EKEV AKADEMİ DERCİSİ Yıl: 15 Sayı: 46 (Kış 2011)'------451 William Bedwell ve İngiltere'deki Arap Dili Çalışmalarına Katkısı Ömer ACAR(') Özet: Bu çalışma, İngiltere'deki oryantalist çalışmaların babası olarak görülen William Bedwell'ın Arapça alanına katkılarını ele almaktadır. Bilim çevrelerince fazla inceleme konusu yapılmamış bir araştırmacı olarak Bedwell, hem kendi eserleri hem de doğrudan veya do/aylı olarak etkilediği, bir kısmı aynı zamanda öğrencisi olan bilim adamlarının ortaya koyduğu çalışmalar ile tarihteki önemli yerini muhafaza etmektedir. Ana dilden İngilizceye yapılmış ilk Kur'an çeviri/eri, bastımza imkanı bulamadığı hacimli Arapça-Latince sözlük ve diğer eserleri onun daha fazla ilgiyi hak ettiğini gösteren sadece birkaç örnekten ibarettir. Anahtar Kelimeler: William Bedwell, Arapça, Şarkiyatçılık, İngiltere, Arapça Latince Sözlük, Cambridge Üniversitesi. William Bedwell and His Role in Arabic Studies in England Abstract: This study, discusses the contributions of William Bedwell, known as the father of all orientalist studies, in England to Arabic Language. Bedwell, as a researcher has not been much subjected to examinations by scientific cb cles, maintains his significant place in history thanks to both his books and the studies of same scientists who are either his students or injluenced by him directly or indirectly. The first translations ofqur'anfrom arigina/language to English, The voluminous Arabic Latin dictionary wlıiclı lıe was not able to print, and his other works are only few examples wlıiclı show lı e deserves much mo re attention. Key Words: William Bedwell, Arabic, Orientalism, England, Arabic-Latin Lexicon, University of Cambridge.. Dr., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü, Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı. (e-mail: oacar@divinity.ankara.edu.tr)
452/ Dr. Ömer ACAR--------EKEV AKADEMİ DERCİSİ Giriş Şarkiyatçılık, Doğu-Batı ilişkileri, medeniyetlerin çatışması veya buluşması gibi çok eskiden beri üzerinde yazılıp çizilen konular, bilim ve kültür dünyamızın önemli bir alanına tekabül etmektedir. Uzun tartışmalar bir kenara bırakılacak olursa, genellikle, Doğu-Batı ilişkilerinin Haçlı Seferleri ile başladığı kabul edilir. Ama bu tür bir ilişkinin sağlıklı olmadığı yeterince açıktır. İslam kültürünün Avrupa'da tanınması ve yayılması, esasen Müslüman Endülüs ile gerçekleşmiştir. Müslümanların İspanya ve Sicilya'da kurdukları parlak medeniyet, Avrupa'da asırlar sonra bile izlerini sürdürecek ve her iki medeniyetin ortak mirası olarak, ilim ve kültürün zengin ürünlerini insanlığın istifadesine sunacaktır. Bilindiği gibi, Endülüs'te kurulan okullara Avrupa'nın her tarafından gelen öğrenciler, burada eğitimlerini tamamlayarak ülkelerine dönüyorlar, içlerinden Arapça ve İbraniceyi iyi derecede öğrenenler el üstünde tııtiılup, saraylarda ve çeşitli eğitim kurunılarında istihdam ediliyorlardı. Toledo'lu İbrahim b. Azra gibi bazı bilginler ise Avrupa'nın değişik ülkelerini dolaşıyor, gittikleri yerlerde Arapça-İbranice. dersler veriyorlardı. Bunların yanında, Sicilya'da kadılık yapan ve Arapça belgelerde adı "Kadı Brown" şeklinde geçen Thomas Brown, Larineeye çevirdiği kitaplarla Arap dili ve kültürünü Batıya ilk defa tanıtan Adelard, Endülüs'te matematik okuyan ve döndüğünde bu alanda birçok eseri Latinceye çeviren Robert ve Aristo'nun eserlerini Arapçadan ilk defa tercüme eden Michael Scot çok önemli bir yere sahiptirler. Bu sonuncusunun -Arapça yazılmış Aristo şerhlerini İngilizceye çevirmesi sayesinde Batıda Aristo tanınmaya başlamıştır. (Lewis, t.y.: 4-5). İngiltere Arapça kitap basınıında nispeten geç kalmışsa da, ileriki yıllarda bu açığı telafi edecek atılınılar birbirini takip edecektir. Matbuatta Arapça, Robert Wakefield'a ait, bazı Arapça, İbranice Keldanice ifadeler içeren Oratio de laudibus trium linguarum Arabicae & C/ıaldaicae & Hebraicae adlı eserle 1524 yılında bilim sahnesine çıkmıştı. (Roper, 1985: 12). İngiltere'de tamamıyla Arapça olarak basılan ilk kitap ise, Mısırlı Emir el-mubeşşir b. Fil.tik'in 1053'te..telif ettiği Kitiibu Mulıtiiri'l-Hikem ve Meluisini'l Kilem adlı esere benzetilerek yazılan Kelimiitu 'l-feliisife ve Hikemulıum adlı kitaptır. (Lewis, t.y.: 6). Bu ilk eserleri diğerleri takip etınekle birlikte, matbaacıların Arapça hurufat bulma sıkuıtısı nedeniyle, çoğu zaman Arapça ibarelerin yerini sonradan elle yazmak üzere boş bıraktıkları veya durunıa göre İbranice karakterler kullandıkları oluyordu. İncelemenıize konu edindiğimiz William Bedwell da aynı sıkuıtıdan muzdarip olduğu için hurufat satın almak üzere 1612'de Leiden'e gidecek (Topuzoğlu, 1992: 338) ve buradan getirdiği harflerle 11ıe Arabian Trudgman ve Index Assuratarum Mulıammedici Alkorani gibi eserlerini bastıracaktır. (Roper, 1985: 13). XVII. yüzyıla kadar bu şekilde büyük zorluklar ve şahsi fedakarlıklarla yürütülen çalışmalar bu asırda artık elle tutulur bir faaliyet haline gelmiş ve iki büyük. İngiliz üniversitesi olan Cambridge ve Oxford'da Arapça kürsüleri açılmıştır. Aşağıda hayatını ve eserlerini inceleyeceğimiz William Bedwell gibi profesörler bu kürsülerde görev alarak pek çok kişiye Arapça öğretmiş ve İngiltere'deki oryantalist faaliyetlerin öncüsü olmuştur.
William Bedwell ve İngiltere' deki Arap Dili Çalışmalarına Katkısı------------------~45 1. William Bedwell'ın Hayatı İngiltere'de "Arapça çalışmalannın babası" olarak kabul edil(m'william Bedwel ı563'te Essex'in kuzeybatısındaki Great Hallingbury'de doğdu. 1 Mahalle kilisesind vaftiz edilen Bedwell'ın hayatında, ebeveyninden ziyade, küçük amcası Thoma Bedwell etkili oldu. İngiltere'de önemli mühendislik başaniarına imza atan amcası, ayr zamanda çağının önde gelen matematik bilginleı:indendi. (Hamilton, ı985: 5-6). ı578'de, anıcasının da okuduğu Cambridge Trinity College'e burslu olara kaydoldu. ı584'te bilim uzmanı, 1588'de sosyal bilimler/edebiyat sahasında maste derecesi elde etti. Burada geçirdiği yıllar, hayatının ileriki dönemleri için belirleyic olınuştur. Zira kendisini etkileyen ve yetişmesine yardımcı olan hocaları, K. Mukadde çevirisinde beraber rol aldığı arkadaşları ve onu çok yönlü bir bilim insanı yapan farkl ilgileri hep bu dönemde onun zihin dünyasında yankısını bulınuştur. (Hamilton, 1985 6). Bedwell'ı hem İngiliz hem Arap dili açısından önemli kılan hususlardan biri edebiyat uzmanı olduğu 1588'den, Bishopgate'deki St. Ethelburg kilisesine papa: olarak tayin edildiği 160l'e kadar İngiltere Krallığı'na çeşitli İslam ülkelerindeı gönderilen Arapça mektupları İngilizceye çevirmesidir. (Topuzoğlu, ı992: 338). C zamanlar İngiliz Krallığı ile Mağrib ülkeleri arasında şeker ve tekstil ticareti yapılıyor Bedwell da iki ülke arasındaki resmi yazışma işiyle meşgul oluyordu. Ayrıca sö< konusu ülkelerden ölçüm aletleri vb. konularda gelen teknik yardım talepleri de, ayn zamanda matematik uzmanı olan Bedwell tarafından karşılanıyordu. (Hamilton, ı985 ı5-ı6). Onu "İngiltere'deki Arapça çalışmalannın babası" yapan en önemli özelliği ise, daha önceleri Arapçadan İngiliz diline Latince dolayımı ile yapılan çevirilerin, ilk defz onunla birlikte doğrudan yapılmasıdır. Bedwell'ın İngiliz dili ve edebiyatındaki yeri biı başka açıdan da önem arz etmektedir. 2 Nitekim Kitab-ı Mukaddes'in King JameE tercümesine yönelik, ı 604 'te başlatılan ve b asılma tarihi olan ı 6 ll' e kadar süreıı çalışmalar kapsamında, 1. Westıninster ekibiyle birlikte, Joshua bölümünden I. Tarihler'e kadarki kısmın çevrilınesinde bizzat görev üstelenmiştir. (Todd, H. J., ı838: 23-27; Devries, ı889: ı59-ı6ı; Venn, J., ı922: J;lart I, Vol. I, 124; Loewenstein&Mueller, 2008: 129). Söz konusu tercüme faaliyeti, Bedwell'ın Arapça araştırmalarında önemli bir yeri bulunan hocası Lancelot Andrewes 3 ile teşrik-i mesai yapması ve birkaç yıl sonra - 1607'de- onun tarafından Tattenham Anglikan kilisesine papaz olarak takdim edilınesini, sağlamıştı. Bedwell 'ın Arapça alanındaki ünü esas en 1603 'lerden önce 1 2 3 Bazı kaynaklarda doğum tarihi 1561 olarak verilmektedir. Bkz. Zirikli, 1976: VIII, 123. Bemard Lewis ise 1562 olarak kaydetmektedir: Lewis,: 2004:432. Rönesans dönemi Avrupa'sında ve özellikle de İngiltere'de Arapça ile ilgili yapılan çalışmalar hakkında geniş bilgi için bkz. Holt, 1957: 444-449; Rodinson, 1985: I, 52-54; Hamilton, 1985: 67-85. Lancelot Andrewes hakkında aynntılı bilgi için bkz. Russel, Arthur T., 1860.
454/ Dr. Ömer ACAR.--------'--EKEV AKADEMi DERCİSİ Avrupa kıtasında yayılmış durumdaydı. Nitekim tanınmış Rollandalı oryantalist Thomas Van Erpe (Erpenius) kendisini ziyaret etmiş; memnun kaldığı ziyaret esnasında onun Arapça sözlüğü üzerindeki yoğun çalışmalarını bizzat müşahede etmişti. (Stephen, 1885: ı 19). Bedwell'ın 1612'de bir nevi iade-i ziyaret anlamı taşıyan, ama esas amacı, Leiden'in tanınmış yayıncılarından Raphelengius kardeşlerin yardımına başvurmak ve Arapça sözlüğünün basımı için onların -rivayete göre- yirmi bin kelimelik Arapça humfat arşivinden yararlanmak olan Hollanda gezisi sayılmazsa, Bedwell ömrünün 25 yıl gibi önemli bir kısmımen son görev yeri olan Tottenhaıi:ı'da geçirmiştir. Antik All Hallows'un kilise kayıtlarına bakılırsa, Bedwell bu süre zarfında kendini kitaplan ve ailesine vermiş, en önemli yayınlarını bu yıllarda yapmıştır. Bedwell1632'de burada vefat etmiş ve görev yaptığı kilisenin bahçesine gömülınüştür. (Hamilton, 1985: 28-29). 2. Eserleri 4 2.1.Matbu Eserleri (Kronolojik sıraya göre): 1. Proplıetica Hlıobadyalı: Eski Ahit'in Obadiah BÖlümü'nün eski İbranice ve' Keldanice kaynaklardan yararlanarak Latinceye çevrilmiş hali. (1612) 2. Trigonum Arclıitectonicum: The Carpentars Rule. Tomruk, ahşap, cam, taş vb. nesneleri kolay ve hatasız bir şekilde ölçmeye yarayan bir tür ölçüm cetveli. (1612) 3. D. Iolıannis Apostoli&Evangelistae Epistolae Catlıolicae Omnes Arabicae: Yeni Ahit'te yer alan Yuhanna'nın Mektuplan bölümünün Arapça-Latince çevirisi. (Bir sayfada Arapça, karşısınd(!_!-atincesi verilıniş). (1612) (Krş. Bedwell, 1612: 1-52). 4. De Numeris Geometricis: Of The Nature And Proprieties Of Geometrical Numbers. Lazarus Schonerus'a ait geometri kitabının İngilizce tercümesi. (1614) 5. Kalendarium Viatorium Generale: The Travellers Kalendar Serving. Denizciler ve seyahat eden tüccarlar için hazırladığı bir nevi takvim. (1614) 6. Molıammedis Imposturae: A Discovery of The Manifold Forgeries, Falshhoods, and Horrible Impeties of The Blasphemous seducer Moharnmed. (1615) "XVI. yüzyılın sonlarında Roma'da basılan Muşfılıabetü Rillıaniyye Beyne'l ''Alimeyn adlı Arapça bir eserin İngilizce tercümesi olup, hacdan dönen Şeyh Sinan ve Ahmed adlı iki Müslüman arasında geçtiği iddia edilen konuşmalardan meydana gelıniştir. Eserin aslını, İsHimiyet aleyhindeki kitapların Arap harfleriyle basılıp Osmanlı topraklarında satılması amacıyla 1:584'te Roma'da Kardinal Ferdinando. dei Medici tarafından kurulan Typographia Medicea hesabına çalışan Hıristiyanlığa geçmiş bir Arap'ın yazdığı bilinmektedir. Bedw:ell, İslfun'a ve İslfun Peygamber'ine karşı tecavüzkfu: bir üslupla kaleme alınmış çirkin iftira ve isnatlar içeren bu kitabı tercüme etmekle Katelik ve Protestan kiliselerine Hıristiyanlık propagandası ve misyonerlik faaliyetleri için Arapça öğrenmenin ne derecede faydalı olabileceğini göstermek istemiştir. Bedwell'in Tlıe Arabian Trudgman ve!ndex Assuratarum Mulıammedici Alkorani adlı eserleriyle birlikte 1615'te Londra'da basılan kitabın 2. baskısı da yine 4 Bedwell'ın eserleri hakkında geniş bilgi için bkz. Chalmers, 1816: 22-23; Stephen, 1885: IV, 119-120;. Watt, 1824: I, 93r; Tumer, Henry S., 2006: 69
William Bedwell ve İngiltere' deki Arap Dili Çalışmalarına Katkısı:-------------------455 Londra'da başka bir yayınevi tarafından Mahomet Unmasked adıyla 1624 yılında yapılmıştır." (Topuzoğlu, ı992: 338/ 7. The Arabian Trudgman: Certaine Arabicke Termes. Bazı yer isinıleri, saygı ifadeleri, makanı-mevki isinıleri gibi o dönemdeki tarihçi ve yazarların sık kullandığı bazı kelinıelerin etimolojik izahlarını ele alan bir kitap. (1615) 8. Index Assuratm um Muhammedici Alkorani: A.. Catalogue Of The Chapters of The Turkish Alkoran. Kur'an sure isinılerinin transkripsiyonu, Latince çevirisi ve bazı surelerio içeriğiyle ilgili yorumları içeren bir indeks çalışması. (ı6ı5) 6 9. The Principles Of Arithmeticke: Bemard Saligııacke'nin matematik kurallarıyla alakah kitabının Bedwell tarafından İngilizceye tercümesi. (ı5ı6) ı o. A Brief Description of the Towne of Tattenham Highcrosse in Middlesex: Tattenham Kilisesinde görev yaptığı zaman yazdığı, şehri ilk defa etraflı bir şekilde anlatan kitap. (163ı) ı 1. The Tournament of Tottenham: Eski ve geleneksel bir müzikallşiirin yeniden düzenlenip ayrı basım olarak yayını. (1631) ı2. Mesolabium Architectonicum: Amcası Thomas Bedwell'ın arazi ölçümlerine dair yazdığı eserin düzenlenmiş ve yayma hazır hale getirilerek basılmış hali. ( ı63 1) 13. Via Regia Ad Geometriam: The W ay to Geometry. Astronoınlar, coğrafyacılar, arazi ölçümüyle uğraşanlar, denizciler ve mühendisler için Peter Ranıus tarafından yazılan Geometriye Giriş adlı kitabın İngilizce tercümesi. (ı536) 2.2.Yazma Eserleri ı. Arapça Kitab-ı Mukaddes metinlerinin transkripsiyonunu içeren bazı el yazmaları. 2. Arabici Dictionarii: A Specimen Arabic-Latin Lexicon. Bedwell'ın bütün hayatını vakfettiği halde, ne yazık ki çeşitli sebeplerden dolayı bastıramadığı büyük Arapça-Latince sözlük. Bu sözlük çalışması Bedwell'ı öneınli kılan hususların başında gelmektedir. Sözlüğün el yazma nüshaları ve Leiden'den getirdiği hurufatı ölümünden kısa bir süre önceı53ı 'de Cambridge University Library'ye bırakmıştır. 7 5 Bu eser ile ilgili olarakaynca bkz. Hamilton, 1985: 66-69. Yazarın aşağıda yer verilen The Arabian Tntdgnıan adlı eseri ve müellife ait bazı Kur'an indeksleriyle birlikte basılan nüshası için bkz. Marsden, W. 1827: ll. 6 Nebil Matar'ın verdiği bilgiye göre, Bedwell bu eserinde daha önce hiç yapılmayan bir işi başarmış, Kur'an:ın sure adlarını tek tek transkripsiyon ederek, bunların Latince karşılıklarını vermiştir. 1630'lara kadar Cambridge Üniversite'sinde bir tek Kur'an nüshasının bile mevcut olmadığı dikkate alınırsa, Bedwell'ın kendi asnnda ne kadar zor şartlarda önemli işlere imza attığı anlaşılır. Krş. Matar, 1998: 73-74. 7 Kütüphane kayıtlarına bakılırsa, sözlük ilk iki cildi büyük diğerleri standart boy olmak üzere 9 ciltten oluşmaktadır. Aynntılı bilgi için bkz. Browne, 1900: 313. Bedwell sözlüğünün 800 sayfalık ilk cildini 1595'te, 600 sayfa tutan ikinci cildini ise 1599'da tamamlamıştı. Krş. Hamilton, 1985: 12. Eserin Cambridge Üniversitesi Kütüphane'sine miras bırakıldığına dair kayıt için bkz. Luard, 1867: 17; Hamilton, 1985: 127.
4561 Dr. Ömer ACAR.--------EKEV AKADEMİ DERCİSİ 2.3.Kur'an Tercüme ve Transkripsiyonları Bedwell, kısmen de olsa, Kur'an'ı doğrudan Arapça aslından çeviren ilk müsteşrik olma özelliğine sahiptir. Alexander Ross'un, Fransızca'dan yaptığı İngilizce Kur'an çevirisi (1649) bilinmekle birlikte, Arapça aslından çevirme geleneği Bedwell ile başlamış ve iıihayet tam metin çevirisi düzeyine George Sale ile ulaşmıştır. (1 734). Bedwell'ın hangi sureleri çevirdiği konusu biraz kapalıdır. Zira bu konuda bilgi veren Hamilton, kitabının sonunda Bedwell'ın eserlerini sıraladığı listede, sadece çevirilerin el yazma nüshalarının bulunduğu Cambridge University Library' deki katalog. numarasını ve "sure 1 ve sure 2 'nin 1-139. ayetleri" bilgisini vermekle yetinmiştir. (Krş. Hamilton, 1985: 127). Yine aynı yerdeki bilgiye göre Bedwell'ın bazı Kur'an surelecinden yaptığı transkripsiyonlar da el yazması olarak Oxford Bodleian Library'de bulunmaktadır. (1985: 127) 2.4.Diğer Eserleri: Bedwell'ın bunlardan başka bir nevi arkadaş/meslektaş albümü niteliğindeki Album Amicorum adlı çalışması ve çeşitli makam veya şalısiyetlerle yazışmalarını ihtiva eden mektup koleksiyonu vardır. Ayrıca Oxford Bodleian Library'deki kayda göre, bazı İncil pasajlarını Farsçaya çevirmiştir. (Krş. Hamilton, 1985: 97-104, 121-123 ve 128). Bemard Lewis'in verdiği bilgiye göre, Bedwell Bizans döneminden kendi asrına kadarki dilimdeavrupa dillerine geçmiş Arapça kelimeleri bir araya getiren bir sözlük lw;ırlarnıştır. (Lewis, ~~.: 9; Zirikli, 1976, vın, 123) 8 3. Anipçaya Bakışı Bedwell'ın Sfu:ni dilleri ve özellikle de Arapçaya olan ilgisi daha Trinity College'de okurken başlamıştı. O yıllarda Cambridge ve Oxford çevrelerinde Arapça çalışmaları henüz sistematik düzeye ulaşıniş olmamakla birlikte, bilhassa İbranice hocaları tarafından, belli bir geçmişe sahip Sfu:ni dilleri çalışmalarının Arapça alanına doğru genişletilmesi gerektiği dillendiriliyordu. Burada temel saikin, özellikle orta çağdaki geç İbranice metinlerinde sıklıkla rastlanan hataların düzeltilmesinde Arapçadan istifade etmek olduğu anlaşılıyor. (Hamilton, 1985: 8) Bedwell, hocalarının bu yöndeki beklentilerini karşılamak arzusuyla, yaşadığı dönemde pek az İngilizin gösterdiği bir azirole kendisini Arapçaya vermiş, özellikle Lancelot Andrewes'in etkisiyle büyük,bir Arapça sözlük yazma hevesine kapılmıştı. Elindeki sınırlı kaynakların önemli bir kısmını, Grekli kilise babalarının çevirilerii:ıden ibaret olan Arapça el yazmalan oluşturduğu için, Hristiyanlık geleneği içinde Grekli ve başka din adarnlarının Arapça sayesinde daha iyi anlaşılabileceğine dair bir kanaate sahipti. Bu arada diğer sfu:ni dilleri üzerindeki çalışmaları da devam ediyordu. Sebastian Münster'e ait Dictionarium Chaldaicum adlı sözlüğün sayfa kenarlarına düştüğü 8 Bu konuyla ilgili bir elektronik kaynak ıçın bkz. http://www.drmahmoud.com/content/view/920/50. Bu kaynakta dile getirilen bir iddiaya göre, Bedwell'in batı dillerine geçmiş Arapça kökenli sözcüklerle ilgili çalışması, İngiliz dilinde yapılmış ilk İngilizce-İngilizce sözlük olma özelliğini taşımaktadır.
William Bedwell ve İngiltere' deki Arap Dili Çalışınalarına K.atkısı------------------- 457 notlardan da anlaşıldığı gibi, Bedwell iyi derece Arapça bilgisinin yanı sıra, İbranice, Araınice, Süryanice ve Keldanice alanında da iddialıydı. (Hanıilton, ı985: 8 4 9). Kendini uzun soluklu çalışmalara adadığı için beklenilen düzeyde eser verememiş bir bilim adamı olan Bedwell'ın elinde, kolayca ulaşabildiği, Guillaume Postel'e ait Grammatica Arabica, Jacob Christmann'ın Alplıabetum Arabicum'u ve Rutlıger Spey'in Compendium Grammaitices Arabicae adlı eserleri bulunmaktaydı. Dönemin bu artık klasikleşmiş temel eserlerinin yanı sıra, Arapça-Latince sözlüğünün, yazımını ı595'te tamamladığı 1. cildinde, Agostino Giustiniani'nin çok dilli Mezmurlar çevirisi, Man1nilere ait Süryani harfleriyle yazılmış Arapça dua kitabı ve ı59ı tarilıli bir İncil'den istifade etmiş; ı599'da tamamladığı ikinci cildinde ise, Öklid'in Aniiszr adlı kitabının Niisıruddlıı et-tilsi tarafından yapılan Arapça çevirisi, Kur'an'ın Latince Bibliander çevirisi ve bazı el yazma eserleri kullanmıştır. (Hamilton, ı985: ı2-13). Bedwell bütün hayatını Arapçaya adaınışsa da, bu onun İslamiyet için aynı düşüncede olduğu anlamına gelırıemektedir. Dönemin hakim Müslüman gücü olan Osmanlının her geçen gün artan nüfuz ve kuvveti bir nevi Hıristiyanlığa tehdit olarak algılanıyor, dolayısıyla Müslümanların kutsal kitabının dili olan Arapçaya nefretle bakılıyordu. Bununla birlikte, Bedwell gibi dini saiklerle hareket eden bazı bilgin din adamları, hem Roma kilisesiyle olan rekabetleri nedeniyle Hıristiyanlık kaynakları arasında Arapça yazılmış eserlerin İngiliz kilisesi ilkelerine daha uygun olduğu görüşünü ileri sürmüş; hem de Cambridge, Oxford, Paris ve Bologna gibi büyük üniversitelerde Arapça kürsülerinin kurulırıası suretiyle 'misyonerlik ve propaganda çalışmalarında Arapçadan daha fazla istifade edilırıesine dair 13 ı ı tarihli Viyana Konseyi kararlarının uygulanmasını savunmuşlardır. (Topuzoğlu, ı992: 338). Kendi çevirdiği Yuhanna Mektupları'nın girişinde ve ayrıca bu konuyla ilgili bir makalesinde, çok geniş bir coğrafyada hakim olan İslam dininin büyük dili olırıası hasebiyle, sadece dini bakımdan değil, siyasi ve pratik nedenlerden dolayı da Arapçanın öğrenilmesi ve üzerinde çalışılması gerektiğini vurgulamıştır. Bu sözleriyle adeta, bahsettiği o geniş coğrafyada herhangi bir tercümana ilıtiyaç duyulırıaksızın seyahat edilebileceği ve böylece dinin gerektirdiği misyanun kolayca yerine getirebileceği bir dünya hayalini kurmaktaydı. (Krş. Bedwell, 16ı2: A2; Stephen, 1885: ı ı9; Lewis, t.y., 9; Zirikli, ı976: ı23l Bedwell'ı özelde Arapça çalışmaları, genelde oryantalizm araştırmaları açısından önenıli kılan hususlardan biri de yetiştirdiği öğrencileri ve takipçileridir. En önenıli öğrencisi hiç kuşkusuz ı 604- ı 69 ı yılları arasında yaşayan ünlü oryantalist ve K. Mukaddes uzmanı Edward Pococke'dir. Oxford'un ilk Arapça profesörü unvanınasahip Pocecke, Arapça alanında yaptığı çalışmalarla haklı bir üne kavuşmuştıır. Kendisi gibi oryantalist olanve aynı adı taşıyan oğlu Edward Pococke (1648-ı727) de bu sahada önenıli çalışmaiara imza atınıştır. 10 9 10 Pocock ailesi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Lewis, t.y., 11-14. Bedwell'ın Arapça vurgusunun sadece, dini veya siyasi nedenleri olmadığı, aynı zamanda çok açık ticari hesaplan da hanndırdığı iddiası için bkz. Saliba, George, 1997: 126-127.
4581 Dr. Ömer ACAR--------EKEV AKADEMİ DERCİSİ Rollandalı Thomas Van Erpe (Erpenii.ıs) [1584-1624], Bedwell ile tam anlamıyla öğrenci-hoca ilişkisi yaşamasa da, çeşitli ziyaretleriyle kendisinden istifade etmiş, onun ideallerini yazdığı eserlerde ve bulunduğu ortamlarda yaşatmaya gayret etmiştir. Nitekim bir konuşmasında Arapça idealini, "mükemmel Arapça bilen, iyi yetişmiş, kültürlü kişiler tarafından Müslümanların din değiştirmelerini sağlamak." şeklinde ifade ediyordu. (Topuzoğlu, 1992: 338). Bedwell'ın hayatını adadığı ama şansızlık eseri bastırmayı başaramadığı hacimli Arapça sözlüğün yazma nüshalarını Cambridge kütüphanesinden ödünç alıp, hazırladığı polyglot (çok dilli) sözlüktekullanan Edmund Casteli (1606-1685) de unutulınamalıdır. Bazı müelliflere göre her ne kadar Bedwell sözlüğünü bastıramamışsa da, Casteli vasıtasıyla bu eser bilim dünyasının hizmetine sunulınuştur. (Stephen, 1885: 120; Hamilton, 1985: 93;.A.ldkl, 2006: 39). Sonuç Yaşadığı dönemde kaynakların yetersizliği, uygun matbaa veya matbaacı bulamama, Arapça hurufat sıkıntısı gibi çeşitli problemlerle yüzleşen Bedwell, bütün bu zorlukları gayreti ve çalışkanlığıyla aşmasını bilmiş ve neticede ''İngiltere'de Arapça çalı_şmalarının babası" olarak anılınayı başarmıştır. En büyük projesi ve hayali olan büyük çaplı Arapça-Latince sözlük çalışması, az önce değinilen sorunlardan dolayı ne yazık ki bastırılamamışsa da, sonraki araştırmacılara ışık tuttuğu kabul edilmektedir. Bazı kaynaklarda geçen ama hakkında kesin bilgiye sahip olınadığımız ilk İngilizce-İngilizce sözlüğü, iddia doğruysa, Avrupa dillerine geçen Arapça kökenli sözcükleri ele alınası bakımından ayrıca önemlidir. Nitekim anlaşıldığı kadarıyla, Avrupa'da Sfunl dilleri araştırmaları belli bir dönem Arapça ihmal edilerek yapılmaya çalışılmış, ancak Bedwell ve çevresindekilerin gayretleriyle Arapça hak ettiği ilgiyi görmeye başlamıştır. Netice olarak, Hz. Peygamber'e yönelik bazı hakaret ifadeleri içeren bir kitabı Arapça öğrenenler için bir kaynak olınasi amacıyla çeviren, zaman zaman objektiflik sınırlarını ilılal eden ve Kur'an'dan direkt İngilizceye çeviri yapan ilk müsteşrik olan Bedwell, genelde oryantalist çalışmalar özelde de Arapça çalışmaları alanında öncü bir şahsiyettir ve daha fazla ilgiyi hak etmektedir.
William Bedwell ve İngiltere' deki Arap Dili Çalışmalarına Katkısı------------------- 459 Kaynakça.Aklki, Necib (2006). el-musteşrikg.n. Kalıire: Dfuu'l-Me'fuif. Bedwell, William (1612). D. Iohannis Apostoli&Evangelistae Epistolae Catholicae Omnes Arabicae, Ex Officina Plantiniana Raphalengü. Browne, Edward G. (1900). AHand-List of The Muhammedan Manuscripts in The Library of The University of Cambidge. Cambridge: University of Cambridge Press. Chalmers, Alexander (1816). The Genaral Biographical Dictionary. London: J. Nicholson. Devries, William Levering (1889). "The English Bible" [Electronic Version]. The Old and New Testament Student, Vol. 9, No. 3, pp. 152-16'1. Hamilton, Alastair. (1985). William Bedwell The Arabist 1563-1632. Leiden: E. J. Brill. Holt, P. M. (1957). "The Study Of Arabic Historians In Seventeenth Century England: The Background And The Work Of Edward Pococke" [Electronic Version]. Bulletin of the School oforiental and African Studies, (3), 444-455. Lewis, B. (2004). From Babel to Dragomans-Interpreting The Middle East. New York: Oxford University Press. Lewis, B. (t.y.). "Tfuihu İhtimfuni'l-İnkiliz bi'l-'ulfrmi'l-'arabiyye". el-mustemi'u'l- 'Arabi. (Ayn basım, 6 makale bir arada). Loewenstein, D. & Mueller, J. (2003). The Cambridge History of Early Modem English Literature. New York: Cambridge University Press. Luard, Henry Richards (1867). A Catalogue ofmanuscripts Preserved in The Library of The University of Cambridge (Index). Cambridge: University of Cambridge Press. Marsden, William (1827). A Catalogue ofbooks and Manuscripts. London: J. L. Cox. Matar, Nebil (1998). Islam in Britain 1558-1685. Cambridge: Cambridge University Press. Rodinson, Maxime (1985). Turasu'l-İslfun. Tas. Joseph Schacht, Clifford Edmund Bosworth; terc. Muhammed Zuheyr Semhfrri. el-kuveyt: el-meclisu'l-vatani li's- Sekafe ve'l-funfrn ve'l-edeb. Roper, Geoffrey. (1985). "Arabic Printing And Publishing In England Before 1820". British Society for Middle Eastem Studies, 12/1, 12-32. Russell, Arthur T. (1860). Memoirs of The Life And Works of Lancelot Andrewes D. D. Cambridge.
460 1 Dr. Ömer ACAR--------EKEV AKADEMİ VERGİSİ Saliba, George (1997). Untitled Review. [Electronic Version] Journal of the American OrientalSociety, Vol. 117,No. l,pp.j75-177. Stephen, Leslie (der.) (1885). Dictionary of National Bibliography. London: Smith, Elde&Co. Todd, Henry John (1838). An Anthentic Account of Our Authorized Translation of The Holy Bible and of The Translators, Oxford: Baxter Printer. Turner, Henry S. (2006). English Renaissance Stage: Geometry, Poetics, and the Practical Spatial Arts 1580-1630. New York: Oxford University Press. Venn, John (1922). Alumni Cantabrigienses. Cambridge: Cambridge University Press. Watt, Robert (1824). Bibliot):ıeca Britannica or A General Index to British And Foreign Literature. London: Longman&Co. Zirikli, H. (1976). el-a'lam : Karnusu Teracimi li-eşheri'r-rical Daru'l-İlm li'l-melayln. ve'n-nisa. Beyrut: