2017 YAZARLAR Ahmet Utku SARAÇ Alya Su ÇİĞDEM Bartu BAYAR Bengü ÇETİNKAYA Bora Uygar ÖZYURT Büşra ULUÇAY Işıl Deniz EGİ İlter ÖNCEBE Şara CAN PROJE DANIŞMANLARI Burcu AYGEN Büşra SARIÇAYIR Nurhan GERÇİL Sema KÜÇÜKMERT ERTEKİN İLLÜSTRASYONLAR Ataşehir Amerikan Kültür Koleji Öğrencileri BASIM Ataşehir Amerikan Kültür Koleji Küçükbakkalköy Mah. Kayışdağı Cad. Başar Sok. No:8 Ataşehir İstanbul www.atasehiramerikankulturkoleji.com
ARILAR ÖĞRETİYOR 15 BALDAN ACI 19 ARI YAPBOZU 15 ARI SİMÜLATÖRÜ 15 PETEK MUM YAPIMI 16 ARI MODELİ TASARLAMA 16 3D YAZICIDA ARINI YAP BOYA 17 BALIN MÜZİĞİ 18 DÜNYA ÜZERİNDE ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ 18 ARI BİLGİSAYAR OYUNU 17 BULMACA 20 KAYNAKÇA 21 ARILAR ANLATIYOR 5 ARI, BAL VE NEKTAR 5 KOVANDAKİ ARILAR 6 ARILARIN YAŞAMI 7 ARILARIN ÖNEMİ 8 ARI DANSI 9 ARI KOVANLARI 10 PETEK CİNSLERİ 11 OĞUL VERME 12 ARI KORKUSU 13 ARILARIN SEVDİĞİ ÇİÇEKLER 14 KOVANDAKİLER 5
ARILAR ANLATIYOR ARI, BAL VE NEKTAR ARI Arıların yapıları baş, gövde ve mide olarak üçe ayrılır. Arı sütü de arıların baş bölgelerinde üretilir. BAL Arıların çiçeklerden topladığı nektarın, salgılandıkları bir takım enzimlerle işlenmesi sonucu oluşan, besindir. NEKTAR Çiçekler arılar tarafından döllenebilmeleri için arıları kendilerine davet ederler. Çiçekler nektar adı verilen kokulu ve tatlı bir sıvı salgılarlar. Arılar bu sıvıyı almak için çiçeğe gelirler ve polenleri üzerlerinde taşıyarak çiçeklerin döllenmelerine yardımcı olurlar. Arılar da bal yerler 5
KOVANDAKİ ARILAR KRALİÇE ARI Kraliçe arının görevi Yumurtlamak, kovanın düzenini sağlamaktır ve günde İŞÇİ ARI ortalama 2000 yumurta yumurtlamaktadır. İşçi arılar besleyici, temizleyici, depolayıcı, mumcu, serinletici, bekçi, ısıtıcı, öğretmen, izci arılar gibi görevler alırlar. 3 doz arı sütü verilen yumurtadan işçi arı, 4 doz arı sütü verilen yumurtadan erkek arı ve 5 doz arı sütü verilen yumurtadan kraliçe arı çıkar. ERKEK ARI 6 Erkek arıların ömrü 25 gündür ve bu süre içinde sadece 1 kez kovandan dışarı çıkarlar. O da çapkınlık için Kraliçe arıya öyle aşıktılar ki onu gözden kaçırmak istemez. Bu yüzden de gözleri çok büyüktür Erkek arılar kovanda bir iş yapmadıkları için kış geldiğinde kovanın nüfusunu azaltmak ve geride kalanları daha rahat beslemek için diğer arılar tarafından sokağa atılırlar
ARILARIN YAŞAMI Arılar kozasından çıktıkları andan itibaren çalışmaya başlarlar. İlk görev olarak arı çıktığı kozasını temizler. Arılar kovan içinde soğuk havalarda kümelenirler. Kümenin iç kısmına yavrular ve kraliçe arı alınır, dış kısımlarda da güçlü arılar bulunur. Arıların oluşturdukları bu kümenin en ortası 34,5 derecedir. Kovanın dışı eksilerde, kapısı 14 dereceyken kovanın içindeki hava 23-24 derecedir. Arılar toplamda 5 km mesafede uçabilirler. Yani 2,5 km gidiş 2,5 km dönüş. Ama kovana verimli olmak için ortalama çalıştıkları mesafe 250-300 metredir. Fazla uzağa giderse eğer aşırı besin tüketirler. Peki sizce arılar bahar geldiğinde kovandan ilk çıktıklarında ne yaparlar? TUVALETLERİNİ YAPARLAR. Çünkü bütün kış yaşadıkları yeri kirletmemek için tuvaletlerini yapmazlar. 7
ARILARIN ÖNEMİ Gün içinde arılar sürekli aynı çiçeklerin etrafında döner böylece hep aynı çiçeklerin döllenmesini sağlar. Arılar şekerli suyu çok sever. Örneğin şeker katılmış gölün suyunu sabaha kadar bitirirler. Buna rağmen çok yakınında bulunan nektarı bol bir çiçek olsa bile eğer o gün o çiçek ile çalışmıyorsa o çiçeğe yaklaşmaz. Böylece bir çiçeği başka bir çiçekle döllendirmez birbirlerine karışmasına neden olmaz. Eğer patlıcan çiçeği ile çalışıyorsa günün yarısında vazgeçtim ben domates çiçeğine gideceğim demez tüm gün patlıcan çiçeğiyle çalışır :) 8 Bir arı, hayatı boyunca bir çay kaşığının sadece on ikide biri kadar bal toplayarak peteğe katkıda bulunur. Benim topladığım baldan ne olacakmış ümitsizliğine girmeden, görevine bir ömrünü vererek çalışır.
Peki arılar birbirleriyle nasıl konuşurlar? DANS EDEREK. Tabi ki zeybek oynamıyor bu arılar Arı dansının iki ayrı şekli vardır. Dansın biçimi, yiyecek kaynağının uzaklığına göre değişiklik gösterir. Arılar, 100-200 metre arasında güzel bir çiçek bulursa dairesel dans yaparak anlatırken 200 metrenin uzağındakileri sallanma dansı yaparak anlatır. Eğer bu çiçek kovanın aksi istikametinde ise saatin tersi yönünde, kovanın olduğu tarafta ise saat yönünde danslarını yaparlar. Arıların hareketini kokular ve Güneş in hareketleri kontrol eder. Güneş ve ballı bitki ters yönlerde ise saatin tersi yönünde dönüş yaparlar. Güneş ve ballı bitki aynı yönde ise saat yönünde dönme hareketi yaparlar. Dönüş sırasındaki kuyruk sallama hızları bitkinin ne kadar yakın yada uzak olduğunu gösterir. ARI DANSI Nektarlı bitki güneşe 30 derece açılı ise arıların kuyruk sallaması da 30 derece açı ile olur. Böylece güneşe göre doğrultu ve yön bilgisi verirler. Dansın hızı ile de uzaklık bilgisi verirler. Arılar dans ederek yaptıkları tariflerini karanlık bir kovanda, peteklerin üzerindeyken yaparlar. yani Arılar çevrelerinde toplanan diğer arılara, yiyecek kaynağı hakkında gerekli olabilecek tüm bilgileri karanlıkta verirler. 9
Arı kovanının içi yaz kış 34,5 derecedir. Yumurtaların çatlaması için bu sıcaklığın sabit kalması gerekir. ARI KOVANLARI Arı kovanları polen tuzaklı kovan ve bal kovanı olarak ikiye ayırılır. Polen Tuzaklı Kovan: Bu kovanda arılar polenlerini deliklerden yukarı çıkarken tepsi üzerinde bırakırlar bu nedenle bu kovanların adı polen tuzaklı kovandır. Bu tip kovanı yapan Amerikalı bilim adamının adı Lorenzo Lorraine Langstroth tur. Eğer kovandaki sıcaklık 34,5 derecenin üstüne çıkarsa kovan deliği önünde arılar kanat çırparak kovanı havalandırır veya 34,5 derecenin altına düşerse kovan içinde bir araya gelen arılar titreşerek kovanı ısıtırlar. Mesela biz de çok üşüdüğümüzde titriyoruz ya da çok sıcak geldiğinde yelpaze kullanıyoruz. Kovanlar normalde ağaç renginde kalmazlar. Arılar beyaz, mavi ve mavinin tonlarını daha iyi fark ettikleri için kovanlar beyaz veya mavi renkte boyanırlar. Sarı ve kırmızı renkleri daha az farkederler. Kırmızı ve siyah renklerini hiç sevmezler ve bu renkleri bir tehlike olarak algılarlar.bu nedenle de arıcıların kıyafetleri hep beyaz renklidir 10
PETEK CİNSLERİ Peteklerin gözlerinin bazılarına polen, bazılarına yumurta, bazılarına bal bırakılır. Petek gözlerinin içine bal doldurulduğu zaman, içindeki bal akmasın diye her bir peteğin üzeri çok ince bir tabaka ile sırlanır. Sırlanmış olan petek bal peteğidir. Eğer içinde yumurta varsa petek kalın bal mumu tabakası ile kaplıdır. Bu peteklerin gözleri dışarı doğru daha bombelidir ve böylece yavru olduğunu anlarız. Peteklere polen depolamışsa üzeri sırlı değildir. Kırmızı, sarı, siyah ve turuncu renkli polenler bakıldığı zaman görülür. Peteklerin altlarında ve yanlarındaki boşluklar vardır. Bunun amacı arıların bu boşluklardan geçerek kovanın içinde rahatça hareket etmeleridir. 11
12 OĞUL VERME Bir kovanda 10000 tane arı olduğunda arılar artık sıkışırlar. Kovanın kraliçe arısı kovanın bir kısmını alarak gerektiği kadar balı da tüketerek kovandan ayrılırlar. İki ana bir arada kalamayacağı için yeni gelen ana arı kıva kıva diye ses çıkarır. Oğul vermenin amacı kovanda ki arı sayısını azaltıp koloninin devamlılığı sağlanmaktır. Bunun sonucunda eski ana kovanı terk eder ve ağaca tutunur. 24 saat içinde oğul kendileri için uygun bir yer bulup buraya yuva yaparlar. Yeni kovan oluşturamazlar yada bulamazlarsa çıktıkları kovana geri dönmezler. Dağılabilecekleri başka kovanlar ararlar. Bu olaya oğul verme denir. Doğada ve yapay kovanlarda arı nüfusu arttığı zaman kovan yetmemeye başlar. Kovanın kraliçe arısı arıların bir kısmını alıp kovandan çıkar. Oğul verilen bu gruptan yeni yuva bulmaya izci arılar ayrılır. Uygun yuvayı bulan izci arılar oğula haber verir ve yeni yuvaya yerleşirler. Eski kovanda kraliçe arı kalmayınca işçi arılar arı yumurtalarından bir tanesini 5 doz süt ile besleyerek 16 gün sonra yumurtadan çıkacak olan kraliçe arıyı oluştururlar.
13 ARI KORKUSU Arılar hakkında bu kadar şey anlattık hala arılara karşı korku besleyenler için bazı ipuçlarımız var. Arılar sizin korkunuzu hisseder. Korktuğumuz zaman vücudumuzda salgılanan kokuyu hissederler. Yanınızda uçan bir arı gördüğünüzde elinizi kolunuzu sallayarak arıyı uzaklaştırmaya çalışmanız sizi sokmaya niyeti olmayan sadece oradan geçen arının sizi sokmasına neden olabilir. İğneleri arıların bağırsağına bağlı olduğu için arı sizi soktuğunda iğnesi bağırsağından koparak deride kalır ve bu da arının ölümüne sebep olur. Arı tarafından sokulmamak için; 1. Onların dikkatini dağıtacak kokular salmamamız gerekir. 2. Sakin, sabırlı, yavaş hareket edilmelidir. 3. Beyaz renkli maskeli, eldivenli, çizmeli ve tulumlu arıcı kıyafetleri giyilmelidir. 4. Bir arıcı arılar ile çalışırken mutlaka el demiri, maske ve körük mutlaka kullanmalıdır. 5. Ot parçaları, kurumuş yapraklar, ince kağıtlar kullanılarak körük yakılabilir.
ARILARIN SEVDİĞİ ÇİÇEKLER Arıların dikkatini en çok mavi, mor, eflatun, beyaz ve sarı renklerdeki bitkiler çekmektedir. Lavanta, kekik, ada çayı, biberiye, yonca, karahindiba, bakla, nane, kabak çeşitlerini başta sayabiliriz 14
15 ARI YAPBOZU Maket kartonuna çizilen ve boyanan kraliçe arı resmi küçük altıgen parçalara ayrılarak yapboz oluşturulur. Katılımcıların bu yapbozu tamamlamaları beklenir. ARILAR ÖĞRETİYOR ARI SİMÜLATÖRÜ Arı korkusunu yenmek için hazırlanan arı simülatöründe karanlık bir kabin içinde katılımcı kulaklık takarak arılar ile ilgili kısa film izler. Filmin ardından katılımcı kulaklıktan arı vızıldama seslerini duymaya devam eder ve katılımcının kabinden çıkmadan kabin içindeki kovana elini sokması istenir. Kovanın içinde bal, bal peteği ve pipo çubukları bulunmaktadır. Katılımcının eli kovanın içindeyken bir arının aslında ben senin yaşam kaynağınım benden korkmana hiç gerek yok çünkü ben seni seviyorum. sözleri ekranda gözükür.
PETEK MUM YAPIMI Eritilen mumlardan altıgen şeklindeki kalıplar kullanılarak küçük altıgen mumlar yapılır. Oluşturulan mumlar birleştirildiğinde bal peteği görünümde olur. Çalışma sonunda mumlar katılımcıya hediye edilir. ARI MODELİ TASARLAMA 1.5 Voltluk 2 adet AA boyutunda kalem pil ve bunlara uygun 1 adet pil yatağı, 1 adet 3V luk DC oyuncak motor, anahtar, fotoblok, karton, en az 6 adet ataç kullanarak katılımcılardan hareket edebilen arı modelleri tasarlamaları istenir. Katılımcı gruplar tasarımlarını yaparken takım üyeleri katılımcıları ataçları arının bacakları için, fotoblok ve kartonları arının gövde, anten ve kanatları için kullanmaları konusunda yönlendirir. Pil yatağı, anahtar ve motor kullanarak çalışan bir devre sistemi kurup bu sistemi makete bağlamaları istenir. Böylece maketin hareketlenmesi sağlanır. 16
ARI BİLGİSAYAR OYUNU Takım üyelerinin Scratch programı ile tasarladıkları arı oyununu makey makey setleriyle katılımcılara oynatırlar. 3D YAZICIDA ARINI YAP BOYA Tinkercad programında takım üyelerinin çizdikleri arı modelleri 3D yazıcıdan çıkartılır. Katılımcılar akrilik boya ile arılarını istedikleri şekilde boyayarak renklendirirler. 17
BALIN MÜZİĞİ Makey Makey setleriyle kurulan düzenekte seramik hamurundan yapılan bal kovanlarının içinde bal konulur ve bu kovanlar setin kabloları ile bilgisayara bağlanır. Bağlanan bal kovanlarının içindeki bala katılımcı dokunduğunda Scratch programı ile hazırlanmış olan arı karakterleri (kraliçe, erkek, işçi (izci, temizleyici, besleyici, öğretmen) arılar gibi) kendilerini tanıtıcı konuşmalarını yaparlar. DÜNYA ÜZERİNDE ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ Dünya siyasi haritası üzerinde arı yetiştiriciliğinin en çok yapıldığı 14 ülkenin bulunması hedeflenir. Katılımcının her doğru bulduğu ülke için arı desenli bir etiket o ülkenin üstüne yapıştırması istenir. 18
19
8 1 2 2 6 7 5 4 1. Arıların peteklerini temizlemek için ürettikleri madde 3 9 2. Kovanda nüfus arttığında bir kısım arının başka bir yere taşınması 5. Balın depolandığı yer 6. Arıları sakinleştirmek için kullanılan alet 7. Arıları kendine çeken kokulu ve tatlı sıvı 3. Arıların en sevdiği çiçek 4. Arıların evi 9. Tatlı bir besin 8. Çiçek tozu 20
Beştoy, Ş., Kahraman, S. (2017), Arı ve Arıcılık Eğitimi, Çevre ve Arı Koruma Derneği, Yalova Gülderman Çiftliği Anadolu Arıları, https://www.facebook.com/beelove4ever/ Arıların Kayboluşu ve Einstein'ın İddiası, http://www.bugday.org/portal/haber_detay.php?hid=1908 Beştoy, Ş. (2016) Türkiye de Sürdürülebilir Arıcılık, MAYBİR Arıcının Sesi Dergisi (2), 7-8 Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği, 27 Temmuz 2012 Tarih ve 28366 Sayılı Baldan Acı, http://www.beyazperde.com/filmler/film-209900/ Bal Arılarının Muhteşem Dansı, https://www.youtube.com/watch?v=olzep3iw2hy Bal Nedir? http://www.balparmak.com.tr/bal-nedir/ Arıların Azalışı, http://www.fairmont-tr.com/infographics/the-decline-of-bees/ 21
Albert Einstein Bu sözden ilham alarak çıktığımız bu yolda arılar ve arıcılıkla ilgili bilgilerini bizlerle paylaştıkları için Çevre ve Arı Koruma Derneği Yetkililerine, hazırladığımız eğitim programını uygulamamız konusunda bize destek olan Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yönetimine, arılığımızı çiftliklerinde kurmamız için bize yardımcı olan Yalova Gülderman Çiftliği Yetkililerine ve tüm bu sürecin işlemesi ve bu kitabın oluşmasında bize en büyük desteği veren Ataşehir Amerikan Kültür Koleji Ailesine teşekkürü borç biliriz. Umarız bu kitap fantastik canlılar serisinin başlangıcı olur ve kitabımızı keyifle okursunuz.