılan incelemeler ışığında, yaşanan problemleri aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür; 2.1 Mahkeme Dosyaları ve Yazılan Bilirkişi Raporları Đncelenen dava dosyaları ve uyuşmazlıkların hemen tamamı, taşocaklarındaki patlatmalardan kaynaklanan titreşimlerin çevredeki konutlara verdikleri hasar iddiası üzerinedir. Đncelenen 157 dava dosyasından 4 tanesi DSĐ yüklenicisi firmalarının sulama kanalı açmak için yaptıkları patlatmalar ile ilgili iken, 3 dava dosyasında ise titreşim şikayetine ek olarak patlatmalardan ve madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan tozun, şahıslara ait tarlalardaki ürüne verdiği zararın da tespit ve tazmin edilmesi istenmiştir. Sadece bir dosyada ise titreşim kaynaklı hasar iddiası ile tazminat talep edilirken buna ek olarak konut bahçesindeki su kuyusunun suyunun kesilmesine neden olduğu iddiası ile bu durumun da tespit ve tazmini talep edilmiştir. Đncelenen dosyaların tamamında en az bir adet, yarısından fazlasında iki adet, yarısına yakınında ise üç adet bilirkişi raporu mahkemeler tarafından hazırlatılmıştır. Bu raporların bir bölümünün altında Maden ya da Jeoloji mühendisleri ve konut hasarları için inşaat mühendisleri bulunurken, kimi zaman sadece ateşçi belgesi sahibi şahıslar bulunmaktadır. Bilirkişi raporlarının çok büyük bir bölümünde titreşim ölçümüne rastlanmamıştır. Raporların göz ardı edilemeyecek sayıdaki bir bölümünde Türkiye de genelde k ve β katsayıları 650 ve -1.5 alınır, biz de öyle aldık gibi anlaşılması güç cümleler bulunmaktadır.
Söz konusu raporlardaki problemler, bilgi eksikliği ya da artan işsizlik baskısı nedeniyle yükselen rekabetçi ortamda meslektaşlarımızın mevcut tüm iş olanaklarını değerlendirmeye çalışması şeklinde açıklanabilir ancak raporları talep eden mahkeme hakimleri ile biraz mesai harcayınca şu değerlendirmeler de yapılabilmektedir; Hakimler -doğal olarak- madencilik ile hele de patlatma ile ilgili hiçbir bilgiye sahip değildirler. Bu durumda konu ile ilgili kim bilgiye sahiptir, kim bilirkişi olabilir sorusuna da doğru cevap verememektedirler. Genelde algıları titreşim=deprem=jeolog şeklinde olduğu için patlatma bilirkişisi olarak jeoloji mühendislerini görevlendirme eğilimleri gözlenmiştir. Bunun sonucunda patlatma kaynaklı titreşim hasarı ile ilgili raporlarda bölgenin jeolojisi başlıklı bölüm sayfalarca yer alırken, titreşim, ölçülmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesi bölümü yarım sayfayı geçememektedir. Davaların çok uzun sürmesinin hukuksal olumsuzluklarının yanı sıra bir başka olumsuzluğu daha gözlenmiştir; taşocakları, genelde yakından geçen karayolu inşaatı için kısa süreliğine açılan ocaklardır. Ocaklar ile ilgili açılan davalar ocağın ömründen daha uzun sürmektedir. Bu durumda bilirkişi olarak heyet ile olay yerine giden meslektaşlarımız aylar önce terk edilmiş, madencilik faaliyetleri ile ilgili neredeyse tüm izleri silinmiş, iş makinası, personeli olmayan bir ocak ile karşılaşmaktadır. Terk edilmesinin üzerinden birkaç yıl geçmiş ocaklarda hakimler geçmişte bu ocakta yapılan patlatmanın titreşim yaratıp yaratmadığının tespit edilmesini talep etmektedirler. Aynı şekilde terk edilmiş ocakların çevresindeki konutlarda gözlenen çatlakların 2-3 sene önce orada çalışan ocaktan kaynaklanıp kaynaklanmadığının tespitini talep etmektedirler. Bu çalışma kapsamında incelenen bir dava dosyasında bir köyü etkileyen üç ayrı taşocağı ile ilgili bir vaka tespit edilmiştir. Ocakların tümü heyet incelemesinden iki yıl önce terk edilmiştir. Köydeki konutun duvarının üzerindeki çatlağın ocaklardaki patlatmadan kaynaklanıp kaynaklanmadığını soran Hakim, ek olarak her bir ocağın etkisinin yüzde olarak ayrı ayrı hesaplanıp yazılmasını da talep etmiştir. Bu zorlama durumlar da yukarıda sözü edilen ve bilirkişiler tarafından yazılmak zorunda kalınan ilginç raporları ortaya çıkarmaktadır. 2.2 Taşocaklarının Durumu Çimento fabrikası, alçı fabrikası gibi işletmelere hammadde üretmek gibi uzun süreli çalışmalar için açılan taşocaklarında madencilik teknik ve bilimi ile yasalara uygun çalışmalar gözlemek mümkün iken, genelde karayolları inşaatı yüklenicileri tarafından kısa süreliğine açılan ocaklarda durumun farklı olduğu gözlenmiştir. Bu firmalar, eskiden açılmış, galeri patlatması ile çalıştırılmış eski ocak ağızlarını kullanmak eğilimindedirler. Böylece yeni saha bulmak, agregaya uygunluk değerlendirmesi yapmak, ocak ağzı açmak, basamak oluşturmak gibi zahmetlere katlanmak zorunda kalmamaktadırlar. Ayrıca eski galeri ağzı etrafında yaptıkları üretim patlatmaları sonucunda şikayet ve dava konusu olduğunda bilirkişiler ocaklarda galeri patlatması izleri gözlemlediğinde o izler eskiden kalma, eskiden burada galeri patlatılmış şeklinde kendilerini savunmaktadırlar. Ziyaret edilen ocakların hiçbirinde maden mühendisi ile karşılaşılmamıştır. Teknik nezaretçilerin ise çok ender uğradıkları, genelde işlemleri şehirden ve uzaktan hallettikleri beyan edilmiştir. Patlatmalar, ocaklara sadece patlatmanın olduğu günlerde uğrayan ateşçiler tarafından yapılmaktadır. Çalışmalar kapsamında ateşçi olduğunu iddia eden personeller arasında sadece bir tanesinin gerçekten bilgi sahibi olduğu gözlenmiş, sorulduğunda bir kamu kurumunda ve bir özel kurumda iki kez patlatma kursuna katıldığı tespit edilmiştir. Bunun dışında doğru bilgi sahibi ateşçiye rastlamak güçtür. Aynı zamanda delici operatörlüğü de yapan bir ateşçinin açık ocak basamağına yatay delik delmeye çalıştığı ve kendi tabiri ile ufki delik delmenin dava verimliği olduğunu söylediği gözlenmiştir.
Galeri patlatmasının yasal olmadığı genelde herkesin malumudur, ancak onun alternatifi olan basamaklı üretimin tam anlaşılamadığı da gözlenmiştir; 65-70 m ayna yüksekliğine sahip bir eski ocak ağzına 6 adet kazıcı yükleyici makine bağlayıp, en üstten aşağıya doğru 15 er m kot farklı bırakarak kaya sökmeye çalışan, hidrolik kırıcı ile kırdığı kayaları bir aşağıdaki makinaya atarak üretim yapmaya çalışan bir yüklenici firma, bu durumu filme çekerek mahkemeye basamaklı üretim yaptığının kanıtı olarak sunmak istemiştir. 2.3 Kullanılan Ateşleme Sistemleri ve Patlayıcı Maddeler Gözlem yapılan taşocaklarında kullanılan ateşleme sistem ve elemanları ile patlayıcı madde seçimi ve kullanımında önemli bir problem olmadığı gözlenmiştir. Özellikle ocaklardaki diğer mühendislik uygulamaları ile kıyaslandığında en iyi durumda olanın kullanılan patlayıcı madde teknolojisi ve ateşleme sistem ve elemanları olduğunu söylemek gerekir. Ocakların hemen tümünde her personel gecikme ya da zaman rölesi nin ne olduğunu ve önemini çok iyi bilmektedir. Bu durumun nedeninin büyük bir rekabet içinde olan ve patlayıcı madde satmak için en ücra köşedeki ocaklara dahi ulaşan patlayıcı madde üreticisi ya da tedarikçisi firmalar olduğu düşünülmektedir. Mühendislik bilgisi ya da teknolojisinin ulaşamadığı bu ocaklara patlayıcı madde tedarikçileri ulaşarak pazarlama faaliyeti sırasında teknolojik donanım yanı sıra bilerek ya da bilmeyerek teknolojik bilgi de sağlamaktadırlar. 2.4 Etkilenen Konutların Durumları Taşocaklarının hemen yakınlarında bulunan bir Belde ve dört köydeki konutlar incelenmiştir. Buna göre; özellikle köylerde yaygın konut tipi olarak alt kat saman ve çamur karışımından oluşan harç ile tutturulmuş taş duvarlı kagir yapı ve üst kat yatay ve düşey hatıllarla destekli çimento harçlı, tuğla duvarlı yapılardır. Tek kat ve tamamı kagir olan eski yapıların yanı sıra iki katı da betonarme, taşıyıcı sistemleri olan (kiriş-kolon sistemi) yapılar da gözlenmiştir. Beldedeki yapıların hemen tamamı iki katlı, betonarme, seyrek de olsa ilk kat taş duvar, yine seyrek olarak taşıyıcı sistem yerine hatıllar ile desteklenmiş eski yapılar gözlenmiştir. Yapıların yaşlarına, yapım kalitelerine, tiplerine bağlı olarak az ya da çok etkilendikleri gözlenmiştir. Bu etkilenmenin derecesi, taş ocaklarına olan uzaklık ve üzerinde bulundukları jeolojik yapıya göre de değişiklik göstermiştir. Genelde betonarme olup sağlam bir taşıyıcı sisteme sahip konutlar sadece duvarlarından hasar alırken, betonarme olmayan, yığma yapılarda hasarlar daha büyük boyutlarda gözlenmiştir. Taş duvarlı kagir yapılarda çatlak hasarı gözlemlemek güç olmuştur. Belli bir noktaya kadar taşlar arasındaki harç gelen kuvvetleri emdiği için dayanan duvarların, taşların yerinden oynaması noktasından sonra kendini tutamayıp evin içine ya da dışarıya eğilme yaptıkları gözlenmiştir. Taşıyıcı sistemi dahi zarar gören betonarme konutların yanında sadece duvarları çatlayan konutların sayısı da çoktur. Bu çatlaklar betonarme yapılarda pencere ve kapı köşelerinde yoğunlaşırken, yığma yapılarda birbirine paralel yatay çatlakların duvarları zayıflattığı gözlenmiştir. Taşocağına yakın olmalarına rağmen aynı sert kireçtaşı formasyonu üzerinde oturan konutlar daha iyi durumda iken, hemen kireçtaşı formasyonunun bittiği ve kum taşı şeyl ve marn ana yapılı Şelmo formasyonu üzerindeki yapıların daha fazla etkilendikleri gözlenmiştir. 3 SONUÇLAR VE DEĞERLENDĐRMELER Đlk kademe mahkemeler tarafından çok özenilmeden hazırlatılan bilirkişi raporları genelde üst mahkemeden döndüğü için yeniden ve bu sefer daha dikkatli, uzmanını arayarak ya da üniversitelere başvurularak yapılmaktadır ki bu da fazladan yaptırılan raporlara ülkemiz kaynaklarının, zaman ve parasının harcanması demektir. Bunun yerine UYAP (Ulusal Yargı
Ağı) üzerinden erişilebilen bir bilirkişiler havuzu oluşturulması düşünülebilir. Ayrıca yazdıkları raporlar üst mahkemeler tarafından iptal edilen bilirkişiler için de bir yaptırım düşünülebilir. Teknik nezaretçi sıfatıyla çalışan maden mühendislerinin dahi uğramadığı taşocaklarının mevcut durumları iyi görünmemektedir. Sürekli çevresel sorunlar üreten bu yerler, teknolojik ve çevre dostu madencilik hakkında hiçbir fikri olmayan sıradan halka yanlış mesaj veren, sonradan düzeltilmesi mümkün olmayacak algılar üreten merkezler olarak karşımızda durmaktadır. Yaptığı anlaşmalar ile tüm sorumluğu yüklenici firmalara atan karayolları, kendi ihtiyaçları için çalışan bu işletmelerin denetlemelerini sıklaştırmalıdır. Teknik nezaretçi belgesi düzenleyen Maden Mühendisleri Odası da üyelerinin ve dağıttığı belgenin sahipleri olan maden mühendislerinin daha bilinçli çalışmaları için çaba harcamalıdır. Üniversitelerin Maden mühendisliği bölümleri de kendi öğrencilerine patlatma bilim ve teknolojisini doğru biçimde öğretmeli, onların ateşçilerin elinde kaybolup gitmelerini önlemelidir. Bir bölgede patlatma uygulaması yapılacak ise işlemler başlamadan önce, yakın çevredeki konutlar ile ilgili çalışma yapılıp mümkünse görüntülü kayıtlar tutulması önemlidir, bu sayede hangi hasarın patlatmadan önce olduğu hangisinin patlatma sonrası olduğu kolayca ortaya konulabilir. Ayrıca çalışma kapsamında iki yıl önce terk edilen ve zaman içinde basamak izleri silinen üç ayrı taşocağı ile ilgili olarak sadece patlayıcı sarf tutanaklarından yola çıkılarak bile galeri patlatması yapıp yapmadığını bulmaya yardımcı olabilecek şöyle bir yöntem düşünülmüştür; kurallara uygun basamak patlatmalarında delik çapı ve delik boyu genelde sabit olduğundan ve bir deliğe konulan ANFO ve dinamit miktarı da çok değişmediğinden ANFO/dinamit oranı grafiği üzerinden şu değerlendirme yapılmıştır; sarf tutanaklarından ANFO/dinamit oranı grafikleri çizilen üç ocaktan ikisinde bu grafikler çok dalgalı, adeta zikzaklar çizerek devam ederken, bir ocakta neredeyse 45kg değerine sabit olarak devam ettiği gözlenmiştir. Bu durumdan yola çıkılarak firma ateşçileri ile görüşüldüğünde durumun tahmin edildiği gibi iki ocakta galeri atımı, bir ocakta basamak patlatması şeklinde olduğu görülmüştür. Deprem gölgesi olan ülkemizin her yerleşim yerindeki konutlarının teknolojinin kurallarına uygun ve sağlıklı konutlar olması herkesin dileğidir ancak bir üst mahkeme kararında da belirtildiği gibi konutun kalitesiz olması patlatma titreşimi sonucunda yıkılmasına özür olarak gösterilemez. Teknik nezaretçi meslektaşlarımızın, karayolları kontrol mühendislerinin, ocak mühendislerinin, ateşçilerin ve sonunda bilirkişilerin daha özenli çalıştığı ve işlerini kurallarına uygun yaptıkları bir ortamda yüklenici firmasından işçisine, konut sahiplerinden hukukçusuna herkesin zarar gördüğü bu tip olayların sayılarının daha az olacağı değerlendirilmektedir. KAYNAKLAR Adıgüzel D., Özer Ü., Kahriman A., Karadoğan A., Aksoy M., 2007, Kadıköy-Kartal Metrosu Tünel Güzergahındaki Farklı Kaya Birimleri Đçin Patlatma Titreşim Analizi, 5. Delme-Patlatma sempozyumu, (s.141-149) Aksoy M., Kahriman A., Özer Ü., Karadoğan A., Özdemir K., 2007, Çan Açık Ocağında Patlatma Kaynaklı Titreşimlerin Çevresel Etkilerinin Đncelenmesi, 5. Delme-Patlatma Sempozyumu, s.205-211 Aldaş, G.G.U., Ecevitoğlu, B., Can A. Z., 2009, Patlatma kaynaklı titreşimlerin azaltılmasında yüzey dalgalarının bastırılması yönteminin uygulanması: TKĐ YLĐ Milas işletmesinde bir uygulama, Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, Cilt 1 (1), (s.83-93) Anon, 2010, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, Resmi Gazete Tarih 4/6/2010 sayı: 27601 Erkoç, Ö.Y., 1995, 14.Madencilik Kongresi, ISBN 975-395-150-7, TMMOB Maden Müh. Odası, Ankara (s.73-80). Karadoğan, A., Özer, Ü., Kahriman, A., Aksoy, M., Adıgüzel, D., Akkaya, U.G., 2007, Patlatma Kaynaklı Titreşim Analizine Dayalı Basamak Patlatma Tasarımı, 5. Delme-Patlatma sempozyumu, (s.177-188)
Karakuş, D. 2010, Patlatmadan Kaynaklanan Titreşimlerin Yönsel Değişiminin araştırılması, DEÜ Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 12, Sayı 2 (s.30-43). Kuzu, C., Nasuf, E., Örgün, Y., Yalçın, T. Öztürk, A., 2003, Büyükçekmece Gölü Batısı Alanda Đşletilen Taş Ocaklarındaki Üretim Atımlarından Kaynaklanan Sarsıntıların Đncelenmesi, ĐTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü, Kuvarterner Çalıştayı IV, (s.138-143). Özer, Ü., Dağ, A., 2004, Petrol Boru Hattı Yakınında Patlatmadan Kaynaklanan Titreşim Ölçümlerin Değerlendirilmesi, VII. Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, BKM64, Sivas.