Memleketin büyük halaskan, dahi rehber ve mürşidi ulu Gazi

Memleketin büyük halaskan, dahi rehber ve mürşidi ulu Gazi

Büyük Millet Meclisimizin pek muhterem Reisi Kazım Paşa Hz.

İktısadi istiklal ve istikbalimizin büyük yaratıcılarından sevgili Başvekilimiz İsmet Paşa HazretIeri

Çok kıymetli ve muhterem İktısat Vekilimiz Mustafa Şeref Beyefendi Hazretleri (Mustafa Şeref beyefendi, 20 Kanunusanİ 1333 de Odaların kuvvetlenmesini ve inkişafmı temin edecek esasatı muhtevi olmak üzere bir (Ticaret Odaları kanunu layı1ıasl) hazırlamışlardı. Bu layiha bu günkü Odalara ait esasatın ana hatlarını vermekte ve bu itibarla da Mustafa Şeref beyefendi Odalar tarihinde bir mevkii mahsus ve mümtaz ihraz etmektedirler.)

T. C. ISTANBUL ricaret VE SANA yi ODASı NEŞRİYATINDAN ADET 45 50 YILLIK ODA HAYATI 1882-1932 i..@.... \ i i \ L...J HAKKı NEZIH! Oda Tetkikat Şubesi Müdürü i SANAYU NEFlsE MATBAASI 1932

Ticaret Odaları ve Odamız lık Ticaret Odası - Odaların teşekkül tarzları - Ticaret Odaları ve Cumhuriyetimiz 14 Kanunusanİ 1882 de resmen küşat edilmiş olan İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası 14 kanunusani 1932 tarihinde ellinci senesini ikmal ediyor. Ellincİ yaşı ile Türkiye Ticaret ve Sanayi Odaları arasında en başta i gelen Odamız dünya Ticaret Odaları tarihi itiharile ve ticaret Odalarının en eskisine nazaran oldukça yenidir. Filhakika XVI asırda Marsilya ticaretinin maruz ve muhat bulunduğu müşkilı'lt ve idaresizlihler burada esaslı ve ciddi tedabirin alınmasını icap ettirmişti. Marsilyanın ticaret işlerinin de idare'siııi nezaretle tavzif edilmiş olan konsuileri - Consııl - tüccarlar haricinde bu şehrin asılzadeleri ve burjuvaları arasından intihap olunuyor ve hunlar da faydadan ziyade mazarrat veriyorlardı - vaziyeti düzeltmek ve ticaret işlerini ticaretten anlayanlara terketmek üzere ticaret me b l - usları (Deputes du Commerce) unvanı altında ayrı ve husus! delegeler kabul olunmuştu. Dünyanın en eski Ticaret Odası olan Marsilya Odasının, bu suretle esası vez'edilmiş ve bundan bir asır sonra - 1700 de de Fransanın diğer bazı şebirlerinde Marsilyadaki örnek ittihaı edilerek müşabih teşkildt vücude getirilmişti.

4 - Ticaret meb'usları denilen ve adetleri dört olan bu zavat 1'icaret meh'usları intihabı usulünün ihdası tarihi 01an]1599 dan itibaren Marsilya erbabı ticaretı arasından seçiliyor ve her sene. msfı tebdilolunuyordu. Bu suretle yarısı değiş irken işlerin cereyanına vakıf olmak üzere ticaret me b'uslarından iki zat kalıyordu. [1] ~'laamafi MarsiIya Ticaret Odasının müııtehap bir teşekkül olarak meydana çıkması XVII asrıortasında, 1650 tarihinde va ki olmuştur. izahatı mesrudeye nazaran İstanbul Ticaret Odası Marsilyada bir Burenu de Commere [2] tesis edilıliği 1599 tarihinden 283 ve Marsilya Oılasmın muhtar bir vazıyette teşekkül tarihi olan! 650 senesinden de 232 sene sonra vucut bulmuş oluyor. Maamafi ehenımhetle kaydediimk lazım gelir ki memleketimizde ticaret, ziraat ve sanayi işleri hakkında müşavir birnr hey'et vazifesi görmek üzere 1882 tarihinden muka,ldem bazı hey'et ve cemiyetler viicude getirilmek istenmiştir. Odaların teşekkül usulleri ve Odamız: Odalar teşekkiil usulleri itibarile birbirinden fark gösteren kısımlara ayrılabilirler. Teşekkiil usulleri de muhtelif göriiş zaviyelerinden tetkik olunabilir. MeselA Oılaların Fransız usulünde olduğu veçhile bir kararname ile tesis edilen ve bir şehrin veya mmtakanm ticarı ve sınayi menaiii umu~ miyesi,i temsil etmek üzere vücude getirilmiş bulu- [1] Marsitya Ticaret odasına ait bu malumatı Marsilya Ticaret Odası 1931 de (La chambre de Commerce de Marsdile) adile neşredilmiş tarafından bir broşürden alıyor,ız. {2] Larousse Comnıerdal - Larus Komersiyal'e müracaat.

Nemlizade Mitaf Beyefendi Mitat beydendi 1888 senesinde İstanbul'da doğmuş, atasaray lisesini bitirdikten sonra Fransaya azimetle Marsilya Ticaret Mektebini iknıal eylemiştir. Marsilyadan avdetinde Sanısuna giderek N mliıadekr ~irketinde 1916 ya kadar çalışmış ve bu tarihten itibaren isıanbuldaki ticarethanesini tesis eylemiştir. Mitat beyefendi dört seneden beri OdamızIn Birinci Rcbliğinde bulunmaktadırlar.

- 6!lan idare hey'etleri (Coıps admiııistrati{) addi giıi' Ingilterede bulunduğu şekilde resmi mahiyet ve slr.,tj. olmıyan serbest teşekküllerden sayılması da mümkiuidür, Aynı suretle bizde 'e bir çok memleketle. Odalara sıfatı ticariyesi olan her şahıs veya şirlıat az~ olduğu haldelozan Ticaret Odasına yalnız.'wl münhasıran ticaret ve sanayi erbabıcemiyetleri a.214 olabilirler, HatU\bu Oda kendisini (Oda) ve (Cemiyet) isimlerile tavsifeder. Lozan Odasının ı 929 muamelı'ltını tellıis eden matbu bir raporun başında (Chambre Vaudoise du Commerce et de l'industrie) yazılı olduğu halde altındlt,: (Rapport 'sur l'activiie de la societe.) diye bir kayıt vardır. (Lozan) ın merkezi olduğv. (Vo - Vaud) kantonundan ismını alan bu Odanm' nizamnamesinin birinci ve üçüncü maddelerinin terc,:. meleı jni bu bapta sarih fikirler edinilmesine yardıı' edeceği için bervechizir arzediyoruz: i' Madde 1 : (Vaud) Ticaret ve Sanayi Odasının hedel ve gayesi memleket iktısadiyatına taalluk eden işleri. meşgulolmak ve bilhassa müessesat ve erbabı ticar~ ve sanayiin kavanini mevzun dahilinde haklarını müda: faa etmektir. Madde 3: Vaud Odası, ticaret ve sanayi erbabı ce; miyetlerinden müteşekkildir. Sicilli ticarette 60 ındı. madde veçhile mukayyettir. BervecIıi ati nizama ta; hidir. Merkezi (Lozan)dtr [ıı )1) Dördüncü madde vaziyctj daha ziyade tasrih etmekte ve [OdaY."', byit ve kabulolunmak i;;tjyen cemiyetlerin tahriren müracaat etmeleri.ı ntzamnamelerile azalanmn esamisini müracaatnameye rapt etmeleri lazı~: dır... J demektedir,.

Hasan Necip 13eyefendi 1247 de Yenişehir'de doğmuş ve iptidai tahsilini Selanik'te idııdi tahsilini Edirne'de iili tahsilini de istarıbul'da ikıııal etmiş ve ilk def'a Ankarada Belediye ve hastahane eczacıhğını Ha ederek istanbııla gelmis ve Ekrem - Necip ecza deposunu kiişat eylemiştir. Necip beydendi 1931 de Odanııı ikinci Reisi bulunuyordu. 1932 de Hey'eti idare Riyasetine intihap olun 'mışlardır.

8 - Odaların teşekkülünde Odaya sıfatı ticariyı:ısi olan, her rert ve şahsın ve ya san'at Ye ticaret erbabı tarafından vücude getirilmiş cemiyetlerin kaydı suretile meydana çıkan iki şekilden birincisinin bazı tavsilere uğradığı da görülmektedir. Meseld Bulgar Ticaret Odalarında erbabı ticaret ve sanayiden maada esnaf da Odalnra dahildir. Bu hususta 1905 te Solya Ticaret O.lası tarafından neşrediimiş bulunan (Annuaire de Bulgarie) unvanlı kitapta izahatı kafiye vardır. Esasen Bulgar Ticaret Odalarına ait 1895 tarihli kanun [ı] Ticaret ve Sanayi Odalarını şöylece tarif eder (Tiı'aref've Sanayi Odaları: tacir, satıcı ve esnaf sınıf. larını temsil eden mumtaz müesseselerden ve iktısat salınsında devletin muavin organları olmakla beraber bilhassa temsil eyleılikleri aınınarm menaıiini müdalaa eylemekle mükelleftirler.) Odalara erbabı ticaret ve sanayiin mecburcn kaydedilmeleri veya edilmemeleri de teşkil usullerinde elbette ihmal edilerniyecek cihet ve hu8usiyetltırden biridir. Bizde Oılalar 40 sene kadar erbil bı ticaret ve E"anayiin Odaya kayıtlarını t.emin i~~in uğraşmışlar veuzun müdıkt meclıııriyeti kaydiye usulünün teminini temenni eylemişlerdi. Nihayet 22 Nisan ] 341 tarihli kanunda mecburiyati kaydiye esası kabul olnnmuştu. Bu kanunun neşrinden sonra evveld Odamız Umumi KA._ tibi Mehmet Vehbi' Bf. tarafından hazırlanıp[2] Odamız: Riyaset Divanınca ve Oda Meclisimİzce t.etkik edildikten sonra 1'İcaret Vekaletine gön(lerilen Ticaret ve Sanayi Odaları nizamnamesi projesi; vekaleti müşar. ileyhaca hazı taılilfitla kahul eıli1erek İcra Vekilleri [i] Bu kanun 19116 ve 1924 t-: bazı tadilata uıiramş olmakla beraber" tadilit vakıa 1895 tarihli kanunun esas prensiplerini değiştirmemiştir.. [2] Bu projenin Vehbi BI. tarafından hazırlandığı Oda Heyetinin 3n' Mayıs 341 tarihli zabtıııda yazılıdır.

-5eri lzade Siire!Jya Beyefendi ],)} Seıı,!,jııdl' ilıı;irık doğmuş Vi.: li:ic tahsili ilc ali ıah;;ilü;i~ ikiliiddeı) :;onl'" tiean! Iıayatına atılııııştır gilillı<trt: j:;lıııbuh gekrt'k zalıirl' ticardiııe ha~ıall1ı~tır, 011 bt:ş sen~dtnberi şehrimilale icrayi tiorct etmektedir, Şt:rif/ade S,'ınıyya ı,,'ydendi Y31 senesinde odamu Birinci r~cis V, ldl!iğim: lj3'2 scncsiııdı' de ikinci Rcisliğc intihap edilmişlerdir.,1/

10 - Heyetince 27 Eylul 134 ı tarihin(le tasdik olunmuştur. Ticaret Ye Sanayi (Malan haklruhioki gerek bu son kanun ve gerekse bu kanuna istinaden tanzim edilmiş olan mevzuuhahs Odalaı' Nizanınamosi, memleketimiz Odalarının ıııe\'(~udiyüt ye faaliyetjprinıle pek kudretli ve feyyaz bir inkişnf viieihle getirmişlerılir. Memleketimizde Odalar tesisinden evvel ----------~------ -----~_.. _-- _._-------- (Eylul 1923 - Mayıs 1926) faaliyet vo muamehhml iilhis eden ve 011tı neşriyatının dörtlündi numarasını taşıyan eserin Umumi IGHilıimiz Vehbi Bey Ef. tarafından yazılınış olan ltletlıalinıh~hh lıapta kıymetli maltımat varthr ki bunlaninn şu kısımlnrım aynen alıyoruz: (13 Zilkaide 1292 tariiıli IS l{\ha1; fermanının mel~ fliwle iktisadivata ait olmak üzere hir kth,~ satır mevcut olur (Zirnat" ve felmıat n: sanayi v(~ ticaretin ıslah 'i.~!'oksiri Tiear('t Nezaretinin vuzirııi asliyesin(len) ol.. mak üzere g-österilmiş ve hu husuf:itu (erbabı vukuf ve mı:tli'ımal ile Ilıüzakere olunarak kararların hilistizan ierasma ihtinıum edilmesi) tavsiye mlilmişti. Bilahara (13 Haziran ı 292) tarihli bir kararname Ho (Meclisi Ticaret ve Ziraat) ünyanile I)ir meclisi mahsus teşki~i düşünülıııüş(lü. Bu meclisin vozaifi \~sasiyesini tayin eden bu ka. rarname üç klsluı ihti\a ediyoi'lhl Birinci kısımda (ziraate ait vazifelcr) ikinci kısımda (sanayie ait vazi feler) üçün('iı kısmula ıla (ticaretu ait vazifeler) hakkınıla umumi bir pl'oğ"am gös\(ıriliyorju. Bu meclisin sanayio ait vazifelerden olarak (lllzım gelen.mahal1ej'deerhabl hırfet ve sanayiden münethap ve fah,,} az!}dan mürekkep hirer cemiyeti müşa yere teşkil olunması ve ticarete ait vhzifelerinden olarakta (Dersaadet ve vilayat ve elviye ve kaza merkezlf'rinde

1':1)] tl,' [ski;, i<irdl' ıcn,llı:t,tıı.iş\ir, Iblıip i Lı!;kı!h:yfn l1:ahdu:iiudul 1 '1i,~ Sf'Ocslut.:e (iai;ttas;-ırıı) a girerd..:. 1 \18 >,ııedııde piı.ıddııaır.ı: ıdr'ıış 13~4 t'e,",lektebi Huk!lka dahilolara!, 1,:, dı' ikn:a'j ıahtil ilt~ ~;ılıadetııanı\' ıllli:)lemi~tir. rr~n:iı::ca li.,an::ı;; teıı C\ır.ik ingilizce);; de bir derel\' a~ina o!aıı l.i:" ih-:-ı.::,'udi UI9 >,ellt:;ındell,beri ticardk ıııcşğııl bııluııın"kt,ı n' TiLilrd Bors:,StiHI dahil me\'addan zahire ve Inıbııbılİ, afyoı:, iıhik, yapağı ve saire üzeriııe iş gönııektrdic Li} a Be: dt ndi (. damıwı!lj31 de ikiııd Rds Vckilliğinde bulıııı:ı LLS, lyj2 de de Ririmi Reis Veldlfi}!iııe intihar olunııiuştur, 11ı11ıIı:;ıiLyh 192\ den beri "da ıiz.:sıııdaıı blılı!ll1l1ııkt<. G\ııp riyast!e iııtilıaplarırıa kacıar hesahat ıııdettl:liği \'i\7i1",sbi yapıı:i~ii\rdır. p'or"aııın t",is taril,i olar: L2lı darıberi de borsa alan: Iıey'di iııalığına i;ıtilıap oluıııııl!şlardır. Elyiivııı 110r,;alıl:ı tl<1 IhSidıat Illüktti~i ln!luıııııaktadırlar.]

..... 12 ~ saır memleketlerde cari oldıığ'u gihi beynettüe~ar en muteheı' zavattan inti lıap ve Ticaret Nezareti tasdiki ile tayin olunmnk üzere «Ticaret, Cemiyetleri, teşkil kılınması lüzumu beyan olunuyordu, [1 J Lık teşebbüs - --_... ~ ~ ---- --- Bu hususta ilk teşebhiis 11 Hehiülnvvel 1293 tarihine aittir. Bu tarihte nahıilli tarafından tanzim ve tahrir olunan ı ezkcl'eje ['Ieclisi Ticaret ve ZiNlatin vezaifi esasiyesine (lnı!' tanzim olıınan knrarname veç~.. hile Dersaadette azahi tıhd olarak 24 neferden ibaret olmak üzere birer (Ziraat ve Ticaret Cemiyetleri) teşkili mukarrı'r olduqıı gibi vilnyatın ılahi kazalürda dörder, livmufl 8t'kiz ve merkezi viliıyetın on ikişer neferden iharet aıcısı olmak ve hıınlardan Ziraat cemiyetine intihar olunacaklar, ticnrete hasri iştigal edenlerılen sinnirüşte baliğ olmuş muteheran zurra v@ tüccardan bulunmak ve I'mrİ intihapiarl idare VQ temviz meclisler! azasi taraf;ndan İcra olunmak ve bu " ceıniyederin haftaıla hir defa hehemmehal i~~timaları bulunmak liizumu} beyan olunuyorıin. Bu Ziraat ve Ticaret Cemiydleri idari teşkilat itiharile bir silselei, meratip vücude getireceklertii. Kaza cemiyetleri liva cemiyeıi13rinl>< Iiva cemiyetleri vijayet cemiyetine ve vilayet eemiyf~tıeri de doğrudan doğruya Ticaret Nezaretine mürııcaata saiahiyettar addediliyordu. Bahıali bu 1] HebiülevveI 1293 tezkeresinde [şu yolda Hlasruf olacak sayu gayret vatan Ye millete bir hizmet demek olac1ığı gibi bu bapta hükümeti mahaliyeye ait muamelei teshiliyenin hüsnü, ifası dahi mütehattimi zimmeti memurin} dir diyerek bu teşkilatın icrasını ('mir ve tamim ediyordu. 1 - Eski diistur: cilt 3 - sahifa: 473

[(ara :Hıısta/azııdl' NI/IIft Beye/cııdi 1305 tarihinde (Eğ-in) de doğ-i1ji'~lnr. 1325 de Galatasaray Lisesini iknıal etmiş ve ilk defa devairi resmiyeye et müteaiıhitliğ-i ik işe 1)~şıaını~tır. Halen istanbul Kasaplar: Türk AılOniı-.irketi Meclisi idare Reisi ve Şark Deri Türk Limitd Şirketi Müd[irlidiirler. 1932 de Odan1!Z1ll ikinci [{eis Vekilliğine intihap olulll1luşlardır.

]4 - Hükumet zirai, ticarı ve sınai sahalarda kendisme idari mahiyette birer İstişare müesseseleri vücuda getirmek ve bunları teşkil/hi İdariyesile muvazi bir surette tesis etmek arzusunıla idi. Bu teşebbüs miinteci muvaffakıyet olmaııı. Maamafih yine bu esas dahilinde olmak uzore 1 6 Sefer 1297 tarihli 1 ı maddelik nızamna.- mei esası ile (Dersaadet Ticaret Odası) 2-29 Hecep 1297 tarihli mıamname ıh) (Dersaaılet Sanayi Odası) 3 29 Reeep 1297 tarihli nazamname ilı:ı (Dersaadet Ziraat Oılası) linvanlarile yenidım üç müessese vüeuı]ü g"etirilmek i",tenil(li.] Memleketimizde ilk Oda Memleketimizde ilk açılan Oda istanbul Ticaret Odasubr. istanbulodası memleketin diğer mahallerinıle de Odalar açılmasını iş edinmiş ve bunların kuvvetlenmesi İı.:İn de mümkün olan her şeyi yapmıştır. Bu itibarla Türkiye Ticaı'et Oılaları tarihin(lejstanbul (Masının resmen kü~at tarihi olan 1882 sünesinin hüyük bir mevkii olmak ldzırngelir, Bu tarihin yanında diğer h:r tarih dalıa varılır. Şükran ve minııetlerla kayıleıtilmosi bir borç olan hu ikinci tarih, 27 Eylül 1341 (1925) dir. Fillıakika 1882 tarihile Türkiyede' ilk Ticaret Oılası viieut bulmuş ve fakat ı 925 de cumhuriydimizin yüksek, HIvi ve nihayetsiz feyizlerinden biri olmak iizen.ı hiitün Odalar zinde ve zikuılret bir ruh iktisap drnişlenlir. Bunun içinılir ki 27 Eylül 1341 tarihı Oıialarıımz için I'ı'yyaz bir ınkişafıo mehdei olmak dolayıshe tes'ite pek (:ok layıktır.

Odıun;zin Unuimı K,ilihi Vehbi BeYdendi 130 1 de; i,tmılndda d<jğıııu~t\lf, Mtrcaıı idadibini hitirdiktensoııta Hukuk mektcbiııi ı:l2" dı: (Il'<.klcbin 23 üııcü serıl'si me/uııu olarak) ikma) etmiş, Balkan l11u!lareb. :iiııl' I;.:dar hıirıır Li,>u,j iktisadi n: hııkll!d malumat dersleri nıuailiiı Jigi H' b!phi 111('lt"ahip Bant hukuk ii! l'ktl'b i hukuk idare ve hukuk cezaif IIllli!]jjıı!lijki ppıı:ış ıııülebi!] Şiıına naklj üzerine derslerine Şam'da da deva,,) <:tıri,tir, BllIıdaıı 5,\ııı" istaııbııl!iukıık Fakültesi hukuk idare ıııüdeırisi Ilıı;;ninliğim t:nin ~dilıı:jş 1915 ık "',lmanyaya Beılin DarüJfiinlılıl1 iktisd \T fdsefe faklilüsine ikrr.al tahsile gitmiştir. Berlirı'dcn avdetiııde Ticaret nıt!; tı::b i "list naldi)at, tarife ve mııkaylsdi hukuku ticaret dersleri ıııuallimliğiru' Lyin ct:ilıııi~tir. llizo de ırilli Javaya i~tiral< içiıı Ankaraya gitıııiş ve 1\)2', senesine hıdar tkan t ıııüd(ir ul11l1ıı,isi olmu~ ve bihihare İstanbul 'Leald MCı,tcbi f.jisi ikli~at ıpü(k, risliği ik İstanbııl Ticaret ve Sanay Oıbsı btilıh~rat şubesi nııidürliığüııe Retirilmiş Ve 924 de de Oda umumi k,tipliğine tayl cdil'l'i~th, MUniıiİ cyh Iktisat meclisi ı.!isindc hükümet tarafıııdan intihar edi~mis bıdllljaıı azalardandır.

--- t 6 1925 Kanunu~~~~ husu~~i~!!~ri 1925 Oda kanunu, Odaların 40 seneden fazla bir zamandır bekaları ve faaliyetle İş görebilmeleri İçİn isteelikleri halde teminine muvaffak olamadıkları bütün temennileri derpiş etmiş ve tahakkuk ettirmiştir. Filha- i kika hu kanunla Odalar şahsiyati hükmiyei haiz umumi müesseselerden addedilmiş, Odalarm mesleki bir teşekkülolduğu kabulolunmuş ve Odaları bir takım ahvalde çok zayıflatan mahallilik yerine mıntnkavilik eşası tatbik sahası bulmuş, erbabı ticaret ve sanayiin Odalara kayıtları mechuriyeti tesis olunmuş\u. Oerçi 20 Kanunuevvel 1333 de mulıterenı iktisat vekilimiz Mustafa şeref beyefendinin zamanı ne7aretlerinde de bu esasatı havi bir layıhai kanuııiye tertip ve tanzim edilerek Meclisi Mebusana tevdi edilmiş idi isede bu. liyıhanın meclisi mezkurl'ce tetldk ve kabulüne imkan hası1 olamamıştı. izahatı anifeye bir netice olmak üz\}re 27 Eylül i ı341 tarihli kanunun memleketimizde Odalar hakkında kabulolunmuş ilk ve çok mühim bir kanun olduğunu tekrar arzetmek vazifesindeyiz.

Odaımı Ilk deb bulunduğu Udata'da Mehmet Ali paşa haml1m harici Manzara.'Iı istanbul TicIET UE sanavi ODASı TESIsDEN EVVEL CEMİYErrİ TİCARYE 1880 islaıılııı) Ticaret re Sanayi odası, oda olan,k, tesis edilmeden mukaddem (Cemiyeti lint,"i:)'_) 0i,..... K küşat edilmiştir. Mamarib o sıralarda tutulmuş oiau zabıtların t('tkikinden anlaşıll.\.iır kicemiyeti Ticariye esas vazifesini ı:,damn oda olmak Lt~i8i ımtrıında ifa~ı,iktiza eden hazırlıkların itmam ve ikmali olarak kabul etmiş ve bundaıı dolayıda kendini bazan (Cemiyeli ticariye) ve hazarıda (Oda) olarak almış ve tanımıştır. Bunu,

18 -- o zamanlar tutulmus olup odamızda mahfuz buıuna.~ içtima zabıtlarında (Cem/geli Ticariye) ve (Oda) tabir~ lelinin yan yana ve yekdiğeri yerine kullanılmaların~;i.~~" dan da öğrenmekteyiz. (Cemlgeti Ticariye) ile (Oda)Sı nın bu suretle bidayette birbirine karıştırılmış olmas}'" eski zabıt1arda birbirine muhalif görünen aksama tesadüf edilmesini ıarmi kılmaktadır. O suretle ki.:. Cemiyeti Ticariyenin 17 f29fkanunuevvel 1881 tarihlii{ içtimaına [ı] ait zabıtta aynen. şu kayıt mevcuttur :~1. «Odanın içtima{f atisinin bin sekiz' yüz seksen iki senesi Kanunusanii rumısının ikisine tesadüf eden cumartesi günü İcra olunmasına ve yevmi mezkıırda odanın vezaifi ifaya mebde ittilıaz olunmasına karar verilerek...» Bu ifadeye ve zaptın bu kaydına nezaıan Odanın vezaifi ifaya mebde ittihaz olunan tarihten mukaddemki müddet, Cemiyeti ticariyeye ait bu. Mehmet Ali{paşa hanının zemin katı lunmak iktiza eder't fakat Odanın Oda olarek faaliyetinden bir sene sonra (1}17:Z9-dan birincisi rumi ikincisi efrenci tarihtir. Eski zabıtlann bir kısmında iki tarih böylece beraberce mevcuttur.

19 - Reİs tarafından ibzar ve Oda heyetine takdim olunan bir senelik raporda deniliyor ki: [Dersaadet Ticaret Odasının hbni teşkilinden doksan seki~ senesi kanunuevvelinin gayesine kadar gerek güzeran eden otuz iki mah zarfında, vukubulan mevat ve muamelatı ve gerek emvali maliye hakkında bazı izahatı tarafı alinize beyanına cür'et elyedim şöyle ki: 6 Sefer 97 tarihinde şerefsadır olan iradei seniye cenabı Padişahı ınucibince tesis ve teşkil, buyurulan ve heyeti aliyenizden mürekkep olan Dersaadet:ıTicaret Odası [ı] bin iki yüz,doksan, altı senesi:~ Nisanının :'v\ehmet Ali paşa hanınm kara köy köpdisi1n'en görünüşü yirmi birinci gününden itibaren işe mübaşeret etmişti. Tarih meıkilrdan bin iki yüz doksan sekiz se;};sı-kilnuııu: saninin ikinei gününe kadar on defa içtima olarak bu müddet zarfında azayı kiramdan ınösyö Sivastopulo Bidayette Odanın ismi Ticaret ve Sanayi odası değildi eski zabıt larda yalmz (Ticaret Odası) ve (Odai Ticaret) tabirieri vardır.

20 ve Corcııki Kazanova ve Sinekeriııı Maııukyaıı ve Eı Ali zade Ahmet efendi ve Zaharya "acopulo ve Dikran Karagözyan ve mösyö :Vlildeıı mürekkep komisyon marifeıite tanzim kılınan Oda il iıuııınamei dahilisinin tetkikile mt'şgul olundu} Heis Azaryan efendi tarafından ilk Oda heyetine verilmiş olan bu rapordan saralıatle au lıyoruz ki Azaryan efeud i. Cemi yeıi Ticariyenin tesj~ini ve faaliyete Mehn:et ali pa~a harıının birinci katı tarih mübaşeretini (ıdaya da ınebdei te~is ve faaliyet oıarak almaktadır. Bu hal yukarıda da kaydedilmiş 01- duğıı veçhile heye- ~, tin IHI hapıaki kararına ml1ha1iftir \e sadece (Cemiyeti Ticarİye) ile (Oda) nın hiribifiıll.:' karıştmımış buluıımasmın bir neticesidir. Heis Azaryan efendinin bir kı :'iım "meti aynen yazılım~ bulunan senelik raporunda t :emiyeti Ticariyenin ilk defa 21 Ni san 1296 srnesinde İşe mübaşereti mevzuhahs olmaktadır. Bu hususu tenvir için elde mevcut yt>gane vesika olan içti ma zabıılannın 1 numarayı taşıyan zaptın haşında:

21 Dersaadei Ticarel Odasmw :: ııbıina III es id il' 21,m Nisaıı 1880 çar:jwn!ja!llüııi Cemiyeli Ticarlye :>aal 6 du küı;al olıındu diye yaıılı bulunmaktadır. Bir defa senelik raporda tarihi mübaşerel olarak mevcut (21 Nisan 1296) tarihinin ('21 Nisan) efrenei ve (12!)(j) senesi de mınidir ve bu itibarla tarih 21 Nisan 1880 olarak tashih edilmek ı:ı;erektir. Saniyen ilk zaptın b~şında: (Dersaadet Ticaret Odasmın zabıtnamesidir, :21/9 ~isaıı 1880 Çarşamba güııii Ct~nıi."eti Ticari:e saat 6 da küşat o)ıındm) denilmekk i"e de (kıişal olululll) niliııin (Cemiyeli Ticariye) yemi yoba (içlima) veya (celse) ) e mi ait olduğu dı'rhal ke:-3tirilemezo\z<uoyaıı efeııdinin senelik raporunda kuljandığl sarih ve vazıh lie'un \(~ ifadeye nazaran 21 1'Jisan umo Ceıııiyeti rka riyenin işe mübaşeret tarihidir. Halim ki 16 Nisan % tarihi taşıyan (2) nıımaralı zabıtta azildaıı ll1ös~"ö Mil'in (heyetin bil' kaç defadıl' iç/imm vukıılmlrnakla ise de) tarzmda hir ifad(>~i mevcut,"e mukayyettir, hundan da ınüsteban oım~tkıadır ki 21 \isan ; H80 terihil1de ki İi;tiına, içtimaların hirinci:"j değildir. l:hmun böyle olduğunun en murıim di~:er hir delili d!' ilk zabıttır \'I~ hu zabıt1a (aıtiyı Ilwpcmlc) serunhas! altıuda (l{eis) dt>ll bahsediimesi. (",'VI' ı İçt imalardan hirinde reis intihap edildiğini: ~erı(' bu zabıtta (Timl'el od([(oilarljl kemajissaljlk odallin iş/ol' halwwları) (la en elkiiçtiınaları gösterir ve kabul ettirir. Heııı mütajeatı Hlt'sl'udevi teviı. \e tevsik elip/" hir \esika olmak \'e hem d(~ odaıınzhl tei':ii:-; ve teşekkühine llliiteajlik ınuamelut \ e mcrasimi ifa ve ihznr cyjemf'k vazifesilt' teşkil edilmiş I,ulunan bir heyetin muhaner ilk ıaptı hu]unmak İıihari!e hıı zaptı aynen istim,ah IAtmekıeviz :

Numara: 1-22- Dersaadet Ticaret odasımil zabi/namesldir 21/9Nisall 1880 çarşamba günü Cemiyeli Ticariye saat 5 de kilşat olundu [1] Azayı mevcııde Reis: Sebaİ zade Süleyman efendi Mösyö Sıvacı oğlu, Mösyö Acman EnıIi zade Mösyö Sivastopnlo Mösyö H acopti lo Gümüşgerdan Ertcan Benzonana Mösyö Besi Manokyan efendi Ferit bey Mösyö Gasbali Mösyö Mil' Beşe zade Ahmet efendi Nİzamnameİ dahilinin tanzimi İçin bilittifak zirde muharrer esamiden miirekkep ve Mösyö Sivartopnl'un Esgi zabıtıardan birinin başlığı tahtı riyasetinde komite teşkil ile bir an evvel nizam name te\ f ik ve kabulolunması için umuma arz olunacağı Komitenin reısı: Mösyö Sivastopulo Azası: Mösyö Hacopulo Mösyö Karagözyan [Mösyö Mil Mösyö Kazanova Er Ali zade ~ Manokyan efeııdi [1] Saatlerin alaturka olarak kayıt edildiği biliihara fransızcada tutulan zabıtlardaki kayıtlardan anlaşılmaktadır.

- 23- :-:«Anüfülbeyan komisyonun vezaifine Oda i Ticaretin (Bütçe) sinin tanzimi ilavei memuriyet olunmuştur. Yani bütç nutkunun şamilolduğu mananın tamamile İcra olunacağı Odai Ticaretin türkçe ve fransızca Umuru tahririyesine ekseriyetle muvakkaten şimdilik bir katibin tayini ve katibin tayini hususuna zirde muharrirülesami zevat tarafından tahrir olunan esami Reis efendi tarafından: Uilcuyan efendi tarafından: Deavi ticaret başkalibi İspiraki efendi ~ovancı zade Gümüşgerdan tarafından: Didoman Cemiyete iki' hademenin vücuduna lüzum gösterhip iki kimse tayini hususuna bilittifak karar verilmişsede şimdilik nizamnamenin vüruduna kadar Ticaret odacıların kemafissabık odanın işine bakmaları ve asılların tayjnine kadar merkum odacılann ücretleri mukabilinde hatırları görülmamesine bilttifak karar verilmiştir. Ticaret müdürü S~adetlü Refik beyefendiye bir katibin sureti muvakkatede Cemiyete devam ettirmesi rica ve teklif olunması zarf damgası ile tahriratın balasında Odai Ticaret namı mahrrrer kağıtların Reis efendiye havale kılınmıştır. Saat) edide meclise hitam verilmiştir.» Bu ilk zabıt hakkında mütalaat atiye serd olunmak lazımdır: ı - ZablUa kullanılan lisan, cümle teşkilatı ve kelimelerin kullanılma tarzları noktasından sarih ve,düzgün değildir. Zabıttaki (Komite teşkili ile bir an evvel nizamname tevfik ve kabul olunması) kaydın.daki (tevfik) kelimesihin.istimal şekli ve zaptın (zarf.damgasım ile talıriratııı balqsıııda Odai ticaret namı mnharter kağatlakrn reis efendiye havale kllııımışizr).cümlesi bunun hariz ve zahir bir delilidir. Kullandan

Numara: ı - 22 Dersaadi'l Ticarel odasll1ln zabtlnamesidir 21/9Nisan 1880 çarşamba günü Cemiyeli ricatiye saat [) de klişal olundıı [11 Azôyz meucude Reis: Sebai zade Süleyman efendi Mösyö Sıvacı oğlu, Mösyö Acman Erali zade Mösyö Sivastopulo Mösyö Hacopıilo Gümüşgerdan Ertcan Benzonana Mösyö Besi Manokyan efendi Ferit bey Mösyö Gasbali Mösyö Mil' Beşe zade Ahmet efendi Nizamnamei dahilinin tanzimi için bilittifak zirde muharrer esamiden mürekkep ve Mösyö Sivartopnl'un ". /..,'. ~...,)ı",~."..?-,,,,;-~-~ ~" "" '"{,..-. _~i uu-...ıv.".-.j1:.t. ~..:;!...S'~I'!.:'..,.. >..:.>1 ı:~...:: ' A:J.. ~... ~J'".J:"... ~~... 1"~""6,*, '~, /" -, ' ",",,: '" _. "o ->n_,_;:~}!;,;:. _,'. ~~"'~~~~~t~......' "vd#..;~.,..~. ~~::ı:., '. ' ~&.k.ı.,1' ',-,. ~ı,..":;'.-:j:---"" Esgi zabıtlardan birinin başlığı tahtı riyasetinde komite teşkil ile bir an evrel nızamname te\ f ik ve kabulolunması için umuma arz olunacağı Komiteııin reısı: Mösyö Sivastopulo Azası: Mösyö Hacopulo Mösyö Karagözyan {Mösyö Mil Mösyö Kazanova Er Ali zade.~ Manokyan efeııdi [LJ Saatlerin alaturka olarak kayıt edildiği bililhara fransızcada tutulan zabıtlardaki kayıtlardan anlaşılmaktadır.

- 23- :(Anüfülbeyan komisyonun vezaifine Odai Ticaretin (Bütçe) sinin tanzimi ilavei memuriyet olunmuştur. Yanİ bütç nutkunun şamilolduğu mananın tamamile İcra olunacağı Odai Ticaretin türkçe ve fransızca Ümuru tahririyesine ekseriyetle muvakkaten şimdilik bir katibin tayini ve katibin tayini hususuna zirde muharrirülesami zevat tarafından tahrir olunan esami Reİs efendi tarafından: Deavi ticaret başkatibi İspiraki efendi Uncuyan efendi tarafından : ~ovancı zade Gümüşgerdan tarafından: Didoman Cemiyete iki' hademenin vücuduna lüzum gösterilip iki kimse tayini hususuna bilittifak karar verilmişsede şimdilik nizamnamenin vüruduna kadar Ticaret odacıların kemafissabık odanın işine bakmaiarı ve asıliarın tayinine kadar merkum odacllailn ücretleri mukabilinde hatırlar! görülmp,mesine bilttifak karar verilmiştir. Ticaret müdürü Saadet1ü Refik beyefendiye bir katibin sureti muvakkatede Cemiyete devam ettirillesi rica ve teklif olunması zarf damgası ile tahriratın balasında Odai Ticaret namı malırrrer kağıtların Reis efendiye havale kılınmıştır. 8aat )edide meclise hitam verilmiştir.» Bu ilk zabıt hakkında mütalaat atiye serd olunmak lazımdır: 1 - ZabıUa kullanılan lisan, cümle teşkilatı ve kelimelerin ku11anılma tarzları noktasından sarih ve düzgün değildir. Zabıttaki (Komile leşklli ile bir an evvel nizamnaille tevfik ve kabulolunması) kaydındaki (levfik) kelimesinin.istimal şekli ve zaptın (zarf damgasim ile ta/zriratııı balasl1lda Odai ticaret namz mnharrer kağatlakm reis efendiye havale kılınmzştır).cümlesi bunun hariz ve zahir bir delilidif. KullanIlan

- 24- lisandan ve tahrir tarzından tahmin edebiliyoluzki elimizde Cemiyet Ticariyeye,ait olan bu ilk zabıt, bu zaptın tutulduğu içtimada türkçe asıl ana lisanı olmayan bir zatın eseridir. [l] Buraya kadar vaki olan mütaleattan şu iki nehc,~ çıkarılmak iktiza eder. İstanbul Ticaret ve Sanayİ odası evvla nizamnamesi tanzim edilmiş \Oe (Cemiyeh Ticariye) içtimalara başlamıştır. Saniyen: Cemiyeti Ticariye bilhassa Odanın, Oda olarak tesisi hazırhklarını görmek ve bu meyanda bilhassa Oda ııizamnamesinin ommeti maddesine tevfikan bir nizamnamei dahili yaparak Ticaret Nezaretine takdim etmek vazifesini üzerine almış ve bunun haricindeki işleri asıl vazifesi ile kabili telif görmemiştir, Bu hu'5usta kafi malumat ve ~arahati ihtiva eden Cemiyeti Ticariyenin iki numaralı zaptım aynen naklediyoruz. Numara: 2 Dersaadel Tica!'el Oda heyetinin doksan alil senesi şehri Nisawııııı Oq aliıııeı Çarşamba günü Ticaret Nezal'cli Celilesi dalre!'(inde biliçlima vııkıılmlon nıııuıkeraiııu ııııibeyyin zabil varakasııbr 16 Nisan g{j mevcut bulıınan ::evut Reisi evvel Saadetlü Azaryan efendi hazretleri Reisi sani Sebai zade izzetlü Süleyman beyazadan Kazanova efendi Gümüşgerdan Dikl'an efendi 13a8- macı zade Ferit bey Uncuyan Apik efendi Aseyan Mığırdiç efendi Mösyö Löpe Mösyö Mil Acİman efendi Mösyö Enderya Erali zade Alıınet efendi Bemonana efendi Mösyü Sivas1npulo Hacopulo efendi [1] Zabıtlarda ve alelumunı muharreratta {kitabdçe] ııok::an bulunduğrı, bilahara hey'etçe dahi nazan dikkate alınmış ve bundan dolayı da baz: muharreratın, kitabetlerine ihmat olunan Zı vata tashih ettirilmesi karargl< olmuştur.

- 25- Müzakereye saal beş buçukta bed' olundu. Romanya ile akdi teklif olunan muvakkat bir ticaret muahedesine dair olup Hariciye Nezareti Celilesinden bittebliğ batezkerei samiye irsal buyrulan evrak ile Dersaadet borsasına ve sefain Osmaniyeden alınacak tezkere rüsumuna dair havale buyurillan nizamnameler nazan mütaleadan geçirildi. Azadan Mösyö Mil heyetin teşekkülü hakkında iradei seniyei cenabı padişahi taalluk ederek birkaç defadır içtima olunmakta isede ıneriyet ahkarnı muktazayı üadei seniyeden olan nizamnamenil1l onuncu maddesi hükmünce odanın nizemnamei dahilisi henuz kaleme ahnarak Ticaret Nezareti Celilesine takdim olunmamış ve bunuıı ikmali ise bir iki maha miitevakkıf bulunmuş olduğundan mezkıır nizamname kaleme alınıp makamı nezarete takdim olunmadıkça odayt\ esasen teessüs etmiş nazarile bakılamayacağı ve binaen aleyh evrak merkumenin mevkii tezekküre vaz'ı üstılen caiz olamayacağı reyinde bulunarak bu esnada bulunan ticaret müdürü İzzetlü Refik beyefendi mezkıır ni zamnamei dahilinin kaleme alınması vakta muhtaç olup evrakı merkume ise teehhür kabul eder şeyler olmadığından bunların şimdilik tetkikile verilecek karan bildirilmesi lüzumunu ihtar eylemiş isede ekseriyet Mösyö Mifin reyi tarafında bulunmasile evrakı metkümenin olvakta kadar tevkifi suretine karar verilmiştir. Bunun üzerine müzakere Ticaret odası için daimi surette kitabet bir zatin in6hap ve İspiraki ve müdürlük hizmetini ifa etmek üzere tayini hususuna intikal ederek efendinin bu hizmete tayin olunması ekseriyetle tensip olunarak :;ı aa t sekizde müzakereye hitam verilmiştir.

- 26- Bazı notlar: 1880 senesinde İsıanbulda ecnebi Ticaret Odaları ve Ticaret kulüpleri Cemiyeti Ticariyenin tesis edilerek faaliyete başlamış "Olduğu 1880 senesinde İstanbuIda ecnebi Ticaret Ddahirımn veya kulüplerinin bulunup bulunmadığını araştırmak faideden hali olmasa gerektir. Tetkikat ve tahkikat göstermektedir ki 1880 senesinde yani Dersaadet Ticaret Odasının ve hattacemiyeti Ticariyenin tesisinden mukaddem İstanbulda ecnebi Ticaret Odaları vardı bunlardan birincisi de (Avustw';' ya - Macaristan Ticaret ve Sanayi Odası) Fransızca adile: Chambre de commerce et d'industrie Austro Hongroise dır. Filhakika Avusturya - Macarİst,m Ticaret ve Sanayi Odası, İstanbulda 1870 senesinde küşat edilmişti. Bu odanın vazifesi Avusturya ve Macar erbabı ticaret ve sa.nayiin menafiini korumak ve bilhassa Avusturya-Macaristan sefaretine ticari, iktisadi, mali işlerde bir heyeti müşavire olmaktı. Avusturya. Macaristan Ticaret "Odasının 24 kişilik bir heyeti vardı ve bu heyet Avusturya-Macaristan tabiiyetindeki kimselerden İntihap edilir ve üç sene müddetle Hayı vazife ederdi. 1880 senesinde Avusturya - Macaristan Ticaret ve Sanayi odasının adresi (Beyoğlu Tomtom sokak numara 16) idi, reis, re isi sani ve katibi de şunlardı: Heİs Reisisanİ: Kll.tip Ad/er (Siegfried) Dolinger Keller

- 27- Gene 1880 senesinde İngilizlerin bir (Ticari ve Balırf) kulüpleri vardı. Bunun Fransızca adı Club Commercial et Maritim idi. Bu kulübün merkezinin adresi Rue de Pera 417. Galatada ki şubesinin adresi de tünel garının altında bulunuyordu. Bu kulübün Beyoğlunda ki merkezi sabah saat alafranga dokuzdan gece saat bir buçuğa Galata şubesi de sabahleyin sekizden akşam saat beşe kadar açık bulunurdu. Kulübe girebilmek için senede 5 Türk lirası tediyesi lazımdı. Kulübün daimi idare heyeti 1880 de şu suretle müteşekkildi: Fawcette (Henry) - İngılıtere ceneral konsolusu Le Chevalier (G.) - Avukat Von Heidenstam W rench (W. ll.) - İngiltere konsolusu Smythe (F. W.) - Fahri veznedar La Fontain (Sidney) - Fahri kihip

~.. 28 1880 senesinde memleketimizin başhca mühim Ticaret ve Sanayi şubeleri erbabı, mali müesseseler Memleketimİzde ilk ecnebi Ticaret odalarını not. olarak yazdıktan sonra (Cemigeti Ticarige) nin tesis edildiği ve işe başladığı 1880 senesinde memleketimizin haşlıca mühim Ticaret ve Sanayi erbabım isimleri ve meşgalelerin nevi ile kaydetmek de cidden şayam dikkat olacaktır. Eski isimlerin ve firmaların' bugünkülerle mukayrsesinden çıkarılacak neticeler dikkat gözünden kaçmayaeak kadar mühimdir. Vapurı.l~enteleri Vapur acenteleri arasında tek bir Türk jsmi v'ardıl Bu da (Ali Hilmi) efendidir ve Şirketi Hayriye miinürü oıarak bu kısımda mevki almıştır. ~igorta kumpanyaları 1880 senesinde şehirimizde icı'ayı faaliyet eden sigorta kumpanyalarının isimleri berveçhi aıidir, Ancre - Archange Assureurs maritime:- d'anvers - Assureur maritimes de Franee - Baloise - eais8f' maritime de Constantinople - Caisse maritime de g(me,,, - Caisse madtime de Naples - Caissc Meridionale - eaisse des rentes Suİsses - Centrale - Commercia[ Union - Eptalofos - L'Helvetia - İmperial - Vİtalia - Lyonnaise - Marİne - Nortlı British and MercantHe - Northem Countİes - Dhenİa - Phenix Protectionqueen - Reunion - Romania - Royal Sun L'nniverselle. Bu kumpanyaların acenteleıinin hepsi de {ra}'t; türktü.

- 29 Bankalar ve Borsalar Osmanlt bankası - tesis tarihi 1863 Şubeleri: Antalya, Aydın, Karahisar, Manİsa, Nigose, Portsaİt, Şam. Varna Limasol - Cn!dit Gbıeral Otloman Tesis tarihi 1869 - sermayesı msfı tediye edilmiş 2,200,000 Türk lirası - Kredi ligone - KalJlbİyo ve kıymetler şirket umumiyesi rresis tarihi 1872, sermayesi msfı tediye edilmiş 6(X),OOO Türk lirası - Soçiete General de l'empire OUoman Sermayesi 600,000 Türk lirası ıediye - Istanbul bankası Sermayesi ],000,000 Türk lirası edilmiş) (600,000 lirası (Ave- - Eslzam borsası Galata, komisyon han. hükumet komiseri din) Paşa Reis: Fotyadİs ı katip Jan Apustolidi Sarraflar Meşhur saranarın hepiside gayri Türk. Limon tacirleri Callioris - Cosmİ - Donmas - Halioris - Janeros - Mannara - Minİades Vantas I{oza.. ve)pek Kasapyan - Sahuncian

~e~er~!~! - 30- Meşhur şekercher arasınna Türk olarak: Hacı Bekir - İstanbul, Bahçe kapu 16. J.(aynar oğlu Ahmet - İstanbul Mahmut paşa 76 Hüseyin ağa - Bahçe kapu numara 5 bulunmaktadır. Diğer şekercher Antoni - Barbakis - Cordomatis - Ccrcarİ - Dimitridis - Kardamaiis - Lebon - Macris -,. ;... Pamuk tüccarları Arsen Arsenyan - Asfazadouryan - Kalaycı oğlu - Küpeli oğlu... Simsarlar Kamilen gayri Türk. Kantarife eşyası Meşhur kantariye eşyası tüccarları kamilen gayrı / Türk idiler. Siğara_imalathaneıe~! İzmitli Ahmet (Tahtakale numara 68) den maadası gayri Türk. Kumaş tacirleri ~.. - Kamilen gayri türk Ecza ve haharat Mısır çarşısında ecza ve baharat ticaretile iştiğal eden tanınmış Türk ticaret evleri vardı. Başlıcaları: Ahmet Ali - Ahmet Salih - Ali Riza - Galatah Hayri - i fasan Hüseyin - Hüsnü Mehmet - Hüsnu' Mustafa - Ahmet İhsan - Mehmet Hulusİ - Ahmet Selim...

- 3) - Şark ıtriya!ı. Şa:rk ıtriyat ticaretile iştiğal eden mühim müesseselerin hepsi TürktiL Başlıcaları: Ahmet efendi (Beyazıt no mara 4) - Hacı Ömer (Uzun' çarşı) - Mehmet Fazıl (Alaca hamam) - Mehmet Hasip (Aynanlar başı) - Tahsin (Mahmut paşa) Un tacirleri Mühimlerİ kamilen gayri türk. Yağ ve sabun tacirleı:! Tanınmışları Manifa turacılar kamilen gayri türk. Manifaluracı]ar arasında mühim Türk müesseseler: Karakaş Memet, Sultan hamam numara 13 Galip efendi, Kalpakçılar başı numara 145 ~~vazı~ı inş~1.r~ Gayri türk erbabı Hasır imalatçıları ticaret elinde. Hasır imalatcılarının ekserisi Türktü. Bunlar arasında Abdulkerim (Alacahamam), Ahmet (Hasırcılar cad desi), Ali Şerif (Alacahamam), Kasım (Hasırcılar caddesi) Divitci Tahir (Alacahamam), Hacı Mehmet, Mustafa Ahmet, Reis Mustafa, Sait Ahmet hasırcılar Alacahamam ile hasıreılar caddesinde toplanmışlardı. Ham deri Bu şube ticaretle iştigal eden mühim ve tanınmı fjrmaları:n hepsi de gayrı Türktü. Ham dericijer Mer...

- 32- GaI} çarşısında, sandal bedestanı sokağında, Beyoğlunda Yeniçarşı ve Tepebaşında toplımmışlardı. Başlıcaları: Kibritupulo - Salciyan - Zaharyades - Konsoli... Kürkeüler Hepsi gayri Türk. Çu~~~_i~ala~~~l~rı Ekserisİ Türk. Meşhurları liamdi (Alacahamam), Hacı Oğlu Mehmet, Ahmet Mustafa Sarı k tacirleri Bunlar arasında Ermenilerin mühim mevkii \"ardı. ~~~~~ imalatçl!ıi!'! Meşhurları!P~!!!!~~ Gayrı türk. gayri Türk. Hurdavat tacirleri Türk müesseseler: Karakaş Mehmet (lyia/wwtpaşa), Halil Ahmet (Kalpakçllarbaşı) Mehmet Besim (KaL pakçılarbaşı), diğer mühim müesseseler gayrı türk. Yaprak tütün tacirleri Ekserİsİ gayri türk. Mühim Türk müesseseler: Hacı Yusuf, Asmaaltı numara 19 Hacı Mustafa, Asmaalltı numara 20 Paşazade Ahmet, Nafia han numara 18, 19, 20 Samsuıılu Hacı Yusuf, istanhu], Musluk ~okak numara 9

- 33- Hab tacirleri Bu tacirlerin mühimlerinin a.asında İranhlar da ~atdı, Türk müesseseler: Şlşman Ah (Yorganeılar numara 38) Şişman Mustafa (Y organnlar nu~ara 39) Rr Ah zade Ahmet (Çakmakçılar yokuşu numara 72) Melvaeı zade Halil (Uzunçarşı numara 114) Vavutpaşah İsmail (Y organcılar numara 8) Xilimci :\lehmeı (Kilithan numara 19) Ç;ı.~ı~ Çadır ticaret Türk erbap ticaretin elinde idi~ Bunlar :Hitpazarı sokağında toplanmışlardı. çay En fazla ~ayrı türklerin elinde idi. 3

---_.~_._--,--_... - 34- Bir mütalea. 1880 senesındeki mühim erbap ticaret ve sa.nayiin başlıcaları hakkında yukarıda kısaca arzettiğim maluihat ve izahattan kolaylıkla anlaşılacağı üzere bundan yarım asır ve daha fazla evvel gerek ithalat ve gerekse ihracat, mali sigorta, ballfiye ve şuabatı işlerinde ki mevkiiıniz tali bir derece idi. Bütün sanayi, i~üsadi ve mali faaliyet şubeleri, gayri türklerin inhisarı- altma girmişti. Bunlardan istimalleri bize has olması itibarile imallerinin de, ticaretlerinin de bizde bulunması' İcabeden şeylerde de gene birinci dereceyi almış de~ildik. Bunlarda da gayri türklerin piyasayı ve işi ellerinde tutdukları meşhut oluyordu. Bu baptaki malumatı tamamlamak ve lh80 s~nesinde ki umumi vaziyelin daba sarih bir surette ilıatasına yardım etmek üzere senei m~zkurede İstanbulda başka lisanlarda çıkan gazete ve mecmuaları ya;t;mağı faidesiz sarmadım. Yakın tarihimizi izah için Lrinevi malumatın faidesi muhakkaktır: R~ı:nc~~g!~~te,v~mecmualar Antolikos Astir Byzantis - 1854 de tesis edilmişti Neologos - 1864 de tesis edilmişti Traki Ermenİce gazete ve mecmualar Lrakir _--_. Manzumei efkar (Ermeni hurufatile ve Türkçe lislinile çıkardı) [1] Tercümanı çıkardı) [1] efkar (Ermeni hurufatı ve Türkçe lisanile Türkçe lisanı ve Ermeni harflerile gazete çıkanlması zarureu dikkatle mütaleaya ve 50 senedenberi masruf gayreti anlatmağa kafidir.

- 35 ~~~~vi~_g~zete ve ~ecm~ar El Nacional El Sol [1) Ar!l~~~ ~g~~~~_ ve~ ~~~~_uaı;ır EJcevaib (1860 senesinde tesis edilmişti) ~ll~g!~_~~~!zet~~~~ecmua_iar Zarnİtza (Amerika İncil şirketi tarafından neşredilirdi) FraEsızca gazet~~~_~~~mual~~ Courrier d'orient Levant Ilerald (Fransızca nüshası) Le Matİn Phare de Bosphare (Rumlar tarafından ve rumlüğun için çıkarılırd]) Stamboul La Turquie Orient illustre t talyanca mecmua ve gazeteler Semaphore (İtalyanca - Fransızca) müdafaası,!~g~ı~~~ Levant Ilerald (İngilice nushası) Şu cihette bilhassa kayda değer ki: Gayri türkler tarafından çıkarılan bu gazete veya mecmuaların ekserısıllin neşriyatı ticari ve mali idi. Buna mukabil o sırada Türkçe çıkan gazetelerin bir kısmı yabancıların elinde ve gayri iktisadi, gayri ticari ve gayri mali idi. Yabancılar tarafında n neşrolunan bir gazete (Vakit) adım taşıyordu. Bunun sahibi ve müdürü Filip. idare hanesi Babıali karşısında 54 numarada idi. [1] (Millet) demektir.

- 36- Odanın dahili nizaml1amesi ve Cemiyeti ticariye Ilk kısımda arz olunduğu veçhile Cemiyeti ticariye, teşkil ve tesisi hakkll1da irade çıkan Oda nizamnamesinin onuneu m:ıddesine tevfikan bir nizaınnaınei dahili hazırlamak, Ticaret Nezaretine vermek ve bunun şurayı devletçe tetkik ve tastikini temin eylemek ve diğer ihzari işleri görmek üzere bugünkü manada bir (Cemiyel) en ziyade bir (İhwri komisyon) veya (Iley'e/) olarak vücut bulmuş ve Lu kadro dahilinde icrayı faaliyet eylemiştir. Bu cemiyet veya hakıki manasında komisyon veya hey'etin ilk içtima tarihini maalesef bilmiyorsak ta son içtima tarihini zabıtıardan öğrenmiş bulunuyoruz. [3u da 29 Kanunuevvel 1881 Perşembedir. Cemiyet; ticariyerıiıı elimizde bulunan ilk zaptının 21 Nisan 1880 tarihli bulunduğunu ve mamafi ilk ıçtımaımn bundan mukaddem ve ilk zaptın tutulduğu maruz 21 Nisan 1880 ttırihinden evvel akt edilmiş bulundıığu malumdl1r Eski zabıtlardan birinin zirine mevzu imzalar

- 37- Oda nizamnamei dahil isi Odanın, Oda halinde faaliyete geçebilmesi İçİn vücuduna ihtiyaç görülen Oda nizamııamei dahilisini tanzim eylemek üzere Cemiyeti Ticariyenin 21 Nisan 1880 tarihli içtimaında atideki zevattan mürekkep bir komite teskil edilmişti: Komitenin reisi: Mösyö Sivastopulo Komitenin azası: Mösyö Hacopulo. Mösyö Karagözyan, Mösyö Mil, Mösyö Kazanova, Er Ali zade, Manokyan efendi. Bu zevat tarafından nizamnamei dahili projesının tamamen hazırlanmış oldnğu halde Cemiyeti Tİc~rİyenin 4 i faziran 96 Çarşamba günkü içtimaında tetkikine mübaşeret olunduğunu z;,ıbıtlardan öğreniyoruz. Bn içtimada komisyon reisi ;\lösyö Jorj Sİvastopulo ihzar olunan nizanmnamei dahili projesini Cemiyeti Ticariye meclisine arz ve takdim etmiştir. Mecliste veya içtimad~1 zevalı atiye hazır bulunmuştur: Reİs İzzetlü :::üleyman bey, Beşe zade Ahmet efendi, Corcaki Kazanova efendi, Uncuyan Apik efendi, Ağa zade Ahmet efendi, Dikran Karagözyan efendi, Mösyö Mi~. Er Ali zade Mehmet efendi, Jorj Sivastopulo, Manokyan efendi, Dikran Gümüşgerdan efendi, Zahal'ye Haçopolu efendi, Acim'll1 efendi, Avram Benzonana efendi, başkatip İspiraki efendi. Bu içtimaa saat yedide başlanmış ve içtin:ıa bir buçuk sa~t devam ederek celse sekiz buçukta kapanmıştır. Celsede Reİs Süleyman bey nizaınname projesini hey'ete arz ederek okumu~ ve nizamnamede yazılı mevat ve ahkam halıkında azanın bir itirazları olup olmadığını sormuştur. Bu süal üzerine Mösyö Benzonana ile Apİk efendi {]ncuyan. böyle mufassal bir mzamnamenın yalnız bir defa kıraetile hakkında mütalaa

38 -- dermeyanına imkan olmadı~ını ve bundan dolayı nizamnamenin Türkçe ve Fransızça olmak üzere azaya tevzii icap eylediğini söylemiş ve ekseriyette mumaileyhim İn fikirlerine iştirak ederek bu yolda bir karar ittihaz edilmiştir. Bu kararın ittihaz edildiği 4 Hazİran 96 Çarşanıba tarihinden 17 Eylul 97 Perşembe [1] tarihine kadar hiç bir zabıt tutulmamıştır. Zabıtta hazırlanan nizamnamenin projesinin Türkçe ve Fransızca olarak teksiri ile azaya tevzilerine karar verilmiştir. Bunu mübeyyin olan zabıttan sonra tutulmuş olan 4 numaıah zabıf aynen ştıdur: Dersaadet Ticaret Odası zabılnamesidir 17 E.Yliil 97 yeum Perşembe saat alfıda azdyı meucııde içtima umıımısıııııı btdi olundıı Reis saadetlü Azaryan efendi Reisi sani izzetlü Süleyman efendi Ağazade Mehmet efendi Erali zade Ahmet efendi Mösyö Mil Coreaki Kazanmra efendi Serope Gülbenekyan efendi Apik efendi Uncuyan Zaharye Hacupolu efendi Dikran efendi Gümüşgerdanyan S. Manokyan efendi Mösyö Vitol Başkatip İspiraki efendi. Işbu içtimada hazır bulunan azanın adedi on aitıdan noksan bulunmuş bu ise odanın nizamnamei dahilisinin maddei mahsusasına muğayir olduğu cihetle bir karar kat'i verilememiş ise de fakat azayı mevcudenin teklifi üzerine hükumet seniye canibinden tastik hüyurulan nizamname kıraat ve Ticaret Odası tarafından tanzim rıj 29 Eyhll 1881

'V~. 39 hükumet seniyeye arz olunan mezkur. nizamname layib~liı. ile tatbik \e mukabele olundukta aslındaki mbdd~lerin bazısı bütün bütün noksan ve bazısı dahi tadjlve tağyir olunmuş a:duğu anlaşılmış ve binaenaleyh m~~ur maddeler hakkında müzakere olunmak üzere r:ej~.efendininemri üzerine başkatip tarafından işaret vaz;ohınarak mezkur maddelerin müzakeresi mah halin yirmi birinci Pazar gününe saat altıda akt edilecek içtimaa talik ve gelmeyen azanın yevm mezkurde hazır bulunmalan için taraflarına davetname irsal olunması hususları tezekkür olunduktan sonra içtmaa saat.dokuzda hitam verildi.j Bu içtimadan sonra 21 Eylül 1881 Pazartesi [1] tekrar toplamlmış fakat ekseriyet on altı azanın bulunması ile kabili temin iken ancak on beş azanın bulunmasından dolayı celsenin tatili de bir aralık düşünülmüş ise de nizamname meselesinin ehemmiyetinden ve müstacelivetinden. dolavı tatilden sarfınazar edilerek./ müzakereye devam olunmuştur. Cereyan eden müzakere neticesinde hükümet tarafından tadil ve tagayyur edilen maddelerden on bir ve on ikinci bentlerin hükumet tarafından tertip ve tanzimedilen şekilde kabulüne ve fakat dördüncü, dokuzuncu, yirmi altıncı, kırk dördüncü, kırk beşinci ben ılerle ikind faslın yirmi beşinci maddesinin heşinci. altıncı ve yedinci fıkralarının ticaret odasında tanzi ın edildiği üzere esbabı mucibesi gösterilerek hükômet Idrafından heyet asliyesile kabul ve lastik edilmek üzere Oda tarafından mazbaıa Ticaret Nezaretİne yazılmasına k~rar verilmiştir. Bu mazbala hazırlanarak heyetin 26 Eylül q7 rumi ve 8 Teşrinievvel 1881 tarihile gene ekseriyet temin edilemiyen ll) Zabıita 21 Eylül 97 tarihi mevcut ise de sene rum olarak değil efrend olarak 1881 olacaktır. Zabıtlarda bu tarih yanlışlıklan mü-. teaddittlr.

- 40 - İçtimaında ııkunarak tashib ve tadil edilmiş ve::ı1rloşrinievvel rumi 97 ve 15 Teşrinievvel 1S81 Cumad~i günü yapılan içtimada m:ızhata tekrar tetlr:k vemmakere edilmiş ve bu esnada mazbatada Kitabetçe noksan bulunduğu içtimaa riyaset eden Sebai zade İzzettü Süleymanbey tarafından ihlal' edilmesile mazhatanın Oda Başkatibi jspiraki efendi de hazır bulunduıı!! halde Ticaret Müdüriyeti Başkatibi Şevki efeildı hı'fl/l- BasmGe, "ade ferit bey Odanın ilk tesisindeki azadan fından bu noktadan ıaslıilıiııe karar \eıi!mijtir. Yavılan tashihinden sonra elde pdilen müsalılıah :ekil 22 Teşrinievvel ls81 tarihli' jı;tiınnda la<;\ ip \ l' tastik f'dil~rek hükumete verilmiştir. 15 Kanunuevvel 1881 tellihli Perşembe günü i,;bm,a.

41 ~ Reİs Azaryan efendinin riyasetinde aktedilmi~ vehu içtimada Ticaret Müdürü saadetlü Refik bey dahi hazır bulunmuştur. Bu içtimam zaptından aynen akssir atiyeyi nakleylemekteyiz: (İçtima saat sekizi çerek geçe' bedi olarak içtımart ahırın zabıtnamesi kıraat ve tastik olunduktan sonra Reis efendi şurayı devlet canibi alisinde Odanın nizam~ namei dahilisinin bazı bentleri tayedilmiş iken bu defa hükumet seniye eanibinden tastik ve kabulüne müsaade buyrulduğu mutazamnun Ticaret müdüru saadetlü Refik beyefendi tarafından bir kıta tahrifatm kendilerine tebliğ buyurulduğunu azayı mevcudeye beyan ve Başkatik, vekiilet [ıı makam celilinden Ticaret ve Ziraat Nezaret celilesine \fsal buyrulan tahriratm aslını dermeyan etmiş olmaları üzerine azay~ mevcude hazınbilmeclis bulunan Refik beye Nezareti müşarünileyh tarafindan bu bapta ibraz huyurulan gayret ve himmetteıı dolayı Nezaret miişarünileyh namma olarak umum heyet tarafından teşekkürat lazım e beyan ve ifa olunduktan sonra BaşvekiliN [2] makam celilinden nezaret müşarünileyhaya şeretiasbr buyurulan tahrirat aliye ve evrak müteferriasınm!(~ tastik buyurulan nizamnamei dahilinin birer kıta mu saddak suretierinin bir an evvelodaya iı'sal ve itti buyurulması zımnmda lazım gelenlere emir ve ihtar buyurulması hususu müşarünileyh Refik beye rica v"' iltimas olunmuştur.) İşbu zaptın mefihhna nazaran Ticaret Müdurl] Refik bey, şurayı devlet tarafmdan oda nizamname~ dahilisinin bazı belıderi tayedilmişken hüht1met tarafından tastik ve kabul edildiği beyan edilmiş ve hu da içtimada hazır bulunanları memnun eylemiştir [LJ ve [2] - Vekil ve başvekil tabirieri Sadrazam, başvskslet tabıri Sııdaret, uzma makamında kullanılmıştır.

JlHhakika içtimadan Tahriratta - 42 ~ Ticaret ve Ziraat Nezareti tarafından bu 6 gün sonra ki'... tarihle r odaya gönderhen bu cihet resmen teyit ve tasrih edilmiştir. Nezaretin mevzuubahs tahriratı Oda nizamnamei dahilisinin, Cemiyet Ticariye veya daha doğrusu Ticaret Odası tesis komisyonunun esas halinde tesbit edip kabulünü talep ettiği ahkarnı ihtiva eylemek itibarile bu komisyonun vazifesini hitama erdirmiş olmak icap ederdi ve netekim böylede olmuştur. Kömisyon veya heyet ehemmiyetine binaen bir sureti zird e yazılı tah Tiratl alır almaz Odanın resmen tesisi ve faaliyete b:ışlanması yolunda 29 Kanunuevvel 1881 tarihinde bir karar ita eylemiştir.. Ticaret ve Ziraat Nezaretinİn Odaya göndrediği 29 Muharrem 99 ve 9 Kanunuevvel 1297 tarihli tah Tİratı sureti herveçhi zir muharrerdir: Dersaadet Ticaret Odası Reisi saadetld Azaryan efendi hazrellerine Saadetlü efendim hazretleri Bairadei seniye teşekkül eden Deniaadet Ticaret Odasımn nizamnarnei dahili layihıısı şurayı devletçe tet.kikolunduğu sırada ihraç olunan mevat odanın temin devamile beraber muamelat ticeretçe görülen lüzum ve mihahaza kılınan muhaseııat üzerine dere olunmuş olduğuna ve tadilat vakıa ikıizasmca devam ve maksada vusul kabil olamayacağına binaen mevat mezkurenin nizamnamei mezkı1re tezyil ve ilavesi lüzutliuna dair heyteti umumiye tarafırıdan taniim ve takrir Nezaret acizile İs ra olunan mazbata üzerine bunların derecei lüzum ve ehemmiyetinden ve kabul buvurulmadığı surette vukuu meilıuı olan mazarratından

- 43- bahisle mevaddı mezkgrenin nizamnameye tezyili hususuna müsaade olunması mezkgr mazbatanın lefile batezkere huzur samii cenp.bı vekaletpenahiye arz ve İş'ar olunmuştu. MezkGr nizamnameye ibkaen ilavesine lüzum gösterilen mevat teshil cereyan mesajihi mucip ve liizum sahiha müstenit bulunduğu beyan olunmasına nazaran hin cereyanında lüzumu tecrübe ve tayin olunacak mcvat ileride tashihen ve müceddeden tezyil kılınmak üzere şimdilik tecrübe suretinde muvakkaten ifayı mukteziyatı münasip olacağı bukere şerefvarit olan zeyl samide İrade ve iş'ar buyurulmuş ve layihai mezkgrenin tadil olunan mevaddı havi olmak üzere iki nusha olarak ihraç olunan suret musaddekalan bu kerre müteallık buyurulan iradei aliyyeyi mutazammin olan tezkere suretile beraber ticaret müdürlüğü ifadesile leffen savp valalanna irsai kılınmış olmakla bermucip iradei aliye keyfiyet devair resmiyeye bildirileceğinden heman Hay muktezası maslahata mübaşeret buyrulması babında emir ve irade efendim hazretjerinindir. 29 Muharrem 99 ve 9 Kanunuevvel 97 Raif