2013 0
Başkan: Prof. Dr. Faruk ÜNSAÇAR Raportör: Nefise ALAYBEYİ Komite/Çalışma Grubu üye sayısı: 12 Yapılan Toplantı Sayısı: 3 Başkan Yardımcısı: Yrd. Doç. Dr. Banu KÖZ Sorumlu Uzman: Ali Kerem FİDAN İL Kurum İSİM Konya Selçuk Üniversitesi,Teknik Eğitim Fakültesi Makina Prof. Dr. Faruk Eğitimi ÜNSAÇAR Konya Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fak. Makine Doc.Dr.Muammer Mühendisliği Bölümü Enerji ABD Başkanı ÖZGÖREN Konya Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Prof.Dr. Kemal Makina Mühendisliği Bölümü ALTINIŞIK Konya Selcuk University Technical Education Faculty Eyüb CANLI Konya Selçuk Üniversitesi Makina Müh.Böl.Enerji Anabilim Prof.Dr.Saim KOÇAK Dalı Konya Selçuk Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Arş.Gör.M.Hilmi Aksoy Konya İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ Metin ÖZDİL Karama n KMÜ Mühendislik Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Banu KÖZ Konya KTO Karatay Üniversitesi Prof. Dr. Ali OKATAN Konya KTO Karatay Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Hulusi AÇIKGÖZ Konya TEİAŞ Nail YETKİN Konya Konya Sanayi Odası Nefise ALAYBEYİ 1
1 GİRİŞ Konya Karaman Bölgesi nin başta yenilenebilir enerji kaynakları olmak üzere potansiyellerinin araştırılarak 2014-2023 Bölge Planı çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla, Mevlana Kalkınma Ajansı tarafından düzenlenen Enerji Teknik Komitesi, kamu, özel sektör ve üniversitelerden temsilcilerin katılımıyla üç toplantı düzenlemiştir. Toplantılar 17 Ocak, 29 Ocak ve 7 Mart tarihlerinde Mevlana Kalkınma Ajansı nda düzenlenmiş olup her bir toplantıda raporun belli kısımları düzenlenmiş ve bölgenin enerji alanındaki sorunları ve bu sorunlara öncelik ve strateji bazında çözüm önerileri ortaya konmuştur. İlk toplantıda bölgenin enerji alanındaki potansiyelleri ortaya konmaya çalışılmış ve bölgenin enerji yatırımlarını çekmesi ve sorunlar ile ilgili tartışılmıştır. Tartışmalar sonunda bölgenin üç önceliği Bölgede bulunan yer altı ve yer üstü konvansiyonel ve yenilenebilir enerji kaynaklarının belirlenerek kapasitenin maksimum düzeyde olarak kullanılması, Enerjinin verimli kullanımının sağlanması, Elektrik iletim hatları alt yapısının bölgenin enerji potansiyelini karşılayacak şekilde planlanması ve enerjinin tüketildiği yerde üretilmesini sağlayacak yapıların kurulması olarak saptanmıştır. İkinci toplantıda bölgenin enerji alanında mevcut durumu ortaya konmuş ve bölgede enerji alanında ortaya konan çalışmalar ve belirlenen öncelikler ışığında her öncelik başlığı altında bölgeye enerji sektöründe katkı sağlayacak stratejiler geliştirilmiştir. Üçüncü toplantıda geliştirilen stratejiler tartışılarak bu stratejilerin nasıl gerçekleştirilecekleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca bölgenin enerji alanındaki durumunu ortaya koymak amacıyla biz GZFT analizi çalışması yapılmış ve elde edilen tüm bulgu ve veriler gözden geçirilerek rapor tamamlanmıştır. 2
2 MEVCUT DURUM 2010 yılı verilerine göre, dünya üzerinde mevcut kanıtlanmış petrol rezervlerinin 46, doğal gaz rezervlerinin 63, kömür rezervlerinin de yaklaşık olarak 400 yıllık ömre sahip olduğu tahmin edilmektedir. En önemli enerji kaynakları olan petrol ve kömür gibi fosil kaynaklı yakıtların hızla tükeniyor olması, enerji üretim ve tüketim süreçlerinde ortaya çıkan sera gazı emisyonlarının küresel ısınma ve iklim değişikliğine neden olması, ülkemizin enerji kaynakları kullanımında %70 oranında ihracata bağımlı olması enerji verimliliğinin önemini artırmıştır. Sanayide enerji verimliliği ise daha geniş bir biçimde şu şekilde tanımlanır; gaz, buhar, ısı, hava, elektrik vb. enerji kayıplarını önlemek, çeşitli atıkların geri kazanımını ve değerlendirilmesini sağlamak veya ileri teknoloji ile üretimi düşürmeden enerji talebini azaltmak, daha verimli enerji kaynakları, gelişmiş endüstriyel süreçler, enerji geri kazanımları gibi etkinliği artırıcı önlemlerde bulunmaktır Sanayi tesislerinde kullanılabilen verimlilik uygulamalarına örnek olarak atık ısı geri kazanımı (kojenerasyon, trijenerasyon), ısı yalıtımı, kazanlarda verimlilik çalışmaları ve yanma optimizasyonu, bakım yönetim sistemlerinin devreye alınması gösterilebilir. Türkiye elektrik enerjisi tüketiminin yaklaşık %37 si sanayi bölgelerinde kullanılmaktadır. Bu da sanayide enerji verimliliği çalışmalarının ne kadar önemli olduğunu açıklamaktadır. Enerji verimliliği ülkemizde ENVER kanunu ile birlikte yasal mevzuata bağlanmıştır. Bölgemizin Toroslar a yakın olan güney kısımlar güneş enerjisi açısından avantajlı konumdadır. Bunlardan biri olan Karapınar da Bakanlar Kurulu kararı ile Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi ilan edilmiştir. Ayrıca coğrafi ve potansiyel olarak Karapınar a yakın özellikler gösteren Ayrancı ilçesinde de benzer bir bölgenin kurulması düşünülmektedir. Konya Karaman Bölgesi nde, rüzgâr enerjisi açısından yeterli derecede verimli alanlar bulunmaktadır. Özellikle Konya nın güneybatı kısmında akalan ilçeler ile Karaman ın Toroslar üzerinde bulunan ilçeleri rüzgar enerjisi açısından avantajlı konumdadır. Konya Karaman Bölgesi nde ciddi bir fosil yakıt potansiyeli bulunmaktadır. Konya- Karapınar da 1,83 milyar ton linyit rezervi tespit edilmiştir. Bunun yanında, 2010 verilerine göre bölgede yaklaşık 300 milyon tonluk linyit rezervi daha bulunmaktadır Bölge, jeotermal kaynaklar açısından potansiyele sahiptir. Konya Karaman Bölgesi nde jeotermal kaynaklar Konya nın batı/güneybatı kısımlarında bölgesinde bulunmaktadır. Bölgede en yüksek jeotermal enerji potansiyeline sahip olan ilçe Ilgın dır. Ilgın sahasındaki jeotermal enerji potansiyeli daha çok ısıtmada ve turizm sektöründe kullanılmaktadır. ENERJİ VERİMLİLİĞİ Türkiye de enerji politikalarının sürdürülebilirliğine yönelik en öne çıkan önlem enerji verimliliğidir. Enerji verimliliği; binalarda yaşam standardı ve hizmet kalitesinin, 3
endüstriyel işletmelerde ise üretim kalitesi ve miktarının düşüşüne yol açmadan, birim hizmet veya ürün miktarı başına enerji tüketiminin azaltılması anlamına gelmektedir. Enerji verimliliği uygulamaları ile enerjide sürdürülebilirliğin sağlanması, dışa bağımlılığın azaltılması, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve iklim değişikliği ile mücadele amaçlanmaktadır. Fosil yakıt rezervlerinin tükenmeye başlaması, ülkemizin ithal enerjiye bağımlı bir halde olması ve enerji tüketimimizin her geçen gün artması enerji üretim ve tüketim alışkanlıklarının değişmesini gerektirmektedir. Enerji üretiminde kömür, doğalgaz ve petrol gibi yakıtlardan bölgenin avantajlı olduğu rüzgar, jeotermal ve özellikle güneş enerjisine geçmek hem çevrede koruma kullanma dengesini sağlama hem de cari açığı azaltma açısından son derece önemlidir. Halihazırda kullanılan enerjinin de kirleticilerden arındırılmış, çevre dostu ve verimli olarak kullanılması temiz enerji teknolojilerinin yaygınlaştırılmasının tamamlayıcı unsurudur. Her ne kadar enerji verimliliği kamu, özel sektör ve STKların ortak çalışması ile gelişecek olsa da bölge enerji tüketiminin en önemli kısmını oluşturan sanayi sektörüne odaklanılması verimliliğin sağlanması açısından en önde gelen nokta olarak karşımıza çıkmıştır. Enerji verimliliği; enerjide arz güvenliğinin sağlanması, dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılması, enerji maliyetlerinin sürdürülebilir kılınması, iklim değişikliği ile mücadelenin etkinliğinin artırılması ve çevrenin korunması gibi ulusal stratejik hedefleri tamamlayan ve bunları yatay kesen bir kavramdır. Enerji verimliliği kavramı daha çok sanayi için gerekli olduğu düşünülen ancak kamuoyu nezdinde topyekun bir hareket olarak ele alınması gereken bir kavramdır. Bu farkındalığı yaratmadan sektörel politikalara mevzuatın iyi uygulanmasına yönelik çalışmalar eksik kalacaktır. Tablo 1: Ülke, bölge ve il bazında kişi başına mesken elektrik tüketimi (2011) BÖLGE ADI Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh) 4 Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (KWh) Kişi başına mesken elektrik tüketimi Türkiye 2490 1177 592 Konya, Karaman 2402 1068 510 Konya 2446 1103 524 Karaman 2021 769 386 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler Bölgede yıllar itibariyle toplam enerji tüketim içerisinde en büyük payı yaklaşık %50 pay ile sanayi sektörü almaktadır. Bunu sırasıyla mesken ve tarımsal sulama takip etmektedir.
İmalat sanayi sektörünün Konya Karaman Bölgesi nde, endüstriyel yalıtım, atık ısı geri kazanımı, pompa ve fan verimlerinin iyileştirilmesi, daha verimli elektrik motorlarının eskileriyle değiştirilmesi, aydınlatma tasarruflu lambaların kullanılması, doğal gaz kullanımın artması, alternatif enerjiden daha fazla faydalanılması, güneş ve rüzgâr enerjisinden elektrik üretimi üzerine de KOBİ lerde çeşitli faaliyetler sürdürülmektedir. Bunun yanında kurutma, toz tutma üniteleri verimli aydınlatma armatürlerinin kullanımı, klima sisteminin optimizasyonu, sıvı atıklardan ısı geri kazanımı, arıtma, biyoteknoloji, atık gaz arıtıma enerji verimliliği uygulamaları gibi çalışmalar uygulanabilir. Binalarda uygulanan belli başlı verimlilik çalışmaları ısı yalıtımı, toprak kaynaklı ısı pompası kullanımı, trombe duvarı, ısıl pay ölçer sistemi kullanımı, yenilenebilir enerji olarak güneş enerjisinin kullanımı ve hava perdesi uygulamalarıdır. 5
KAYNAKÇA: Konya da Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Malzeme Üretilebilirlik Araştırması, 2012 Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı 2011-2020 Konya Sanayisinde Enerji Verimliliği, Konya, 2011 EİE Genel Müdürlüğü, Türkiye de Enerji Verimliliği Durum ve Gelecek Planlaması, 2009 EPDK, Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu (2012-2021), 2012 Makine Mühendisleri Odası, Türkiye nin Enerji Görünümü, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, Linyit Sektör Raporu, 2010 Karapınar İlçesi nde Güneş Enerjisine Dayalı Elektrik Üretim Tesisi Yatırımları için Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi Kurulmasına Yönelik Fizibilite Çalışması Raporu, 2011 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı İnternet Sitesi, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü İnternet Sitesi, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Web Sitesi 6
3 ÖNCELİKLER VE STRATEJİLER ÖNCELİK 1: BÖLGEDE BULUNAN YER ALTI VE YER ÜSTÜ KONVANSİYONEL VE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ BELİRLENEREK KAPASİTENİN MAKSİMUM DÜZEYDE OLARAK KULLANILMASI, STRATEJİ 1.1. Enerji kaynaklarının değerlendirilmesinin önündeki tüm bürokratik engellerin kaldırılması Enerji yatırımlarının önünde bürokratik silsilenin uzun olması ve işlemlerin uzun sürmesi gibi tehlikeler bulunmaktadır. İdari kaynaklı bu işlemler enerji yatırımcısının önünde bir engel olmakta ve ülkemiz bir çok yatırım fırsatını kaçırmaktadır. Bu sorunları gidermek için yeni mekanizmalar oluşturulmalı ve yenilenebilir enerjiye yatırım yapmak isteyenlerin işlemlerinin hızlı bir şekilde sonuçlandırılması gerekmektedir. STRATEJİ 1.3. Hidrojenin enerji sektöründe kullanımı ile ilgili Ar-Ge çalışmalarının yapılması. Hidrojenin, yakıt olarak petrolden daha verimli olmasına rağmen mali açıdan henüz fosil yakıtlara göre daha az avantajlı bir kaynaktır. Yanma işleminin ardından havaya sadece su buharı vermesinden dolayı çevre dostu olan bu yakıtın daha fazla kullanılması amacıyla, üniversite-özel sektör işbirliği içinde araştırma çalışmalarının yapılması gerekmektedir. STRATEJİ 1.4. Hibrid (melez) enerji dönüşüm sistemlerinin yaygınlaştırılması Melez enerji sistemleri, birbirini tamamlayıcı özellik gösteren iki veya daha fazla yenilenebilir enerji kaynağını birlikte kullanan sistemlerdir. Sisteme giriş kaynağının artması enerji üretiminin daha stabil tutmaya yardımcı olmakta ve bu da sistemin güvenilirliğini artırmaktadır. Bölgemiz jeotermal, fosil yakıt, rüzgar ve güneş enerjisi bakımında oldukça zengindir. Bu sistemlerin birlikte kullanılarak kurulacak enerji sistemleri bölgeye kazandırılmalıdır. ÖNCELİK 2: ENERJİNİN VERİMLİ KULLANIMININ SAĞLANMASI STRATEJİ 2.1. Toplumda her bireyde enerji konusunda farkındalık oluşturulması, bunun için eğitim programları, mevzuat düzenlemeleri, özendirici teşvikler vb. enstrümanların kullanılması Enerji verimliliğinin en önemli unsuru, toplumun enerji kullanımında israfa düşmesini engellemek ve enerjiyi sadece ihtiyacı kadar kullanması yönünde farkındalık oluşturmaktır. Bu açıdan toplumda enerji kullanımına karşı duyarlılığın artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. STRATEJİ 2.2. Yeni izolasyon malzemelerinin geliştirilmesi ve enerji üretim, dönüşüm cihazlarının verimliliğinin artırılması için Ar-Ge çalışmalarının yapılması 7
Bölgede enerji alanında çalışma yapan bir çok firma olmasına rağmen bu firmaların AR-Ge ye yönelik bütçe ve faaliyetleri yetersizdir. Ayrıca enerji üretim ve verimliliğine yönelik yatırım yapacak firmalar, ihtiyaç duydukları alet ve ekipmanları genellikle bölge dışından temin etmektedirler. Enerjinin kullanıldığı tüm alanlarda verimli uygulamaların desteklenmesi ve bunun için kullanılacak malzemenin bölge içinden temin edilmesi amacıyla çalışmalar yapılmalıdır. STRATEJİ 2.3. Enerji verimliliği göz önüne alınan binaların yapılması ve bu çerçevede otomasyon teknolojileri, akıllı bina, yeşil bina vb. uygulamalarının yaygınlaştırılması Bölgemizde meskenler, enerjinin en çok kullanıldığı ikinci alandır. Enerji verimliliği uygulamaları içinde hem ısınma hem de aydınlatmanın çevreye duyarlı ve aşırı tüketimi engelleyici unsurlar bulunmaktadır. Bu bağlamda binaların enerji verimliliği göz önüne alınarak inşa edilmesi teşvik edilmelidir. Ayrıca binalarda enerji tüketimini azaltıcı akıllı bina ve yeşil bina uygulamaları desteklenmeli ve binaların aydınlatma, havalandırma, soğutma ve ısıtma başta olmak üzere enerji tüketimleri düşürülmelidir.. STRATEJİ 2.4. Endüstride ısı geri kazanım uygulamaları ile toplam verimliliğin iyileştirilmesi Sanayide kullanılan kazan, fırın veya kojenerasyon tesislerinde atık ısı olarak israf edilen enerjinin tekrar kullanıma sunulması amacıyla buhar ve karbondioksitten geri kazanım gibi uygulamaların sanayide uygulanması gerekmektedir. STRATEJİ 2.5. Enerji depolama tekniklerinin uygulanması Mevcut enerji kaynaklarımızı daha verimli ve etkin kullanmanın önemi her geçen gün artmaktadır. Enerji talebindeki artışın karşılanabilmesi amacıyla enerjinin depolanması ve gerektiğinde dönüşümünün yapılması gereklidir. Üretilen enerjinin gereken zamanlarda depolanması için batarya sistemleri, yakıt hücreleri kurulumu gibi uygulamaların sanayide teşvik edilmesi gerekmektedir. STRATEJİ 2.6. Isı pompası uygulamalarının yaygınlaştırılması Toprak ve su kaynaklı ısı pompaları yatırım ve bakım maliyetinin ucuz olması ve enerjinin verimli kullanımı ile maliyetleri düşürmesi açısından sanayide ve meskenlerde kurulması teşvik edilmesi gereken bir sistemdir. Bu açıdan bu tip sistemlerin yaygınlaştırılması ve sistemlerin geliştirilmesi ile ilgili yapılacak çalışmaların desteklenmesi gerekmektedir. ÖNCELİK 3: ELEKTRİK İLETİM HATLARI ALT YAPISININ BÖLGENİN ENERJİ POTANSİYELİNİ KARŞILAYACAK ŞEKİLDE PLANLANMASI VE ENERJİNİN TÜKETİLDİĞİ YERDE ÜRETİLMESİNİ SAĞLAYACAK YAPILARIN KURULMASI STRATEJİ 3.1. Bölgedeki elektrik iletim hatlarının yenilenmesi ve güçlendirilmesi 8
Enerji üretim, iletim ve tüketimindeki en büyük olumsuzluklardan biri de, elektriğin iletilmesi sırasında karşıya çıkan kayıp ve kaçaklardır. Eski elektrik iletim teknolojileri ve kablolar iletim sırasında ciddi bir ekonomik kayba yol açmaktadır. Bunun yanında, özellikle kentsel alanlarda görüntü kirliliği oluşturan, sağlık ve güvenlik açısından olumsuz bir unsur olan ve elektrik iletimini sağlıksızlaştıran havai hatların gerekli yerlerde yenilenmesi ve tamamının yer altına alınması gerekmektedir. STRATEJİ 3.2. Elektrikli taşıt araçların yaygınlaştırılması için şarj istasyonlarının planlanması Hibrid taşıtlar yakıt tüketimlerinin düşüklüğü sayesinde çevreye az zarar vermekte hem de enerji tüketimini fosil yakıtlardan uzak tutmaktadır. Hibrid taşıtların kullanımının, hava kirliliği ile de mücadele eden bölgemizde kullanımının artırılması ve teşvik edilmesi amacıyla araçların şarj edilebileceği istasyonların kurulmasına ve mevcut istasyonların da bu amaca yönelik yeniden düzenlenmesi çalışmaları teşvik edilmelidir STRATEJİ 3.3. Otoparkların, alış veriş merkezlerinin vb. alanların üstlerinin güneş panelleriyle kaplanmasının teşvik edilmesi Güneş enerjisinden elektrik üretme potansiyeli yüksek olan bölgemizde çatısı güneş panelleri kurulmasına müsait olan AVM, kapalı otopark gibi alanlarda bu tip tesislerin kurulması desteklenmelidir. Zira mevzuat açısından da uygun olan bu durum, potansiyelin daha iyi değerlendirilmesine ve işletmelerin enerji maliyetlerinin düşmesine katkı sağlayacaktır. STRATEJİ 3.4. Kojenerasyon uygulamalarının yaygınlaştırılması Kojenerasyon, hem elektrik hem de ısının aynı sistem üzerinden üretilmesidir. Birleşik ısı-güç sistemleri olarak da bilinen kojenerasyon ile sistemdeki enerji verimi %40 lardan %90 lara kadar çıkabilmektedir. Enerji kayıplarının hem iletim hem de kullanım aşamalarında önlenmesi, enerji verimliliğinin sağlanması ve çevre duyarlılığı açısından bu tip uygulamaların desteklenmesi gereklidir. 4 GZFT ANALİZİ 4.1 Güçlü yanlar Konya Karaman Bölgesi nin rüzgâr enerjisinden yararlanabilir alanlar arasında olması Türkiye deki 3. büyük Teknokent in bölgede yer alması, Bölgede ar-ge çalışması yapabilecek öğretim elemanı, mühendis, teknik eleman ve öğrenci sayısının yüksek olması, Bölgenin güçlü sanayisi ile enerji kullanma potansiyeli 9
Bölgenin Türkiye de güneş ışığından en fazla faydalanan bölgeler arasında olması Karapınar Bölgesi ne kurulan enerji ihtisas OSB Bölgede geniş linyit kaynaklarının bulunmuş olması Bölgede yenilenebilir enerji sistemlerine artan ilgi 4.2 Zayıf yanlar Ar-ge, inovasyon ve teknoloji kullanımı konusunda yeterli kültür ve farkındalığın oluşmaması, Bölgede ileri ve yeni teknoloji yatırımlarının yeterli düzeyde olmaması, Jeotermal tesislerinin yetersiz oluşu Bölgedeki kuruluşların ar-ge ve teknoloji geliştirme çalışmalarına yeterli kaynak ayırmaması, Fotovoltaik teknolojisi ve destekleme alım fiyatının istenilen seviyede olmaması Sektörün istediği nitelikteki ara elemanı bulamaması Jeotermal kaynaklar başta olmak üzere fizibilite çalışmalarının yetersiz olması Multidisipliner Ar-Ge çalışmaları ve projelerinin yetersizliği. 4.3 Fırsatlar Yenilenebilir enerji yatırımlarının payının artması Yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği uygulamalarının devlet politikası düzeyinde desteklenmesi Enerji yatırım ortaklığı gibi küçük ölçekli uygulamaların yaygınlaşması 4.4 Tehditler Jeotermal kaynaklar başta olmak üzere fizibilite çalışmalarının yetersiz olması Enerji yatırımlarının önündeki engeller 5 EKLER Ekler Ajans uzmanları tarafından hazırlanacaktır. Her toplantı için imzalı katılımcı listesi Toplantı fotoğrafları 10