ENVE ENERJĠ EĞĠTĠM DANIġMANLIK PROJE TAAHHÜT TĠC. LTD.ġTĠ TRABZON ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ VERĠMLĠ ENERJĠ, GELĠġEN SANAYĠ PROJESĠ Bu Yayın, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı nın desteklediği Verimli Enerji, GeliĢen Sanayi Projesi kapsamında hazırlanmıģtır. Ġçerik ile ilgili tek sorumluluk Trabzon Arsin Organize Sanayi Bölgesi Yönetim Kurulu BaĢkanlığı na aittir ve Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansının görüģlerini yansıtmaz. 1
VERĠMLĠ ENERJĠ, GELĠġEN SANAYĠ PROJESĠ GENEL DEĞERLENDĠRME RAPORU EKĠM 2013 HAZIRLAYANLAR ARZU GÜRKAN KADĠR TEKĠN OSMAN KAÇAR EMRE ONAY SELÇUK DENĠZ 2
Ġçindekiler GĠRĠġ... 5 TÜRKĠYE DE ENERJĠ SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU... 6 TÜRKĠYE ARZ VE TALEP GELĠġĠMĠ... 9 Kömür... 10 Petrol... 10 Doğalgaz... 10 ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ GENEL DURUM DEĞERLENDĠRMESĠ... 12 ELEKTRĠK ENERJĠSĠ TALEP GELĠġĠMĠ... 12 PROJE UYGULAMA SÜRECĠ... 14 ÇALIġMA YAPILAN ĠġLETMELER... 16 ÇALIġMA YAPILAN ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI... 17 TÜKETĠM DEĞERLENDĠRMELERĠ... 17 2010 YILI ENERJĠ TÜKETĠM MĠKTARLARI VE ELEKTRĠK ENERJĠSĠNE ÖDENEN TUTARLAR... 17 2010 YILI SEKTÖREL ENERJĠ TÜKETĠMĠ GRAFĠĞĠ... 18 2011 YILI ENERJĠ TÜKETĠM MĠKTARLARI VE ELEKTRĠK ENERJĠSĠNE ÖDENEN TUTARLAR... 19 2011 YILI SEKTÖREL ENERJĠ TÜKETĠMĠ GRAFĠĞĠ... 19 2012 YILI ENERJĠ TÜKETĠM MĠKTARLARI VE ELEKTRĠK ENERJĠSĠNE ÖDENEN TUTARLAR... 20 2012 YILI SEKTÖREL ENERJĠ TÜKETĠMĠ GRAFĠĞĠ... 21 TASARRUF VE VERĠMLĠLĠK ARTIġI ĠÇĠN ÖNERĠLER... 24 ELEKTRĠK SĠSTEMLERĠNDE TASARRUF VE VERĠMLĠLĠK ARTIġI ĠÇĠN ÖNERĠLER... 24 1. BASĠT ĠġLETME TEDBĠRLERĠ... 24 2. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLĠ YATIRIMLAR... 24 MEKANĠK VE ISI SĠSTEMLERĠNDE TASARRUF VE VERĠMLĠLĠK ARTIġI ĠÇĠN ÖNERĠLER... 28 ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGE YÖNETĠMĠ ĠÇĠN ÖNERĠLER... 31 ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNÜN ENERJĠ KAYNAKLARININ VE ENERJĠNĠN KULLANIMINDA VERĠMLĠLĠĞĠN ARTIRILMASINA DAĠR YÖNETMELĠK (27 Ekim 2011) UYARINCA YÜKÜMLÜLÜKLERĠ... 32 Enerji Yönetim Birimi Kurulması... 32 Enerji Yönetim Sisteminin Kurulması... 32 Elektrik Enerjisi Ve Güç Taleplerinin Azaltılması ÇalıĢması... 32 Bilinçlendirme Etkinlikleri... 33 3
Elektrik Dağıtım - Ġletim Sistemlerindeki Kayıpların Önlenmesi... 33 YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARI... 35 BÖLGE ĠÇĠN ARAġTIRMASI ÖNERĠLEN YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARI HAKKINDA GENEL DEĞERLENDĠRME... 35 RÜZGÂR... 35 BĠYOKÜTLE... 39 GÜNEġ... 41 DĠĞER ÖNERĠLER:... 42 1- YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DESTEKLERĠ... 43 Verimlilik Arttırıcı Proje (VAP) Desteği (Hibe)... 43 Gönüllü AnlaĢma Desteği (Hibe)... 43 2- KOSGEB DESTEKLERĠ... 44 Enerji Verimliliği Desteği : (Hibe)... 44 3- TÜRKĠYE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME VAKFI (TTGV)DESTEKLERĠ... 45 4- TURSEFF (TURKEY SUSTAINABLE ENERGY FINANCING FACILITY)... 45 5- TÜRKĠYE KALKINMA BANKASI... 46 Dünya Bankası Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Kredisi(Kredi)... 46 Avrupa Yatırım Bankası Enerji Ve Çevre II Kredisi: (Kredi)... 46 6- TÜRKĠYE SINAĠ KALKINMA BANKASI... 46 Dünya Bankası Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Kredisi... 47 Avrupa Yatırım Bankası Çevre ve Enerji Çerçeve Kredisi... 47 Fransız Kalkınma Ajansı (AFD) Enerji ve Enerji Verimliliği Kredisi... 47 SONUÇ... 48 KAYNAKLAR... 49 4
GĠRĠġ Karadeniz Bölgesinin cazibe merkezi olan Trabzon, geniģ çaplı yatırımlar ile görünür bir değiģimin içerisindedir. TRABZON ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ bu değiģimdeki sanayi ayağının en önemli temsilcisidir. Bu yüzden kamuoyu, yatırımcılar ve örnek olduğu diğer Ģehirler tarafından dikkatle takip edilmektedir. TRABZON ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ Bölge Müdürlüğünün OSB nin en ideal Ģekilde geliģmesi için her türlü tedbiri almak, planlamak ve bünyesindeki sanayi kuruluģlarına çevreye en duyarlı metotları uygulamalarında örnek olup önderlik etmek misyonunu gerçekleģtirme yolunda atılmıģ birçok adımı bulunmaktadır. Sosyal tesisleri, arıtma tesisleriyle yeģil alanları içeren üniteleri, altyapı çalıģmaları, planlı yerleģimi, içme suyu ve enerji iletim hatlarının tamamlanmıģ olmasıyla tahsisi veya satıģı yapılmamıģ parsel bulunmaması bunun en görünür örneğidir. Bölgede tahsisi veya satıģı yapılmamıģ parsel bulunmamaktadır. Yatırım programından 1995 yılında çıkarılan Arsin OSB yatırımlarını kendi kaynakları ile yapmaktadır. Arsin OSB kamu, özel kurumlar ve çeģitli destek kuruluģlarının iģ birlikleri ile birçok projeyi baģarıyla uygulayabilecek, sürdürülebilirliğini sağlayacak potansiyeldedir. Verimli Enerji, GeliĢen Sanayi Projesi kapsamındaki çalıģma sonucunda bölgeye ve sanayicisine ait çeģitli tespitler yapılmıģtır. Öncelikli olarak, bazı istisnalar dıģında, firmaların çoğunun gerçek kapasitelerine yakın bir seviyede çalıģmadıkları saptanmıģtır. OSB de istihdamın 4000 kiģi olduğu belirtilmiģtir, ancak gerçek istihdam rakamları çok daha azdır. Fabrikaların birçoğu mevsimlik iģçi çalıģtırmakta ve önemli sayıda iģletme de mevcut ekonomik durgunluk döneminde neredeyse hiç çalıģmamaktadır. Ancak TRABZON ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ nin güçlü bir fiziki ve sınaî altyapı temeli mevcuttur. Türkiye' nin doğuya açılan en büyük kapısı, limanı, serbest bölgesi, hava alanı, ipek yolu üzerindeki konumu mevcut durgunluğun aģılması için fırsattır. Trabzon Arsin Organize Sanayi Bölgesinin mevcut elektrik kurulu gücü 41.65 MVA olup, çekilen maksimum puant gücü 7,5 MW dır. Bölgede aylık ortalama 2,5-3,5 milyon kwh enerji sarfiyatı olmaktadır. Enerji ihtiyacı bölgeye yaklaģık 4 km. mesafedeki 154/34,5 kv Arsin trafo merkezinde bulunan dağıtım Ģirketi baralarından 3/0 havai hat ile sağlanmaktadır. Arsin Organize Sanayi Bölgesine, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunca 49 yıllığına OSB dağıtım lisansı verilmiģtir. Bu lisans kapsamında, 3/0 enerji nakil hattı ile bölge dahili OG-AG dağıtım hatları bakımı, onarımı, tadilatı, abonelik vs. tüm hizmetler, OSB bünyesindeki elektrik birimi personellerince 7/24 saat esaslı olarak yürütülmektedir. Trabzon Arsin OSB nin üretim maliyetlerini düģürmeye yönelik yapılan çalıģmaları sonucunda Çoruh Elektrik Perakende A.ġ. ile yapılan anlaģma çerçevesinde 2013 yılının temmuz ayının baģından itibaren sanayiciye perakende tek zamanlı enerji bedeli üzerinden yüzde 5.5 indirim ile elektrik vermeye baģlanmıģtır. 5
TÜRKĠYE DE ENERJĠ SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU Ülkelerin geliģmiģlik durumunu yansıtan önemli girdilerden bir de enerji talebidir. Enerji talebinin artıģını belirleyen üç temel faktör olarak; nüfus artıģı, ekonomik kalkınma ve teknolojideki ilerleme sayılabilir. Teknolojik geliģmeler her ne kadar enerji tasarrufuna yönelik pek çok çalıģmayı beraberinde getirse de, ekonomik kalkınmaya bağlı olarak insan topluluklarının artan konfor ihtiyacını karģılamaya yönelik pek çok yeni teknoloji ürününü de gün geçtikçe artan nüfusun kullanımına sunulmaktadır. Ekonomideki canlılık, büyüme göstergeleri ve sanayinin hızlı geliģmesine paralel olarak birincil enerji talebi artıģı bakımından Türkiye OECD ve Avrupa nın çok üzerindedir. Güvenilir ve sürdürülebilir enerji arzının sağlanabilmesi, ekonomik büyümedeki istikrarı doğrudan etkilemektedir. 1999-2010 yılları arasında kriz dönemlerindeki düģüģlere rağmen Türkiye enerji tüketimi %47 artarken aynı dönemde AB toplam enerji tüketimi %3,6 artmıģtır. Enerji tüketimi artıģı geliģmiģlik göstergesi olarak kabul edilmektedir. Fakat aynı zamanda enerji tüketimi dıģa olan bağımlılığı da tetikleyen en önemli unsurdur. DıĢa bağımlılık kadar diğer önemli sorun enerjinin verimli kullanılmamasıdır. Türkiye elektrik tüketimi 2011 yılı sonu itibariyle 230 milyar kwh seviyesine ulaģmıģ olup 2023 yılında 450 milyar kwh civarında olacağı öngörülmektedir. 31 Ağustos 2012 tarihi itibari ile Türkiye toplam elektrik kurulu gücü 55.380 MW a ulaģmıģtır. Bu toplam içinde, termik yakıtlı güç üretiminin payı %63 (34.656 MW) ve yenilenebilir güç üretiminin payı % 37 (20.724 MW) dir. 2012 yılının baģından 31 Ağustos 2012 tarihine kadar geçen süre içerisinde üretilen elektrik miktarı 163 TWh olup kaynaklar bazında dağılımında %70 termik ve %30 yenilenebilir enerji kaynaklıdır. Türkiye nin yıllar içerisinde hızlı talep artıģını karģılayabilmek için fosil kaynaklara bağımlılığı giderek artmıģtır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre 2010 yılı içerisinde gerçekleģen birincil enerji arzının %87 si fosil kaynaklardan karģılanmıģtır(etkb, 2013). 6
Türkiye nin 2010 yılı kaynaklara göre birincil enerji arzı incelendiğinde, %32 lik kullanımla doğalgaz birinci sırada gelmekte %27 lik oran ile petrol ikinci sıradadır. %14 lük kullanım ile linyit ve taģ kömürü üçüncü sırada gelmektedir. Yenilenebilir enerji kaynakları ilk üç sıradaki kaynaklar ile kıyaslandığında kullanımı oldukça düģük olup değeri %6 dır. Geriye kalan %7 lik oranı diğer enerji kaynakları oluģturmaktadır. 2010 yılı sonunda Türkiye enerjisinin %20 sini yerli kaynaklarından geri kalan %80 ini ise ithal etmektedir. Buradan da açıkça görülmektedir ki dıģa bağımlılığımız oldukça yüksek değerlerdedir. 7
Türkiye nin 2012 yılı verilerine göre kurulu elektrik gücünü %33 lük kısmını Hidrolelektrikten, %23 lük kısmını kömürden, %30 luk bölümünü doğalgazdan sağlamaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgarın payı %3 olup geri kalan %11 lik kısımda diğer enerji kaynaklarından sağlanmaktadır. 8
TÜRKĠYE ARZ VE TALEP GELĠġĠMĠ AB ve Türkiye kiģi baģı enerji tüketimi geliģimi ETKB tarafından yapılan çalıģmada 2020 yılında Türkiye nin toplam birincil enerji kaynağı talebinin 222,4 milyon tep olması beklenmektedir. Aynı çalıģmaya göre bu talebin %29,5 i yerli %70,5 i ithal kaynaklardan karģılanacaktır. Buradan Türkiye nin enerji talebinin karģılanması için yerli ve yenilenebilir kaynakların yeterli olmayacağı ve ithal kaynaklara olan bağımlılığın önümüzdeki yıllarda da devam edeceği sonucuna varılması mümkündür. DıĢ kaynaklara olan bağımlılığın azaltılması için enerji verimliliği çalıģmalarına önem verilmesi gerekmektedir. Özellikle sanayi kuruluģları ve konutlardaki enerji verimliliği çalıģmaları planlanan hedeflere ulaģacak Ģekilde yürütüldüğü zaman enerji tüketiminden önemli tasarruf sağlanacaktır(etkb, 2010). UlaĢtırma sektöründeki büyümenin tetiklemesi ile petrol talebinin 2020 yılında 2010 yılına göre %48 oranında artması beklenmektedir. Elektrik talebi artıģımızın ise yüksek ihtimalle 9
yıllık ortalama %7,5; zayıf ihtimalle ise yıllık ortalama %6,7 olacağı öngörülmektedir. Elektrikteki bu talep artıģının karģılanabilmesi için yenilenebilir enerji kaynakları, yerli fosil yakıtlar ve nükleer öncelikli olarak değerlendirilecek seçeneklerdir. Kömür 2010 yılında kömürün toplam birincil enerji tüketimindeki payı %29,5 olmuģtur. Mevcut durumda kömür birincil olarak enerji üretimi, çelik imalatı ve çimento üretiminde, bunların yanı sıra yerleģim birimlerinin ısıtılmasında kullanılmaktadır. TaĢ kömürü tüketimi 1998 yılından bu yana sürekli artmaktadır. TaĢ kömürü üretimi 1990 yılında 2.8 mton iken 2008 yılında 2.2 mton olarak gerçekleģmiģtir. Diğer taraftan 1990 yılında 5.6 mton taģ kömürü ithal edilmiģ olup bu rakam 2008 yılında 4 kat artarak 19.5 mton seviyesine ulaģmıģtır. TaĢ kömürü ithalatının önümüzdeki yıllarda artacağı görünür durumdadır. Türkiye de büyük ve yaygın linyit kömürü madenleri mevcuttur. 1998-2004 yıllarında 65 milyon ton seviyesinden 43 milyon tona sürekli bir düģüģ içinde olan linyit kömürü üretimi 2008 yılında 75 milyon ton seviyesine ulaģmıģtır Petrol Türkiye petrol açısından zengin bir ülke değildir. Türkiye'de 2010 ve 2011 yıllarında iģlenen ham petrol miktarı sırasıyla 19,2 ve 21 milyon ton olarak gerçekleģmiģtir. Doğalgaz Sanayide, konut sektöründe ve elektrik üretiminde doğal gaz enerji girdisi olarak payını giderek artırmakta ve Türkiye'de tercih edilen yakıt tipi haline gelmektedir. Toplam birincil enerji arzında doğal gazın payı, petrolü de geride bırakarak, 2010 yılı itibari ile %32 olarak gerçekleģmiģtir (ETKB, 2012). 2011 yılında 44,2 milyar metreküp doğal gaz tüketimi gerçekleģmiģtir. 10
2012 yılı için EPDK tarafından yapılan tahminlere göre 48,5 milyar metreküp doğalgaz tüketilecektir. Türkiye'de doğalgaz tüketimi Özellikle elektrik üretimi, doğalgaz piyasasında önemli bir yer teģkil etmektedir. 2011 yılı itibari ile ülkede talep edilen toplam doğal gazın yaklaģık % 48 'i elektrik üretim tesislerinde, %26 sı sanayi tesislerinde ve %25 i ise ısıtma amaçlı olarak kullanılmıģtır (EPDK, 2012). 11
26.937.040 28.021.890 30.226.669 32.756.933 35.343.863 ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ GENEL DURUM DEĞERLENDĠRMESĠ Bilindiği gibi ülkemiz Avrupa nın altıncı büyük ekonomisi ve elektrik piyasasıdır ve 2010 daki küresel mali krizden hızlı bir Ģekilde çıkarak GSMH artıģında rekor kırmıģtır. Bu denli yüksek hızla büyümenin enerji ithal bağımlılığını getirdiği açıktır. Ülkemiz kullandığı enerjinin %70 ten fazlasını ithal etmektedir. 2023 yılına kadar yıllık elektrik talep artıģ oranı: % 6,8 (düģük senaryo) veya % 7,5 (yüksek senaryo) olarak gerçekleģeceği öngörülmektedir. ETKB gelecek 15 yıldaki yatırım ihtiyacını 100 Milyar $ olarak öngörürken, EPDK 2010-2030 dönemi için gerekli yatırım ihtiyacını 225-280 Milyar $ olarak tahmin etmektedir. Türkiye nin enerji sektörünün yapısını belirleyen temel veriler, ARSĠN OSB için de geçerlidir. ARSĠN OSB de faaliyette bulunan iģletmelerin de hızlı talep artıģı, enerji verimli cihaz ve ekipmanlara yatırım gerekliliğini, yatırımlarda planlamanın önemini ortaya koymaktadır. Enerji talebinin karģılanmasında yerli ve yenilenebilir kaynakların değerlendirilmesinin, kaynak ve menģe çeģitlendirilmesinin zorunluluğu ortadadır. ELEKTRĠK ENERJĠSĠ TALEP GELĠġĠMĠ YILLAR TÜKETĠM MĠKTARI - kwh TEP 2008 26.937.040 2.316,59 2009 28.021.890 2.409,88 2010 30.226.669 2.599,49 2011 32.756.933 2.817,10 2012 35.343.863 3.039,57 60.000.000 2008-2012 ELEKTRİK TÜKETİMİ 50.000.000 40.000.000 30.000.000 20.000.000 10.000.000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 12
Tüketim miktarlarına bakıldığında OSB de 2008-2012 yılları arasında enerji talebinin yıllık yaklaģık % 10 oranında arttığı, bu artıģın Türkiye ortalaması olan % 6,8 in üzerinde olduğu görülmüģtür. Yapılan enerji tüketim projeksiyonlarına göre, 2012 yılındaki 3,039 TEP olan genel enerji talebinin yıllık ortalama % 10 artıģ hızı ile 2023 yılında 8,672 TEP e ulaģması beklenmektedir. Yakın gelecekte Trabzon un cazibe merkezi haline gelmesiyle de % 10 luk talep artıģının iyimser bir rakam olacağı tahmin edilmektedir. Diğer bir deyiģle yakın gelecekte enerji tüketiminin daha da artması beklenmektedir. Yine de Türkiye nin her 7-8 yılda bir ciddi bir ekonomik krizle karģı karģıya kaldığı (1994, 1999, 2001, 2008-2009) dikkate alındığında, talebin ve tüketimin yüksek bir hızla, neredeyse doğrusal olarak artacağını varsayan öngörüler ve talep tahminleri üzerinden öngörüde bulunarak planlamaların yapılması doğru değildir. Artan elektrik ihtiyacını karģılamak için talebi yönetmek, enerjiyi daha verimli kullanarak sağlanan tasarrufla talep artıģlarını karģılama yoluna gitmek en doğru çözüm olacaktır. Enerji tüketimleri düzenli olarak takip edilerek gelecek dönem senaryolarının oluģturulması, revize edilmesi gerekmektedir. Bilindiği üzere olası krizlerden en çabuk etkilenen sektör olan sanayide, küçülen ekonomiye paralel olarak genel enerji talebinde azalmanın olması doğaldır. Enerji tüketimi projeksiyonlarında yapılacak düzenlemeler OSB nin gelecek dönem yaptığı sözleģmeler açısından da önemli olacaktır. Verimli Enerji, GeliĢen Sanayi Projesi kapsamında TRABZON ARSĠN ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ nde yaptığımız sanayi tesisi ziyaretlerinden genel izlenimlerimiz; Üretim odaklı ve yoğun çalıģma nedeniyle verimliğin geri planda kaldığı, Enerji Verimliliği ve benzer konularda personelin eğitilmediği, Yeni yatırımlarda özellikle makine ve ekipman temininde verimliliğe değil, satın alma bedeline, yani maliyete bakıldığı, Konuyla ilgili iģletmelerde projelerin uygulamaya geçemediği ya da ertelendiği, Personelde iģletme körlüğü oluģtuğu, yani kaçakların ya da hataların kanıksandığı ve müdahale edilmediğidir. YaklaĢık olarak 50 iģ günü süren projede yapılan çalıģmalar sonucu elde edilen raporlara genel olarak bakacak olursak, ENVE Enerji tarafından gerçekleģtirilen, enerjinin daha verimli kullanımıyla ilgili çalıģmalar sonucunda da OSB deki 71 iģletmede enerjiyi yoğun olarak kullanan sektörlerde genel olarak % 5-30 arasında değiģkenlik gösteren enerji tasarruf potansiyelleri öngörülmektedir. AĢağıdaki tablo çeģitli sektörlerin öngörülen tasarruf potansiyeli yüzdelerini göstermektedir. 13
TASARRUF POTANSĠYELLERĠ Öngörülen Tasarruf Sektör Oranı Ana metal sanayi % 5-30 Orman ürünleri % 5-20 Gıda sanayi % 5-30 Deri sanayi % 5-10 Plastik % 5-25 Cam sanayi % 5-10 Matbaa-baskı % 5-20 Mobilya % 5-10 Yapı % 10-20 Kâğıt % 10-25 Kimya % 5-15 Enerji verimliliği projelerinin geri ödeme sürelerinin 1 ila 7 yıl arasında değiģkenlik göstereceği öngörülmektedir. Enerji verimliliği projelerinin uygulanması durumunda; 71 iģletmede 2012 yılında tüketilen toplam 27,603,213.91 kwh elektrik enerjisinden yaklaģık %15 verimlilik sağlanacağı öngörülmektedir ki, bu yılda yaklaģık olarak 4,140,482 kwh elektrik enerjisi tasarruf edilecek anlamına gelmektedir. Bunun parasal karģılığı da yıllık yaklaģık 1,000,000 TL civarında olacağı öngörülmektedir. Trabzon Arsin OSB deki iģletmelerde yapılabilecek enerji verimliliği iyileģtirme çalıģmaları dıģında, OSB nin cadde ve sokaklarının aydınlatmasında kullanılmıģ enerji verimliliği düģük 125W cıva buharlı lambalı sokak tipi armatürler yerine, enerji verimliliği yüksek 60W ledli sokak tipi armatürler kullanılarak yaklaģık %57 oranında tasarruf sağlanabilir. Bu, yılda yaklaģık olarak 77,964 kwh enerji tasarrufu anlamına gelmektedir. ĠĢletme maliyetleri de dikkate alındığında bu değiģiklik ile yılda yaklaģık 22,396 TL kazanç sağlanabileceği öngörülmektedir. Bu avantajlara ilave olarak, uygulanması ekonomik bulunan tüm projelerin uygulanması durumunda yıllık yaklaģık 2,500 ton civarında CO2 salımının da önüne geçme imkânı olacağı öngörülmektedir. PROJE UYGULAMA SÜRECĠ Verimli Enerji GeliĢen Sanayi Projesi Enerji Verimliliği AraĢtırması Projesinde çalıģan mühendislerin tamamı Etüt Proje Sertifikasına sahiptir. ENVE Enerji nin Enerji Verimliliği Kanunu kapsamında yetkilendirildiği 2010 yılından beri çeģitli projelerde görev almıģlardır. Verimli Enerji, GeliĢen Sanayi Projesi Uygulama Süreci hakkında da kısa bilgi vermek gerekirse; 14
Yapılan görüģmeler ve imzalanan protokoller sonrası; ARSĠN OSB ile mutabık kalınan tarihte Enerji Verimliliği Projesi Bilgilendirme Toplantısı düzenlenmiģtir. Arsin OSB de uygulanacak enerji verimliliği projesi hakkında genel bilgi vermek amacıyla ve projenin temel hedeflerinin de aktarıldığı OSB bünyesindeki iģletmelerde çalıģan teknik personelin katılımıyla seminer düzenlenmiģtir. Seminer enerji verimliliği konusunda farkındalığın arttırılması amacıyla, Enerji Yönetimi ve Genel Bilinçlendirme, Yenilenebilir enerji kaynakları hakkında genel bilgilendirme, Mekanik sistemler (Isıtma, Soğutma Sistemleri vb.) Elektrik Sistemler (Motor, Aydınlatma, Kompanzasyon v.b.) konularını kapsamıģtır. OSB de faaliyet gösteren iģletmelerden projeye katılmak isteyen 71 i TOSBOL a müracaat etmiģ ve firmalar program dahilinde ziyaret edilmiģtir. Ön etüt raporuna iliģkin tesisteki enerji verimliliği odaklarını belirleyebilmek için mekanik ve elektrik sistemler incelenerek keģif yapılmıģtır. Enerji verimliliğine iliģkin, saha inceleme ve ölçüm çalıģmalarında tespit edilen noktaların yanında, elde edilen dokümanlar ve bilgiler değerlendirilip öneriler getirilerek, ön etüt raporları hazırlanmıģtır. ÇalıĢmalar 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu kapsamında gerçekleģtirilmiģtir. TOSBOL da yapılan çalıģmalar sonucunda elde edilen verilere göre kısa ve orta vadede yatırımı cazip projelerin bazıları aģağıdadır. 1- Eski tip elektrik motorlarının, enerji verimliliği yüksek elektrik motorları ile değiģtirilmesi 2- Elektrik motorlarının boģta çalıģma süresinin azaltılması 3- Tahrik motorlarının, fan ve pompaların frekans kontrolü ile hız ayarı, 4- Tesislerde elektrik güç faktörünün düzeltilmesi, 5- Verimli aydınlatma ürünleri kullanımı. 6- Makine, ekipman ve proses hatlarında yalıtım yapılması 7- Basınçlı hava sistemlerindeki kaçakların önlenmesi 8- Buhar sistemlerinin optimizasyonu, buhar kapanı sisteminin iyileģtirilmesi, 9- Fırınlara yönelik iyileģtirmeler 10- Kazanlarda fazla havanın kontrolü, kazanlarda blöf miktarının azaltılması, blöften ısı geri kazanımı Tasarruf oranlarının yüksek olarak öngörüldüğü yukarıdaki projeler iģletmelerde detaylı çalıģmalar ve maliyet analizleri yapılmadan uygulanmamalıdır. Sanayide iyileģtirme uygulamalarına baģlamanın ilk aģaması enerji etüdü çalıģması yapmaktır. Bu amaçla iģletmenin dıģından uzmanlar tarafından enerji etütlerinin gerçekleģtirilmesi, olası önerilerin finansal analizleriyle iģletmelere sunulması gereklidir. 15
ÇALIġMA YAPILAN ĠġLETMELER ÇALIŞMA YAPILAN İŞLETMELER NO İŞLETME ADI SEKTÖR NO İŞLETME ADI SEKTÖR 1 BAHÇEKAPILI KERESTECİLİK A.Ş. AĞAÇ 37 POLİTEK İNŞ.AMB.GIDA GIDA 2 SÖZENLER ORMAN ÜRÜNLERİ AĞAÇ 38 ŞENGÜL GIDA GIDA 3 YILMAZ ORMAN ÜRÜNLERİ AĞAÇ 39 TRABZON TARIM GIDA 4 ZİGANA ORMAN ÜRÜNLERİ AĞAÇ 40 OFÇAY GIDA 5 GÜNDOĞDU PAZARLAMA AYDIN GÜNDOĞDU ANA METAL 41 CARMEN TEKSTİL KONFEKSİYON 6 KÜÇÜKARSLANLAR-1 ANA METAL 42 DİZAYN TEKSTİL KONFEKSİYON 7 KÜÇÜKARSLANLAR-2 ANA METAL 43 YONCA MODA EVİ KONFEKSİYON 8 MST ALM.PVC ANA METAL 44 ÇAĞLAR AMBALAJ KAĞIT 9 TEMASAN MAKİNE ANA METAL 45 BASF YAPI KİMYASALLARI KİMYA 10 YAVUZ METAL SAN.TİC.A.Ş. ANA METAL 46 ÖZGÜN GIDA KİMYA 11 FEZA GAZETECİLİK A.Ş. BASKI 47 AKÇAY SOĞUTMA MAKİNE İMALAT 12 HİZMET İNŞAAT-TÜRKİYE GAZETESİ BASKI 48 ÇOLAKOĞLU MAKİNA MAKİNE İMALAT 13 HÜRRİYET GAZETESİ BASKI 49 GÜNDOĞDU MOB.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.-1 MOBİLYA 14 SAKARYA MATBAACILIK BASKI 50 GÜNDOĞDU MOB.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.-2 MOBİLYA 15 PAŞABAHÇE CAM 51 KARAT MOBİLYA MOBİLYA 16 PIRLANTA CAM CAM 52 MELEK MUTFAK BANYO MOBİLYA 17 YAVUZ CAM CAM 53 SÜMELA MOBİLYA LTD.ŞTİ. MOBİLYA 18 MEKAP DERİ 54 ÜÇYILDIZ TURİZM SAN. MOBİLYA 19 AKC PETROL DİĞER 55 YAZICILAR MOBİLYA MALZEMELERİ MOBİLYA 20 POLİTEL İLETİŞİM DİĞER 56 AKMANLAR DANPER MOTORLU TAŞIT 21 RÖLE TEK ELEKTRİKLİ TEÇHİZAT 57 BAŞ ISI MOTORLU TAŞIT 22 KARADENİZ ÇELİK KAPI FABRİKASYON 58 MEMİŞOĞLU MAKİNA MOTORLU TAŞIT 23 TİSAŞ SİLAH SANAYİ FABRİKASYON 59 TEMA MAKİNE MOTORLU TAŞIT 24 BAŞARAN ENTEGRE GIDA GIDA 60 AR-DA PLASTİK PLASTİK 25 CİRAV FINDIK GIDA 61 FİL PLASTİK PLASTİK 26 DERVİŞOĞLU UN GIDA 62 ÖZİLKE YAPI PLASTİK 27 GÜNEŞ GIDA GIDA 63 POLİTEK İNŞ.AMB.SAN. PLASTİK 28 HİLAL GIDA GIDA 64 RİBEK PLASTİK PLASTİK 29 KARSAN GIDA GIDA 65 SEDEF PLASTİK PLASTİK 30 KİLER GIDA GIDA 66 TURAN PLASTİK-1 PLASTİK 31 OLTAN GIDA GIDA 67 TURAN PLASTİK -2 PLASTİK 32 ONUR PAZARLAMA1 GIDA 68 UZAY PLASTİK PLASTİK 33 ONUR PAZARLAMA2 GIDA 69 ÜÇKALE PLASTİK PLASTİK 34 ONURLAR TİCARET GIDA 70 ALFİL YAPI KİMYASALLARI YAPI 35 ONURLAR TAVUKÇULUK GIDA 71 BİRİNCİLER MERMER YAPI 36 ÖZSANDIKÇILAR GIDA 16
ÇALIġMA YAPILAN ĠġLETMELERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI SEKTÖR ADET GIDA 17 PLASTĠK 10 MOBĠLYA 7 ANA METAL 6 AĞAÇ 4 BASKI 4 MOTORLU TAġIT 4 CAM 3 GĠYĠM EġYASI ĠMALATI 3 DĠĞER 2 FABRĠKASYON 2 KĠMYA 2 MAKĠNE ĠMALAT 2 YAPI 2 DERĠ 1 ELEKTRĠKLĠ TEÇHĠZAT 1 KÂĞIT 1 TÜKETĠM DEĞERLENDĠRMELERĠ 2010 YILI ENERJĠ TÜKETĠM MĠKTARLARI VE ELEKTRĠK ENERJĠSĠNE ÖDENEN TUTARLAR SEKTÖR kwh FATURA TUTARI GIDA 5.300.591 1.074.610 PLASTĠK 5.258.564 1.105.407 ANA METAL 4.777.668 954.989 BASKI 2.232.150 466.617 MOBĠLYA 1.535.747 326.062 DERĠ 1.148.105 246.028 FABRĠKASYON 711.485 153.711 ORMAN ÜRÜNLERĠ 563.040 121.109 CAM 287.962 60.877 KÂĞIT 226.512 49.762 KONFEKSĠYON 213.210 47.504 MOTORLU TAġIT 189.655 40.161 MAKĠNE ĠMALAT 160.156 36.812 KĠMYASAL 68.500 17.050 ELEKTRĠKLĠ TEÇ 59.595 12.880 YAPI 15.297 3.641 17
2010 YILI SEKTÖREL ENERJĠ TÜKETĠMĠ GRAFĠĞĠ 6.000.000 kwh 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 MOBİLYA 6% DERİ 5% Diğer 10% BASKI 9% ANA METAL 22% GIDA 24% PLASTİK 24% GIDA PLASTİK ANA METAL BASKI MOBİLYA DERİ Diğer 18
2011 YILI ENERJĠ TÜKETĠM MĠKTARLARI VE ELEKTRĠK ENERJĠSĠNE ÖDENEN TUTARLAR SEKTÖR kwh FATURA TUTARI PLASTĠK 5.925.916 1.305.015 GIDA 5.502.446 1.216.195 ANAMETAL 4.956.708 1.086.999 BASKI 2.220.498 487.752 MOBĠLYA 1.555.450 341.261 DERĠ 1.140.438 250.426 CAM 1.060.742 232.603 FABRĠKASYON 825.085 181.099 ORMAN ÜRÜNLERĠ 555.000 124.454 KONFEKSĠYON 311.801 69.492 YAPI 248.527 54.807 KAGIT 232.407 52.267 MOTORLU TAġIT 218.448 48.644 MAKĠNE ĠMALAT 188.370 50.833 DĠĞER 114.480 30.221 KĠMYA 85.439 21.481 ELEKTRĠKLĠ TEÇHĠZAT 49.121 11.145 2011 YILI SEKTÖREL ENERJĠ TÜKETĠMĠ GRAFĠĞĠ 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 kwh 19
MOBİLYA ANAMETAL 23% 6% DERİ 5% BASKI 10% diğer 4% GIDA 25% PLASTİK 27% PLASTİK GIDA ANAMETAL BASKI MOBİLYA DERİ diğer 2012 YILI ENERJĠ TÜKETĠM MĠKTARLARI VE ELEKTRĠK ENERJĠSĠNE ÖDENEN TUTARLAR SEKTÖR Elektrik Tüketimi (kwh) Fatura Tutarı (TL) GIDA 6.337.740 1.590.056 PLASTĠK 5.700.664 1.429.312 ANA METAL 5.412.954 1.361.181 BASKI 2.169.218 540.072 MOBĠLYA 2.028.262 501.116 CAM 1.325.136 348.885 DERĠ 1.271.723 318.623 FABRĠKASYON 878.344 223.419 ORMAN ÜRÜNLERĠ 620.234 154.782 DĠĞER 533.251 143.040 YAPI 324.181 84.887 KONFEKSĠYON 264.378 66.206 MOTORLU TAġIT 245.987 63.411 KAĞIT 242.653 61.096 MAKĠNE ĠMALAT 178.656 48.183 KĠMYA 69.795 18.539 ELEKTRĠKLĠ TEÇHĠZAT 37.907 9.500 20
GIDA PLASTİK ANA METAL BASKI MOBİLYA CAM DERİ FABRİKASYON ORMAN ÜRÜNLERİ DİĞER YAPI KONFEKSİYON MOTORLU TAŞIT KAĞT MAKİNE İMALAT KİMYA ELEKTRİKLİ TEÇHİZAT 2012 YILI SEKTÖREL ENERJĠ TÜKETĠMĠ GRAFĠĞĠ 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 kwh MOBİLYA 8% BASKI 8% ANA METAL 22% DERİ CAM 5% 6% GIDA 27% PLASTİK 24% GIDA PLASTİK ANA METAL BASKI MOBİLYA CAM DERİ 21
2012 YILINDA FAALİYETTE OLAN İŞLETMELER VE TOPLAM ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETİMLERİ NO İŞLETME ADI kwh TEP 1 A.K.C. PETROL 68.609,93 5,9 2 A.K.C. PETROL (ARSEN OTEL) 71.208,00 6,13 3 AKÇAY SOĞUTMA VE HAVALANDIRMA 12.300,97 1,06 4 AKMANLAR DAMPER SAN. 23.650,00 2,03 5 ALFİL YAPI 64.419,30 5,54 6 AR-DA PLASTİK AMB. MALZ. 748.517,75 64,37 7 BAHÇEKAPILI KERESTECİLİK 99.382,05 8,55 8 BASF YAPI KİMYASALLARI 44.273,20 3,81 9 BAŞ ISI SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 13.789,00 1,19 10 BİRİNCİLER MERMER KARO 256.536,00 22,06 11 BAŞARAN ENTEGRE 563.472,00 48,46 12 CARMEN TEKSTİL 191.943,03 16,51 13 CİRAV GIDA 442.619,71 38,07 14 ÇAĞLAR GIDA VE AMBALAJ 248.328,18 21,36 15 ÇOLAKOĞLU MÜH. VE MAK. 166.355,20 14,31 16 DERVİŞOĞLU UN 2.414.144,40 207,62 17 DİZAYN TEKSTİL 65.891,73 5,67 18 FEZA GAZETECİLİK 548.100,00 47,14 19 FİL PLASTİK 30.241,32 2,60 20 GÜNDOĞDU MOBİLYA 1 334.974,60 28,81 21 GÜNDOĞDU MOBİLYA 2 755.667,00 64,99 22 GÜNDOĞDU PAZARLAMA 145.626,77 12,52 23 GÜNEŞ GIDA 133.179,00 11,45 24 HÜRRİYET GAZ. VE MAT 1.263.334,80 108,65 25 İHLAS GAZETECİLİK 305.205,00 26,25 26 KARAT MOBİLYA SÜNGER ORMAN ÜR 20.340,57 1,75 27 KARSAN KARADENİZ KİMYA VE GIDA 491.398,37 42,26 28 KİLER GIDA 149.235,31 12,83 29 KÜÇÜKARSLANLAR BAK. ÇİN. A.Ş. -1-2.004.826,00 172,42 30 KÜÇÜKARSLANLAR BAK. ÇİN. A.Ş. -2-2.411.463,60 207,39 31 MEKAP İSKENDER AYAKKABI 1.271.723,43 109,37 32 MELEK MUTFAK BANYO MOB. 17.956,86 1,54 33 MEMİŞOĞLU MAK. 26.057,20 2,24 34 MST ALÜMİNYUM PVC CAM 6.176,40 0,53 35 OFÇAYSAN TARIM ÜR. ENT. TES. 574.842,80 49,44 36 OLTAN GIDA 708.070,58 60,89 37 ONUR PAZARLAMA 1 73.865,90 6,35 38 ONUR PAZARLAMA 2 18.438,00 1,59 39 ONURLAR TİC. 447.815,00 38,51 40 ÖZ İLKE YAPI 61.044,00 5,25 41 ÖZGÜN GIDA KOZM. 25.021,70 2,15 22
2012 YILINDA FAALİYETTE OLAN İŞLETMELER VE TOPLAM ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETİMLERİ - DEVAM 42 ÖZSANDIKÇILAR SU ÜR. 155.895,60 13,41 43 PAŞABAHÇE CAM 62.761,90 5,40 44 PIRLANTA CAM İNŞ. MOB. 623.279,04 53,60 45 POLİTEK İNŞ. AMB. 1 233.371,81 20,07 46 POLİTEK İNŞ. AMB. 2 378.473,15 32,55 47 POLİTEL İLET. 393.360,83 33,83 48 RÖLE TEKNİK 37479,32 3,22 49 SAKARYA MATBAA VE AMB 48.546,30 4,17 50 SEDEF PLASTİK DOĞRAMA 91.405,20 7,86 51 SÖZENLER OR. ÜR. 117.253,44 10,08 52 SÜMELA MOB. VE TEKS. 171.289,50 14,73 53 ŞENGÜL FINDIK GIDA 18.544,50 1,59 54 TEMA MAKİNE SANAYİİ 182.490,80 15,69 55 TEMASAN MAKİNE VE METAL 19.374,80 1,67 56 TİSAŞ TRABZON SİLAH 843.885,01 72,75 57 TRABZON TARIM 308.568,40 26,54 58 TURAN PLASTİK 1 1.739.026,84 149,56 59 TURAN PLASTİK 2 392.087,40 33,72 60 UZAY PLASTİK VE OR. ÜR. 2.099.520,00 180,56 61 ÜÇ KALE PLASTİK PVC CAM-ALÜMİNYUM 55.742,00 4,46 62 ÜÇYILDIZ 25.601,34 2,20 63 YAVUZ CAM 639.094,56 54,96 64 YAVUZ METAL 827.963,30 71,20 65 YAZICILAR MOB. 490.855,44 42,21 66 YILMAZ ORMAN ÜR. 146.250,00 12,58 67 ZİGANA ORMAN ÜRÜNLERİ 257.348,80 22,13 TOPLAM 27.679.513,94 2380,3 23
TASARRUF VE VERĠMLĠLĠK ARTIġI ĠÇĠN ÖNERĠLER ELEKTRĠK SĠSTEMLERĠNDE TASARRUF VE VERĠMLĠLĠK ARTIġI ĠÇĠN ÖNERĠLER Sanayi tesislerinde yapılan çalıģmalar sonucunda, tasarrufun iki grupta toplandığı görülmüģtür. Bunlar; 1. Basit iģletme önlemlerin alınması, 2. Küçük ve orta yatırımların yapılması, 1. BASĠT ĠġLETME TEDBĠRLERĠ Basit iģletme önlemleri alınarak enerji tüketiminde verimin artırılması için yapılması gereken iģlemler aģağıda çıkarılmıģtır. 1.1.Enerji yönetimi programı elektrik faturalarının izlenmesiyle baģlar. Düzenli olarak değerlerin tablo ve grafik halinde izlenmesi aģırı tüketimlerin hemen fark edilmesini sağlayacaktır. 1.2.Kullanılmayan elektrikli cihazlar kapatılmalıdır. Bunlara örnek fanlar, lambalar, kompresörlerdir. 1.3.Elektrik sistemlerine ait bir bakım programı oluģturulmalıdır. Elektrikli aygıtlar periyodik olarak bakıma alınmalıdır. 1.4.Personelin enerji tasarrufu konusunda bilinçlendirilmesi için bir enerji yönetimi programı baģlatılmalıdır. 1.5.ĠĢletmedeki pik talep değerini düģürmek için yeni bir çalıģma programı yapılmalıdır. 2. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLĠ YATIRIMLAR "Küçük yatırımlar" denince, fabrika içine süzme sayaçların takılması ve aydınlatmada daha verimli armatürlerin kullanılması, "Orta yatırımlar ifadesine örnek ise, motorlarda kullanılan değiģken hızlı sürücüler ve statik yol vericilerdir. Küçük ve orta çaplı yatırımlarla enerji tüketiminde verimin arttırılması için yapılması gereken iģlemler aģağıda çıkarılmıģtır. 1.6.Basit iģletme önlemlerin yanı sıra, elektrik tüketen cihazlar verimli olanlar ile değiģtirilebilir veya tasarrufa katkı sağlayacak ek ekipmanlarla donatılabilir. 1.7.Tüketimi daha iyi izlemek için ölçme ve kontrol aygıtlarının eklenmesiyle elektrik enerjisinde tasarruf için yeni olanaklar sağlanır. 24
1.8.Güç Faktörünün Düzeltilmesi: ĠĢletmenin güç faktörü sürekli ve düzenli olarak ölçülmeli ve kompanzasyonun güç faktörü sınırlarına göre yapılmasına önem verilmelidir. Kompanzasyonda Dikkat Edilecek Noktalar 1.8.1. Kompanzasyon tesislerinin otomatik ayar kademeli yapılmaması durumunda (özellikle küçük tesislerde) kompanzasyonun bireysel tüketim noktalarına konulmasına özen gösterilmelidir. 1.8.2. Kompanzasyon tesisi güç faktörü sınırlarını (0.85-1) kapsayacak Ģekilde yapılmalıdır. AĢırı kompanzasyonun tesiste gerilim yükselmesine neden olacağı unutulmamalıdır. 1.8.3. Kondansatörler devreden çıkarken büyük arklar meydana getirirler. Bu yüzden açma anahtarları çok hızlı olmalıdır. 1.8.4. Açma sırasındaki arkların kontakları yakmaması için anahtarlar kondansatör akımının 1.25-1.8 katına göre seçilmelidir. 1.8.5. BaĢlangıçtaki darbe akımları göz önüne alınarak kondansatör tesislerinde kullanılan iletkenlerin kesitleri belirli bir akım Ģiddeti için normal tesislerdeki kesitlerden daha büyük seçilmelidir. 1.8.6. Kondansatör tesislerinde yüksek harmoniklerin etkisi göz önüne alınarak sigorta akımları, nominal kondansatör akımından % 70 kadar daha büyük seçilmelidir. Ayrıca bu nedenlerden dolayı gecikmeli tip sigortalar tercih edilmelidir. 1.9. Talep ve Tüketim Yönetimi: 1.9.1. Fabrikanın maksimum talebi ve yük faktörünü belirlemek amacıyla enerji aldığı noktaya "Enerji monitörü" bağlanmaktadır. Enerji monitörü ile fabrikanın ortalama enerji tüketimi kaydedilir. Monitör, sayaca en az 3-4 gün bağlı kalmaktadır. ÇalıĢmalarda 24 saatlik peryotlar göz önüne alınmaktadır. 1.9.2. Talep yönetiminde; elektrikli cihazların ve yüklerinin kontrolü ile toplam tüketim (kwh) ve maksimum talep (kw) azaltılarak faturalarda tasarruf sağlanır. Bir baģka seçenek ise, izleme yöntemidir. Burada cihazların çektiği güç ya da akımı ölçen ölçüm cihazları bir merkezi denetim odasından ya da panodan gözlenir. Ġzlemeyi yapan kiģi ile kapatılacak ekipmanın baģındaki kiģi arasında iyi bir iletiģim olmalıdır. Bu kontrol otomatik olarak da yapılabilir. Otomatik izlemede, talep önceden belirlenmiģ yük değerini geçerse alarm sistemi çalıģır. Bu durumda, iģletmenin pik değeri izlenip, istenen maksimum değer aģıldığında bazı yükler devre dıģı kalırlar. 1.10. Elektrik Motorlarında Enerji Tasarrufu: Motorun üzerindeki etiketindeki sınırlamalara göre çalıģtırılmasına dikkat edilmelidir. Motor ömrünü kısaltan ve güvenlik sorunları yaratan bir duruma yol açmamak için aģağıdaki özelliklere uyulmalıdır. 1.10.1. Motorlar etiketteki gerilimin ± % 10'undan daha farklı bir gerilimde ve frekanslarda çalıģtırılmamalıdır. 1.10.2. Motorlar etikette yazılı olan değerlerden daha fazla olarak yüklenmemelidir. 1.10.3. Sıcaklık artıģı etikette belirtilen değeri aģmamalıdır. 25
1.10.4. Motor tasarımlanmadığı bir ağır çalıģma çevriminde çalıģtırılmamalıdır. Elektrik motorlarında tasarruf sağlayacak bakım önerileri aģağıda sıralanmıģtır; 1.10.5. GevĢek bağlantı ve oksitlenmiģ kontaklar düzeltilmelidir. 1.10.6. Motorlar hem daha az enerji tüketmeleri hem de ömürlerinin uzaması için temiz tutulmalıdır. 1.10.7. AĢırı ses ve titreģimler yok edilmelidir. 1.10.8. AĢınmıĢ yataklar değiģtirilmelidir. 1.10.9. KayıĢ ve makaralar gerilmelidir. 1.10.10. Motor sargıları temizlenmelidir. Bunun için yumuģak bir fırça ve yavaģ tepkimeye giren bir çözücü kullanılmalıdır. 1.10.11. Motorun tahrik ettiği aksamlar iyi yağlanmalı ve düzenli olarak bakıma alınmalıdırlar. 1.10.12. AĢırı ısınmaya dikkat etmek gerekir. Bu havalandırma eksiği anlamına veya motorun bozuk çalıģması anlamına gelir. 1.10.13. Yüksek veya düģük gerilim durumu incelenmelidir. Gerilim motorun gerektirdiği kadar olmalıdır. 1.10.14. Motor veriminin arttırılmasına yönelik olarak bir kontrol ve koruyucu bakım programı geliģtirilmesi gerekir. 1.10.15. Son yıllarda motorların verimlerini artırmak amacıyla tasarımlarında çeģitli değiģiklikler yapılarak, yüksek verimli ve süper yüksek verimli motorlar üretilmiģtir. Yüksek verimli motorların üretimi son 15 yıldır artan enerji fiyatları ile paralel olarak geliģmiģtir. Bu motorların fiyatları % 15-25 fazla olduğu halde, geri ödeme süreleri kısadır. Ülkemizde iģletmelerde kullanılan elektrik motorlarının büyük kısmı EFF2 (orta verimlilik sınıfından) ve EFF3 (düģük verimlilik sınıfından) sınıfı motorlardır. Bu motorların çalıģma süreleri de dikkate alınarak, IE2 (EFF1) yüksek verimlilik sınıfından ve IE3 süper yüksek verimlilik sınıfından motorlarla değiģtirilmeleri durumunda önemli miktarlarda tasarruf sağlanır. 1.10.16. Statik Yol vericiler (Soft Starter) Güç dengeleyicisi olarak çalıģan statik yol vericiler, standart üç fazlı AC indüksiyon motorları için, düģük gerilimli motor kontrol cihazları ve starterleridir. Bu cihazlar; 1. Elektrik enerjisi tüketiminde tasarruf sağlamakta,, 2. Motorun güç faktörünü yükseltmekte, 3. Motora yumuģak bir yol verme sistemi sağlamakta, 4. Motorun çalıģma ısısını düģürmekte, 5. Motorun beslendiği gerilimi gereken seviyede tutabilmekte, 6. Faz kayıplarından motoru korumaktadır. 1.10.17. Frekans Ġnvertörü: DeğiĢken frekanslı sürücü olarak da bilinen frekans invertörü, alternatif akımın frekansını ve dolayısı ile motorun dönüģ hızını 26
değiģtirerek motorun gereğinden fazla yük çekmesini önler. Böylece, aynı iģin çok daha az enerji kullanılarak yapılmasını sağlar. 1.10.18. Motorların Tekrar Sarımı: Bu iģlem küçük motorlar için genellikle ekonomik olmamaktadır. Motorda yapılan kötü sarımın, motor verimini % 1-4 arasında düģürdüğü görülmüģtür. Motorların tekrar sarımı yapıldıysa verimini kontrol etmek gerekir. Aynı çalıģma koģullarındaki akım değerleri ile karģılaģtırma yapılır. Motorun kullanımı veya değiģtirilmesine karar verilebilir. 1.11. Verimli Aydınlatma: IĢık kaynaklarının verimli olanlarla değiģtirilmesi, enerjide önemli bir tasarruf sağlayacaktır. Verimli ve iyi bir aydınlatma için: 1.11.1. Yüksek verimli uygun ıģık kaynağı, 1.11.2. IĢığı en verimli Ģekilde kullanan armatürler, 1.11.3. Armatürün düzenli bakımı, 1.11.4. Uygun aydınlatma proje tasarımı, 1.11.5. Gün ıģığından maksimum düzeyde yararlanabilmek için uygun kontrol sistemlerinin kullanımı, 1.11.6. Duvar, tavan ve dekorasyon malzemesinin mümkün olduğunca açık renkli seçilmesi, 1.11.7. Aydınlığın ihtiyaca göre seçilmesi, 1.11.8. Armatürlerin ıģık dağılım eğrisine kumanda eden yansıtıcısıyla verimi %10 ile %15 arasında arttırılabilmekte ve tam kontrol için en verimli durum yansıtıcı-kırıcı kombinasyonları ile sağlanması, 1.11.9. Ekonomik olması, gibi durumlara dikkat edilmelidir. Gerek ofislerde gerekse endüstriyel iģletmelerde sık kullanılan, enerji verimliliği düģük T8 tipi tüp floresan lambalı (18W, 36W, 58W) mekanik balastlı konvansiyonel tip aydınlatma armatürleri yerine, enerji verimliliği yüksek T5 tipi tüp floresan lambalı elektronik balastlı ya da hızla geliģmekte olan ledli armatürler kullanılarak etkileyici oranlarda kazanç elde etmek mümkündür. Bunun dıģında, endüstriyel iģletmelerde yaygın olarak kullanılmakta olan deģarjlı tip lambalı (metal halide, cıva buharlı ) atölye tipi armatürler yerine, aynı Ģekilde enerji verimliliği yüksek T5 tipi floresan lambalı elektronik balastlı ya da ledli armatürler kullanılarak etkileyici oranlarda tasarruf sağlanabilir. Ayrıca, dıģ aydınlatmada kullanılan sodyum buharlı, cıva buharlı ve metal halide lambalı sokak tipi armatürler yerine enerji verimliliği yüksek ledli armatürler kullanılarak ciddi miktarlarda kazanç elde edilebilir. 27
MEKANĠK VE ISI SĠSTEMLERĠNDE TASARRUF VE VERĠMLĠLĠK ARTIġI ĠÇĠN ÖNERĠLER ARSĠN OSB de yapılan ön etüt çalıģması sonucunda, OSB de bulunan iģletmelerin genel verimlilik odakları tespit edilerek bütüncül bir perspektifle gruplandırılmıģtır. AĢağıda bahsedilen tasarruf odakları uygulamaya geçirilmeden önce detaylı etüt çalıģmaları yapılmalıdır. 1. Yanma kontrolü ve yanmanın optimizasyonu: Ġdeal yanmanın gerçekleģebilmesi için yakıt hava karıģımının uygun değerlerde olması gerekmektedir. Gereğinden fazla verilen yanma havası fırın ve kazanlarda iç sıcaklığı düģürmekte baca gazı sıcaklığını arttırmaktadır. Gereğinden daha az hava ile yanma meydana geldiğinde bacadan çiğ gaz atılmakta ve zamanla sistem zarar görmektedir. Bu yüzden ideal yanmanın sağlanması için, yakıt-hava optimizasyonunun iyi yapılması gerekmektedir. Fırın ve kazanlarda brülörlerin bakımları periyodik olarak yapılmalıdır. 2. Isı transfer yüzeylerinin temiz tutulması: Su borulu kazanlarda kazan taģlarının oluģması ısı iletimini engellediği gibi, kül ve kurum parçacıklarının boru dıģ yüzeylerinde birikmesi nedeniyle de su ve yanma gazları arasındaki sıcaklık farkını artırır, böylece kazan verimliliği düģer. Bu nedenle ısı transfer yüzeylerinin temiz tutulması gereklidir. Gazla çalıģan kazaniarda bu probleme rastlanmaz, ancak fuel-oil veya kömürle çalıģan kazanlarda bu konu özellikle önemlidir. Baca gazı sıcaklığı dikkatli olarak izlenmelidir. Fuel-oil ile çalıģan bir kazanın temizliğini korumanın en iyi yolu uygun brülör ayarlarının yapılmasıdır. Bacadan koyu siyah duman çıkıyorsa, bu istenilmeyen kurum oluģturan bir durumdur. Ağır fuel-oil kullanan kazanlarda genellikle oluģan kül, çok küçük miktarda da olsa, serpantin boruları gibi kazanın en sıcak kısımlarındaki tortu ve korozyonların nedeni olabilir. 3. Basınçlı hava sistemleri: Basınçlı hava sistemleri enerji tüketimi çok yoğun sistemler oldukları için verimlilikleri çok önemlidir. En uygun koģullarda bile, kompresörlere verilen enerjinin oldukça büyük bir bölümü ziyan edilir. Bu atık enerjiyi faydalı enerjiye dönüģtürmenin yolları aranmalı ve basınçlı hava sistemi olabilecek en verimli Ģekilde tasarlanmalıdır. Birçok avantaja sahip olması nedeniyle, basınçlı havanın yüksek maliyetli bir güç kaynağı olduğu gerçeği sık sık gözden kaçırılır. Basınçlı havanın maliyeti elektrik fiyatlarından 7-10 katı daha fazladır. Basınçlı hava genellikle bedava bir enerji kaynağı olarak düģünülmektedir. Basınçlı hava sistemlerinde temel amaç minimum kapasite ile maksimum iģ yapılmasını sağlamaktır. Bu yüzden basınçlı havanın optimum miktarlarda kullanılması önemlidir. ĠĢletmede farklı basınçlarda kullanılan cihazlar varsa bu cihazlar ayrı kompresör ve hatlardan beslenmelidir. DüĢük basınç gereken yerlerde iletim hatları ayrılarak regülatör kullanılabilir. Böylelikle, hem verim arttırılmıģ olacak hem de yüksek basınçların sebep olacağı sızıntılar önlenecektir. 28
Basınçlı hava üniteleri ne kadar düģük basınçta çalıģtırılırlarsa o kadar az enerji tüketirler. Bu yüzden basınçlı hava sistemindeki kayıplar minimuma indirilerek, kompresörler mümkün olduğu kadar düģük basınçta çalıģtırılmalıdır. Enerji verimliliği kriterlerine göre basınçlı hava iletim hatlarında müsaade edilen basınç kayıpları maksimum 0,5 Bar dır. Hava kaçakları basınçlı hava sisteminde meydana gelen enerji kayıplarının en önde gelen sebebidir. Bir kompresörün hava kaçaklarının oluģturduğu basınç düģümünü önlemesi için daha uzun süre çalıģması gerekmektedir. Yapılan araģtırmalar neticesinde basınçlı hava ünitelerinde basınçlı havanın yaklaģık olarak % 25 i sızıntılardan kayıp olmaktadır. Bu hava kaçaklarının tamamının önlenmesi mümkün değildir, fakat % 10 a indirilmesi kabul edilebilir bir sınır olarak benimsenmektedir. ĠĢletmede birçok noktada basınçlı hava kullanılmaktadır. Buna bağlı olarak ta birçok noktada hava kaçakları meydana gelmektedir. Bu hava kaçakları minimuma indirilerek enerji tasarrufu yapılabilir. Yük-boĢ çalıģma prensibine göre çalıģan kompresörlerde yapılacak ölçüm sonuçlarına göre invertör uygulaması yapılarak enerji tasarrufu elde edilebilir. Yapılacak ölçümlere göre kompresör sürekli olarak yük boģ çalıģıyorsa invertör uygulaması yapılabilir. Yapılan araģtırmalara göre invertörle kontrol edilen kompresörlerde yük boģ çalıģan kompresörlere göre daha az enerji tüketilmektedir. Basınçlı hava sisteminde kompresör emiģ havaları mümkün olduğu kadar kuru ve serin yerlerden sağlanmalıdır. Kompresör emiģ havasındaki her 5 o C düģüģ, verimi % 2 arttırmaktadır. Genelde kompresörlerin atık ısıları kullanılmadan atılmaktadır. Kompresör atık ısısı eğer uygunsa geri kazanılarak direkt olarak ortam ısıtmasında kullanılabilir. Ayrıca kompresör yağ radyatöründeki atık ısı bir eģanjör sistemiyle geri kazanılarak sıcak su elde etmede kullanılabilir. 4. Fırınlarda; 4.1. Yalıtım optimizasyonu 4.2. Sızdırmazlığın sağlanması, 4.3. Yanma için verilen fazla hava miktarının uygun olması, 4.4. Olabildiğince azami kapasitede yükleme yapılması, 4.5. TaĢıyıcı olarak hafif malzemelerin kullanılması, 4.6. Atık ısıların değerlendirilmesi, 4.7. Kesikli çalıģan fırınlarda yükleme ve boģaltma için fırın kapılarının açık tutulma sürelerinin asgari düzeyde olması, 5. Yalıtım sistemi: Enerji verimliliği için iģletmelerde ısıtma, soğutma veya sıcak su tesisatlarına mutlaka ısı yalıtımı yapılması gereklidir. Tesisat yalıtımında kullanılabilecek çeģitli tesisat yalıtımı malzemeleri bulunmaktadır. Tesisatta ısı yalıtımı, en genel olarak, sıcak hatlarda ısı kaybını soğuk hatlarda ısı kazancını önlemek için alınması gereken tedbirler olarak tarif edilir. Tesisat 29
yalıtımı ile enerji kayıp veya kazançları dıģında, hattı oluģturan boruların yoğuģma sebebiyle korozyona uğraması önlenir. Tesisatlarda vana ve flanģların birlikte yalıtılması ve yalıtımın düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Boru veya basınçlı kaplarda akıģkanı kontrol etmeye yarayan vana ve flanģlardaki ısı kaybı, tesisattaki toplam ısı kaybının büyük bir yüzdesinin oluģturmaktadır. Bu nedenle vana ve diğer ekipmanların yalıtılmalarının ihmal edilmemesi gerekmektedir. Ortam sıcaklığından 30 o C fazla olan makine ve ekipman yüzeylerinde yalıtım uygulamasının ekonomik olup olmadığı analiz edilerek uygun yalıtım yapılmalıdır. 6. Soğutma sistemleri: Soğutma sistemleri mümkün olan en yüksek sıcaklık rejiminde çalıģtırılmalıdır. Hava soğutmalı chillerlerde basit olarak gölgeleme yapılarak azda olsa enerji tasarrufu elde edilebilir. Soğutma kulelerinde dönüģ suyunun sıcaklığına göre basit olarak bir sıcaklık termostatı ile veya invertörle fan kontrolü yapılarak enerji tasarrufu elde edilebilir. 7. Havalandırma sistemleri: Havalandırma sistemlerinde ve egzoz amaçlı olarak kullanılan fanlarda sürekli olarak değiģken debili çalıģma durumu varsa invertörle fan kontrolü yapılarak enerji tasarrufu elde edilebilir. Fanlarda kayıģ-kasnak sistemi yerine direkt akuple sistem kullanılarak enerji tüketimi azaltılabilir. 8. Diğer Öneriler: Enerji Verimliliği kanunu ile getirilen destek mekanizmalarından maksimum düzeyde faydalanılmalı ve sanayi ile verimliliği artırıcı, enerji yoğunluğunu ve emisyonları düģürücü ortak çalıģmalar yapılmalıdır. Tüm sanayi tesislerinde; EV Kanunu gereğince, 1000 TEP enerji tüketimi olan sanayi kuruluģlarında tasarruf imkân ve odaklarının tespiti, enerji tüketimi hedeflerinin tespiti ve izlenmesi, mevcut durumdaki enerji tüketimi ve hedef miktarlara yaklaģım için plan ve programlar yapılarak, "Enerji Yönetim" sisteminin kurulması öngörülmüģtür. Bu tesisleri izlemek için yeni teknolojilerden de yararlanarak etkin bir izleme sistemi geliģtirilmelidir. Sanayide birinci öncelik üretim olduğu için, enerji tüketim miktarına gereken önem ve dikkat verilmemektedir. Enerji verimliliğinin artırılmasının yanı sıra, sanayinin enerji, emek ve kaynak yoğun üretiminden ileri/ yüksek teknoloji yoğunluklu ve enerji yoğunluğu düģük olan bir üretim ve sanayi yapısına geçmesi gerekmektedir. Fabrikalarda en büyük eksiklikler; gerekli ölçüm, kontrol cihazları ile otomatik kontrol sistemlerinin ve bilgisayar destekli koruyucu bakım, bakım-onarım sistemlerinin olmamasıdır. Enerjiyi kullanan personelin ve üst yönetimin enerji tasarrufu konusunda bilinçlendirilmesi en önemli konuların baģında gelmektedir. Bu konuda çeģitli yayın, promosyon kampanyaları, 30
seminer ve eğitim programları ile personelin bilgilendirilerek tesiste uygulanan enerji tasarrufu çalıģmalarına katılımları sağlanmalıdır. ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGE YÖNETĠMĠ ĠÇĠN ÖNERĠLER TOSBOL da ağırlıklı olarak küçük ve orta ölçekli firmalar yer almaktadır. Bu firmaların bilgiye ulaģımları, danıģmanlık ile eğitim hizmetlerinden faydalanmaları ve faaliyet dıģı konulara kaynak ayırmaları oldukça zordur. OSB içinde yapılacak ortak faaliyetler firmaların tek baģlarına gerçekleģtiremeyecekleri iģleri birlikte yapmalarına olanak tanıyacaktır. Çevre, enerji, eğitim ve danıģmanlık hizmetleri Trabzon un bulunduğu geliģmekte olan iller kategorisinde yüksek oranda desteklenen konulardır. Bu desteklerden yüksek oranda faydalanabilmek için sunulan projelerin birden çok iģletmeye fayda sağlayacak Ģekilde düzenlenmesi projelere öncelik kazandırmaktadır. Bazı ortak hizmetler de bu proje sonrasında daha ucuza alınabilir. Bütüncül yaklaģım ile tasarlanacak ve hayata geçirilecek her uygulama toplamda verimliliği arttıracak ve maliyetleri düģürecektir. OSB içindeki firmaların proje çıktılarına toplu olarak katkıda bulunmaları durumunda enerji verimliliği ile daha ucuza imalat yapabilecekler hem de bu sayede yasal yükümlülükten doğabilecek maliyetleri de azaltmıģ olacaklardır. Bu konuda elde edilen birikim aynı zamanda yenilikçi ve rekabetçi ürünlerin de doğmasına katkıda bulunabilecektir. Enerji Verimliliği projelerin tek tek firmalar tarafından araģtırılması yerine OSB yönetimince organize bir Ģekilde tasarlanmasıyla toplam fayda çok daha yüksek olacaktır. Genel anlamda OSB nin öncülük edeceği baģlıca iģbirlikleri; ARSĠN OSB binalarına enerji verimliliği konusunda kapsamlı projeler hayata geçirilmeli, güneģ, rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından örnekler uygulamalıdır. Ortak binaların güneģ enerjisi kullanımı ile ilgili bir proje için hibe fonlarına baģvurulması, yağmur suyunun değerlendirilmesi konusunda proje geliģtirilmesi, aydınlatmada enerji verimli armatürlerin kullanılması, bina yalıtımlarının yapılması kısa zamanda uygulanabilir projelerdir. OSB de bulunan firmalardan kullandıkları kaynaklar, miktarları (enerji, su, hammadde, insan kaynağı, eğitim, lojistik) ve çıkardıkları atıklar konusunda rapor istenmesi ÇeĢitli atık malzemelerin tekrar değerlendirilmesi için iletiģim ve yatırım ağı kurmak, Özel araç kullanımının en aza indirgenmesi için toplu taģıma ile ilgili organizasyonların yapılması Elektrik üretimi için yatırım imkânlarının araģtırılması ve yatırımcıların bölgeye davet edilmesi Bölgede düzenli olarak hava ve su kirliliği ile ilgili ölçümlerin yapılması Enerji verimliliği konusunda hizmet veren firmalar ile temas ve OSB içinde tanıtım yapmalarının sağlanması, Enerji verimliliği hedefleri ve stratejilerin belirlenmesi, Enerji verimliliğinin teģvik edilmesi (Enerji verimliliği konusunda çalıģma yapan, etüt yaptıran iģletmelerin OSB reklam panolarında duyurulması, basının haber yapmasının sağlanması gibi) 31
Alımlarda yüksek enerji verimi olan araçlara, malzemelere ve ekipmanlara öncelik verilmesi bilinci yerleģmelidir. Elektrik iletim ve dağıtımında teknik kayıplar azaltılmalıdır. Mevcut binaların iyileģtirilmesi önemli bir hedef olmalıdır. OSB çapında kapsamlı eğitim programları uygulanmalıdır. OSB yönetimi belediye, meslek odaları, ticaret ve sanayi odaları, üniversite ve diğer toplum kurum ve kuruluģları ile verimliğin arttırılması konusunda iģbirliği geliģtirmelidir. ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNÜN ENERJĠ KAYNAKLARININ VE ENERJĠNĠN KULLANIMINDA VERĠMLĠLĠĞĠN ARTIRILMASINA DAĠR YÖNETMELĠK (27 Ekim 2011) UYARINCA YÜKÜMLÜLÜKLERĠ Enerji Yönetim Birimi Kurulması: Yıllık toplam enerji tüketimi bin TEP ten az olan endüstriyel iģletmelerde, enerji yönetimi uygulamalarının yerine getirilmesine yardımcı olmak amacıyla bilgilendirme, bilinçlendirme ve örnek uygulama gibi çalıģmalar yapmak amacıyla Enerji Yönetim Birimi Kurulmalıdır. Toplam kalite çalıģmalarından sorumlu olan ve bünyesinde enerji yöneticisinin de görev aldığı kalite yönetim birimi enerji yönetim birimi olarak da görevlendirebilir. Enerji yönetim birimi; Enerji yönetimi uygulamalarını gerçekleģtirmek üzere enerji yöneticisinin sorumluluğunda organize sanayi bölgesinin yönetimine doğrudan bağlı faaliyet göstermelidir. Enerji Yönetim Sisteminin Kurulması: Enerji yönetimi konusunda hedef ve öncelikleri tanımlayan bir enerji politikasının oluģturulması; enerji yöneticisinin veya enerji yönetim biriminin hiyerarģik yapı içindeki yerinin, görev, yetki ve sorumluluklarının tanımlanması; bunları yazılı kurallar halinde yayımlamak suretiyle tüm çalıģanların ve enerji yönetimi faaliyetleri ile ilgili kiģilerin bunlardan haberdar edilmesi gerekmektedir. Enerji yönetim birimi kurmakla yükümlü organize sanayi bölgelerindeki enerji yönetimi sistemleri, TS ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi-Kullanım Kılavuzu ve ġartlar Standardına uygun Ģekilde oluģturulur. Elektrik Enerjisi Ve Güç Taleplerinin Azaltılması ÇalıĢması: Organize sanayi bölge müdürlükleri abonelerinin elektrik enerjisi ve güç taleplerinin azaltılmasına yönelik olarak aģağıdaki konularda çalıģmaları yapmalıdır: a) Tüketimleri yüksek olan sanayi ve ticarethane abone gruplarının kesintili enerji programlarına katılması veya yüklerini gerektiğinde diğer zaman dilimlerine kaydırması için bu aboneler ile gönüllülük esasına dayalı anlaģma yapılması, b) Üretici Ģirketler veya bunlar adına dernek veya birlikleri ile iģbirliği yaparak, klimalar, buzdolapları ve lambalar veya ampuller öncelikli olmak üzere piyasada mevcut yüksek enerji verimli elektrikli ev aletlerinin kullanımının yaygınlaģtırılması ile ilgili kampanyalar düzenlenmesi. 32
Bilinçlendirme Etkinlikleri a) Enerji tüketiminin azaltılması için çalıģanları bilinçlendirmek üzere hizmet içi eğitim seminerleri düzenlenmelidir. b) Herkesin görebileceği yemekhane, konferans salonu, geçiģ bölgeleri ve benzeri yerlere; kullanılmayan lambaların söndürülmesine, elektrikli ev aletleri ve ampullere yönelik verimlilik etiketlerinin tanıtılmasına, ofis cihazlarının kullanılmadığı durumlarda kapatılmasına yönelik afiģler ve spotlar asılmalıdır. Elektrik Dağıtım - Ġletim Sistemlerindeki Kayıpların Önlenmesi Elektrik enerjisi dağıtımında kayıp ve kaçak oranı çok yüksektir. Bunun nedeni bu alanda yatırım yapılmaması ve bakım-onarım çalıģmalarının periyodik olmayıģıdır. Elektrik dağıtım Ģebekeleri yenilenerek kayıpların azaltılması konuları öncelikle ele alınmalı, enerji tasarrufu ve verimliliği politikaları geliģtirilerek uygulanmalıdır. Ġletim ve dağıtım hatlarında meydana gelen hat kopması, kesici açması, faz-toprak kısa devre ve faz-faz kısa devre hatalarından dolayı oluģan gerilim düģümleri, yükselimleri ve dengesizlikleri son kullanıcılara maddi ve iģgücü kaybına yol açmaktadır. Dağıtım Ģebekelerinin yenilenmesi ve bakımlarının düzenli yapılması öncelikle ele alınmalıdır. Ayrıca, yerinde üretim ile %7 8 olan iletim ve dağıtım kayıpları da önlenebilir. Tesislerde güç kalitesinin en önemli kalemini oluģturan harmoniklerin ve güç faktörünün gözden kaçtığı görülmüģtür. Bir tesiste ilk etapta görünmeyen bu problemler enerji tüketimini, devre dıģı kalma sürelerini ve ısınmadan dolayı ekipmanın ortalama ömrünü etkilemektedir. DüĢük güç faktörü olan tüketiciler aynı hattan daha düģük aktif enerji çekmekte, elektriği boģa harcamakta ve ek maliyetlere maruz kalmaktadırlar. Güç faktörünü düzeltmek için reaktif kompanzasyon ve filtreleme gerekmektedir. Güç faktörü düzeltilirse az yatırımla fabrika ve atölyeye enerji verme imkânı elde edilecektir. Elektrik iģletmesi tarafından uygulanan tarifeler yönünden de, her dönem daha az elektrik enerjisi ödemesi yapılacaktır. Böylece üretim, iletim ve dağıtımda kapasite ve verimin artmasına, iletkenlerde kayıpların ve gerilim düģümünün azalmasına, iģletmeciliğin kolaylaģmasına neden olacak ve üretim maliyeti azalacaktır. 33
GÜÇ FAKTÖRÜ DÜZELTMESĠ YAPILMAMASI NEDENĠYLE ARSĠN OSB DE ĠġLETMELERĠN ÖDEDĠĞĠ TOPLAM REAKTĠF CEZA BEDELLERĠ TOPLAM REAKTĠF YILLAR CEZA BEDELĠ (TL) 2008 11,328.00 2009 10,217.00 2010 11,273.00 2011 29,735.39 2012 47,560.16 2013 14,821.00 TOPLAM 124,934.55 Not: 2013 yılı için belirtilen reaktif ceza bedeli 14,821.00 TL, yılın ilk 8 ayına iliģkin toplam reaktif ceza bedelidir. Tablodan da görüleceği üzere, 2008-2012 yıllarında bazı iģletmelerin kompanzasyon sistemlerinin iyi olmaması nedeniyle, ciddi miktarlarda reaktif ceza bedelleri ödenmiģtir. 2013 yılında da, çalıģma yapılan dönemde elde edilen verilere göre yılın ilk sekiz ayında 14,821.00 TL lik reaktif ceza bedeli ödendiği tespit edilmiģtir. Reaktif ceza ödeyen iģletmelerin, kompanzasyon sistemlerinde iyileģtirme yapılmadığı takdirde, bu bedelin daha da artabileceği ve yılda yaklaģık 20,000.00 TL mertebelerine ulaģabileceği öngörülmektedir. BaĢka bir deyiģle, kompanzasyon sistemlerinin iyileģtirilmesi için alınacak bazı tedbirlerle, yılda yaklaģık 20,000.00 TL lik kazanç elde edilebilir. 34
YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARI Türkiye, yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli açısından oldukça zengin olmakla birlikte henüz bu potansiyelin önemli bir kısmı hayata geçirilmemiģtir. Yenilenebilir enerjinin toplam birincil enerji arzı içerisinde 1990'ların ortalarında %17 civarında olan payı 2009 yılına gelindiğinde %9,4'e düģmüģ, 2010 yılı sonu itibari ile de %9,6 olarak gerçekleģmiģtir (ETKB, 2012). Biyokütle ve hidroelektrik Türkiye'de yenilenebilir enerji kaynaklarının baģlıca türleri olup jeotermal, rüzgar ve güneģ enerjisi halen düģük oranlarda yararlanılan yenilenebilir enerji türleridir(epdk,2012). 2010 yılında elektrik enerjisi üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı da %40'tan %26,3 seviyesine gerilemiģtir. Rüzgar enerjisine dayalı elektrik üretiminde kaydedilen artıģa rağmen toplam elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı 2011 yılı için %25,2 olarak gerçekleģmiģtir. Türkiye yenilenebilir enerji kullanımını rüzgâr, jeotermal ve güneģ enerjisinin kullanımını artırmak ve hidroelektrik potansiyelini tam olarak değerlendirmek suretiyle arttırmayı hedeflemektedir. Türkiye'nin üyesi olmayı amaçladığı AB, 2020 yılında yenilenebilir enerjilerin toplam enerji içindeki payını %20'ye, ulaģımda tüketilen enerji içindeki payını ise %10'a çıkarmayı hedeflemektedir. BÖLGE ĠÇĠN ARAġTIRMASI ÖNERĠLEN YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ KAYNAKLARI HAKKINDA GENEL DEĞERLENDĠRME Trabzon OSB de yapılan enerji verimliliği çalıģmasının sonuçlarını kısa vadeli ve uzun vadeli olarak ikiye ayırmak mümkündür. Verimli Enerji, GeliĢen Sanayi Projesi kısa vadede enerji verimliliği açısından bölgenin değerlendirmesini yapmakta, uzun vadede ise ileriye dönük öncelikli stratejileri belirlemektedir. Kısa vadede OSB yönetimi enerji verimliliğini arttırmaya yönelik teknolojiler belirleyerek, bu teknolojilerin geliģtirilebilmesi için plan ve projeler oluģturmayı hedeflemelidir. Uzun Vadede ise yenilenebilir enerji kaynaklarının fizibilitelerinin yapılması gerekmektedir. RÜZGÂR Dünya genelinde ve ülkemizde rüzgardan enerji üretim kapasitesi son 5 yılda önemli ölçüde artmıģtır ve artmaya devam etmektedir. Ancak Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalıģmalarda bölgede önemli bir rüzgar potansiyeli olmadığı görülmektedir. (ETKB,2013). 21 Temmuz 2011 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Piyasasında Lisanssız Üretim Yönetmeliği ne göre 500 kw ve altı kurulu güce sahip olacak tesisler lisans alma ve Ģirket kurma yükümlüğünden muaf tutulmuģtur. Lisanssız üretim kapsamında kurulacak enerji üretim Ģirketlerinin ürettikleri enerji kendi tüketimlerinden 35
mahsup edilerek kalan enerji kaynak bazında belirlenen sabit fiyatlarla bölgedeki dağıtım Ģirketine satılabilecektir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu bölgelerde enerji maliyetlerinin azaltılması için lisanssız elektrik üretimi yatırımcılar için önemli bir fırsat doğurmuģtur. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalıģmalar sonucunda Türkiye rüzgar atlası hazırlanmıģ ve her ildeki rüzgar hızları gösterilmiģtir. AĢağıda Trabzon ilindeki rüzgar hızını gösteren haritalar verilmektedir. TÜRKĠYE RÜZGÂR ENERJĠSĠ POTANSĠYELĠ ATLASINA GÖRE TRABZON ĠLĠNĠN DEĞERLENDĠRMESĠ (KAYNAK YEGM) 36
37
Rüzgâr enerjisi ekonomisini belirleyen ana faktörler; rüzgâr türbinleri, temel ve Ģebeke bağlantısı dahil yatırım maliyeti, iģletme ve bakım maliyeti, elektrik üretimi veya ortalama rüzgâr hızı, türbin ömrü ve faiz oranıdır. Bu faktörler arasında rüzgâr türbinlerinden elektrik üretimi ve onlarla ilgili yatırım maliyetleri en önemlileridir. Elektrik üretiminin rüzgâr koģullarına çok bağlı olması sebebiyle, uygulama yerinin doğru seçilmesi, ekonomik uygulanabilirlikte kritik öneme sahiptir 38
YEGM sitesinden alınan veriler Trabzon ilinin genel olarak rüzgâr potansiyelinin düģük olduğunu göstermektedir. Mart 2011 itibarıyla Rüzgâr Enerjisi Lisans BaĢvuru Alanları incelendiğinde Trabzon ve çevre iller için baģvuru yapılmadığı görülmektedir. Rüzgâr potansiyelinin düģük olmasının yanı sıra bölgenin trafo merkezlerine uzak olması sebebi ile de rüzgâr santrali önerilmemektedir. Bölgede ortalama 100 m. yükseklikte rüzgâr açısından sonuç alınabilir, ancak kurulum yerleri yüksek alanlarda olacağından iletim kayıpları oluģacaktır. Yine de trafo merkezlerine yakın bölgelerde uzun süreli veriler almakta fayda vardır. Ülkemizin belirli bölgelerinde elveriģli rüzgâr potansiyeli olduğu bilinmekle beraber, rüzgâr enerjisinden yararlanma amacına yönelik olarak Rüzgâr Enerjisi Santrali (RES) kurmaya uygun lokasyonlar çoğunlukla ormanlık ve hazine alanlarına rastlamaktadır. Bu özellik, RES kurup, enerjiyi otoprodüktör veya üretim lisansı statüsünde üretmek için avantaj sağlamaktadır. BĠYOKÜTLE Orman atıkları ile elde edilen yakacak odunlar, hayvan atıklarından elde edilen tezek, Ģehirlerdeki çöp atıkları, tarımdan elde edilen atıklar ve enerji için özel olarak yetiģtirilen kanola, mısır, Ģeker kamıģı gibi bitkiler biyokütleden enerji üretimi için kullanılmaktadır. Tarım, hayvancılık atıkları, kentsel atıklar ve ormandan elde edilen atıklar katı, sıvı ve gaz formunda yakılarak enerji elde edilmektedir. Biyokütle; biyoetanol, biyodizel ve biyogaz formlarına dönüģtülerek katı, sıvı ve gaz olarak yakılabilmektedir. Biyokütle kullanılarak elde edilen metan ve odun briketi de özellikle elektrik üretim santrallerinde kullanılmaktadır. AĢağıdaki tabloda biyokütle kaynakları, kullanılan çevrim teknikleri, elde edilen yakıtlar ve uygulama alanları verilmiģtir. 39
Orman Genel Müdürlüğü verilerine göre Trabzon ilindeki ormanlık alan miktarı aģağıda verilmiģtir. Ormanlık alanlardan elde edilen biyokütlenin ortalama %10-15 i hasat sırasında ormanda bırakılmaktadır. Ormanda bırakılan atık biyokütlenin toplanılması maliyetli ve zorlu bir süreç olduğu için özel olarak geliģtirilmiģ lojistik teknikleri kullanılmaktadır. Orman atığı potansiyelinin ısınma ve elektrik üretiminde kullanılmasının değerlendirilebilmesi için daha detaylı verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Öncelikli olarak bölgedeki ormanlarda kereste ve yakacak odun elde edilmesi sonrasında ormanda kalan atık miktarlarının belirlenmesi gerekmektedir. Ġkinci aģamada bu atıklar için en uygun lojistik tekniği seçimi yapılması ve ton baģına birim atık lojistik maliyetinin hesaplanması gerekecektir. Üçüncü aģama elde edilen atıkların kalorifik değerlerinin tespit edilmesidir. Buradaki önemli noktada atıkların 40
içerisindeki nem miktarıdır. Atığın içerisindeki nem miktarı arttıkça ısıl değeri düģeceği için içerisindeki nemi azaltmak amacıyla çeģitli yöntemler kullanılmaktadır. Trabzon bölgesindeki orman, hayvan, tarım atıkları ve kentsel organik atıklardan elektrik üretim potansiyeli ayrı bir proje ile değerlendirilmelidir. GÜNEġ Trabzon bölgesi güneģ enerjisinden elektrik üretilmesi açısından verimli görülmemiģ ve herhangi bir trafo merkezinde kapasite ayrılmamıģtır. ETKB tarafından yapılan duyuruya göre Trabzon bölgesinde lisanslı olarak güneģ enerjisi santrali yapılması ilk etapta mümkün olmayacaktır. Bununla birlikte bölgede lisanssız olarak güneģ enerjisi tesisi kurmak isteyen yatırımcılar için herhangi bir engel yoktur. YEGM tarafından bölgedeki ortalama radyasyon 1400-1450 kws-m2/yıl olarak tespit edilmiģtir. Lisanssız olarak güneģ enerjisinden elektrik üretim tesisi kurmak isteyen yatırımcılar rüzgar veya biyokütle yatırımcıları ile aynı bürokratik yolu izleyeceklerdir. GüneĢ enerjisinin rüzgara göre daha kararlı yapıda olmasından dolayı Ģebekeye olan olumsuz etkisi daha azdır. Bu sebeple bir trafo merkezinde rüzgara nazaran daha çok güneģ enerjisi bağlanma potansiyeli vardır. Lisanssız olarak güneģ enerjisi yatırımı özellikle kırsal bölgelerde güneģ paneli kurulabilecek geniģ alanların olduğu durumlarda bölgedeki yatırımcılara fayda sağlayabilecektir. 1 kw güneģ paneli yaklaģık olarak 7 m2 alana ihtiyaç duymaktadır. 20 kw güneģ paneli ile bir evin ihtiyacı karģılanabilmektedir. Bunun için 140 m2 doğrudan veya dolaylı olarak aydınlanan alana ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye de henüz pilot uygulamalar haricinde farklı ölçeklerde güneģ santralleri kurulumu yapılmadığı için yaklaģık maliyet ve geri dönüģüm süresi hesaplamak mümkün olmamaktadır. Trabzon bölgesindeki ortalama radyasyon oranın Türkiye ortalamasına göre düģük olması bölgedeki güneģ enerjisi yatırımlarının önündeki en büyük engeldir. Kanun kapsamında verilen yenilenebilir enerji teģvikleri Trabzon bölgesindeki güneģ enerjisi potansiyelinin değerlendirilmesi için yeterli olmamaktadır. Diğer taraftan güneģlenme oranı Trabzon a göre daha düģük olan Almanya da (ortalama 1200 kwh-m2/yıl) 2012 itibariyle 25.000 MW seviyesinin üzerinde güneģ enerjisi santrali bulunmaktadır. Yenilenebilir kaynaklara verilen yüksek teģvikler ile Almanya da düģük radyasyon oranı ve güneģlenme süresine rağmen yüksek miktarda güneģ enerjisi santrali kurulmuģtur. Almanya son dönemlerde teģvikleri düģürmüģtür. GüneĢ için Almanya da Ekim 2012 den itibaren uygulanacak teģvik tarifesi 29 Euro cent/kwh seviyesine kadar çıkabilecektir. Türkiye de uygulanan baz tarife 13,3 USDcent/kwh seviyesindedir. Almanya da uygulanan teģvik fiyatları ile karģılaģtırma yapıldığında Türkiye de güneģ enerjisi için verilen teģvik tarifesi yaklaģık olarak %20-25 daha ucuz kalmaktadır. GüneĢ radyasyonu ve güneģlenme süresi Almanya dan daha iyi olan Trabzon da güneģ enerjisi santralinin ekonomik olabilmesi için verilen teģviklerin Almanya seviyesine yaklaģtırılması gerekmektedir. 41
DĠĞER ÖNERĠLER: Özellikle araç trafiğinin yoğun olduğu bulvar, cadde, sokaklardaki aydınlatmaların tekniğine son derece uygun olarak yapılması, güvenli yaya ve araç trafiğini desteklemesi ve aydınlatma sistemlerinin, hem tesis hem de uzun vadede iģletme ve bakım açısından ekonomik olması gerekmektedir. Aydınlatma sistemlerinin ilk yatırım maliyetlerini, malzeme ve montaj oluģtururken, iģletme maliyeti kalemleri içinde bakım % 50, ampul yenileme % 10 ve elektrik tüketimi % 40 olarak pay almaktadır. Bu kapsamda, enerji tasarrufuna elveriģli, farklı aydınlatma seviyeleri ihtiyacına göre enerji tüketimini ayarlayabilen ledli armatürlerin seçimi ile iģletme maliyetlerinin genelinde ve elektrik tüketiminde azalma sağlanabilecektir. Yüksek basınçlı cıva veya sodyum buharlı lambalı armatürler yerine ledli armatürlerin kullanılması ile % 50-80 arasında tasarruf sağlanabilmektedir. 42