1 LLARARAI TİCARET ÖZLEŞMELERİ Av. Başak Ataman
2 içerik I. GENEL AÇIKLAMALAR II. LLARARAI TİCARi ÖZLEŞMELERDE ÖZLEŞME ÖNCEİ DİKKAT EDİLE- CEK HLAR 1. Müşteri Hakkında Bilgi ahibi Olmak 2. özleşme Yapma Ehliyeti 3. özleşme Yapma Yetkisi 4. Şekil Şartları III. LLARARAI TİCARİ ÖZLEŞMELERDE BLNMAI GEREKLİ NRLAR 1. özleşme Tarihi, Tarafların Tam nvanları, Adresleri 2. Malın Cinsi, Miktarı, Kalitesi 3. Malın Fiyatı 4. Ödeme Şekli, Yeri ve Zamanı 5. Malların Nakli 6. Malların Teslim Yeri ve Zamanı 7. igorta 8. Diğer Şartlar Malların Mülkiyeti Ticari Belgeler Denetim ve Gözetim Hakkı Yeniden İhraç Yasağı Teminatlar Fikri ınai Mülkiyet Hakları özleşmenin Yerine Getirileceği Zaman, özleşmenin İptali Beklenmedik Hal, Mücbir ebepler İhtilaflar Halinde ygulanacak Hukuk Masraflar ve Ücretleri Mülkiyet İntikali ve Devir Yürürlük Tarihi, Tarafların İmzası IV. ONÇ
3 I. GENEL AÇIKLAMALAR luslararası ticaret, farklı devletlerin vatandaşlığına sahip olan ya da farklı ülkelerde ikametgâhı, iş merkezi veya mutad meskeni bulunan gerçek ve tüzel kişiler arasındaki mal ve hizmet değişimidir. Günümüzde uluslararası ticari sözleşmeleri düzenleyen uluslararası bir Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu veya uluslararası ticari sözleşmelerden doğan ihtilafları çözümleyecek bir uluslararası ticaret mahkemesi bulunmamaktadır. Bundan dolayı ticaret hukukunu ilgilendiren birçok konunun uluslararası anlaşmalarla kurallara bağlandığı görülmektedir. B irleşmiş Milletlere üye ülkeler tarafından 1980 yılında Viyana da imzalanan, luslararası Mal atım özleşmeleri Hakkındaki Birleşmiş Milletler Anlaşması (CIG- nited Nations Convention for the International ale of Goods) Viyana özleşmesi bu alanda önemli bir boşluğu doldurmuştur. Bu sözleşmeye birçok ülke katılarak sözleşme kurallarını iç hukuklarına uyarlamıştır. Türkiye nin Viyana özleşmesi ne katılımı 2 Nisan 2009 tarihinde onaylanmış ve 5870 sayılı onay kanunu 14 Nisan 2009 tarihli ve 27200 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Buna göre, Viyana özleşmesi 1 Ağustos 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Viyana özleşmesi nin yürürlüğe girmesi ile birlikte uygulama alanına giren konular bakımından uluslararası mal satımı sözleşmelerine uygulanacak yasal rejim halini almıştır. V iyana özleşmesi, farklı ülkelerde iş yerleri bulunan şahıslar arasındaki mal satış sözleşmelerinin yorumlanmasında, sözleşme yapan taraflar uygulanmasını özel olarak hariç tutmazlarsa, ülkelerin sözleşmenin imzacılarından olmaları veya uyuşmazlığın belirlenmesinde bir imzacı ülkenin hukukunun uygulanmasının seçilmiş olması kaydıyla uygulanmaktadır. 2011 öncesinde Türkiye de bulunan girişimcinin özleşme ye taraf Devlet lerden biriyle mal satım sözleşmesi imzaladığı halde, özleşme de taraf Devlet hariç tutmadığı ya da uyuşmazlığın belirlenmesinde imzacı ülke hukuku seçildiği takdirde Viyana özleşmesi ihtilaflarda ve sözleşmenin yorumlanmasında uygulama alanı bulmaktaydı. Aksi halde, yani Türkiye de bulunan girişimcinin Viyana özleşmesi ne taraf olmayan bir ülkeyle mal satımı sözleşmesi imzalaması halinde Viyana özleşmesi uygulanmıyordu. 2011 sonrasında Türkiye nin taraf devletlerden biri haline olması ile birlikte Viyana özleşmesi her iki tarafı korumayı amaçlayan hükümleriyle birlikte uygulanabilir hale gelmiştir. Viyana özleşmesi nin uygulandığı bir sözleşme yazılı olmak zorunda değildir ve hiçbir şekil şartına tabi değildir. luslararası bir ticari sözleşmede tarafların CIG yi kabul etmiş ülkelerde bulunmaları, CIG in tüm uyuşmazlık konularında uygulanacağı anlamına gelmez. özleşme nin birçok istisnası olup üye ülkelerin kendilerine, kendi vatandaşları söz konusu olduğunda bu anlaşmanın uygulanmasını sınırlama izni verilmiştir. M illetlerarası Ticaret Odası (İnternational Chamber of Commerce ICC) (MTO) ile NIDROIT (International Institute for the nification of Private Law) ve NCITRAL (nited Nation Commision on International Trade Law) gibi kuruluşlar, uluslararası ticaretle ilgili çeşitli konularda kurallar hazırlamaktadırlar. Ancak Türkiye nin de imzalamış olduğu Viyana özleşmesi, küreselleşen dünya ve piyasalarda, uluslararası ticaretle uğraşan girişimcilerin mal satım sözleşmelerinde yeknesak kuralların uygulanmasını sağlamak için getirilmiş ve şimdiye kadar yapılan bütün anlaşmalardan daha kapsamlı uygulama alanı bulan sözleşmedir. Viyana özleşmesi nin önemi, Türkiye sözleşmeye taraf devletlerden biri olduktan sonra oldukça artmıştır. Aşağıda bulacağınız açıklayıcı metin, Türkiye de uluslararası ticaretle ilgilenen girişimci müvekkillerimizi bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır.
4 II. LLARARAI TİCARİ ÖZ- LEŞMELERDE ÖZLEŞME ÖN- CEİ DİKKAT EDİLECEK H- LAR 1. Müşteri Hakkında Bilgi ahibi Olmak G irişimcinin ürününden daha fazla kar elde edebilmesi ve müşteri portföyünü genişletebilmesi amacıyla yurtdışı pazarına yönelerek kendine yeni satış alanları yaratması mümkündür. luslararası ticaretin yüksek kar getirileri yanında farklı ülkelerin hukuk kurallarından doğan uyuşmazlık problemleri ve önemli riskleri bulunmaktadır. Bunlardan ilki ve en önemlisi; müşteri hakkında bilgi sahibi olmaktır. Müşteri hakkında yeterli bilgiye sahip olmaksızın yapılan sözleşmeler, sözleşme ne kadar iyi hazırlanmış olursa olsun olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Müşterinin güvenilirliğine, şirketinin ödeme gücüne dair bilgi almadan uluslararası satım sözleşmeleri akdetmek oldukça risklidir. M üşteri hakkında bilgi sahibi olmak ve bu hususta riskleri en aza indirebilmek için sözleşme yapmadan önce incelenmesi gerekenler; 1. Müşterinin tüzel kişiliği ve şirket merkezinin yeri, 2. Şirketin ve şirket yetkililerinin kaç yıldır iş hayatında yer aldığı, kaç personel çalıştırdığı, en önemli müşterilerinin kimler olduğu ve en çok kimlerden mal aldığı, yöneticilerinin tanınırlığı ve piyasadaki güvenilirliği 3. Şirketin yıllık cirosu, piyasadaki itibarı, ödeme sicili, aleyhinde dava açılmış olup olmadığı, açıldı ise kimin tarafından ve ne için dava edildiği ve dava sonucunun ne olduğu; 2. özleşme Yapma Ehliyeti B ir sözleşmenin sağlıklı olarak kurulabilmesi ve taraflar arasında geçerli ve bağlayıcı olabilmesi için taraf olanların sözleşme yapma ehliyetinin bulunması gerekir. özleşme yapma ehliyeti olmayan veya kısıtlı olan kimselerin yapacağı sözleşmeler geçerli ve bağlayıcı olmadığı için bu sözleşmeden haklar ve borçlar da doğmayacaktır. luslararası ticari sözleşmelerde müzakere safhasında ilgilinin hukukuna göre dava ehliyetine sahip olup olmadığının (dava edilebilirlik, davaya taraf olabilirlik) araştırılması gerekir. Aksi halde, yargı yoluna başvurulsa dahi, dava ret olunacaktır. luslararası ticaret farklı ülkelerde, farklı kültürlerde ve farklı hukuk sistemlerinde yaşayan kişiler arasında olduğu için tarafların öncelikle yapması gereken birbirlerinin sözleşme ehliyetine sahip olup olmadıklarını araştırmak olmalıdır. Ticari ilişkinin başlangıcında, görüşme safhasında veya sözleşme imzalanmadan önce taraflar birbirlerinden imza sirkülerini veya gerçek kişi ise yetki belgesini istemelidirler. Gerçek kişilerin hak ve fiil ehliyetine sahip olup olmadıkları, gerçek kişilerin vatandaşlığında bulundukları veya ikametgâh ya da mutat meskeninin bulunduğu ülke hukukuna göre belirlenir. Tüzel kişilerin (şirketler, vakıflar, dernekler) hak ve fiil ehliyetleri ise tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer hukukuna veya kuruluş yeri hukukuna tabidir. Türk hukukunda gerçek kişilerin hak ve fiil ehliyeti ilgilinin milli hukukuna (vatandaşı olduğu ülkenin hukukuna) tabidir.
5 F akat aynı maddeye göre kendi milli hukukuna göre ehliyetsiz olan kişiler, Türk hukukuna göre ehil iseler, Türkiye de yaptıkları hukuki işlemle bağlıdırlar; yani, Türkiye de yaptıkları işlemler bakımından ehliyetlidirler. Anılan hükmün uygulanabilmesi için hukuki işlem yapıldığı anda yabancının Türkiye de bulunması şarttır. Türk hukukunda tüzel kişilerin hak ve fiil ehliyetleri ise, statülerindeki idare merkezinin hukukuna tabidirler. Ancak bu kuralın bir istisnası; herhangi bir tüzel kişinin fiili idare merkezinin (esas idare merkezi) Türkiye de olması halinde, Türk Hukukunun uygulanacağı belirtilmiştir. Bir tüzel kişinin idare merkezinin bir devletten diğer bir devlete taşınması halinde uygulanacak hukuk da değişir. 3. özleşme Yapma Yetkisi özleşme yapma yetkisi taraflar sözleşmeyi imzalamadan önce mutlaka kontrol edilmelidir. özleşme yapma ehliyeti bulunan (uygulanacak hukukun kanunlarına göre herhangi bir kısıtlama ya da engeli olmayan) kişilerin ayrıca sözleşme yapmaya yetkisi olup olmadığı araştırılmalıdır. özleşme imzalanacak taraftan yetki belgesi istenilmeli, ayrıca bu yetki ve içeriği ilgili kurumca onaylanmış olmalıdır. Bilgilerin doğruluğu o ülkenin resmi kurumlarından da teyit edilebilir. özleşme yapılan tarafın, sözleşme imzalandıktan sonra, yetkiye sahip olmadığı anlaşıldığında ortaya sözleşmenin kurulmadığı ve dava edilemez olduğu durumu çıkabilir. Yargı yolunu kapayan bu gibi durumların önüne geçebilmek için yabancı devlet veya devlet kuruluşları ile yapılan sözleşmelerde devlet veya devlet kuruluşunun aktif ve pasif dava ehliyetini haiz olduğu ve kendi ülkesinin kanunlarına göre sahip olduğu yargı muafiyetinden feragat ettiği ve herhangi bir uyuşmazlık halinde yargı muafiyetini ileri sürmeyeceğini belirten hükümlere sözleşmelerde yer verilmelidir. 4. Şekil Şartları luslararası yazılı bir ticari sözleşmenin hazırlanmasında, sözleşmeyi kaleme alan taraf her zaman daha güç lü pozisyona sahiptir. özleşmeyi yazan taraf, kendi lehine olan maddeleri öne çıkarmak isteyecek ve kendi ticari teamülünü sözleşmeye yansıtmak isteyecektir. Gerek ulusal gerekse de uluslararası ticaretle ilgili hukuk kurallarında kişilere sözleşme yapıp yapmamakta, istedikleri konuda ve istedikleri şekli seçerek sözleşme yapmakta, konusunda tam bir serbesti tanınmış olduğu bilinmekle beraber bu serbestinin kanuni yasaklamalar ile sınırlanmış olduğu da bilinmektedir. Taraflar, fiil ehliyetine sahip değilse, söz konusu sözleşme emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, genel ahlaka ve kişilik haklarına aykırı ise, şekle tabi olduğu halde buna uyulmamışsa, sözleşmedeki irade beyanları geçerli değilse, bu şekilde yapılan sözleşmeler geçerli olmayacaktır. Türkiye nin de tarafı olduğu Viyana özleşmesi uyarınca mal satım sözleşmeleri herhangi bir şekle tabi değildir. özleşmeler yazılı olmadan da yapılabilir. Ancak sözleşmenin yazılı yapılmasının ispat hukuku açısından büyük önemi vardır. Ayrıca uluslararası mal satım sözleşmelerinin matbu olarak basılmış halleri de mevcut olmakla beraber, tarafların iradeleri, talepleri, ticari işleyişleri her bir ülke ve her bir ticari işletmeye göre farklılık göstereceğinden özel olarak hazırlanması her zaman daha faydalıdır. Buna ek olarak, sözleşmelerde kullanılacak dil hususunda her iki tarafın da aşina olduğu dili seçmeleri, veya sözleşme iki farklı dilde hazırlanıyorsa mutlaka tercüman yardımı ile hazırlanması gereklidir. Bunun sebebi, ortaya çıkacak deyim veya termionoloji farklılıklarını ortadan kaldırılması veya yanlış yoruma sebebiyet verilmemesidir. V iyana özleşmesi nin 8. maddesinin 2. fıkrası uyarınca tarafın iradesinin açıkça anlaşılamadığı hallerde sözleşmenin yorumunda taraflardan birinin beyanları ve diğer davranışları, karşı taraf ile aynı konumda makul bir kişinin aynı koşullarda buna vereceği anlama göre yorumlanır.
6 III. LLAR ARAI TİCARİ ÖZ- LEŞMELERDE BLNMAI GE- REKLİ NRLAR luslararası mal satım sözleşmeleri, bahsedildiği üzere, yazılı olmadan dahi yapılabilir ve bu halde bile geçerliliği ispatlanabilir. Ancak ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları önceden önlemek ve riskleri en aza indirmek için yazılı sözleşme yapılıp, aşağıda belirtilen hususları taşıması her iki tarafın, özellikle de sözleşmeyi kaleme alan tarafın faydasına olacaktır. 1. özleşme Tarihi, Tarafların Tam nvanları ve Adresleri luslararası ticari sözleşmelerde sözleşme tarihi bir çok açıdan önem taşımaktadır. özleşmede sözleşme tarihinden 10 gün sonra mal teslimatı yapılacaktır gibi ifadeler varsa sözleşme tarihini açıkça belirlemek gerekir. Ayrıca; sözleşmelerde ülkeler arası yorum farklılıklarını önlemek amacıyla, sözleşme tarihi, sözleşmede yer alan tüm rakamla ifade edilen değerler gibi, yazı ile de ifade edilmiş olmalıdır. Örneğin; 08.09.2014 tarihi Türkiye de 8 Eylül 2014 anlamını taşımaktayken, Amerika da 9 Ağustos 2014 anlamını taşır. Bu hale tarihler, mutlaka gün, ay, yıl olarak, yazı ile de yazılmalıdır. Tarafların tam unvanları da sözleşme metninde yer almalıdır. luslararası sözleşmelere tarafların uyrukları da mutlaka eklenmelidir; Türk Kanunlarına göre kurulmuş ve faaliyet gösteren limited şirket gibi. T araflar sözleşmeye aksine bir hüküm koymamışlarsa sözleşmeye yazılan adres ödemenin yapılacağı veya ihbarnamenin yapılacağı adrestir. özleşmeye yazılacak adres mutlaka işyeri adresi olmalıdır. Eğer tarafların birden fazla iş adresi varsa sözleşmeye yazılacak adres iş yeri merkezi nin bulunduğu adres olmalıdır. 2. Malın Cinsi, Miktarı, Kalitesi luslararası satım sözleşmelerine konu olan malın cinsi, miktarı ve kalitesi mutlaka belirlenmiş olmalıdır. Malın cinsi ve kalitesinin sözleşmede tarifi zor ya da yetersiz olacaksa, teklif mektubuna veya ayrıca hazırlanmış plan, katalog vb. içeriklere atıf yapılabilir. Bu halde atıf yapılan içeriğin sözleşmenin ayrılmaz bir parçası olduğu mutlaka belirtilmiş olmalı ve numaralandırılmış ek olarak sözleşmede yer almalıdır. Eğer satım sözleşmesine konu mal, standart kalitede değilse mutlaka kalitesi belirtilmiş olmalıdır. Aksi halde sözleşmenin yorumlanmasında standart kalite esas alınır. Bazı ülkelerin ölçü standartları Dünyada kabul gören standartlardan farklıdır. Bu nedenle miktar ifade edilirken uluslararası ölçülerin kullanılmasına dikkate etmek gerekmektedir. 3. Malın Fiyatı s özleşmeye konu olan mal için hangi bedelle satılacağı ve bu ödemenin hangi ülkenin parası ile yapılacağı açıkça ve net olarak tespit edilmelidir. özleşmede bütün mallar için ölçülen birim başına birim fiyat ve toplam bir fiyatın belirlenmesi gereklidir. Fiyatlar eğer iskonto veya tenzilat içeriyorsa bunun da oranları ile belirtilmesi gereklidir. luslararası ticarette fiyatı belirleyen esas unsur teslim şeklidir. ipariş ile yükleme zamanları arasında fazla zaman varsa alım-satıma konu olan malın maliyetinde, dolayısıyla fiyatında bir değişme söz konusu olabileceği durumlarda bazı esneklikler getirilebilir. Alıcı ve satıcı malın fiyatını tespit etmeden önce gizli maliyetleri de hesaplamak durumundadır. Her iki taraf da malın gerçek maliyetini tespit etmeli ve bu maliyet üzerinden kâr elde edebilme ihtimalleri varsa sözleşme yapılmalıdır.
7 Örneğin taşıma, boşaltma gibi maliyetleri, ithal veya ihraç gümrük masraflarını, sigorta ücretlerini ve diğer bütün masrafları hesaplayarak fiyat teklifi yapılmalıdır. onuç olarak malın fiyatı bütün masrafları ve riskleri içermelidir. Eğer sözleşme şekli, satıcının alıcıya bir fiyat teklifini içeriyor, alıcının da bu fiyatı kabul etmesiyle sözleşme tamamlanacaksa, bu teklifin ne kadar süre için geçerli olduğu da bildirilmelidir. V iyana özleşmesi madde 55 e göre özleşme, açıkça veya örtülü olarak semen belirlenmeksizin veya semenin belirlenmesini sağlayacak bir düzenleme içermeksizin geçerli olarak kurulmuşsa, aksine herhangi bir emare bulunmadıkça, tarafların sözleşmenin kurulduğu anda ilgili ticari branşta benzer koşullarda satılan aynı türden mallar için uygulanan cari fiyata örtülü olarak gönderme yapmış oldukları varsayılır. 4. Ödeme Şekli, Yeri ve Zamanı luslararası ticarette yer alan mal ve sektöre ait yerleşik gelenekler, ülkenin genel politikası, nakit ödeme gücü, ödeme yöntemlerinden hangisinin kullanılacağını belirlemektedir. Ancak, uluslararası ticari satım sözleşmelerinde kullanılan en yaygın ödeme şekli akreditiftir. Akreditif, finansal bir kurum tarafından, ismi geçen lehtara, belirtilen belgeleri ibraz etmesi karşılığında, belirtilen miktardaki ödemenin yapılması için düzenlenmiş bir belgedir. Aynı zamanda şartlı bir banka kredisidir. luslararası ticarette, vesikalı kredi (documantery credit), kredi mektubu (letter of credit, L/C), vesikalı kredi mektubu (documantery letter of credit), ticari kredi mektubu (commercial letter of credit) gibi çeşitli deyimlerle anılan akreditif, mal bedellerinin ödenmesi konusunda geliştirilmiş özel bir finansman tekniğidir. luslararası ticaret işlemlerinde sıkça kullanılan bu sistemde, ithalatçının ülkesindeki bir banka, ihracatçının ülkesindeki bir banka aracılığıyla belirli bir parayı ihracatçıya, istenilen vesaiki önceden saptanan bir süre içinde ibraz etmesi koşuluyla ödemeyi taahhüt etmektedir. Böylelikle ithalatçı ürünün istediği kalite ve durumda eline geçmesini garanti ederken, satıcı ise, mal bedelinin istediği zamanda ödeneceğinden emin olacaktır. ö demelerini geçmiş dönemlerde düzenli olarak yapmış bir alıcıyla şirketinizin kaldırabileceği riske göre açık hesap olarak çalışabilirsiniz. Fakat düzenli ödeme yapamamış bir alıcıyla daha garantili bir yöntemle çalışılmalıdır. Ödeme şartlarını belirlerken, alıcının hükümet onayı sağlamasının gerekip gerekmediği veya ülkesindeki bir finansal kurumdan ödeme aracı olan miktarı sağlayıp sağlayamayacağını da hesaba katmak gerekir. Viyana özleşmesi madde 57 uyarınca; Alıcı semeni belirli başka bir yerde ödemekle yükümlü değilse, bunu satıcıya; onun işyerinde, veya, ödemenin malların veya belgelerin verilmesi karşılığında yapılması gerekiyorsa, verme yerinde ödemesi gereklidir. özleşmenin kuruluşundan sonraki iş yeri değişikliğinden kaynaklanan ödemeye ilişkin ek masrafları satıcı taşır. Ö deme anına ilişkin düzenleme ise Viyana özleşmesi madde 58 de yapılmıştır. Buna göre; Alıcının semeni belirli başka bir anda ödeme yükümlülüğü yoksa, satıcının sözleşme veya bu Antlaşma uyarınca malları veya malları temsil eden belgeleri tasarrufuna hazır bulundurduğu anda ödemeyi yapması gerekir. atıcı, malların veya belgelerin verilmesini, ödemenin yapılması koşuluna bağlayabilir. özleşme, malların taşınmasını gerektiriyorsa, satıcı göndermeyi, malların veya malları temsil eden belgelerin alıcıya ancak semenin ödenmesi karşılığında verilmesi koşulu ile gerçekleştirebilir. Alıcı, semeni, malları muayene olanağına sahip olmadan önce ödemekle yükümlü değildir, meğerki taraftarca üzerinde anlaşılmış olan teslim veya ödeme usulleri buna olanak tanımasın.
8 5. Malların Nakli Malların taşınmasında özel bir taşıma yöntemi gerekiyorsa (örneğin soğuk hava vs. gibi) taşıyıcının tipinin tanımlanması faydalıdır. V iyana özleşmesi madde 32; satıcının malları taşıyıcıya vermiş olması, ancak mallar üzerlerine ayırt edici bir işaret konulmak suretiyle, taşıma belgeleriyle veya başka herhangi bir şekilde açıkça sözleşmeye tahsis edilmemişse, satıcının göndermeyi alıcıya bildirmesi ve malları özel olarak belirlemesi gerekliliğinden bahsetmiştir. Malların ambalajlanması hususunda ise; sözleşmede mutlaka malın niteliğine uygun şekilde ve mümkünse ambalajlanma biçimi belirtilerek ambalajlanması şartı konulmalıdır. 6. Malların Teslim Yeri ve Zamanı T aşıyıcıya, taşıma sözleşmesinde teslim aldığı malı alıcısına kadar taşınnin bu noktadan sonra alıcı tarafa geçmesi Malların teslimi, malların masraf ve riskleriması sırasında araç değiştirmek yetkisi verilebilir ya da satıcı tarafından nakliye- uyarınca satıcı malları başka bir yerde teslim açısından önemlidir. Viyana özleşmesi ciye teslim edilen eşyanın aynı taşıma aracıyla alıcının belirttiği varış yerine kadar ak- 1. atım sözleşmesi malların taşınmasını etmek zorunda değilse; tarma edilmeden taşınması kararlaştırılabilir. gerektiriyorsa, malları alıcıya ulaştırılmaları için ilk taşıyıcıya vermek, Eğer sözleşmede bu şekilde yapılacağı belirtilmişse, satıcı buna uymak ve malları aktarmasız göndermekle; taşıyıcı da, malı başka lerde, sözleşmenin, ferden belirlenmiş 2. Önceki bendin kapsamına girmeyen hal- bir aracı taşıyıcıya nakletmeden taşıma senedinde belirtilen adrese teslim etmekle yücak nev en belirlenmiş mallara veya imal mallara veya belirli bir stoktan karşılanakümlüdür. Ancak mücbir sebepler halinde edilecek veya üretilecek mallara ilişkin taşıyıcı malı başka bir adrese teslim edebilir. olması ve tarafların sözleşmenin kurulduğu sırada malların belirli bir yerde bulunduğunu veya orada imal edileceğini ya- T aşıyıcı, taşıma sırasında kendi yardımcılarının, taşımada kullandığı kişilerin ve ara taşıyıcıların fiil ve kusurla- malları bu yerde alıcının tasarrufuna hahut üretileceğini bilmeleri durumunda rından da sorumludur. Taşıma sırasında malın kaybı ve hasara uğramasından veya gön- 3. Diğer hallerde, sözleşmenin kurulduğu zır bulundurmak, derilene geç tesliminden doğan zararlardan sırada satıcının işyerinin bulunduğu yerde malları alıcının tasarrufuna hazır bu- da sorumludur. Taşıyıcı taşıma süresinde eşyanın zayi ve hasara uğraması veya geç lundurmakla yükümlüdür. tesliminden dolayı tazminle yükümlü olduğu zararlar için taşıyıcının sorumluluğu sigortası yaptırabilir. Taşıyıcı, kusuru bulunmayan Malların teslim zamanı ise; satıcı malları, nedenlerden ileri gelen zararlardan ise sorumlu değildir. ye dayanarak belirlenebilir bir tarih varsa 1. özleşme ile belirlenmiş veya sözleşme- bu tarihte, 2. özleşme ile belirlenmiş veya sözleşmeye dayanarak belirlenebilir bir zaman dilimi varsa, koşullardan tarih saptama yetkisinin alıcıda olduğu anlaşılmadıkça, bu zaman dilimi içinde herhang bir anda, 3. Diğer tüm hallerde, sözleşmenin kurulmasından itibaren makul bir süre içinde teslim etmek zorundadır. toklarda bulunan mallar için teslim zamanı önemli bir konu değilken, siparişe dayalı satışlarda özellikle ithalatçıyı zor durumda bırakabilecek durumlar söz konusu olabilir. Mallar, özellikle sözleşme anında sevkiyat için hazır değilse, sözleşmeye ihbar maddesi eklenebilir. Böylece satıcıdan, özellikle çabuk bozulma veya değerinin değişmesi özelliklerine sahip ise, malların teslim edilmeye ve teslim alınmaya ne zaman hazır olacağını alıcıya bildirmesi istenebilir.
9 7. igorta atıcı ile alıcı sigorta konusunda da anlaşama sağlamış olmalıdırlar. Hangi tür sigortanın istendiği, sigorta poliçesinde lehdar olarak kimin gösterileceği, hangi tarafın sigortayı ve ödemesini yapacağı ve bu sigortanın hangi tarihleri içereceği konusunda taraflar tam bir muvafakat içinde olmalıdır. İleride çıkabilecek her türlü risklere karşı riski üstlenen sigortayı yaptırmalıdır. igorta bedeli, satış sözleşmesi (yada fatura ve/veya gümrük beyannamesinde) görülen mal bedelinin %10 fazlası olmak durumundadır. 8. Diğer Şartlar 8.1.Malların Mülkiyeti Malların mülkiyetinin ne zaman alıcıya geçeceği hususu, bu noktadan sonra risk ve hasar alıcıya geçeceği için önem taşır. Genel kural, satıcının malları alıcıya teslim etmesiyle mülkiyetin alıcıya geçeceğidir. 8.2. Ticari Belgeler İthalat ve ihracat belgelerinin kim tarafından temin edileceği sözleşmede belirtilmelidir. luslararası ticarette genellikle satıcının ihracat belgelerini, alıcının da ithalat belgelerini hazırladığı bilinmektedir. Fakat taraflar isterse bu madde düzenlenirken, bu işlemlerin tamamını tek tarafa da yükleyebilirler. Ticari Belgeler (Commercial Documents) : Faturalar, çeki listesi, koli listesi, imalatçı analiz belgesi, kontrol-gözetim belgesi, gemi ölçü raporu. Resmi Belgeler (Official Documents): Dolaşım belgeleri, menşe şahadetnamesi, kontrol belgeleri, konsolosluk faturası, uygunluk belgesi, sağlık sertifikası, veteriner sertifikası, helal belgesi, koşer belgesi, radyasyon belgesi, boykot/ kara liste sertifikası, A.T.A karneleri. Taşıma Belgeleri (Transport Documents): Deniz konşimentosu, Özellikli konşimentolar, diğer konşimentolar. mektubu, sigorta poliçesi, sigorta sertifikası. Finansman Belgeleri (Financial Documents): Poliçe, bono, rehin İhracatçı, faturada belirtilen istihkakını ancak yukarıdaki belgeleri bankasına ibrazı halinde alabilir. Bu belgeler, satıcının bankası aracılığıyla alıcının bankasına iletildiği durumlarda, malın gümrükte beklemesi riski vardır. Bunun için satıcı söz konusu ticari belgelerin bir nüshasını takım halinde alıcıya göndermesi veya taşıyıcı aracılığıyla iletmesi, gümrüklerde beklerken malın değer kaybetmesi, zarara uğraması riskine karşı daha sağlıklı bir yoldur. luslararası ticarette yukarıda sayılan belgeler; sevkiyatı teyit etme, alıcıya sevkiyatı ihbar etme ve gümrük işlemleri için delil oluştururlar. özleşme ile faturaların alıcının ve satıcının ülkesindeki kanunlarda istenen özel şartlar varsa bunlara uygun olarak düzenlenmesi de şart koşulmalıdır. Malların sevkiyatı yapılmadan, hatta bir sözleşme yapılmadan önce, taraflardan birinin bu sevkiyatla ilgili uygun lisansları, kontrol belgelerini ve diğer izinleri sağlamış olmalıdır. 8.3. Denetim ve Gözetim Hakkı Günümüzde malların sözleşmede belirtilen özelliklere uygun olup olmadığını tespit için bağımsız ve tarafsız uzman kişilerden oluşan gözetim şirketleri kurulmuştur. atıcının tek taraflı olarak hazırladığı kalite belgesinden ziyade, bu hususta uzmanlaşmış şirketler tarafından yapılacak kontrol ve denetim, alıcının sipariş ettiği malın istenilen özelliklerde olup olmadığının ve dolayısı ile sözleşmeye uygunluğunun garantisini sağlayacaktır. özleşmeye denetim ve gözetim şirketinden yardım alınacağı şartı konulduysa, bu husus alıcıya fayda sağlayacağından masraflar alıcıya yüklenebilir. 8.4. Yeniden İhraç Yasağı İhraç edilen malın başka ülkelere alıcı tarafından ihraç edilemeyeceği şartıdır. igorta Belgeleri (Insurance Documents): Flotan sigorta poliçesi, sigorta
10 8.5. Teminatlar atıcının sattığı maldaki üretim hatasını telafi edeceğini ve herhangi bir nedenle alıcıya karşı bu malla ilgili dava açıldığında alıcıyı savunacağını, ürettiği mallarla ilgili uzun bir süre yedek parça sağlayacağı gibi konularda teminat ve garantisini içeren şartlardır. Garantilerin süre ve kapsamı ayrıntılı olarak sözleşmede belirtilmelidir. 8.6. Fikri ınai Mülkiyet Hakları A lıcıya bu konuda bir hak verilecekse, hakların kapsamı açıkça sözleşmede belirtilmeli veya fikri sınai hakların devrine ilişkin ayrı bir sözleşmeye atıfta bulunulmalıdır. Alıcıya fikri sınai mülkiyet hakları açısından hak verilmeyecek ise; sözleşmeye bu konuda madde konulmalı ve alıcı, satıcının malları ile ilgili olarak kullanılan ticari markalar, ticari isimler, şirket isimleri, tasarımlar, patentler vb. gibi fikrî ve sınai hakları üzerinde tekel hakkı bulunduğunu kabul ettiğini, alıcıya bu konuda herhangi bir hak verilmediği, alıcının, satıcının mülkiyet haklarını kendi hakkı gibi kullanamayacağı ve herhangi bir ülkede kendi hakkı gibi kaydedemeyeceği hususları sözleşmeye dahil edilmelidir. 8.7. özleşmenin Yerine Getirileceği Zaman, özleşmenin İptali özleşmenin zamanında yerine getirilmemesinden doğan zararlar için tazminat veya cezai şart sözleşmede yer alabilir. Bu halde; zamanında gerçekleştirilmeyen ifaya yönelik olarak, eğer ifa öncelikliyse, taraflar birbirlerine sözleşmenin yerine getirilmesi (malın teslimi) için ek süre verebilirler. Ek süre verilmediği takdirde alıcı sözleşmede kararlaştırılan tazminatı ödemekle yükümlüdür. Viyana özleşmesi ne göre; Bir sözleşme tarafların salt anlaşması ile değiştirilebilir veya sonlandırılabilir. Her türlü değişiklik veya sona erdirme anlaşmasının, yazılı yapılması gerektiği hükmünü içeren sözleşme, başka şekilde bir anlaşmayla değiştirilemez veya ortadan kaldırılamaz. T arafların iradesi dışında ortaya çıkan bazı olaylar, sözleşmenin ifasını imkânsız hale getirebilir veya taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirmesini zorlaştırabilir. Örneğin, savaşlar, iç karışıklıklar, deprem, sel gibi doğal olaylar veya hammadde fiyatlarında hiç beklenmeyen artışlar, siyasi ve ekonomik değişmeler, beklenmedik şekilde ortaya çıkan aşırı enflasyon ve devalüasyonlar uluslararası ticari ilişkilerin ifasını imkânsız kılabilir. Bu halde taraflar sözleşmenin sona erdirilmesini ya da sözleşmenin şartlarının tekrardan gözden geçirilmesini önceden kararlaştırıp sözleşmeye şart olarak ekleyebilirler. Bu gibi durumların mücbir sebep veya beklenmedik hal olarak kabul edilebilmesi için sebeplerin de sözleşmede tanımlanmış olması gerekir. Eğer tanımlanmamış ise, uygulanacak hukuka göre dava içerisinde tespit yapılır. Taraflar, her durumu mücbir sebep ya da beklenmedik hal olarak sözleşmede belirtmek yerine MTO (Milletlerarası Ticaret Odası) tarafından düzenlenen Mücbir ebep ve Beklenmeyen Hal kodlarından da yararlanabilirler. Böylece, uzunca mücbir sebep ve beklenmeyen hal klozları yazmak yerine MTO nun belirlediği klozlardan birini yazılarak, herhangi bir mücbir sebep veya beklenmeyen hal ortaya çıktığında, bu hallerin ihbar süresi ve şekli, sözleşmeye ve tarafların sorumluluklarına nasıl etki edeceği bu klozlara göre tespit edilecektir. 8.9. İhtilaflar Halinde luslararası ticari sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümünde üç başvuru yolu vardır: 1. Taraflar aralarındaki uyuşmazlıkları kendi aralarında dostane ilişkilerle çözülmesi, 2. lusal mahkemelere başvurulması 3. Alternatif çözüm yollarına gidilmesi (arabuluculuk, tahkim) 8.8. Beklenmedik Hal ve Mücbir ebepler
11 8.10. ygulanacak Hukuk ve Mahkeme eçimi özleşme için uygulanacak hukuk ve mahkeme seçimi, ileride çıkacak uyuşmazlıkların taraflar arasında çözümlenemediği ve yargıya taşındığı hallerde önem arz etmektedir. Taraflar, uygulanacak hukuku sözleşme şartlarına paralel olarak seçmelidirler. Ayrıca, uygulanacak hukukun ülkesi ile mahkemenin bulunduğu ülke farklı olduğu takdirde, dava masraflarına ek olarak tercüme masrafları beklenmedik masraflar ortaya çıkabilecektir. 8.11. Masraflar ve Ücretleri Hukuki masrafların hangi tarafa yükletileceği sözleşmede açıkça yer almalıdır. 8.12. Mülkiyet İntikali ve Devir özleşmeye anlaşmanın sadece tarafları değil, bunların haleflerini, devredilenleri de bağlayacağı veya tarafların hiç bir şekilde diğer tarafın yazılı izni olmadan bu sözleşmeden doğan haklarını ve borçlarını veya yükümlülüklerini başkasına devredemeyeceği şartının konulması gereklidir. 8.13. Yürürlük Tarihi, Tarafların İmzası özleşmede, sözleşmenin ne zaman yürürlüğe gireceği açıkça belirtilmeli ve tarafların ve varsa temsilcilerinin imzası yer almalıdır. özleşmenin sadece son sayfasına değil, her sayfasında imzanın olması gereklidir. özleşmeyi imzalayan her kişinin kimi temsil ettiğinin belirlenebilmesi için, imzalarının altına mutlaka isimleri de yazılmalı, tüzel kişilik adına imza atılıyorsa bu kişi ile tüzel kişi arasındaki ilişki ifade edilmeli ve her imzanın yanına tarih de atılmalıdır. Bir sözleşmenin hangi tarihten itibaren tarafları bağlayacağının tespiti o sözleşmedeki imzanın yanındaki tarihten belli olur. Bu bakımdan imzalanan her türlü belgede imza ile birlikte tarih de atılması unutulmaması gereken ilkelerden birisidir. Yukarıda belirtilen şartların yanında; tarafların sözleşmede nasıl değişiklik yapabilecekleri, ihbar şekilleri ve tarafların sözleşmeyle bağlandıklarını belirten ibare mutlaka yer almalıdır. Ayrıca; taraflar dilerlerse sözleşmeye ön şart olarak bir takım şartlar ekleyebilirler. sözleşmede alıcıya, ülkesindeki ilgili kurumdan ithalat lisansı çıkarması, satıcıya da, ihracat lisansı çıkarması ön şart koşulabilir. özleşmedeki yükümlülüklerin yerine getirilmesi için bazı ön şartlar gerekiyorsa ve bu ön şart veya şartlar yerine getirilmezse sözleşmenin geçerli olmadığı ya da iptal edilmiş sayılacağı düşünülüyorsa, bu, açıkça sözleşmeye yazılmalı veya sözleşmenin sona ermesine yol açabilecek bütün ihtimallerin önceden tespit edilerek sözleşmeye dâhil edilmesi yararlı olacaktır. IV. ONÇ luslararası ticarette mal satım sözleşmelerinin hiç biri kusursuz ya da eksiksiz değildir. Ancak, ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları önceden önlemek, masrafları minimuma indirmek, riskleri önceden belirleyip azaltabilmek tarafların elindedir. özleşmenin iyi hazırlanmış olması, iyi bir hukukçunun elinden çıkmış olmasıyla birlikte, tarafların şartlarına ve çalışma yapısına uygun hazırlanmış olmasını ifade eder. özleşmede tek tarafa ağır şartlar yükletilmesi, her zaman avantajlı durumda olunduğu anlamına gelmez. Ağır şartlar, sözleşmenin tamamen veya kısmen yerine getirilmesini engelleyici nitelikteyse sözleşme hükmünü kaybeder ve geçersizlikle sonuçlanır. Buna mukabil, sözleşmeyi kaleme almayan tarafın da sözleşme müzakerelerinde, sözleşmedeki şartları iyi analiz edebilmesi için bir hukukçunun incelemesine ihtiyacı vardır. özleşmeyi kaleme almayan tarafın ekonomik gücüyle bağıntılı olarak kendisi için uygun şartları karşı tarafa kabul ettirebilmesi, sözleşmede buna uygun değişiklikler talep edebilmesi gereklidir. luslararası ticaret mal satım sözleşmeleri imzalayacak girişimciler için taraflar arası çıkarların doğru ve dengeli yerleştirildiği sözleşmeler, yazılı yapılmamış sözleşmeler veya matbu hazırlanmış sözleşmelere oranla çok daha güvenli ve az masraflı olacaktır. Av. Başak Ataman
12 Hakkımızda Av. Başak Ataman www.atamanhukuk.com basak.ataman@atamanhukuk.com +90 530 640 82 52 Şeyhsinan Mah. Omurtak Caddesi, Vakıf İş Merkezi, No:213, Çorlu, Tekirdağ Yukarıda bulacağınız açıklayıcı metin, müvekkillerimize genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, avukat-müvekkil ilişkisi kurma veya reklam amacı, hukuki danışmanlık-tavsiye amacı içermez. İşbu metin, izinsiz basılamaz veya çoğaltılamaz. İşbu metnin izinsiz çoğaltılması, dolaşımının sağlanması veya basılmasından dolayı sorumluluk kabul edilmemektedir. İşbu metin, güncel bilgiler esas alınarak hazırlanmıştır.@2015.