Internet Kullan c s n n A Eriflim Rehberi

Internet Kullan c s n n A Eriflim Rehberi

TÜB TAK ULAKB M Ulusal Akademik A ve Bilgi Merkezi Adres: YÖK Binas B5 Blok Bilkent 06539 Ankara Internet adresi: www.ulakbim.gov.tr Tel: 0(312) 298 92 00 Fax: 0(312) 298 94 94 TERENA 1999 INTERNET KULLANICISININ A ER fi M REHBER Bu kitab n Türkiye yay n haklar TÜB TAK - ULAKB M e aittir. Hiçbir flekilde k smen veya tamamen al nt yap lamaz, hiçbir flekilde kopya edilemez, ço alt lamaz ve yay nlanamaz. Çeviri: Özgür Sezer Dizgi, Düzenleme: Hülya Çetin Kapak Tasar m: Hülya Çetin Katk da Bulunanlar: Levent Yüce, Kubilay Gönen, Cüneyt Y lmaz Bas m: TÜB TAK Matbaas Adres: Atatürk Bulvar No:221 Kavakl dere / Ankara Internet Kullan c s n n A Eriflim Rehberi 1999 - Ankara: TÜB TAK ULAKB M, 1999. ix, 175 s. ISBN: 975-403-174-6

çindekiler 1 Genel Bilgiler 1 Bir konu hakk ndaki bilginin aranmas 1 Bilgi arama stratejileri 2 Kiflilerin aranmas 6 Ortak ilgi alanlar olan insanlar n bulunmas 6 Kiflilerin irtibat ayr nt lar n bulmak 8 E-posta adreslerini bulmak 9 Telefon ve faks numaralar n ve posta adreslerini bulma 11 fiirket ve kurumlar n taranmas 12 Yaz l m bulunmas ve al nmas 12 Seçkin WWW yaz l m dizinleri 15 Dosya formatlar ve ilgili yaz l m. 17 letiflim 18 Grup iletiflimi 19 Grup imecesi 20 Dosya al flverifli 22 Web yay nc l n n uygulamalar 27 Yürürlükte kalmak 28 Güvenlik konular 30 Verilerinizi ve gizlili inizi korumak 30 Güvenli bir ortam korumak 32 Netiket 33 Yasal kalmak 33 Olanaklar n kullan m 34 Toplu gönderim 36 2 Web Araçlar 38 World Wide Web 38 iii

iv çindekiler WWW taray c lar (Browsers) 45 Netscape Communicator 45 Microsoft Internet Explorer 46 Lynx 46 WWW arama araçlar 47 Web arama motorlar 48 Altavista 53 Excite 56 Hotbot 57 Infoseek 59 Lycos 61 Norhern light62 leri arama servisleri 63 MetaCrawler 65 SavvySearch 66 Konu dizinleri 67 Yahoo 68 Konu geçitleri 70 3 Uzman Arama Araçlar 72 Dizin servisleri 72 CSO 72 LDAP 73 X.500 74 Az kullan lan dizin servisleri 75 Archie 76 Ak ll Ajanlar 79 4 Grup letiflimi Araçlar 82 Gönderi listeleri 82 LISTSERV 85 Usenet haberleri 90 Web konferans 92 Web konferans yaz l m 93 Gerçek zamanl çokluortam iletiflimi 95 Görüntülü konferans 95

çindekiler v Internet telefonu 97 Görüntülü ve sesli konferans araçlar 98 Mbone 100 mece araçlar 103 mece için istemci yaz l m 105 IRC 108 Sohbet araçlar 110 5 Web Yay mc l 112 WWW yazarl 112 HTML yaratmak 113 Di er uygulamalarla tümleflim 114 Site yönetimi 114 HTML geçerlili i 115 WWW yazarl k araçlar 115 Adobe pagemill 115 BBEdit115 Claris 116 Dreamweaver 116 Drumbeat117 GoLive 117 HomeSite 118 HotDog Prof.5 Web Suite 118 HotMetal PRO 119 Microsoft FrontPage 119 Netcape Composer 120 Resim formatlar 121 Gif 121 Jpeg 121 Etkili ve verimli resimler 122 Görüntüefllemleri 123 Grafik yaz l m 123 DeBabelizer Pro 123 Fireworks 123 Windows için GIF yap m tak m 124 GifBuilder 124 Graphic Workshop Classic 125

vi çindekiler ImageReady 125 MapEdit126 Windows için paint shop pro 126 Painter Classic 126 Photoshop 127 Çoklu ortam 127 Çokluortam sa lama 128 Kullan labilirlik 129 Çoklu ortam yaz l m 130 Cosmo Player 130 Flash 130 Liquid Audio 130 Liquid Nation 131 LiveAudio 131 Live Piçture Viewer 131 Quick Time 3 131 Real Player Plus G2 132 Shockwave 132 Windows media player 132 WorldView 132 Etkileflimli web sayfalar 133 Da t lm fl nesne teknolojisi 134 Dinamik HTML 135 DOM 136 Java 138 JavaScript 139 Çerezler 143 Web veritabanlar 145 Kal t veritabanlar na arayüzey 145 Dinamik Web 145 Web veritaban uygulama sunucusu 146 Veritaban yönetim sistemi 146 Web/Veritaban araçlar 146 Cold Fusion 147 Drumbeat147 Filemaker Pro 147 MySQL 147 Oracle 147 SQL Server 148

çindekiler vii Tango 148 Visual FoxPro 148 6 Güvenlik ve Kriptolama 149 Kriptolama ve belgeleme 149 Kriptolama yöntemleri 150 Kriptolama statüsü 152 Güvenli E-Posta 152 S/MIME 153 Pem/Moss 153 Web'de güvenlik 153 SSL 154 SET 154 PGB 154 SSh 156 7 Çeflitli Araçlar 158 Ftp 158 Gopher 161 Finger 163 Sözlük 164 Kaynakça 170

Sunufl Orijinali Guide to Network Resource Tools olan bu kitap Avrupa Araflt rma ve E itim A lar Birli i (TERENA) taraf ndan haz rlanm fl olup, TÜB TAK ULAKB M taraf ndan Türkçe ye çevrilmifltir. Birinci bölümde genel kullan c ifllemleri tart fl lm flt r. kinci ve yedinci bölümler aras nda ise kullan c ve kullan c destek elemanlar için daha kapsaml anlat mlar yer alm flt r. TÜB TAK Ulusal Akademik A ve Bilgi Merkezi ix

1 Genel Bilgiler Bölüm 1, a bilgisi için genel gereksinimleri ve bu gereksinimleri karfl lamaya yard mc olabilecek a araç ve servislerinin baz lar n gözden geçirir. Bu tart flma flu noktalarda odaklan r: bir konu hakk ndaki bilginin aranmas, kiflilerin aranmas, flirketlerin ve kurumlar n aranmas, yaz l m bulunmas ve aç lmas, iletiflim, iflbirli i, dosya al flverifli, World Wide Web yay nc l, güncelli i koruma, korunma, etiket (a etiketi) 1.1 Bir konu hakk ndaki bilginin aranmas A lar n a, Internet, bilgi co rafyas n ve bilgiyi arama yolumuzu dramatik olarak de ifltirdi. Geleneksel bas l kaynaklarda bilgi aramak için as l gereksinim, nereye bakaca n bilmekti. Bilgisayara girilmifl kaynak veritabanlar nda odak, arama tekniklerinde nereden nas la kayd. Internet'te, çevrimiçi kaynaklar n genifl kütüphaneleri ve onlar n indeksini veren servislerin a r donat m, etkili bir araman n hem bir teknik ustal, hem de kaynak bilgisini gerektirdi i, örne i olmayan bir bilgi bollu u manzaras kurar. Internet böylece yeni bilgi u rafllar ve meslekleri üretmifl, dünyada bu bilgi y n nda mevcut bulma zorlu uyla karfl laflan a kullan c lar na, araflt rmac lara ve e iticilere gereksinimlerini karfl layacak kaliteli, kullan fll pusulay vermifltir. 1

2 Genel Bilgiler Bu nedenle, bu ihtiyaca yönelmeye çal flan birçok servisin geliflmifl olmas flafl rt c de ildir. Bu servisler World Wide Web'de, Usenet News gönderilerinde, gönderi listesi arflivlerinde ve di er kaynaklarda mevcut büyük y n içinde belirli bilgiyi bulmaya yard m ederler. Bu servislerin ana örneklerinden baz lar flunlard r: Arama motorlar, kullan c lar n Internet kaynaklar n n otomatik olarak üretilmifl genifl kapsaml dizinlerinde belirli bir konuyu aramalar n sa lar. S n fland r lm fl dizinler, kaynaklar bir konu s ralamas içinde seçip s ralar ve kullan c n n bu listeleri taramas n veya araflt rmas n sa lar. Tafl y c servisler, gereksinim ne olursa olsun, a a en kusursuz girme noktas oluflturmay amaçlar. Hem arama motorunu, hem s n fland r lm fl dizini, hem de genellikle afla dakiler gibi di er servisleri kapsarlar. Genifl kapsaml s n fland r lm fl dizinler veya kaynaklar n de erlendirildi i konu giriflleri ve/veya Bir konu uzman taraf ndan belirlenmifl; kullan c gereksinimlerine özellefltirilmifl bilgi toplayan programlar (ajanlar), a üzerinden eriflilen uzman veritabanlar ilave Internet kaynaklar 1.1.1 Bilgi arama stratejileri Internette bilgi bulmak için hala en yayg n bafllama noktalar ndan biri, bir Web arama motorunu kullan ld klavye aramas d r. fllem kendi içinde kolayd r. Arama motoruna ulafl; ç kan kutunun içine arayaca n terimleri yaz; arama motorunu aramay yapar ve verdi in terimlere karfl l k geliyor görünen Internet kaynaklar n n bir listesini ç kart r. Adres listesi üzerinden ç kanlara göz atabilir, ilgili görünenlere bakabilir ve e er gerekliyse, aramay yenileyebilir veya yeniden bafllatabilirsiniz. Web arama motorlar h zl sonuçlar sunar ve bunlar n bir ço u genellikle iliflkilerine göre s ralan r. Web belgesi veritabanlar ve di er Internet kaynaklar s n rs zd r. Çok fazla sonuç almak, gerçekten ifle yarayacak olanlar belirlemek sab rl bir eleme gerektirebilece inden, çok az sonuç almak kadar sorundur. Arama motorlar n n birço u belgelerin iliflkisini saptamak için karmafl k algoritmalar kullan r ve geliflmifl arama sa lar. Do al olarak, bu tip tekniklerin kullan fll l kullan c n n aramay nas l bafllatt na ba l d r.

Bilgi Arama Stratejileri 3 Daha fazla irdeleme ve örnek için "Web arama motorlar " (Bölüm 3.1)'na bak n. Baflka bir yaklafl m, konu-düzenli (s n fland r lm fl) bir dizin kullanmakt r. S n fland r lm fl dizinler, genifl konu bölümlerinin bir araman n bafllat laca en üst düzeyinde bir seçkisini sunar. Giderek belirleflen seçimler yapmak sizi konu s ralamas na do ru götürür. S n fland r lm fl dizinler daha genifl kapsaml bir konu ortam nda tekil kaynaklar görmenizi sa layarak, benzerleri benzerleriyle gruplama faydas sa lar ve kaynaklar insan-seçimi oldu undan, nitelikli bilgiyi bulma flans, bir arama motorundan daha fazla gibidir. Bu yaklafl m n dezavantaj, bir konunun nas l s n fland r laca n her zaman kestirememenizdir. Bu nedenle, s ralama boyunca ilerlemeniz sizi bir ç kmaz soka a getirebilir. Geri-git (FALL-BACK) durumu (belki de tercih edilen yaklafl m) s n fland r lm fl dizinlerin genellikle içerdi i ba lant lar n veritaban nda arama kolayl n kullanmakt r. Baz s n fland r lm fl dizinler kaynaklar n uzun listeleri boyunca eleme yapmada çok kullan fll olan de erlendirmeler de içerir, de erlendirmeli listelemeyi ilk bafllatanlardan biri: Magellan http://www.mckinley.com/ ay rt edici girifller ve sitelerin tasnifi kadar iyi "benzerini bul" seçene i sunar. Daha fazla irdeleme ve örnek için "Konu dizinleri" (Bölüm 3.3)'ne bak n. Artan e ilim, servislerin tümünü ayn çat alt nda toplamak ve bunu 'bütün' bir bilgi çözümü olarak sunmakt r. Basit arama motoruna ve s n fland r lm fl dizine ek olarak, bu tip çat servisler e-posta ve posta adresleri bulmak, telefon ve faks numaralar bulmak, flirketlerin ayr nt lar n ç kartmak, hisse fiyatlar n almak, günlük haberleri ve hava durumunu okumak, çevrimiçi (on-line) al flverifl, ücretsiz e-posta hesaplar ve sayfalar gibi kolayl klar sunar. Bu yolla, a a ana girifl noktas olma rolünü gerçeklefltirmek isterler; bir a tafl y c s olmak, kullan c n n ihtiyaçlar her neyse. Servis tafl y c lara örnek: AltaVista http://www.altavista.com/ Excite http://www.excite.com/ Infoseek http://www.infoseek.com/ Lycos http://www.lycos.com/ search.com http://search.cnet.com/ Yahoo http://www.yahoo.com/

4 Genel Bilgiler Bu servislerle ilgili daha fazla ayr nt için 3. bölümdeki Arama Araçlar 'na bak n z. Servis tafl y c lardan AltaVista, Excite, HotBot, Infoseek ve Lycos arama motoru servisi olarak ortaya ç kt lar ve ilave servislerin tüm kapsamlar yla temel arama kolayl n desteklemeye devam ettiler. Yaln zca Yahoo s n fland r lm fl dizin olarak yaflama bafllad. Arama motoru Inktomi ile olan güç birli i, di er tafl y c lara kusursuz benzer bir hizmet sunmas n sa lar, onlar da s ras geldi inde s n fland r lm fl dizin servisi sunarlar. Baz lar listeli kaynaklar n de erlendirilmelerini içerir, örne in Infoseek ve Lycos. Üçüncü bir strateji, bir konudaki en iyi kaynaklar bulacak nitelik kontrollü listelere baflvurmakt r. Bu tip listeler mevcut kaynaklar n karmaflas ndan en nitelikli maddeleri süzmeye çal fl rlar. Genellikle, incelenen her kaynakta tan mlay c de erlendirici giriflleri sa layacaklard r. Bu listelerin konusu genel ya da tek bir alana yönelik olabilir. kinci durumda konu giriflleri olarak baflvurulurlar. Ücretsiz olarak veya abonelik karfl l nda kullan labilirler. Kaynak kapsamlar robot-iflletimli veritabanlar ndan aç kça daha küçüktür, fakat nitelik garantisi bunu telafi edebilir. Baz örnekler: InfoMine Scholarly Academic Resource Collections http://lib-www.ucr.edu/ Veritabanlar, elektronik yay nlar, posta (gönderi)listeleri, kitapl k kataloglar vs. kullan fll Internet-Web sayfalar n n s n fland r lm fl tan mlay c listelemesi; Scout Select Bookmarks http://scout.cs.wisc.edu/scout/toolkit/bookmarks/ index.html/ Seçicilik, kapsam, amaç ve yetki için seçilmifl kaliteli kaynaklar listeler. Alpha Search http://www.calvin.edu/library/as/ AlfaSearch'ün birincil amac, en iyi Internet "girifl" sitesini elde etmektir. Bu "girifl" sitesini yapanlar, bir alan, konu ya da düflünceyle ilgili tüm iliflkili siteleri bir araya toplayarak önemli bir zaman harcam fllard r. Konu girifllerinin daha fazla irdelenmesi için bkz. Bölüm 3.3.2 Internette büyük bir bilgi aktar m olsa da, arad n z bulmak hala zor olabilir. Arama motorlar ve dizinler yabanc düflük düzeyli malzemeyi

Bilgi Arama Stratejileri 5 seçmeyebilir. lgilendi iniz konuya odaklanm fl nitelik kontrollü herhangi bir listeleme olmayabilir. Bir çözüm, onu oluflturdu unuz herhangi bir yolla sizin ad n za aramay yapacak olan bir yaz l m arac d r; yani intelligent agent ya da bot. Örne in, bir ajan bir konu için belirlenmifl veritabanlar n n düzenli bir flekilde aranmas n yönetebilir, sonra süzer, s n fland r r ve bilgiyi size gönderir. Ajanlar sunucularda bulunabilir, ya da ajan yaz l m cihaz n za, muhtemelen bir Web taray c s na, tak l olarak yüklenmifl olabilir (Bölüm 3.6). http://www.isleuth.com/ adresindeki Arama Botlar sitesi, botlar ve intelligent agentlar kullanarak World Wide Web'i ve Interneti taramada geliflmifl en etkili yolun bir çok örne ini içerir. Internet yoluyla ulafl labilen en kayda de er kaynaklar n baz lar, kütüphaneciler, bilim adamlar ve profesyoneller taraf ndan gündelik çal flma araçlar olarak kullan lan birçok özel veritaban d r. Örne in kütüphanecilerin ifllerinde çevrimiçi kaynakç l (bibliyografik) veri tabanlar vard r ve bilimsel verikümeleri (datasets) birçok bilimsel alanda önceden oluflmufllard r. Hepsi olmasa da, ço u çevrimiçi veritabanlar aboneli e ya da ücrete dayal d r ve bir kullan c kimli i ve flifresiyle ulafl labilir. Belirli bir konu için çevrimiçi veritabanlar na ulaflmak için, flu gibi servisleri kullan n: Internet Sleuth http://www.isleuth.com/ sleuth dizini çevrimiçi binlerce özel veritabanlar nda ay r c sonuçlar verir. Do rudan Arama http://gwis2.circ.gwu.edu/~gprice/direct.htm Arama motorlar ndan kolay aranamayan do rudan arama noktalar na ba lan r. Çevrimiçi veritabanlar na örnek olarak flu adresler de vard r: Carl Uncover http://uncweb.carl.org/ Süreli yay nlar veritaban ; Physics E-print Archive http://babbage.sissa.it T bbi dergi makalelerinin yeniden bas mlar. Son olarak posta listeleri, git-al (gopher) sunucular ve ftp ( File Transfer Protocol/ Dosya Aktarma Protokolü) arflivleri s n fland r lm fl dizinlerin ve arama motorlar n n ak fl do rultusunda giden kullan fll konu bilgisi içerebilirler. Internetin bu belirli bölgeleri için arama kolayl klar üzerine bilgi sahibi olmak yararl d r. Örne in:

6 Genel Bilgiler gönderi listeleri Gönderi listeleri ve gönderi listesi arflivleri için baz arama kolayl klar vard r. Bkz. Bölüm 1.2.1; git-al sunucular Veronica, git-al menülerinin bir indeks taray c s d r. Veronica'y genellikle bir git-al menüsünden seçebilirsiniz. ftp arflivleri http://src.doc.ic.ac.uk/archie/archie.htmlarchie ftp arflivlerinin bir indeks taray c s d r. Avrupa Servisleri Yukar daki tafl y c sitelerin bir k sm Amerika Birleflik Devletleri nin (ABD) d fl na ulusal servis sunar; örn. AltaVista, Lycos, Infoseek, Yahoo ve Excite. Avrupa kaynaklar nda özelleflen bir arama motoru: Euroferret http://www.euroferret.com S n fland r lm fl dizinler: UK Directory http://www.ukdirectory.com/ sitelerin konu dizinleri; sveç WWW Sayfalar ndeksi http://www.sunet.se/sweden/main.html 1.2 Kiflilerin aranmas E er Interneti kullanan kiflilerin tahmini say s n n 5 y ll k bir grafi ini çizerseniz, dünyan n nüfusuna gittikçe daha fazla yaklaflan yükselen bir e riyle karfl lafl rs n z. fiu anda onlarca milyon Internet kullan c s Interneti, herhangi bir anlamda, etkileyici bir insan kaynaklar haline getirmifltir. Burada, neredeyse hiç flüphesiz, özel, gizli ya da garip ilgilerinizi paylaflan insanlar olacakt r. Ek olarak, Internet ve buna yönelik bir çok a, benzer yap daki insanlar bir araya getirmek, bilgi ve düflüncelerini kolayl kla paylaflmalar n sa lamak için kusursuz bir medya sunmaktad r. Baflka bir oldukça farkl yol, a lar n insanlar aras ndaki iletiflimi kolaylaflt rmas d r. Belirli bir kifliyle temas sa laman z için adres bilgisi edinmenize yard mc olabilirler. Afla daki 1.2.3-1.2.5 bölümleri, e-posta adreslerinde ve di er temas noktalar ayr nt lar nda bilgi sormak için birçok kayna a göz atar. 1.2.1 Ortak ilgi alanlar olan insanlar n bulunmas Bilgisayar a lar yaln zca genifl teknik ve bilgi kaynaklar sunmaz, ayn zamanda ortak ilgi alanlar olan insanlar n iliflki kurmalar için de

Kiflilerin Aranmas 7 bütünüyle etkili bir araçt r. Etkilidirler, çünkü hem h zl ve etkin bir aktar m sa larlar, hem de süregiden onbinlerce tart flma listelerini ve haber gruplar n tafl rlar. Bu da ortak ilgi alanlar olan insan gruplar na ilgi alanlar ndaki haber ve düflüncelerini kolayca paylaflmalar ve ayr ca benzer bireyler aras nda birebir diyaloglar da üretebilmeleri f rsat sunar. A lar yer, kurumsal statü ve hatta sosyal beceriler gözetmeksizin ortak ilgilerle bir araya gelmifl gerçek topluluklar n varolmalar n kolaylaflt r r. Belirli bir konuda sizin ilginizi paylaflan di er kiflileri bulmak için en kullan fll bafllama noktas gönderi listelerini (tart flma listeleri) veya konu bafll n içeren haber gruplar n saptamakt r. Afla daki gibi, konu bafll yla tarama sunan servislerden birini kullanabilirsiniz. Gönderi listeleri ve haber gruplar Liszt http://www.liszt.com/ Usenet haber gruplar n n ve gönderi listelerinin genifl dizini. Veritaban haftal k olarak güncellefltirilir. Tile.Net http://tile.net/ Haber gruplar ve tart flma listeleri bulmada baflvuru kayna. Gönderi listeleri CataList: LISTSERV listelerinin Katalogu http://www.lsoft.com/lists/listref.html LISTSERV listelerinin sabit tutulan genifl katalogu genel LISTSERV listelerini tarama ve ilgili konunun gönderi listelerini tarama olana sunar. Stephanie dasilva'n n Herkesçe Ulafl labilen Gönderi listeleri http://www.neosoft.com:80/internet/paml Özellikle Internette ve UUCP'de (Unix'ten Unix'e Kopyalama Program ) bulunan gönderi listelerini taranabilir listesi. Akademik ve Profesyonel E-Konferanslar n n Dizini, hz.: Diane K. Kovacs http://www.n2h2.com/kovacs Tart flma listeleri, Internet ilgi gruplar, Usenet haber gruplar, forumlar, interaktif Web sohbet gruplar, MUD (Multi User Domain/Dimension -Çok Kullan c l Alan/Boyut), MOO gibi metne dayal gerçek zamanl sistemler ve di erleri. Eriflim yönergelerini içeren aç klay c bafll klar sunar. Listelerin Listesi'ni Tarama http://catalog.com/vivivan/ interest-group-search.html

8 Genel Bilgiler Listelerin Listesi, e-posta tart flma gruplar n n öncü 'esas liste'siydi; Mailbase (Gönderi taban ) http://www.mailbase.ac.uk/ Öncelikle ngiliz akademik ve araflt rmac toplulu u için çok say da listeler sunan ngiltere merkezli gönderi listesi servisidir. Kamu listelerinin üyeli i herkese aç kt r. Arama kolayl n (ana sayfa ile ba lant l ) önemli akademik ya da araflt rma bafll klar listelerini taramak için kullan r. Haber gruplar DejaNews http://www.dejanews.com/ Haber gruplar ve ayr ca haber gruplar maddeleri için anahtar sözcük ile arama sa lar. 1.2.2 Kiflilerin irtibat ayr nt lar n bulmak A da taranabilir çevrimiçi dizin servislerini kullanarak e-posta adreslerini, normal posta adreslerini, telefon ve faks numaralar n bulmak mümkündür. Mümkün olmayan ise, ne bulunabilece i ya da bulunamayaca hakk nda bir garanti vermektir. Ne a kullan c lar n n bir evrensel dizini vard r, ne de tek bir ülke içindeki isimlerin genifl kapsaml bir toplam. Tabii ki bu toplam bir alandan di erine, bir ülkeden öbürüne eflit de ildir. Öte yandan, var olan dizinler milyonlarca ismi ve karfl l k gelen temas ayr nt lar n içerirler. Beyaz Sayfalar ve Sar Sayfalar servislerinde oldu u gibi, profesyonel gruplar n dizinleri, gönderi listeleri abonelerinin veritabanlar, okul ve kurum dizinleri ve Usenet haber gruplar na makale gönderenlerin dizini gibi özelleflmifl dizinler de vard r. Bu servisler World Wide Web sayesinde neredeyse evrensel olarak mevcuttur. A daki dizinlerde içerilen bilgi, veri toplamak için kamu yay nlar n ve telefon rehberlerini kullanan ticari dizin yay nc lar ndan gelebilir. Alternatif olarak, Web sitelerinden veri toplayan bir robot taraf ndan da üretilebilir. E-posta adresleri, Internet Servis Sa lay c lar 'n n (ISP'ler) sundu u Usenet gönderilerinden ve/veya kurumsal personel listeleri gibi elle toplanm fl kaynaklar dizisinden ya da kullan c lar n kendi kendilerine verdikleri ayr nt lardan çekilebilir. Servis, tek bir yerde duran ve bir tür indeks taray c kullanarak tek bir noktadan sorgulanan bir veri taban na dayanabilir, ya da (X.500 gibi) ortak bir protokol üzerinden eriflilen da t lm fl bir veri taban kullanabilir. Dizin servislerini yapmak ve onlara eriflmek için kullan lan yayg n araçlarla (X.500 gibi) ilgili bilgi Bölüm 3.4'te bulunabilir.

Kiflilerin rtibat Ayr nt s n n Bulunmas 9 Önde gelen kifli bulma servislerinin baz lar, servis tafl y c lar n çat s alt nda bulunabilir. Örne in; Infospace.com Network http://www.infospace.com/ E-posta adresleri, telefon ve faks numaralar, firmalar, flirket Web siteleri ve di er materyali taramay sunar. Sar Sayfalar ABD flirketleri için alternatifli arama tercihlerinin yan nda, di er ülkelerden derledi i bilgi ve dizinlere de ba lant sunar. Beyaz Sayfalar kiflilerin telefon numaralar n n ve e-posta adreslerinin bölgesel olarak yerini belirleyecek taramay sunar. Lycos Networld http://whowhere.lycos.com/ E-posta adreslerini, telefon numaralar n, posta adreslerini ve ABD için listelenmifl sar sayfalar tarayabilece iniz WhoWhere People Finder (KimNerede Kifli Bulucu)' sunar. Di er ülkelerin telefon numaralar n bulmak için, o ülkenin telefon ve firma dizinlerine ba lant lar vard r. Bu sitede ayr ca, ço unlukla ABD kullan c lar na yönelik bir k s m özgün aramalar gibi, bir Web sitesi taramas vard r. Ayr ca özellikle dizin servislerine verilen önemli siteler vard r: Bigfoot http://www.bigfoot.com/ E-posta adresleri, Web siteleri ve ABD Sar Sayfalar taramas sa lar. Bigfoot'un (Büyükayak) arama motoru, LookSmart ve AltaVista taraf ndan çal flt r l r. WED http://worldemail.com/ Dünya çap nda 140.000 firma ve telefon adreslik ve 18 milyonun üzerinde e-posta adreslik bir veri taban olan çok-dilli bir servistir ( ngilizce, Felemenkçe, Frans zca, Almanca, talyanca ve spanyolca). Ayn zamanda birleflik bir Kiflisel Dizin, Telefon ve Faks Dizini, Firma Dizini, Sar Sayfalar, Beyaz Sayfalar, Zip Kodu Dizini, E-posta Dizini ve Anasayfa Dizinidir. 1.2.3 E-posta adreslerini bulmak Baflkalar yla haberleflmek isteyen a kullan c lar n n en genel gereksinimlerinden biri, e-posta adresleri bilgisidir. Burada haberleflilecek kiflinin e- posta adresini bulmak için baz öneriler flunlard r: (1) Onlara sorun! (Gerekirse telefonu kullan n.) (2) Önce size e-posta atmalar n söyleyin, ard ndan da e-posta program n z n Reply (Yan tla) fonksiyonunu kullan n.

10 Genel Bilgiler Böylece onlar n e-posta adresleri, mesaj n "To:" k sm nda ç kacakt r. leride kullanmak üzere onu not al n, ya da daha iyisi, e-posta program n za onu sizin ad n za not ettirin. Birçok e-posta program 'Nickname', 'Aliases'(Takma adlar) ya da benzer bafll klar alt nda böyle bir kolayl k sunarlar. (3) Çevrimiçi bir dizin servisi kullan n. flte zengin takma ad veritaban sunan adreslerden baz lar : -Yahoo! People Search http://people.yahoo.com/ temel ve ileri e-posta aramas sunar; -Internet Address Finder http://www.iaf.net/ veritaban ndaki 6 milyonun üzerindeki e-posta adresinden isimle tarama sunar. Felemenkçe, Frans zca, Almanca, talyanca ve Portekizce versiyonlar mevcuttur; -LDAP, Lightweight Directory Access Protocol (LDAP), kullan c n n bir LDAP istemcisi ile herhangi bir LDAP ya da X.500 sunucusuna eriflimini sa layan dizin servisleri için bir protokoldür. LDAP, tüm yayg n Web taray c larda ve e-posta istemcilerde yer alarak, büyük ölçüde oturmufltur. -X.500 dizin servisleri taksim edilmifl X.500 dizinlerinin ya da belirli X.500 dizin taramalar n n küresel olarak taranmas n sa layan LDAP'nin en karmafl k kan t d r. Ulusal dizinler http://www.dante.net:8888/ adresinde listelenmifl birçok ülkede mevcuttur. Kamu dizin arabirimlerinin bir listesini de http://www.dante.net/np/pdi.html adresinde görebilirsiniz. (4) Gönderi listeleri sa lay c lar n n ve Usenet haber kat l mc lar n n veritabanlar e-posta adresleri için, özellikle de karfl n zdaki bir Internet düflkünüyse ve çevrimiçi tart flmalarda yer almaktan hofllan yorsa, di er bir kullan fll kaynakt r. flte baz örnekler: -Usenet adresleri dizini http://usenet-addresses.mit.edu/ 1991-1996 y llar nda Usenet haber gruplar na posta göndermifl insanlardan toplanan veritaban. Yerel dizin servisleri ba lant lar, adreslerin do rulu unu kontrol etmeyi kolaylaflt r r; -AltaVista http://www.altavista.com/altavista, özellile hem isimlerin hem de bafll klar n kullan labildi i bir Usenet aramas sunar. Gönderilerle kat lm fl insanlar n e-posta adresleri, Usenet adres dizinindeki güncellenen verilerle birlikte eriflilebilir. -Mailbase http://www.mailbase.ac.uk/ Abonelerin taranabilir veritaban. Mailbase, gönderi listelerinin yüzlercesini idare eder ve isimlerin veritaban esas olarak akademik

Kiflilerin rtibat Ayr nt s n n Bulunmas 11 ve araflt rma çevresinden gelmektedir. Servis ngiltere temelli olsa da, abone taban uluslararas d r. Arama Kolayl klar (Searching Facilities) alt nda "Look for an Email Address"i (Bir E-posta Adresi Ara) seçiniz. (5) Kurumsal dizin listeleri E er karfl n zdaki bir üniversite veya araflt rma enstitüsündeyse, kurumun personel listesi arad n z bilgiyi içerebilir. Kurumsal Web siteleri (Web arama servisleri özel bilgilerin yerini belirlemek için kullan fll olabilir), personelin taranabilir bir dizin listesine genel olarak bir ba lant sa layacakt r. Birçok kurum ulaflma ayr nt lar n sunmak için CSO denen (bazen de Telefon Rehberi denen) bir dizin servisi kullan r. Kurumsal dizinlerin yerini belirlemekte kullan labilecek siteler: -Galelei http://www.geocities.com/pipeline/1599/index.html Dünyan n her yerindeki her bir üniversitenin Web sitesini bulman z sa layan uluslararas üniversiteler ve benzer kurumlar dizini. -Phonebook Gateway-Server Lookup http://www.uiuc.edu/cgi-bin/ph/lookup tüm dünyada ki yüzlerce kurumun CSO sunucular na ba lan r. (6) Profesyonel listelemeler, ulaflma ayr nt lar na baflka bir ulaflma kayna da sa lar. Web tarama servisleri, profesyonel derneklerin Web sitelerinin yerini belirlemek için kullan fll olabilir. -Internet Sleuth http://www.isleuth.com/ Profesyonel veritabanlar gibi belirli çevrimiçi veritabanlar na daha iyi elenmifl bir eriflim yolu vermeyi sa lar. -Martindale-Hubbell Lawyer Locator http://www.martindale.com/locator/home.html Profesyonel veritaban örne i. Tüm dünyadaki 900.000 avukat ve avukatl k firmas veritaban üzerinde bir arama. 1.2.4 Telefon ve Faks numaralar n ve Posta adreslerini bulma ABD'deki telefon numaralar n taramak genel olarak iyi haz rlanm flt r, ama ABD d fl ndaki alan daha düzensizdir. Bununla beraber, taranabilir ulusal telefon dizini servisleri Internet'te bir miktar mevcuttur. " nsanlara ulaflma ayr nt lar n bulma" maddesinde ad geçen çat servislerine ek olarak, uluslar aras telefon dizinlerine afla daki sitelerden ulafl labilir; Global Yellow Pages http://www.globalyp.com/world.htm Ulusal bölgesel telefon ve firma dizinlerine çevrim sa lar.

12 Genel Bilgiler Euroinfo http://www.infobel.be/inter/world.asp lkelerde telefon, faks ve e-posta dizinlerini tarama, firma dizinlerini tarama; 555-1212.com Web site http://www.555-1212. com/faxall.htm Faks dizinlerinin ülke listelemeleri; 1.2.5 fiirket ve kurumlar n taranmas A üzerinde örgütlerin ve flirketlerin aranmas için birkaç yol vard r. Birçok flirket ve örgütün art k kendi Web sitesi oldu undan, Web arama servisleri iyi bir bafllama noktas d r. Arama motorlar taraf ndan do rudan indekslenmemifl dizin ve veritabanlar da vard r. Afla daki yollar kullan fll olabilir: Web taray c s n n (Web browser) Yerlefltirme Penceresi'ne (Location Window) kurumun ad n yaz n ve ana sayfan n aranmas n bafllat n; Real Names http://www.realnames.com/ ile flirket ad için bir arama bafllat n; Arama motorunu veritaban için bir anahtar sözcük aramas na yönlendirin (kurumun ad, tipi, ürünü, yeri gibi olabildi ince çok isim kullan n); Bilgi arama stratejilerinde listelenen tafl y c servislerdeki flirket dizinlerine baflvurun; "Kiflilerin aranmas " nda konu edilen çevrimiçi e-posta, telefon ve faks dizinlerini kullan n. Bunlar n bir k sm ABD flirketleri için arama kolayl klar sa lar, fakat di er ülkelerin flirket dizinlerine de ba lant sunar. Ek olarak, flunlara da baflvurabilirsiniz; - Global Business Centre http://www.euromktg.com/gbc/index.html; lkeye göre flirket ve dizin bilgisine ba lant l çok dilli Web sitesi; -YellowWeb Europe http://www.yweb.com/ Avrupa servis listelemelerine çok dilli kolay eriflim sunmak için düzenlenmifl Avrupa Web Rehberi; 1.3 Yaz l m bulunmas ve al nmas Bilgisayar a lar, bilgisayar yaz l m için büyük bir hazine y n d r. Internet'teki kamu arflivleri ve di er a lar kolayca eriflilen ve indirilen milyonlarca alan ve paylafl m yaz l m paketini içerir. Ücretsiz paylafl m ve takas n özelli i, deneyim ve geliflmenin atmosferi ve de hesaplama

Yaz l m Bulunmas ve Al nmas 13 yetene inin etkili kar fl m, a da t m n n, test etmenin ve geri beslemenin ödüllerini seven gelifltiricilerle, bu iyi çal flan çok az ya da hiç maliyetli inan lmaz say daki yaz l mlar üretti. Yaz l m n ço u kamu alan nda ve ücretsizdir; ayr ca çok miktarda paylafl m vard r. Paylafl m, sahibine küçük bir ödemeyi gerektirir, ama burada bile ücretsiz bir deneme süresi verilir. Internet ayr ca Microsoft, Adobe ve baflka ticari yaz l m flirketlerine ulafl m da sa lar. Netscape Coomunicator, Microsoft Internet Explorer ya da Adobe Acrobat Reader gibi, baz lar bedelsizdir. Ticari yaz l m a üzerinden Secure Sockets Layer (SSL) gibi taray c ve sunucu aras nda aktar lan bilgiyi korumak için kullan lan güvenlik mekanizmalar yla kredi kart kullan larak edinilebilir. Gizli kredi kart bilgilerini Internet üzerinden göndermek istemeyen al c lar için, sat c lar alternatif ödeme yollar sunarlar. Daha fazla bilgi için "Güvenlik ve Kriptolama (fiifreleme)" bölümüne bak n z. Edinilebilir bir çok yaz l m n olmas sevindirici, ancak flifreli signposted ftp arflivlerine göz atmak oldukça u raflt r c bir denemedir. Ftp kaynaklar n n etkin kullan m için, kimi araç ve servislerin varl ndan haberdar olmay öneririz. Örne in... WWW yaz l m dizinlerinin kullan lmas... Bir yaz l m paketi bakmaya geldi inizde, kimi büyük iyi kurulmufl WWW yaz l m dizinleri kullan fll bir bafllama noktas d r ("Seçilmifl WWW yaz l m dizinleri"ne bak n). Gereksinim duydu unuz yaz l ma bir isim veremeseniz de, her maddeyi anlaml bir gözatmay olanakl k lacak flekilde genifl bir kategori içinde s n fland r rlar. Arama da sunarlar. Yaz l m n ne yapmas n istedi ini biliyorsan z, o zaman onu arayabilmelisiniz. Örne in, boya terimini kullanarak bir boya program n ya da ftp arama terimiyle bir ftp istemcisini arayabilirsiniz. Ve gerektirdi i iflletim sistemini de belirleyebilirsiniz. Kendinizi ftp'ye al flt r n FTP (Dosya Aktarma Protokolü) ile ftp arflivlerinden dosya indirmek, ya da uzak bir sunucudaki kendi dizininize dosya güncelleyebilirsiniz. Temel olarak ftp, ftp istemcileriyle sunucular aras nda kullan lan uzlafl lm fl komutlar tak m d r. Daha fazla bilgi için ftp hakk ndaki maddeye bak n z. Anonim ftp Ftp'nin Anonim ftp denen gelifltirilmifl çok kullan fll bir modeli vard r. Genel ftp arflivlerindeki yaz l ma etkin bir serbest eriflim sunan bir