MALĐYETLERĐN TÜRLERĐ VE

Đstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi 2009 2010 Öğretim Yılı Güz Yarıyılı TEK485 MALĐYET MUHASEBESĐ BÖLÜM 2 MALĐYETLERĐN TÜRLERĐ VE SINIFLANDIRILMALARI MALĐYETLERĐN SINIFLANDIRILMASI MALĐYET MUHASEBESĐNDE HESAPLARIN ĐŞLEYĐŞĐ ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1

Türlerine / Ortaya Çıkış Biçimlerine Göre Đlk Madde ve Malzeme Giderleri Đşçilik Ücret ve Giderleri Memur Ücret ve Giderleri Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Vergi,resim ve harçlar Amortisman ve Tükenme Payları Finansman Giderleri (Diğer) Çeşitli Giderler Tekdüzen muhasebe sisteminde bu sınıflandırma biçimi esas alınmıştır ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

Đlk Madde ve Malzeme Maliyeti/Giderleri Đşletme faaliyetlerini yerine getirmek için tüketilen her türlü madde ve malzeme giderlerini kapsar. Đlk madde sadece üretim faaliyetleri ile ilgili maliyet türü iken malzeme hem üretim hem de diğer işletme faaliyetleri için de söz konusu olabilir. ilk madde-hammadde yardımcı madde işletme malzemesi ambalaj malzemesi yedek parça büro-tüketim malzemesi temizlik malzemesi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3

Đşçi ücret ve giderleri Đşletme faaliyetlerini yerine getirmek için çalıştırılan işçiler adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderler Brüt ücret, prim, ikramiye, sosyal sigorta işveren payı kıdem tazminatı, sosyal yardımlar, eğitim ve staj giderleri, yolluklar vb. bu kapsamda ele alınırlar. Memur ücret ve giderleri Đşletme faaliyetlerini yerine getirmek için çalıştırılan aylıklı yönetici, memur ve büro çalışanları vb. personel adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderler Brüt ücret, prim, ikramiye, sosyal sigorta işveren payı kıdem tazminatı, sosyal yardımlar, eğitim ve staj giderleri, yolluklar vb. bu kapsamda ele alınırlar. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4

Dışarıdan Sağlanan Hizmetler Đşletme faaliyetlerini yürütmek amacıyla dışarıdan sağlanan her türlü fayda ve hizmetler için yapılan giderleri kapsar. elektrik (enerji maliyetleri), su, gaz, Haberleşme, tamir, bakım onarım, danışmanlık, temizlik hizmetleri, nakliye bu grubun en önemli maliyet kalemleridir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5

Vergi,resim ve harçlar Đşletmenin nesnel varlığı veya üretim faaliyetleri ile ilgili vergi, resim ve harçlardır.đşletme sahiplerinin kendileri ile ilgili bireysel vergiler bu gruba girmez. Emlak vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, taşıt alım vergisi, damga vergisi, mal bedeline dahil edilemeyen gümrük vergileri, gider niteliğindeki KDV, belediye resimleri, tapu harçalrı, belge harçları vb. Sabit Kıymetleri Kullanma Maliyeti/Gideri Đşletmelerde bir yıldan daha uzun bir süre kullanılmak yoluyla kendisinden yararlanılan, bina, makina, tesisat ve demirbaşların yıpranma, amortisman ve tükenme payları bu grupta ele alınır. Yalnız maddi kıymetler değil, patent ve imtiyaz gibi nesnel olmayan varlıklarda amortisman konusu olabilir. Finansman giderleri Đşletmenin gerek yatırım gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak için yaptığı kısa ve uzun vadeli borçlanmalardan kaynaklanan, faiz, komisyon, kur farkı gibi giderler bu gruba girer. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6

(Diğer) Çeşitli Giderler Yukarıdaki gider türleri içerisinde yer almayan, ancak işletme faaliyetleri için gerekli olan diğer giderler bu gruba girer. Riziko Karşılama Sigorta masrafları bu gruba girer. Sigortalanmayan bazı rizikolar için işletme kendi yapısı içinde karşılık ayırabilir. Sosyal giderler Đşletmenin sosyal ve kültürel amaçlarla kendi bünyesi dışındaki şahıs ve kurumlara yaptığı yardımlar bu gruba girer. Yalnız bu tür giderler maliyet sayılmazlar. Kira giderleri Sabit kıymetlerin kiralanmış olmaları halinde amortismanların yerini kira maliyetleri alır. Reklam ve satışları teşvik Eğitim, kültür ve yayın, Mahkeme ve noter vb. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7

Đşletmenin Fonksiyonlarına Göre Đşletmeleri temel fonksiyonları çerçevesinde; Tedarik (satın alma) fonksiyonu Üretim fonksiyonu AR-GE fonksiyonu Pazarlama, satış, dağıtım fonksiyonu Genel yönetim fonksiyonu Finansman fonksiyonu Oluşan giderler fonksiyon isimlerine göre ifade edilirler. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8

Đşlevsel maliyet/gider ayrımının en büyük önemi, imalat(üretim) maliyetlerine girecek giderler ile bunların dışında kalan maliyetlerin ayrılmasına olanak vermesidir. Bu ayrım kâr tahlilleri için kolaylık sağlar. Tedarik (satın alma) Giderleri Makina ve hammade gibi varlıkların alınması sırasında komisyon, taşıma, montaj, hamaliye ve sigorta gibi satın alma ile ilgili giderlerdir. Bu giderler, maliyet kavramı gereğince satın alınan varlığın maliyetine dahil edilir. Örneğin, satın alınan malzemenin taşınması için yapılan nakliye gideri, ilk madde ve malzeme stok maliyetine ilave edilerek aktifleştirilir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9

Üretim Maliyetleri Hammaddenin mamule dönüştürülmesi anlamına gelen üretim işlemi için katlanılması zorunlu olan giderler ve bunlardan kaynaklanan maliyetlerdir. Dolaysız malzeme, dolaysız işçilik ve üretim genel maliyetlerinden oluşur. AR-GE Maliyetleri/Giderleri Yeni mamuller, hizmetler ve süreçlerle ilgili fikirlerin üretilmesi ve uygulanması ile ilgili olarak katlanılan maliyetlerdir. Araştırma ve geliştirme fonksiyonunun yerine getirilmesi için yapılan; işçi ve personel ücret ve giderleri,malzeme, vergi,amortisman ve diğer giderlerden oluşur. Projenin araştırma değil, ancak geliştirme safhasında katlanılan giderler belli koşulları sağlaması halinde amortismana tabi maddi olmayan duran varlık olarak aktifleştirilebilir(38. no.lu Türkiye Muhasebe Standardı). ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10

Satış, Pazarlama ve Dağıtım Giderleri Talep yaratılması, sipariş alınması ve malın müşteriye ulaştırılıp, teslim edilmesi için katlanılan maliyetlerdir. Reklam giderleri, seyahat giderleri, satış personeli maaşları, satış komisyonları, satış nakliye giderleri, pazarlama bölümünün ısıtma, aydınlatma, amortisman, kırtasiye vs. satış maliyetlerini oluşturur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11

Genel Yönetim Giderleri Üretim ve satış faaliyetleri dışında kalan her türlü örgütsel ve yönetsel faaliyetlerden kaynaklanan giderlerdir. Genel müdürlük, personel, finansman, araştırma-geliştirme, halka ilişkiler gibi bölümlerin giderleri bu gruba girer. Finansman Giderleri Đşletmeye fon sağlanabilmesi için katlanılan maliyetlerdir. Faiz ve komisyon giderleri, hisse senedi ve tahvil ihraç giderleri belli başlı finansman giderlerini oluşturur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12

Maliyetlerin Mamullere Yüklenme Şekline-Olanağına / Đzlenebilirliklerine Göre Dolaysız Maliyet Dolaylı Maliyet Mamul maliyetlerini hesaplamada sağladığı kolaylık bakımından büyük önem taşır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13

Dolaysız (direk) maliyetler: Mamul maliyetine doğrudan yüklenebilen maliyetlerdir. Dolaysız madde-hammadde Dolaysız işçilik Özel maliyetler Dolaysız madde ve işçilik, mamulü meydana getirmek için harcanan, mamul bünyesi içine giren veya ne kadar harcandığı doğrudan doğruya saptanabilen maliyetlerdir. Özel maliyetler-özel bir sipariş için harcanan model ve kalıp maliyetleri gibi maliyetlerdir. Dolaysız maliyetler daha genel anlamda, hangi mamul, bölüm veya maliyet yeri için katlanıldığı izlenebilen maliyetlerdir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14

Dolaylı (endirekt) maliyetler: Dolaysız maliyetlerin dışında kalan tüm maliyetler dolaylı maliyetlerdir. Yapıldıkları yer bakımından dolaylı sayılan, tamirhane veya kazan dairesi gibi yardımcı bazı teknik servislerde katlanılan maliyetlerle, idari servislerin maliyetleridir. Kimi maliyetler imalat safhalarında yapılmalarına ve imalatla ilişkili olmalarına karşılık, nitelikleri ve mamullerle ilişkilendirilme olanakları bakımından, mamullere doğrudan yüklenemezler. Ustabaşı ücreti, konfeksiyon dikiş ipliği, vb. gibi. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15

Maliyetlerin Üretim Süreciyle Đlişkilerine Göre Đlk (Asıl) Maliyet Dolaysız madde + dolaysız işçilik Dönüşüm Maliyeti Dolaysız işçilik + üretim genel maliyeti Đlk maliyet mamullerin dolaysız maliyetini temsil etmektedir. Dönüşüm maliyeti ise hammaddeyi mamule dönüştürmek için gerekli maliyetleri içermektedir. Üretim teknolojisi makine yoğun olup, işçiliğin maliyetler içerisindeki payı %10 un altına düştüğü durumlarda işletmeler dolaysız işçiliği ayrıca izlemekten vazgeçerek, üretim maliyetleri içerisinde ele alırlar. Bu durumda ilk maliyet dolaysız madde maliyetine ve dönüşüm maliyeti de işçiliğin de dahil olduğu üretim genel maliyetlerine eşit olur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16

Maliyetlerin Faaliyet (Üretim) Hacmi Karşısındaki Davranışlarına Göre Sabit Maliyet/Gider Yapısal (bağlı) sabit maliyetler/giderler Planlanmış (iradi-istemli) sabit maliyetler/giderler Değişken Maliyet/Gider Karma Maliyet/Gider Yarı Değişken Maliyet/Gider Yarı Sabit (basamaklı) Maliyet/Gider Planlama ve kontrol açısından bu ayrımın büyük önemi vardır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17

Sabit Maliyet Belli bir hesap/zaman dönemi içerisinde faaliyet hacminin azalıp çoğalmasına karşın tutarı aynı kalan maliyetlere sabit maliyetler denir. Temel alınan hesap dönemi kısaldıkça, maliyetlerin daha büyük bir bölümü sabit maliyet niteliği kazanabilir (kiralar). Temel alınan hesap dönemi uzadıkça, daha önce sabit sayılan bazı maliyetler kısmen değişken duruma gelebilir(basamaklı değişken, kademeli, sıçrayan maliyetler) Belli bir üretim seviyesine kadar tek bir ustabaşı, daha yüksek üretim seviyeleri için ikinci ustabaşı çalıştırılması ile ustabaşı maaşı seviyesi sıçrama gösterir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18

Bağlı Sabit Maliyet-Đradi Sabit Maliyet Đşletmenin kurulu kapasitesinin, kullandığı duran varlıklarının nicelik ve niteliğinin ve örgüt yapısının neden olduğu sabit giderlere bağlı sabit maliyetler adı verilir ( amortismanlar, bina vergisi, sigorta payları, kiralar, kilit personel maaşları) Bağlı sabit maliyetlere alt yapı maliyetleri adı da verilir. Bu maliyetlerin azaltılması, işletmenin uzun dönemdeki satış ve üretim hedeflerinin daraltılması anlamına geleceğinden üretimdeki geçici azaltmalar, bağlı sabit maliyetleri etkilemez. Đradi sabit maliyetler ise, her bütçe yılı başında yetkili yöneticilerin kararlarıyla belirlenen sabit maliyetlerdir (reklam, eğitim, Ar-Ge, vb.) Đradi sabit maliyetlerin bütçelenen tutarları bir yıl için sabittir. Gelecek bütçe yılında yöneticilerin kararlarıyla başka bir değer alabiliriler. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19

Faaliyet hacmi arttıkça birim sabit giderler düşer. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20

Değişken Maliyet Üretim hacmi, satış hacmi ya da başka bir faaliyet ölçüsü ile aynı yönde değişen maliyetlere değişken maliyet denir. Değişken maliyetler, davranışlarına göre birkaçşekilde karşımıza çıkar. Doğrusal maliyetler üretim miktarı ne olursa olsun, bir mamul birimi için hep aynı nicelikte kalan maliyetlerdir. Dolaysız madde, doğrusal değişken maliyetler grubun en tipik örneğidir. Toplam değişken maliyetin faaliyet hacmi ile aynı oranda değişmesi gerekmez; örneğin, üretim %10 değişirken, değişken maliyet %5 ya da %15 oranında değişebilir. Doğrusal Değişken Maliyet ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21

Değişken Maliyet Değişken maliyet ile üretim miktarı arasındaki ilişkinin her zaman doğrusal olması da gerekmez. Önemli olan, faaliyet hacmi ile aynı anda ve aynı yönde değişmesidir. Bazı görüşler, maliyet değişimi için S şeklindeki eğriyi daha tipik kabul etmektedir. Bu eğri sabit bir maliyet değeri ile başlamakta, belli bir üretim aralığında temposu yavaşlayan (degresif) bir artış göstermekte, işletmenin optimal üretim faktörleri bileşimini gerçekleştirdiği noktada, en düşük ortalama birim maliyetle çalıştığı değerine ulaşmaktadır. S maliyet eğrisi Marjinal maliyetler: üretime eklenen her yeni birimin neden olduğu maliyetler ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22

Değişken Maliyet Optimal kapasite düzeyinde çalışan işletmeler için maliyetler yaklaşık olarak doğrusal bir gelişim göstermektedir. Uygulamada, karşılaşılan ölçme sorunlarından kaçınmak için üretim-değişken maliyet ilişkisinin doğrusal olduğu varsayımı yapılır. Optimal noktadan sonra, toplam maliyetlerdeki artış hızı gittikçe artan bir gelişim göstermektedir. Aşırı kapasite ile çalışmayı gösteren bu aşama, işçilik için fazla mesai, makinalarda arızaların çoğalması, hammadde fire oranının artması, bu giderek hızlanan (progresif) bir artışa neden olabilir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23

Karma Maliyetler Sabit ve değişken unsurları aynı anda içeren maliyetlerdir. Yarı Değişken Maliyet Faaliyet hacminin sıfır olduğu noktada pozitif bir değeri olan, üretim arttıkça artan maliyetlerdir. Tamir-bakım, telefon, elektrik maliyetleri, her an hizmete hazır olmanın karşılığında neden oldukları sabit maliyetlerin yanı sıra, faaliyet hacminin artmasıyla artan hizmetleri ölçüsünde değişen maliyetlere yol açarlar. Yarı değişken maliyetler ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25

Karma Maliyetler Yarı Sabit (Basamaklı) Maliyet Birbirini izleyen küçük üretim aralıklarının her birinin başlangıcında artış gösteren, fakat o üretim aralığında sabit kalan dar basamaklı yarı sabit maliyetlerdir. Değişken giderlerin basamaklı olarak artması, üretim faktörünün bölünmezliği ile ilgilidir. Dolaysız işçiliği üretimde tam gereken miktarda kullanmak zordur. Bir işçi saatte 5 birimden fazla üretim yapamaz ise, üretimi yükseltmek için ikinci bir işçiyi işe almak gerekir. Böylece 0-5 birimde işçilik ücreti, 20TL/saat ise, 6-10 üretim aralığında 40 TL/saat olacaktır. Dar basamaklı yarı sabit maliyetler ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26

Üretim faktörlerinin bölünebilirliği arttıkça basamaklar küçülecek ve maliyet tam değişkene yaklaşacaktır ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27

Karma Maliyetler Geniş Basamaklı Maliyet Bölünmesi zor üretim faktörlerinde ise basamakların genişlediği gözlenir. Nezaretçi maaşlarında, amortisman giderlerinde, kiralarda olduğu gibi. Bu durumda basamaklı değişken yerine basamaklı sabit ifadesini kullanmak daha uygun olacaktır. Geçerli üretim aralığı Geniş basamaklı y. sabit maliyetler ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29

Ölçü Birimi Olarak Kullanılan Üretim Miktarına Göre Toplam Maliyet Belli bir hesap döneminde gerçekleştirilen üretimin tümü için katlanılan maliyetler Birim Maliyeti Toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle bulunan ortalama maliyet. Toplam maliyet sabit ise, üretim arttıkça birim maliyetler düşer. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33

OSM:ortalama sabit maliyet ODM:ortalama değişken maliyet OM:ortalama maliyet MM:marjinal maliyet ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Ait Oldukları Kısma Göre Üretim Kısmı Maliyetleri Hizmet Kısmı Maliyetleri Gidere Dönüştükleri Döneme Göre Ürün Maliyeti Üretim maliyeti ile eş anlamlıdır. Üretilen mallar satılana kadar gidere dönüşmezler. Sadece SMM dönemin satış gelirlerinden düşülür. Dönem Maliyeti(Dönem Gideri) Satış, genel yönetim, Ar-Ge ve finansman giderleri dönem maliyetleridir. Hangi dönemde ödenmişlerse o dönemin gideri sayılırlar ve o dönemin satış gelirlerinden düşülürler. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Planlama, Kontrol ve Çeşitli Yönetim Kararları ile Đlişkilerine Göre Standart Maliyet-Bütçelenmiş Maliyet Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet Bağlı Sabit Maliyet-Đradi Sabit Maliyet Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Ek Maliyet-Marjinal Maliyet Fırsat Maliyeti ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Standart Maliyet-Bütçelenmiş Maliyet Standart maliyet, gerçekçi bir verimlilik düzeyinde katlanılması gereken birim başına dolaysız maddeler, dolaysız işçilik ve üretim genel maliyetlerinin (ÜGM) toplamıdır. Đş ve zaman ölçümü gibi bilimsel metotlarla tespit edilen standart dolaysız madde ve işçiliğin yanı sıra bütçelenmiş ÜGM nin üretim hacmine bölümüyle elde edilen ÜGM yükleme oranının toplamıyla bulunur. Bütçelenmiş maliyet, belli bir üretim hacmi için öngörülen toplam maliyettir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet Bir sorumluluk merkezinin yöneticisinin kararlarından etkilenen maliyetler kontrol edilebilir maliyet, aynı yöneticinin iradesi dışında katlanılan maliyetler ise kontrol edilemez maliyet olarak adlandırılır. Kısım yöneticisi hammadde veya malzeme sarfını kontrol edebilir; ancak, bina vergisinden düşen payı kontrol edemez. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Gelecekte gerçekleşmesi beklenen ve alternatif hareket tarzlarının her biri için farklı değerde olan maliyetlere geçerli maliyet adı verilir. Örneğin A ve B makinalarından birinin seçilmesi ile ilgili bir karar durumunda, bu makinaların farklı değer taşıyan yıllık bakım maliyetleri geçerli maliyet olur. Yönetim kararlarından etkilenmeyen maliyetler ise geçersiz maliyet adını alır. Batık maliyet geçersiz maliyetlere güzel bir örnek oluşturur. Batık maliyet geçmişte katlanılan ve geri dönülmesi olanaksız olan maliyettir. Gelecekle ilgili kararlar üzerinde hiçbir etkileri yoktur. (mevcut duran varlıkların amortisman maliyetleri) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Örneği: Bir işletme mevcut atölyelerinden birini yeniden düzenlemek istemektedir. Saat ücretlerinde bir değişiklik öngörülmemekle birlikte atölyenin yeniden düzenlenmesi, gerekli işçilik saatlerinde ve işçilik maliyetlerinde farklılaşmaya yol açması beklenmektedir. Dolaysız maddelerin geçmişte birim başına ne kadarsa gelecekte de aynı kalacağı tahmin edilmektedir. Aşağıdaki tabloya göre vereceğiniz karar açısından hangi maliyetin geçerli hangisinin geçersiz olduğunu belirtiniz. Birim Başına (YTL) Atölyenin mevcut şeklini koruma Atölyeyi yeniden düzenleme Dolaysız işçilik 10 15 Dolaysız maddeler 20 20 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Ek Maliyet-Marjinal Maliyet Ek maliyet, iki alternatif hareket tarzının maliyetleri arasındaki farktır. A makinasının yıllık bakım maliyeti 3000 YTL, B makinasının 2500 YTL ise, A makinasının ek bakım maliyeti, 500 YTL, B makinasının ek bakım maliyeti, -500 YTL dir. Marjinal maliyet üretimdeki bir birimlik artışın neden olduğu ek maliyettir. Üretim 1000 birimden 1001 birime çıktığında maliyet 2 YTL den 2.2 YTL ye yükseliyorsa, marjinal maliyet 0.2 YTL dir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Fırsat Maliyeti Belli bir alternatifin seçilmesi nedeniyle, seçilmemiş olan en iyi alternatifin mahrum kalınan net yararı, seçilmiş olan alternatifin fırsat maliyeti olarak adlandırılır. Fabrika ek binasının bir kısmını depo olarak kullanma veya kiraya verme alternatiflerinden, ilki tercih edildiğinde, binayı kullanmanın fırsat maliyeti, mahrum kalınan kira geliridir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42

Maliyetlerin Sınıflandırılması (devamı) Fırsat Maliyeti Dört alternatif hareket tarzının öngörülen gelir ve giderleri B alternatifinin karı, fırsat maliyetini de içerecek şekilde hesaplanırsa buna ekonomik kar adı verilir. Doğru karar ekonomik karı pozitif olan alternatifin seçilmesidir. A B C D Beklenen gelir 2000 3000 3500 2700 Beklenen gider 1700 2500 3100 2350 Beklenen kar 300 500 400 350 A B C D Beklenen gelir 2000 3000 3500 2700 Beklenen gider 1700 2500 3100 2350 Beklenen kar 300 500 400 350 Fırsat maliyeti 500 400 500 500 Ekonomik kar -200 100-100 -150 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 43

Maliyetlerin Sınıflandırılmasına Bir Örnek Dolaysız malzeme Dolaysız işçilik Dolaylı malzeme Dolaylı işçilik Diğer dolaylı mal. Dolaysız maliyet (Temel Đmalat Maliyetleri) Dolaylı maliyet (Genel Đmalat Maliyetleri) Đmalat Maliyetleri Đmalat Maliyeti (Sınai Maliyet) Yönetim Maliyetleri Satış Maliyetleri Dönem Maliyetleri Satış Maliyeti Ticari Maliyet ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 44

2003 Maliyet Faktörleri: Dokuma Brezilya Çin Hindistan Đtalya Kore Türkiye Amerika B. D. 1 Eğitilmiş personel saatlik ücreti 1.49 1.45 1.09 20.97 6.79 3.65 17.97 2/3 Makine bakım işçisi saatlik ücreti 1.36 0.76 0.90 19.03 4.99 2.60 15.76 3 Eğitilmemiş personel saatlik ücreti 0.82 0.66 0.71 18.49 3.78 1.64 12.50 3 Çalışma saatleri (yıllık) 7618 7875 8402 6500 7144 7142 7800 Elektrik gücü maliyeti /kwsaat 0.03 0.07 0.08 0.10 0.05 0.07 0.05 4 Su maliyeti / m 3 0.14 0.18 0.79 0.37 0.85 0.50 0.59 4/5 Buhar maliyeti /lb iplik 0.03 0.02 0.02 0.04 0.03 0.04 0.04 Haşıllama maliyeti /lb iplik 0.04 0.05 0.13 0.16 0.69 0.14 0.10 Petrol/gaz maliyeti (kg başına/cu.ft başına) 0.19 0.37 0.19 0.01 0.38 0.01 4 (petrol) (petrol) (petrol) (gaz) (gaz) 0.28 (gaz) (gaz) Bina maliyeti / m 2 142.40 108.70 133.38 553.76 217.85 104.36 760.00 Bina alanı (m 2 )- M8300 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 Bina alanı (m 2 )- G6300 4800 4800 4800 4800 4800 4800 4800 Yıllık bina bakımı (%) 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 Makine amortisman süresi (yıl) 10 5 10 8 9.3 7 7 Yardımcı donanım için amortisman süresi (yıl) 9 5 5 5 9.3 7 5 Bina amortisman süresi (yıl) 25 12 28 30 34.7 25 39 Gümrük, satış vergisi vs.(makine fiyatının %'si) 17.40 6.00 25.00 0 5.70 2.90 5.00 Kapital faiz oranı (%) 18.52 5.50 14.00 6.50 5.80 10.00 5.25 Hammadde maliyeti ( dokunmuş 1 yarda kumaş) pamuk ipliği 0.227 0.293 0.218 0.248 0.246 0.246 0.220 tekstüre iplik 0.142 0.104 0.164 0.145 0.122 0.212 0.164 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 45

2003 Toplam Maliyetler: Ring Đplikten Dokunmuş Kumaş (USD/ 1 yarda kumaş) Brezilya Çin Hindistan Đtalya Kore Türkiye Amerika B, D, 0,033 0,054 0,030 0,039 0,039 0,039 0,030 Döküntü Đşçilik Güç Yardımcı malzeme Kapital (amortisman& faiz) %5 %8 %5 %3 %5 %5 %4 0,029 0,022 0,034 0,378 0,116 0,050 0,263 %4 %3 %5 %34 %16 %7 %31 0,046 0,089 0,112 0,146 0,070 0,098 0,068 %7 %13 %17 %13 %9 %13 %8 0,057 0,055 0,074 0,084 0,108 0,077 0,065 %9 %8 %11 %8 %14 %11 %8 0,260 0,178 0,195 0,205 0,175 0,228 0,198 %40 %26 %29 %19 %23 %31 %23 Hammadde 0,227 0,293 0,218 0,248 0,246 0,246 0,220 %35 %42 %33 %23 %33 %33 %26 Toplam kumaş maliyetleri (kumaş yardası başına USD) 0,652 0,691 0,663 1,100 0,754 0,738 0,844 (kumaş metresi başına USD) 0,713 0,756 0,725 1,203 0,825 0,807 0,923 Indeks (Đtalya:100) 59 63 60 100 69 67 77 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 46

2003 Toplam Maliyetler: OE Đplikten Dokunmuş Kumaş (USD/ 1 Kumaş Yardası) Brezilya Çin Hindistan Đtalya Kore Türkiye Amerika B, D, 0,023 0,038 0,022 0,028 0,028 0,028 0,022 Döküntü Đşçilik Güç Yardımcı malzeme Kapital (amortisman& faiz) %5 %8 %5 %3 %5 %5 %4 0,023 0,018 0,028 0,281 0,093 0,036 0,201 %4 %3 %5 %34 %16 %7 %31 0,041 0,077 0,097 0,127 0,062 0,086 0,060 %7 %13 %17 %13 %9 %13 %8 0,059 0,058 0,077 0,086 0,111 0,080 0,068 %9 %8 %11 %8 %14 %11 %8 0,227 0,163 0,172 0,183 0,156 0,199 0,175 %40 %26 %29 %19 %23 %31 %23 Hammadde 0,227 0,293 0,218 0,248 0,246 0,246 0,220 %35 %42 %33 %23 %33 %33 %26 Toplam kumaş maliyetleri (kumaş yardası başına USD) 0,600 0,647 0,614 0,953 0,696 0,675 0,746 (kumaş metresi başına USD) 0,656 0,708 0,671 1,042 0,761 0,738 0,816 Indeks (Đtalya:100) 63 68 64 100 73 71 78 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 47

2003 Toplam Maliyetler: Tekstüre Đplikten Dokunmuş Kumaş (USD/ 1 Kumaş Yardası) Brezilya Çin Hindistan Đtalya Kore Türkiye Amerika B, D, 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 0,004 Bobinleme Đşçilik Güç Yardımcı malzeme Kapital (amortisman& faiz) %1 %1 %1 %0 %1 %1 %0 0,029 0,021 0,036 0,315 0,112 0,042 0,231 %5 %4 %6 %30 %20 %7 %25 0,033 0,072 0,089 0,300 0,055 0,075 0,247 %6 %14 %15 %28 %10 %12 %27 0,073 0,059 0,082 0,070 0,079 0,066 0,064 %13 %12 %14 %7 %14 %10 %7 0,266 0,246 0,216 0,227 0,179 0,237 0,210 %49 %49 %36 %21 %33 %37 %23 Hammadde 0,143 0,104 0,164 0,145 0,122 0,212 0,164 %26 %20 %28 %14 %22 %33 %18 Toplam kumaş maliyetleri (kumaş yardası başına USD) 0,548 0,506 0,591 1,061 0,551 0,636 0,920 (kumaş metresi başına USD) 0,599 0,553 0,646 1,160 0,603 0,696 1,006 Indeks (Đtalya:100) 52 48 56 100 52 60 87 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 48

Maliyet Muhasebesinde Hesapların Đşleyişi MADDELER STOK Ay Başı Stoku 8 (2) 14 (1) 12.5 (3) 1.5 KASA Aybaşı mev. 25 (12) 54 (1) 12.5 (14) 3 (5) 0.8 (6) 1 (7) 0.3 (8) 0.2 (15) 4 (16) 2 (17) 3.5 (18) 7.6 ÖDENECEK ÜCRETLER (4) 10.7 ĐMALATTAKĐ MALLAR Ay Başı Stoku 3 (11) 29.5 (2) 14 (4) 9.5 (10) 7 ÜGM (3) 1.5 (10) 7 (4) 1.2 9.5 (5) 0.8 (6) 1 (7) 0.3 (8) 0.2 (9) 2 SATIŞ GĐDERLERĐ (15) 4 (22) 4 MAMUL STOK Ay Başı Stoku 7 (13) 30 (11) 29.5 SMM (13) 30 (21) 30 SATIŞLAR (19) 54 (12) 54 BĐRĐKMĐŞ AMORTĐSMAN Aybaşı bakiyesi 28 (9) 2 YÖNETĐM GĐDERLERĐ (17) 3.5 (24) 3.5 DĐĞER GELĐRLER (20) 3 (14) 3 AR-GE GĐDERLERĐ (16) 2 (23) 2 DĐĞER GĐDERLER (18) 7.6 (25) 7.6 KAR-ZARAR (21) 30 (19) 54 (22) 4 (20) 3 (23) 2 (24) 3.5 (25) 7.6 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 49