KISMİ İSTİHDAM SÖZLEŞMESİ İLE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN SOSYAL SİGORTA İŞLEMLERİ I. GENEL BİLGİLER 01.10.2008 tarihine karar yürürlükte bulunan 506 sayılı Yasa da ve bu Yasa nın uygulamasını gösteren Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde kısmi süreli çalışma tanımlanmamış idi. 01.10.2008 öncesindeki uygulamalarda kısmi istihdam sözleşmesine tabi olarak çalışanlarla ilgili olarak sadece bunların çalışma gün sayısının nasıl hesaplanması gerektiği üzerinde duruluyordu. Bu nedenle de kısmi süreli çalışan sigortalıların tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranından daha fazla olup olamayacağı, olması durumunda nasıl hareket edileceği konusunda mevzuat boşluğu bulunuyordu, daha açık anlatımla kısmi süreli çalışanlarla ilgili, tam çalışma süresinin üçte ikisi oranından daha fazla olamayacağı gibi bir kural yoktu. KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLARIN 01.10.2008 TARİHİNDEN İTİBAREN TABİ OLMASI GEREKEN SOSYAL SİGORTA İŞLEMLERİ 1. Kısmi Süreli Çalışma Tam Çalışmanın En Fazla Üçte İkisine Kadar Olabilir a. Genel Bilgi 5510 sayılı Yasa ya göre çıkarılan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde kısmi süreli çalışma, işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma olarak tanımlanmıştır. Böylece kısmi süreli çalışma konusunda bir tercih yapmış ve kısmi istihdamı tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma olarak sınırlamıştır. Buna göre 01.10.2008 tarihinden itibaren artık, tam süreli olarak çalışan normal sigortalının çalışma süresinin en fazla 2/3 üne kadar çalıştırılan sigortalılar kısmi süreli çalışan sigortalı sayılacak, bu sınırı aşan sürelerle yapılan çalışma ise tam süreli normal çalışma sayılarak ayda 30 gün üzerinden sigorta prim gün sayısına tabi olacaktır. b. Kısmi Süreli Çalışma Sözleşmesine Göre Çalışılan Sürenin Tam Çalışmanın En Fazla Üçte İkisine Kadar Olması Gereken Sınırın Aşılması Durumu 01.10.2008 tarihinden itibaren, kısmi süreli sözleşme ile çalışan sigortalıların çalışma süresi, tam süreli olarak çalışan normal sigortalının 2/3 ünü aşması durumunda, bu sınırı aşan sürelerle yapılan çalışma tam süreli normal çalışma sayılarak ayda 30 gün üzerinden sigorta prim gün sayısına tabi olması gerekmektedir. ÖRNEK 1: 01.11.2008 tarihinde işe alınan ve kısmi süreli çalıştırılan işçi ile işveren arasında yapılan kısmi süreli iş sözleşmesinde İşçi işyerinde çalışma yapılan günlerde, günde 5 saat çalışılacak olup, saat ücreti brüt 5 YTL. üzerinden hesaplanacaktır hükmü yer almaktadır. Buna göre bu sigortalının aylık çalışma gün sayısını ve prime esas kazancını hesaplayalım. Çalışma Gün Sayısı;
Formülüne göre hesaplanır. Ancak işyerinde Pazar günleri çalışma yapılmadığı için Pazar günleri hariç işyerinde Kasım ayında 25 gün çalışma yapılmıştır. Bu nokta da dikkate alındığında; 25 x 5 =125 aylık toplam çalışma saati 125 / 7,5 = 16 gün olarak, Kuruma bildirilen aylık çalışma gün sayısı bulunacaktır. Kuruma bildirilecek sigorta primine esas kazanç ise; Saat ücreti x Aylık Toplam Çalışma Saati Formülüne göre, 125 x 5 = 625 YTL. olarak hesaplanacaktır. ÖRNEK 2 : 01.11.2008 tarihinde işe alınan ve kısmi süreli çalıştırılan işçi ile işveren arasında yapılan kısmi süreli iş sözleşmesinde İşçi işyerinde çalışma yapılan günlerde, günde 6,5 saat çalışılacak olup, saat ücreti brüt 3 YTL. üzerinden hesaplanacaktır hükmü yer almaktadır. Buna göre bu sigortalının aylık çalışma gün sayısını ve prime esas kazancını hesaplayalım. İşyerinde Pazar günleri çalışma yapılmadığı için Pazar günleri hariç işyerinde Kasım ayında 25 gün çalışma yapılmıştır. Bu nokta da dikkate alındığında; 25 x 6.5 = 162 aylık toplam çalışma saati 162 / 7,5 = 21 gün olarak, Kuruma bildirilen aylık çalışma gün sayısı bulunacaktır. Ancak bu sigortalı Kuruma 21 gün üzerinden değil, 30 gün üzerinden bildirilmesi gerekecektir. Çünkü bu sigortalının yaptığı kısmi çalışma, tam süreli çalışan işçinin 2/3 ünün üstünde bir çalışmadır. Tam süreli çalışan sigortalının çalışma süresinin 2/3 lük sınırı, aylık 150 saate denk gelmektedir. Örnekteki sigortalı aylık 162 saat çalıştığı ve 150 saatlik sınırı aştığı için, bu sigortalı artık kısmi süreli çalışan değil, tam süreli çalışan işçidir. Açıklanan nedenlerle bu sigortalı Kuruma 2008 Kasım ayında 30 çalışma gün sayısı üzerinden bildirilecektir. Örnekteki sigortalının prime esas kazancı ise; 3 x 162 = 486 YTL. olarak hesaplanacaktır. Ancak yukarda açıklandığı üzere bu sigortalı Kuruma 21 gün üzerinden değil de 30 gün üzerinden bildirilmesi zorunlu olduğu için, Kasım 2008 için Kuruma yapılacak prim matrahı bildirimi de, 486 YTL. üzerinden değil, 30 günlük prime esas kazanç tabanı yani aylık asgari ücretin brüt tutarı olan 638,70 YTL. üzerinden beyanda bulunulması gerekmektedir. 638,70 486 = 152 YTL. lik farka ilişkin sigorta prim matrahının ise işçi ve işveren hissesi ayrılmadan tamamı işveren hissesi olarak prime tabi tutulacaktır. Dikkat edilmesi gereken diğer bir konu ise, örnekteki sigortalı için düzenlenecek ücret ödeme bordrosunda her şey fiili duruma göre yani örnekteki hesaplamadaki gibi yapılacak olup, aylık
prim hizmet belgesi düzenlenirken Yasal zorunluluk gereği çalışma gün sayısı 30 olarak ve prime esas kazanç da aylık asgari ücret tutarı 638,70-YTL. esas alınarak yapılacaktır. Örnek Ücret Bordrosu Adı Soyadı Sosyal Güv.Sicil No Brüt Kazancı Çalışma Günü Prim Kesintisi Vergi Kesintisi xxxx xxx Net Ücret Ali FEZA xxxxxx 486,00 21 xxxx xxxx xxxx xxx xxx Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Adı Soyadı Sosyal Güv.Sicil No Prime Esas Kazancı Prim Gün Sayısı Ali FEZA xxxxxx 638,70 30 Aylık ücret ödeme bordrosu ile aylık prim ve hizmet belgesi mutabık olmak zorundadır. Ancak anlaşılacağı üzere aynı değil mutabık olmak zorundadır. Örnekteki olayda fiilen kısmi süreli çalışan sigortalı, reel olarak kısmi süreli çalışmış (günde 6,5 saat üzerinden) salt Yasal nedenlerle aylık 21 gün üzerinden değil 30 gün üzerinden prim gün sayısına tabi tutulmuştur. Yani aylık ücret ödeme bordrosu ile aylık prim ve hizmet belgesi mutabıktır. 2. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi Yazılı Yapılmalıdır Diğer yandan her ne kadar 01.10.2008 tarihinden önce de kısmi süreli çalışanlarla ilgili kısmi süreli iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması zorunlu ise de bu konuda açık bir mevzuat düzenlemesi bulunmuyordu. Yeni mevzuat düzenlemesinde kısmi süreli çalışmanın Kurum tarafından kabul görebilmesi için kısmi süreli iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması koşulu açık biçimde belirtilmiştir. 3. Kısmi Süreli Çalışma Sözleşmesinin Aylık Ücret Esasına Göre Yapılması Kısmi süreli çalışma, kısmi süreli iş sözleşmesinin niteliği gereği aylık ücret karşılığı çalışma biçiminde dizayn edilmişse sigortalının haftalık çalışma süresine bakılmaksızın tam ay olarak(30 gün) bildirilir. Burada anlatılmak istenen şey, kısmi süreli sözleşmenin mutlaka; - Ayın belli günlerinde tam gün, -Ayın belli günlerinde, belli saatlerde, -Ayın her günü ancak belli saatlerde çalışma yapılacağının açıkça kararlaştırılmış olmasının zorunlu olduğudur. Aksi durumda yapılan çalışmanın tam ay olarak(30 gün) bildirilmesi gerekecektir. ÖRNEK: Kısmi süreli çalışma iş sözleşmesinde İşçi işyerinde kısmi süreli olarak çalışacak olup, buna göre aylık 300-YTL. ücret alacaktır hükmü yer alıyorsa bu durumda kısmi süreli sözleşme yine geçerli sayılacak, ücret aylık asgari ücretten az olsa da kısmi çalışma olduğu için 300-YTL. aylık ücret de kabul edilecek ancak bu sigortalının aylık çalışma gün sayısını Kuruma bildirme işine sıra geldiğinde, aylık 30 çalışma gün sayısı ve 30 günlük asgari(en alt) prime esas kazanç üzerinden sigorta matrahı bildirilmesi istenecektir. Çünkü, bu sigortalı ile yapılan kısmi süreli sözleşmede aylık ücret karşılığı bir anlaşma yapılmıştır. Oysa ayın belli günlerinde tam
gün, ayın belli günlerinde belli saatlerde veya ayın tüm günleri ama belli saatlerde çalışılacağı yönünde kısmi süreli sözleşmede hüküm bulunsaydı bu durumda sigortalı 30 gün üzerinden değil, Formülüne göre çıkan sonuca göre prim gün sayısı bulunacak ve Kuruma bildirilecek idi. 4. Kısmi Süreli Çalışma Sözleşmesinin Saat Esasına Göre Yapılmış Olması Kısmi süreli iş sözleşmesinin saat ücreti karşılığı yapılmış olması durumunda kısmi süreli çalışan sigortalıların ay içinde çalıştığı toplam sürenin, 4857 sayılı İş Yasası na göre günlük olağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünmesiyle, sigortalı için bildirilmesi gereken prim ödeme gün sayısı hesaplanacaktır. Hesaplamada 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanacaktır. Buna göre ayın belli günlerinde tam gün, ayın belli günlerinde belli saatlerde veya ayın tüm günleri ama belli saatlerde çalışılacağı yönünde kısmi süreli sözleşme yapılmış ise; Formülüne göre çıkan sonuca göre prim gün sayısı bulunacak ve Kuruma bildirilecektir. USTA ÖĞRETİCİLER VE UZMANLARLA İLGİLİ SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNDA ÖZEL DÜZENLEME Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmek üzere 28.08.2008 tarih ve 26981 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Belirtilen Yönetmeliğin 108. maddesinde kısmi süreli olarak çalışan sigortalıların prim ödeme gün sayısının hesaplanması ile ilgili hususları düzenlenmiştir. Anılan düzenlemede kısmi süreli çalışma işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışma olarak tanımlanmıştır. Bahsi geçen Yönetmeliğin 108/6. maddesinde ise özel öğretim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında uzman ve usta öğretici olarak çalışanların prim ödeme gün sayılarının nasıl hesaplanacağı konusunda şu anda güncel uygulamadan farklı bir düzenleme getirildiği görülmektedir. Yönetmeliğin ilgili maddesi Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ek ders ücreti karşılığında ilgili mevzuatı çerçevesinde uzman ve usta öğretici olarak çalıştırılanların prim ödeme gün sayısı 30 günü aşmamak kaydıyla, bir takvim ayı içinde hak kazandıkları brüt ek ders ücreti toplam tutarının, prime esas günlük kazanç alt sınırına bölünmesi sonucu bulunur. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda tam sayıdan sonraki küsuratlar dikkate alınmaz biçimindedir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde geçen usta öğretici ve uzman öğretici 08.03.2008 tarih ve 26810 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak aynı tarihte yürürlüğe giren Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği nin 4. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre: Usta öğretici: En az ortaöğretimden mezun olmuş ve alanında öğrenim gördüğünü belgelendiren veya alanında sertifika sahibi olan öğreticilerdir. Uzman öğretici: Görevlendirileceği alanda yükseköğrenim görmüş öğreticilerdir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin 108/6. maddesi hükmünden açıkça anlaşılacağı üzere özel öğretim kurumlarında çalışan tüm eğitici personel değil sadece ek ders ücreti karşılığında uzman ve usta öğretici olarak çalışan personelin prim ödeme gün sayısı hesabında değişikliğe gidilmiştir.
Bir özel öğretim kurumunda usta öğretici olarak çalışan personel, ders saati başına 20,00 YTL. ücretle ve haftalık 4 saat, aylık 16 saat ders üstlenmiş bulunmaktadır. Bu kimsenin aylık prim ve hizmet belgesine geçecek çalışma gün sayısı 01.10.2008 tarihinden itibaren; 20,00 x 16 = 320,00 YTL. aylık brüt ders saati ücreti bulunur. Aylık brüt ders ücreti / (bir günlük asgari ücret) = Aylık çalışma gün sayısı formülünden hareketle; 320,00 / 21,29 = 15 gün olarak, çalışma gün sayısı hesaplanacaktır. Bilgi edinilmesi ve uygulamada bu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.