Bu Proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir NİTELİKLİ İNSAN KALİTELİ İLİŞKİLER DEMOKRATİK VATANDAŞLIK VE İNSAN HAKLARI EL KİTAPÇIĞI Bu yayın Avrupa B rl ğ 'n n yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının çer ğ nden yalnızca Şeh t Önder Muratoğlu İlkokulu sorumlu olup, herhang b r şek lde AB'n n görüşler n yansıttığı şekl nde yorumlanamaz
Beni e Hor Görmm Gardaşı İÇİNDEKİLER Her İ Değerlidir... 2 Demokrasi Kültürü... 3 Hak ve Özgürlüklerimiz... 4 Çocuk Hakları Sözleşmesi... 5 Görev ve Sorumluluklarımız... 6 İ Haklarıyla İlgili Özlü Sözler... 7 İ Hakları Evrensel Bildirgesi... 7,8,9,10 Beni Hor Görme Kardeşim Sen Altınsın Ben Tunç Muyum Aynı Vardan Var Olmuşuz Sen Gümüşsün Ben Saç Mıyım Ne Var İse Sende Bende Aynı Varlık Her Bedende Yarın Mezara Girende Sen Toksun Da Ben Aç Mıyım HER İNSAN DEĞERLİDİR İ ne durumda ve hang koşullar altında bulunursa bulunsun, sadece olduğu ç n değerl d r. Herkese bu değer n ver lmes gerek r. Hep m z değerl y z, çünkü hep m z ız. Zeng n ya da fak r olması, ten reng, ırkı, nancı, statüsü vb. unsurlar ın değer n bel rlemez. Her başta kend s n n sonra da başkalarının yaşamına ve onuruna saygı duymalı. Bu durum Evrensel İ Hakları B ld rges 'nde Herkes özel ve a le yaşamına, konumuna ve haberleşmes ne saygı göster lmes n steme hakkına sah pt r. Den lerek saygı duymanın önem vurgulanmıştır. Her özünde değerl b r varlıktır. İa hak ett ğ değer Aşık Veysel Şatıroğlu vermek aynı zamanda haklarına saygının gereğ d r. Hem çevrem zdek ların değerler n hem de kend özümüzdek değerler lk anda belk göremeyeb l r z. Bu durum ın değerl b r varlık olduğu gerçeğ n b ze unutturmamalıdır. İı yapan özgürlük, eş tl k, kardeşl k, adalet, saygı, hoşgörü, dostluk, dayanışma g b pek çok değer İ olmak bu değerler taşımayı, onları davranışlarımızda göstermey ve çselleşt rmey gerekt r r. Otobüste yaşlı b r n gördüğümüzde ona yer vermek, ların düşünceler ne, kararlarına saygılı olmak g b davranışlar ı yapan değerlerdend r.
DEMOKRASİ KÜLTÜRÜ Demokras, a değer veren ve ın k ş l ğ n özgürce eleşt rmes ne ve uygulamasına olanak sağlayan b r yönet m şekl ve yaşam b ç m d r. İ hakları le ın onurlu yaşama stek ve mücadeles, onurunu en y koruyan yönet m b c m olan çağdaş demokras y ortaya çıkarmıştır. Demokras lerde değerl kılınan olgu ; a değer kazandıran özell k se onurdur. Demokras y çselleşt rmek ve yaşam b ç m ne dönüştürmek ç n; Demokras n n anlamını, önem n, değer n b len ve onları yaşayan b reyler topluluğu olmalı, Haklarını, sorumluluklarını ve özgürlükler n b len ve kullanan b reyler olmalı. Eğ t m, sağlık, güvenl k, seçmeseç lme g b hakları le a les ne, toplumuna karşı sorumluluklarının farkında olmalı, İlar çevres ndek problemlere; yapıcı, ş ddetten uzak, katılımcı ve barışçıl çözümler üretmel d r. Demokrat k Vatandaş; Duyarlı, Katılımcı, Akt f, Sorumlu ve Saygılıdır. B r k ş n n s yasal, ekonom k, toplumsal ve kültürel haklardan yararlanmasına engel olmak ayrımcılıktır. Dünyanın pek çok yer nde ayrımcılık; ların d l, d n, c ns yet, ırk, s yas düşünce, felsefi nanç, bedensel farklılık g b nedenlerle d ğer lar tarafından olumsuz muamele görmes, aşağılanması şekl nde ortaya çıkmaktadır. Boyumuz, sac reng m z veya k lomuz farklı olab l r. Yardımsever olmak, duygusal olmak, ağlamak, gülmek, sev nmek, üzülmek, cesur olmak, kend ne güvenmek g b özell kler m z Herhang b r özell ğ m z ayrımcılık veya ayrıcalık neden olamaz. Örneğ n; kadınlar ve erkekler özgürlük, sorumluluk acısından olarak eş tt r ve aynı haklara sah pt r. Bu acıdan kadınların ve erkekler n toplum hayatına eş t ve etk n katılımı toplumun güçlenmes ne katkı sağlar. HAK VE ÖZÜRLÜKLERİMİZ Gün boyunca belk de h ç farkına varmadan eğ t m alma, seyahat etme, düşünceler n açıklama, oyun oynama g b b rçok hak ve özgürlükler m z kullanıyoruz. Bu hak ve özgürlükler n kullanılması ç n her b r m ze düşen b r sorumluluk olduğunu düşündünüz mü? Örneğ n, b r arkadaşınızın fade özgürlüğünü kullanab lmes ç n s z n onu d nleme sorumluluğunu yer ne get rmen z g b. Kend haklarını b len b r, başka ların da haklarının olduğu ve onlara da saygı göstermek gerekt ğ n n b l nc nde olur. Hak ve özgürlükler herkes tarafından hlal ed leb l r. Bazen kend m z b le hak hlal yapab l r z. Örneğ n; sırada beklerken arkadaşımızın önüne geçmekle onun hakkını hlal etm ş oluruz. Bu nedenle başkasının haklarını kullanmasının da b z m sorumluluğumuzda olduğunu unutmadan hareket etmel y z. İ haklarının korunması sadece hükûmetler n görev değ ld r. Başkalarının haklarına saygı göstermek, hak hlaller ne karşı duyarlı olmak ve tepk göstermek hep m z n görev olmalıdır. Üstel k hak hlaller le mücadele bütün ların ş b rl ğ n gerekt rmekted r. Bu çerçevede; hakları b l nc n n gel şmes, haklarının tam olarak uygulanması ç n herkes n sorumluluk duygusu le hareket etmes öneml d r. Hak ve özgürlükler n sadece kağıt üzer nde kalmaması, b r yaşam b c m hal ne gelmes, uygulanması le mümkündür. Bunun ç n temel şart se demokrat k b r ortamın olmasıdır.
GÖREV VE SORUMLULUKLARIMIZ Çocuk Hakları Sözleşmesi Madde 12: Her çocuk; görüşler n serbestçe fade etme, kend s n lg lend renler konuda görüşler n n d kkate alınması steme hakkına sah pt r. Herkes n çocukları d nleme, onların fikr n öğrenme ve onlara saygı gösterme zorunluluğu Madde 13: Her çocuğun duygu ve düşünceler n sted ğ şek lde açıklama hakkı Hak ve özgürlükler n sadece kağıt üzer nde kalmaması, b r yaşam b c m hal ne gelmes, uygulanması le mümkündür. Bunun ç n temel şart se demokrat k b r ortamın olmasıdır. B r yaşam ve yönet m b c m olarak demokras b rey n ve toplumun özgürleşmes n tems l eder. Çünkü temel hak ve özgürlükler n gerçekleşeb lmes ç n yasal güvence altına alınmış olması gerek r. Ancak bu koşullara sah p b reyler; özgür ve bağımsız düşünür, karar alab l r ve aldıkları kararları uygulayab l rler. Bu çerçevede k ş ler çağdaş ve çoğulcu demokras lerde; Hakları güvence altına alınan, Sosyal sorumluluk sah b olan, Kanunları oluşturan ve bunlara saygı duyan, Özgür düşünen ve konuşan, eleşt reb len, Hak ve sorumluluklarını b len, Başkalarının haklarına saygı duyan, Farklılıklara saygı duyan b reyler olab l rler. Sonuç olarak gerek b r yönet m şekl gerekse b r yaşam b c m olarak kabul ed len demokras ; adalet, özgürlük ve hukukun üstünlüğü g b lığın her zaman ht yaç duyduğu temel değerlerle b rl kte hak ve özgürlükler n gerçekleşmes nde anahtar rol üstlenmekted r. İca yaşanılab l r b r çevren n oluşmasında herkes n sorumlulukları Küçük ya da büyük demeden çevrem zdek sorunlarla lg lenmel ve demokrat k yollarla bunları d le get rmel y z. Ben m düşüncemden ne olacak, ben k mse d nlemez. Bu çalışmadan b r şey çıkmaz. g b düşünceler demokrat k b r tavır olmadığı g b yaşanab l r b r çevren n oluşmasında da b ze yardımcı olmaz. Düşündükler m z n doğru olduğuna nanıyorsak çoğunluk b ze katılmasa b le fik rler m z cesurca söyleyeb lmel y z. Çevrede b r haksızlık gördüğümüzde "Bu ben lg lend rmez! demeden "Bu konuda ne yapab l r m?" anlayışıyla ve haksızlığı çözmek ç n harekete geçmel y z. Telev zyondak felaket görüntüler karşısında gözyaşlarına boğulan 6 yaşındak b r çocuk, 200 l ralık bayram harçlığını Pak stan'a gönderd. 6 yaşındak Onur Kaya, telev zyonda zled ğ felaket görüntüler karşısında gözyaşlarına boğuldu. B r kt rd ğ bayram harçlığını babasına veren m n k Onur, bunun Pak stan'a gönder lmes n sted. Küçük Onur'un bu hassas yet Kaya a les n duygulandırdı. Baba Özgür Kat p Kaya; "Onun küçük yüreğ hep m ze büyük b r ders verd." d ye konuştu. Oğlunun bayram harçlığını postaneye yatıran baba Kaya, bu konuda herkes hassas davranmaya davet ett. BAYRAM HARÇLIĞINI PAKİSTAN'A GÖNDERDİ (21. 09. 2010, Gazete Haber ) Dünyayı paylaşan tüm lar b rb rler ne karşı sorumludur. Dünyanın herhang b r yer nde yaşanan doğal b r felaket bütün lığı lg lend r r. Sorumsuzca doğayı k rleten b r aynı zamanda tüm lığın hayatını olumsuz etk l yor demekt r. Ya da hayatını kolaylaştıracak b r buluş tüm ları etk lemekted r. Öyleyse a lem ze, okulumuza ve toplumumuza karşı sorumluluklarımızı yer ne get rerek aslında tüm lığa karşı da görev m z yapmış oluyoruz.
ÖZLÜ SÖZLER Arabın Arap olmayana, Arap olmayanın da Arap üzer ne üstünlüğü olmadığı g b kırmızı tenl n n s yah üzer ne,s yahın da kırmızı tenl üzer nde b r üstünlüğü yoktur... Veda Hutbes " İ değer bakımından arştan(göğün en yüksek katı) daüstündür. Mesnev Düşmanınızın dah olduğunu unutmayınız. Makalat Adalet; halkın d rl ğ ve düzen, darec ler n se süsü ve güzell ğ d r.hz.al İşte devlet, şte hukuk. Devlet hukuka saygılı olduğu, hukuk da ları özgürleşt rd ğ oranda meşrulaşır ve güç kazanırlar.sam Selçuk Hukukun amacı, adalets zl ğ önlemekt r. Hukuk örgütlenm ş adalett r.claude Frédér c Bast at İlığın en güzel görev adalet dağıtmasıdır.volta re Hukuk devlet nde; hak mler kanunun sözler n telaffuz eden b r ağızdan başka b r şey olamazlar.montesqu eu İ Hakları Evrensel Bildirgesi Madde 1- Bütün lar özgür, onur ve haklar bakımından eş t doğarlar. Akıl ve v cdana sah pt rler, b rb rler ne karşı kardeşl k anlayışıyla davranmalıdırlar. Madde 2- Herkes, ırk, renk, c ns yet, d l, d n, s yasal veya başka b r görüş, ulusal veya sosyal köken, mülk yet, doğuş veya herhang başka b r ayrım gözetmeks z n bu B ld rge le lan olunan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanab l r. Ayrıca, ster bağımsız olsun, ster vesayet altında veya özerk olmayan ya da başka b r egemenl k kısıtlamasına bağlı ülke yurttaşı olsun, b r k mse hakkında, uyruğunda bulunduğu devlet veya 203 İ Hakları Evrensel Beyannames ülken n s yasal, hukuksal veya uluslararası statüsü bakımından h çb r ayrım gözet lmeyecekt r. Madde 3 -Yaşamak, özgürlük ve k ş güvenl ğ herkes n hakkıdır. Madde 4- H ç k mse kölel k veya kulluk altında bulundurulamaz, kölel k ve köle t caret her türlü b ç mde yasaktır. Madde 5- H ç k mseye şkence yapılamaz, zal mce, lık dışı veya onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz ve ceza ver lemez. Madde 6- Herkes n, her nerede olursa olsun, hukuksal k ş l ğ n n tanınması hakkı Madde 7- Herkes yasa önünde eş tt r ve ayrım gözet lmeks z n yasanın korunmasından eş t olarak yararlanma hakkına sah pt r. Herkes n bu B ld rgeye aykırı her türlü ayrım gözet c şleme karşı ve böyle şlemler ç n yapılacak her türlü kışkırtmaya karşı eş t korunma hakkı Madde 8- Herkes n anayasa yada yasayla tanınmış temel haklarını ç ğneyen eylemlere karşı yetk l ulusal mahkemeler el yle etk n b r yargı yoluna başvurma hakkı Madde 9- H ç k mse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün ed lemez. Madde 10- Herkes n, hak ve yükümlülükler bel rlen rken ve kend s ne b r suç yüklen rken, tam b r şek lde davasının bağımsız ve tarafsız b r mahkeme tarafından hakça ve açık olarak görülmes n stemeye hakkı Madde 11 1. Kend s ne b r suç yüklenen herkes, savunması ç n gerekl olan tüm güvenceler n tanındığı açık b r yargılama sonunda, yasaya göre suçlu olduğu saptanmadıkça, suçsuz sayılır. 2. H ç k mse şlend ğ sırada ulusal yada uluslararası hukuka göre b r suç oluşturmayan herhang b r eylem veya hmalden dolayı suçlu sayılamaz. K mseye suçun şlend ğ sırada uygulanab lecek olan cezadan daha ağır b r ceza ver lemez. Madde 12- K msen n özel yaşamına, a les ne konutuna ya da haberleşmes ne keyfi olarak karışılamaz, şeref ve adına saldırılamaz. Herkes n bu g b karışma ve saldırılara karşı yasa tarafından korunmaya hakkı TBMM İ Haklarını İnceleme Kom syonu 204 Madde 13 1. Herkes n b r devlet n toprakları üzer nde serbestçe dolaşma ve oturma hakkı 2. Herkes, kend ülkes de dah l olmak üzere, herhang b r ülkeden ayrılmak ve ülkes ne yen den dönmek hakkına sah pt r. Madde 14 1. Herkes n zulüm altında başka ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı 2. Gerçekten s yasal n tel k taşımayan suçlardan veya B rleşm ş M lletler n amaç ve ülkeler ne aykırı eylemlerden doğan kovuşturma durumunda bu haktan yararlanılamaz. Madde 15 1. Herkes n b r yurttaşlığa hakkı 2. H ç k mse keyfi olarak yurttaşlığından veya yurttaşlığını değ şt rme hakkından yoksun bırakılamaz.
Madde 16 1. Yet şk n her erkeğ n ve kadının, ırk, yurttaşlık veya d n bakımlarından herhang b r kısıtlamaya uğramaksızın evlenme ve a le kurmaya hakkı 2. Evlenme sözleşmes, ancak evlenecekler n özgür ve tam radeler yle yapılır. 3. A le, toplumun, doğal ve temel unsurudur, toplum ve devlet tarafından korunur. Madde 17 1. Herkes n tek başına veya başkalarıyla ortaklaşa mülk yet hakkı 2. H ç k mse keyfi olarak mülk yet nden yoksun bırakılamaz. Madde 18- Herkes n düşünce, v cdan ve d n özgürlüğüne hakkı Bu hak, d n veya topluca, açık olarak ya da özel b ç mde öğren m, uygulama, badet ve d nsel törenlerle açığa vurma özgürlüğünü çer r. Madde 19- Herkes n düşünce ve anlatım özgürlüğüne hakkı Bu hak düşünceler nden dolayı rahatsız ed lmemek, ülke sınırları söz konusu 205 İ Hakları Evrensel Beyannames olmaksızın, b lg ve düşünceler her yoldan araştırmak, elde etmek ve yaymak hakkını gerekl kılar. Madde 20 1. Herkes n s lahsız ve saldırısız toplanma, dernek kurma ve derneğe katılma özgürlüğü 2. H ç k mse b r derneğe g rmeye zorlanamaz. Madde 21 1. Herkes, doğrudan veya serbestçe seç lm ş tems lc ler aracılığı le ülkes n n yönet m ne katılma hakkına sah pt r. 2. Herkes n ülkes n n kamu h zmetler nden eş t olarak yararlanma hakkı 3. Halkın rades hükümet otor tes n n temel d r. Bu rade, g zl veya serbestl ğ sağlayacak benzer b r yöntemle genel ve eş t oy verme yoluyla yapılacak ve bel rl aralıklarla tekrarlanacak dürüst seç mlerle bel rlen r. Madde 22- Herkes n, toplumun b r üyes olarak, sosyal güvenl ğe hakkı Ulusal çabalarla ve uluslararası şb rl ğ yoluyla ve her devlet n örgütlenmes ne ve kaynaklarına göre, herkes onur ve k ş l ğ n n serbestçe gel ş m ç n gerekl olan ekonom k, sosyal ve kültürel haklarının gerçekleşt r lmes hakkına sah pt r. Madde 23 1. Herkes n çalışma, ş n serbestçe seçme, adaletl ve elver şl koşullarda çalışma ve şs zl ğe karşı korunma hakkı 2. Herkes n, herhang b r ayrım gözetmeks z n, eş t ş ç n eş t ücrete hakkı 3. Herkes n kend s ve a les ç n onuruna yaraşır ve gerek rse her türlü sosyal koruma önlemler yle desteklenm ş b r yaşam sağlayacak ad l ve elver şl b r ücrete hakkı 4. Herkes n çıkarını korumak ç n send ka kurma veya send kaya üye olma hakkı Madde 24- Herkes n d nlenmeye, eğlenmeye, özell kle çalışma süres n n makul ölçüde sınırlandırılmasına ve bel rl dönemlerde ücretl zne çıkmaya hakkı Madde 25 1. Herkes n kend s n n ve a les n n sağlık ve refahı ç n beslenme, g y m, konut ve tıbb bakım hakkı Herkes, şs zl k, hastalık, TBMM İ Haklarını İnceleme Kom syonu 206 sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kend rades dışındak koşullardan doğan geç m sıkıntısı durumunda güvenl k hakkına sah pt r. 2. Anaların ve çocukların özel bakım ve yardım görme hakları Bütün çocuklar, evl l k ç veya evl l k dışı doğmuş olsunlar, aynı sosyal güvenceden yararlanırlar. Madde 26 1. Herkes eğ t m hakkına sah pt r. Eğ t m, en azından lk ve temel eğ t m aşamasında parasızdır. İlköğret m zorunludur. Tekn k ve mesleksel eğ t m herkese açıktır. Yüksek öğret m, yetenekler ne göre herkese tam b r eş tl kle açık olmalıdır. 2. Eğ t m k ş l ğ n tam gel şt rmeye ve haklarıyla temel özgürlüklere saygıyı güçlend rmeye yönel k olmalıdır. Eğ t m, bütün uluslar, ırklar ve d nsel topluluklar arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu özend rmel ve B rleşm ş M lletler n barışı koruma yolundak çalışmalarını gel şt rmel d r. 3. Çocuklara ver lecek eğ t m n türünü seçmek, öncel kle ana ve babanın hakkıdır. Madde 27 1. Herkes toplumun kültürel yaşamına serbestçe katılma, güzel sanatlardan yararlanma, b l msel gel şmeye katılma ve bundan yararlanma hakkına sah pt r. 2. Herkes n yaratıcısı olduğu b l m, edeb yat ve sanat ürünler nden doğan madd ve manev çıkarlarının korunmasına hakkı Madde 28- Herkes n bu B ld rgede öngörülen hak ve özgürlükler n gerçekleşeceğ b r toplumsal ve uluslararası düzene hakkı Madde 29 1. Herkes n, k ş l ğ n n serbestçe ve tam gel şmes ne olanak veren topluma karşı ödevler 2. Herkes haklarını kullanırken ve özgürlükler nden yararlanırken, başkalarının hak ve özgürlükler n n tanınması ve bunlara saygı göster lmes n n sağlanması ve demokrat k b r toplumda genel ahlak ve kamu düzen yle genel refahın gerekler n n karşılanması amacıyla yalnız yasayla bel rlenm ş sınırlamalara bağlı olur. 207 İ Hakları Evrensel Beyannames 3. Bu hak ve özgürlükler h çb r koşulda B rleşm ş M lletler n amaç ve lkeler ne aykırı olarak kullanılamaz. Madde 30- Bu b ld rgen n h çb r kuralı, herhang b r devlet, topluluk veya k ş ye, burada açıklanan hak ve özgürlüklerden herhang b r n n yok ed lmes n amaçlayan b r g r ş mde veya eylemde bulunma hakkını ver r b ç mde yorumlanamaz.