1667 MÜZĠK ÖĞRETMENĠ YETĠġTĠREN KURUMLARDAKĠ PĠYANO DERSLERĠNĠN ĠÇERĠĞĠNE VE PĠYANO EĞĠTĠMĠNE ĠLĠġKĠN GENEL BĠR DEĞERLENDĠRME ÖZET GĠRĠġ Yard. Doç. Dr. Feyza SÖNMEZÖZ, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, feyzasonmezoz@gmail.com Piyano, çok seslilik özelliği taşıyan bir çalgı olması nedeniyle bir müzik öğretmeni için tüm ders içi ve ders dışı etkinliklerde kolaylıkla söz konusu amaçların uygulanabileceği bir ortam sunmaktadır. Bu nedenlerle müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki lisans eğitiminde yer alan piyano derslerinin içeriğinin, müzik öğretmenliği mesleği için öngörülen donanım ve nitelikte bir yapıda uygulanması ve hedeflenen teknik davranışların kazanıma dönüştürülmesi gereği doğmaktadır. Bu açılardan müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki piyano öğretiminin, bu dersi veren öğretim elemanlarının da görüşleri ışığında uygulamadaki görünümünün genel bir değerlendirilmesinin yapılması önemlidir. Bu araştırmada müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki piyano öğretiminin, bu dersi veren öğretim elemanlarının da görüşleri ışığında uygulamadaki görünümünün genel bir değerlendirilmesinin yapılması ve ortaya çıkan problemlere ilişkin çözüm önerilerinin sunulması amaçlanmaktadır. Müzik öğretmeni yetiştirme programlarında; temel müzik bilgileri ve becerileri kazandırma, öğrencilerin seslerini eğitme, öğrencileri müzik tür, çeşit ve biçimleri hakkında bilgilendirme, öğrencilerde müzik dinleme zevki ve alışkanlığı ile müziksel beğeni kazandırma ve geliştirme, öğrencilerle yapılan eğitsel kol çalışmalarında çeşitli solo, koro ve çalgı gruplarına yönelik parçaların eşliklerini yapabilme, ilgili ve istekli öğrencilere piyano ve benzeri klavyeli çalgıların öğretimi yapılarak müziksel bir çevre kurarak iletişim gücünü arttırma amacıyla gereken donanımın kazandırılması yaklaşımından yola çıkılarak piyanonun bir müzik öğretmeni için temel çalgı olması görüşü günümüzde büyük bir önem taşımaktadır. Müzik öğretmeninin, ders içinde ve ders dışındaki tüm etkinliklerde öğrencide müziksel beğeni ve müzik yapma becerisini geliştirebilmesi, donanımlı ve nitelikli bir eğitim yoluyla mümkün olacaktır. Piyano, çok seslilik özelliği taşıyan bir çalgı olması nedeniyle bir müzik öğretmeni için tüm ders içi ve ders dışı etkinliklerde kolaylıkla söz konusu amaçların uygulanabileceği bir ortam sunmaktadır. Bu nedenlerle müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki lisans eğitiminde yer alan piyano derslerinin içeriğinin, müzik öğretmenliği mesleği için öngörülen donanım ve nitelikte bir yapıda uygulanması ve hedeflenen teknik davranışların kazanıma dönüştürülmesi gereği doğmaktadır. Bu açılardan müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki piyano öğretiminin, bu dersi veren öğretim elemanlarının da görüşleri ışığında uygulamadaki görünümünün genel bir değerlendirilmesinin yapılması önemlidir. Eğitim Fakülteleri Müzik Anabilim Dallarında lisans eğitimi boyunca piyano dersleri, ilk yedi yarıyılı piyano, sekizinci yarıyılı piyano ve öğretimi olmak üzere 4 yıl sürmektedir. Bu süre içerisinde piyano derslerinde kullanılan metot ve eserlerin kullanılış amaçları büyük önem taşımaktadır. Piyano derslerinde; yeni yarıyılda çalışılmak üzere, yeni ödevler çoğunlukla o yarıyıldaki kazanılması gereken seviyeler gözetilerek belirlenmektedir. Ancak piyano çalarken karşılaşılabilecek problemler göz ardı edilerek, bazı teknik ve yorum ayrıntılarına yeterince önem verilmediği gözlenmektedir. Bu problemler elde edilen teknik kazanımlarla çözümü mümkün olabilen problemler olmakla birlikte, bazı teknik ayrıntılar da söz konusu problemlere göre çalışılmak üzere piyano öğretim metotları arasında yer almıştır. Kamacıoğlu ve Ünal, piyano çalarken karşılaşılabilecek problemleri şöyle sıralamışlardır: 1. Vücut duruşu ile ilgili problemler
1668 2. El duruşu ile ilgili problemler 3. Parmak duruşu ile ilgili problemler 4. Bilek duruşu ile ilgili problemler 5. Kol duruşu ile ilgili problemler 6. Omuz duruşu ile ilgili problemler 7. Nota okuma ile ilgili problemler 8. Notaların klavyedeki yerleri ile ilgili problemler 9. Nota vuruşları ile ilgili hatalar (Ritim problemleri) 10. Nota takibi ile ilgili problemler 11. Dikey okuma ile ilgili problemler 12. Tempo problemleri 13. Parmak numaraları ile ilgili problemler 14. 4. ve 5. Parmakların kullanımı ile ilgili problemler 15. Sağ ve sol elin bağımsız çalabilmesi ile ilgili problemler 16. Bağlarla ile ilgili problemler 17. Staccato çalarken karşılaşılan problemler 18. Nüans ile ilgili problemler 19. Çift ses basarken karşılaşırken problemler 20. Akor basarken karşılaşılan problemler 21. Ses değiştirici işaretleri ile ilgili problemler 22. Gam çalarken karşılaşılan problemler 23. Arpej çalarken karşılaşılan problemler 24. 16 lık pasajlarla ile ilgili problemler 25. Triole çalarken karşılaşılan problemler 26. Müzikal ifade ile ilgili problemler 27. Polifonik eser çalışırken karşılaşılan problemler 28. Cümle fikrinin ifade edilmesi ile ilgili problemler 29. Melodinin belirtilmesi ile ilgili problemler 30. Apajetürlerin doğru belirtilmesi ile ilgili problemler 31. Armoninin duyurulması ile ilgili problemler 32. Sol elin eşlik etmesi gereken pasajlarla ilgili problemler 33. Kadans kalıplarının duyurulması ile ilgili problemler 34. Parçaların dönem özelliklerinin belirtilmesi ile ilgili problemler 35. Artiküle çalma ile ilgili problemler 36. Ezber ile ilgili problemler 37. Süslemeler ile ilgili problemler 38. Pedal kullanırken karşılaşılan problemler (Kamacıoğlu&Ünal. S: 277)
1669 Piyano öğretmenleri genellikle öğrencilerine yeni eser ya da etüt gibi ödevler verirken, başlangıç aşamasında olduğunun tersine belli bir teknik kazanımı hedeflemeksizin, seviyelere göre birbiri ardına çalınabilecek eserler önermektedirler. Oysa ki; her eserin ya da kısa parçanın, etüdün ve alıştırmanın hangi seviyelerde olursa olsun, belli bir teknik sıra takip ettiği, o teknik elde edilmeden üzerine yeni teknik kazanımlarda bulunulamayacağı bilinmelidir. Ancak; özellikle başlangıç aşamasında öğrenilen ve Müzik Öğretmenliği Lisans Programı ndaki piyano dersi tanımlarında da belirtilmiş olan legatostaccato-portato-pedal-gam ve arpej- gibi temel tekniklerin 4 yıl sürecek lisans eğitimi boyunca geliştirilerek tekrar eden ve sürdürülebilen kazanımlar olduğu ve yeni çalışılacak eserlerin de bu temel tekniklerin gelişmiş çeşitlerini içerdiği unutulmamalıdır. Dolayısıyla; Eğitim Fakülteleri Müzik Anabilim Dallarındaki piyano eğitimcileri, çalışılmak üzere ödev verdikleri eserlerin kapsadığı teknik öğeleri gözeterek öğrenciye repertuar kazandırmayı hedeflemelilerdir. AraĢtırmanın Amacı Türkiye de Eğitim Fakülteleri Müzik Anabilim Dallarındaki piyano eğitimcilerinin piyano derslerinde kullandıkları metot, albüm gibi çalışmaların hangilerinin hangi amaç ve hedefler doğrultusunda kullanıldığına cevap aramak bu araştırmanın amacıdır. YÖNTEM Bu araştırmada tarihsel ve betimsel yöntem kullanılarak piyano eğitiminde okutulan kaynaklar incelenmiş, piyano eğitiminde kullanılabilir olan ders kitabı, makale gibi çeşitli yayınlardan oluşan kayıt ve belgeler toplanarak müzik anabilim dalları lisans eğitiminde kullanılan mevcut piyano repertuarında yer alan çeşitli dönemlere ait bestecilerin yer aldığı çeşitli nota ve ders kitaplarının inceleme ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Araştırmaya daha önceki pek çok yüksek lisans, doktora ve benzeri çalışmada yer alan Türk bestecilerinin eserleri dahil edilmemiştir. Diğer taraftan yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile araştırmaya gönüllü olarak katılan öğretim elemanlarının görüşme sorularına verdikleri cevaplar ışığında veriler oluşturulmuştur. Daha sonra bu verilerin içerikleri analiz edilmiştir. BULGULAR ve YORUMLAR Araştırma için GÜGEF MEABD dan 3 öğretim üyesi, MÜ MEABD dan 2 öğretim üyesi, NÜ MEABD dan 2 öğretim üyesi, HÜ MEABD dan 1 öğretim üyesi, KTU MEABD dan 1 öğretim üyesi, SÜ MEABD dan 1 öğretim üyesi olmak üzere toplam 10 öğretim üyesi (A1, A2, A3, A4, A5, A6, A7, A8, A9, A10) ile görüşmeler yapılmıştır. Öğretim üyelerinin 3 ü profesör, 1 i doçent, 6 sı ise yardımcı doçenttir. Yapılan görüşmelerde öğretim üyelerinin piyano derslerinde hangi metot ve albüm gibi çalışmaları tercih ettikleri, hangi müzik dönemi üzerine çalışma yaptırdıkları, hangi etüt ve eserleri çaldırdıklarına ilişkin sorular sorulmuştur. TABLO 1. Soru 1: Legato, staccato, portato, pedal, gam ve arpej gibi temel tekniklerin kazanılabilmesi için hangi alıştırma, egzersiz ve metotlar kullanılabilir? Soru 2: Polifonik çalışmalar yapılabilmesi için Barok Dönem e ait eserlerden hangileri kullanılabilir? Soru 3: Farklı dönemlerdeki eserleri biçimsel açıdan analiz ederek seslendirebilmek için Klasik, Romantik ve Çağdaş Dönemler den hangi eser ve metotlar kullanılabilir? Tablo 1 de görüldüğü gibi 10 öğretim üyesine sorulan sorular yer almaktadır. Bu sorulara verilen yanıtlara göre yapılan inceleme aşağıda sunulmuştur.
1670 TABLO 2. Soru 1: Legato, staccato, portato, pedal, gam ve arpej gibi temel tekniklerin kazanılabilmesi için kullanılan egzersiz ve metotlar hangileridir? Besteci adı Eser Adı Charles Louis Hanon The Virtioso Pianist Josef Pischna Technical Studies 60 Progressive Exercises Ferdinand Beyer op.101 Oscar Beringer Pianoforte Tutor Op.599 Op.849 Op.636 Op.299 Stephen Heller Op.45 Muzio Clementi op. 44 (Gradus ad Parnassum) Johann Babtist Cramer 60 Etuden Moritz Moszkowski op.72 Op.72 Tablo 2 de öğretim elemanları tarafından 1. soruya verilen yanıtlar görülmektedir. Özellikle; Beyer op.101 metodu, Beringer - Pianoforte Tutor, Czerny nin op. 599, op.849, op.636, op.299 metotları etüt çalıştırma üzerine tasarlanmış albümler olduğundan, yukarıdaki soruda bahsedilen legato, staccato, portato, pedal, gam ve arpej gibi temel tekniklerin kazanılabilmesinde önemli derecede belirleyici olmasından dolayı dikkat çekicidir. Hanon ve Pischna nın egzersiz kitapları özellikle sözkonusu bu teknikleri daha da hızlandırma amaçlı olduğundan, başka bir deyişle bu teknikleri kullanmayla birlikte hız kazanma amaçlı çalışmalara da yer verdiği için sıklıkla öğretim elemanları tarafından tercih edilmektedir. Heller, Clementi, Cramer ve Moszkowski nin etüt kitapları ise gerek hız kazanma, gerekse pedal ve vibratolu çalış tekniklerini de içermesinden dolayı özellikle üst sınıflarda çalınabilecek nitelikte metotlar olarak yukarıdaki tabloda yer almışlardır. TABLO 3. Soru 2: Polifonik çalıģmalar yapılabilmesi için Barok Dönem e ait eserler hangileridir? Besteci adı George F. Handel George F. Handel Domenico Scarlatti Eser Adı Der Erste Bach BWV 553-560 Kleine Preludien und Fugen BWV 806-811 English Suiten BWV 812-817 French Suiten Inventionen II & III Klavierstucke Suiten Tablo 3 de öğretim elemanları tarafından 2. Soruya verilen yanıtlar görülmektedir. Özellikle; Barok Dönem eser çalıştırılırken Johann Sebastian Bach ın örnek verilmesi ve çok tercih edilen bir besteci olması dikkat çekicidir. J. S. Bach, piyano başlangıç düzeyine yönelik özellikle küçük yaştaki küçük elli öğrenciler için çok sayıda eseri bulunduğundan müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki piyano repertuarında çokça tercih edilen bir bestecidir. Eserleri öncelikle yukarıda da bahsedilen legato ve portato çalış tekniklerini içermesi ve gerek parmaklar gerekse duyuş açısından çok sesliliği çalıştırması bakımından önemlidir. Diğer taraftan söz konusu bu tekniklere bağlı olarak piyanoda özellikle barok dönemde kullanılan çeşitli süsleme (mordan, tril, grupetto v.b.) notalarını da çalıştırması bakımından J. S. Bach ın eserleri önerilmektedir. Ayrıca aşamalı olarak artan, büyüyen teknik
1671 kazanımları da sağladığından dolayı J. S. Bach ın eserleri öncelikli tercih nedenidir. Ġleri sınıflarda çalınabilecek süitleri ve invetionları polifonik çalma tekniğine katkıları dolayısıyla önemlidir. Handel ve Scarlatti nin eserleri ise Barok Dönem içerisinde kullanılan ve polifonik çalışmaları kuvvetlendirmenin yanı sıra özellikle Scarlatti nin eserlerindeki hız kazandırma amaçlı çalışmalar bakımından bu besteciler de öğretim elemanları tarafından tercih edilmişler ve yukarıdaki tabloda yer almışlardır. TABLO 4. Soru 3: Farklı dönemlerdeki eserleri biçimsel açıdan analiz ederek seslendirebilmek için Klasik, Romantik ve ÇağdaĢ Dönemler den önerilen eser ve metotlar hangileridir? Besteci adı Eser Adı Muzio Clementi op. 36 Sonatinler Anton Diabelli op.168 Sonatinler Fiedrich Kuhlau op.20 ve op. 55 Sonatinler Joseph Haydn Wolgang Amadeus Mozart Ludwig van Beethoven Franz Schubert op.90 Impromptus Robert Schumann op.68 Felix Mendelshonn B. Gondollied Masurkas Waltzes Nocturnos Preludes Piyotr Ilyç Tchaikovsky op.39 Children s Album Edward Grieg Liric Pieces Bela Bartok For Children, Book 1 Bela Bartok Microcosmos Vol. I, II, III, IV. Tablo 4 de öğretim elemanları tarafından 3. Soruya verilen yanıtlar görülmektedir. Özellikle; Clementi, Diabelli ve Kuhlau sonatinler öğrencilerde hızlı çalma, deyim ve cümle ifadelerinin çalışılması, cümle, süsleme ve stil bilgisinin kazanılması, nüans, yorum ve pedal çalışmalarını sağlaması, basit sonat formunun kavranması bakımından başlangıç düzey ve ilk yıllarda çalışılabilecek eserler arasında yer almaktadır. Bu bakımdan öğretim elemanlarınca da sıklıkla tercih edilen eserler arasındadırlar. Haydn, Mozart ve Beethoven in sonatları (Betthoven in özellikle op.2 no.1 Fa Minor, op.49 no.1 Sol Minor, op.49 no.2 Sol Major sonatları) öğrencilerde sonat formunda çalışmalar yapabilmek için gerekli ve bu yüzden tercih edilenler arasındadır. Bartok un özellikle microcosmos albumu deşifreyi ve iki elin koordinasyonunu kuvvetlendirdiği için her sınıfta her yarıyılda çalışılması gereken metotlar olarak önerilmişlerdir. Schumann, Mendelshonn, Schubert, Chopin ve Tchaikovsky nin eserleri yoruma yönelik, nüans, pedal ve stil açısından önemli seviye eserler olarak kabul edildiğinden her yarıyılda çalışılması gereği vurgulanmıştır. Özellikle ileri sınıflarda öğrenciler için piyano eğitiminde seçkin eser niteliğinde yer almakta olan bu eserler, piyano başlangıç düzeyinden bu yana öğrenilen tüm teknik konuları kapsamaktadır. Ancak daha ileri, gelişmiş bir parmak-bilek-kol tekniği, pedal, nüans ve yorum özellikleri içermektedir. Daha önce de bahsedildiği gibi legato, staccato, portato, pedal, gam ve arpej gibi temel tekniklerin kazanılmasından sonra aynı teknikleri içeren ancak aşamalı olarak gelişen bu kazanımlar yukarıdaki tabloda verilen eserlerin de içeriğinde yer almaktadır. Dolayısıyla; piyano öğretim elemanlarınca tercih edilen, derslerde çalıştırılan ve çalıştırılması önemli bulunan eserler arasında yer almaktadırlar.
1672 SONUÇ ve ÖNERĠLER Eğitim Fakülteleri Müzik Anabilim Dalları lisans eğitimi piyano derslerinde kullanılan repertuar incelenmiş, elde edilen bulgulara göre piyano eğitimine yönelik metot, albüm gibi çalışmaların belli teknik özellikler gözetilerek kullanıldığı sonucuna varılmıştır. Ancak çoğu zaman eserlerin tercih edilme nedenlerinden bazıları olarak; belli başlı teknik kazanımlar olmasının dışında yarılı bitirmek, o yarıyılı geçip hızlı bir şekilde diğer sınıflara atlamak gibi amaçlar olduğu da bir gerçektir. Bazı eserlerde hangi teknik kazanımın yer aldığı gözetilmeksizin, aynı yarıyılda aynı teknik konuyu içeren pek çok parça çalarak konu zenginliği ve teknik donanım açısından eksik ve yetersiz derslerin yapıldığı durumlar da söz konusu olmaktadır. Bu sebeplerle müzik öğretmeni yetiştiren kurumlardaki piyano repertuarının teknik açıdan konulara bölünerek basamaklandırılması ve teknik adımlar dizisi çıkarılarak bu adımlara göre çalınacak parçaların hangi teknikleri içerdiğinin saptanması gereklidir. Kısaca; eğitim fakülteleri müzik anabilim dallarında lisans süresince yapılacak olan piyano eğitiminde yer alan teknik adımlar listesinin sıralanması ve derslerde okutulan eserlerin bu listeye göre dağılımının yapılarak bu teknik adımlara ilişkin gösterdiği paralelliğin saptanması gereklidir. Böylelikle; piyano öğretmenlerinin öğrencilerine, hangi eserlerde hangi teknik hedeflerin kullanıldığı belirlenmiş daha bilinçli bir repertuar kazandırmaları ve müzik öğretmeni adaylarının mevcut piyano eğitimi repertuarına ilişkin bilgilerinin de daha donanımlı olması mümkün olacaktır. KAYNAKLAR ERCAN, N. (2008). Piyano Eğitiminde Ġlke ve Yöntemler. Birinci Basım. Ankara: Sözkesen Matbaası. KAMACIOĞLU, F & ÜNAL, O. (2009). Piyano öğretmenlerinin KarĢılaĢtıkları Sorunlar ve Probleme Dayalı Öğrenme Modeli ile Çözüm Önerileri. 8. Ulusal Müzik Eğitimi Sempozyumu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun: Türkiye PAMĠR, L. (1982). ÇağdaĢ Piyano Eğitimi. Ġstanbul:Beyaz Köşk Yayınları YÖK, (2006). Müzik Öğretmenliği Lisans Programı. Yüksek Öğretim Kurulu, Ankara: Türkiye